Podatek - świadczenie pieniężne na rzecz podmiotu prawa publ., czyli państwa lub samorządu, jednostronnie przez ten podmiot ustanowione, o charakterze ogólnym, zasadniczym, bezzwrotnym, nieodpłatnym i przymusowym.
Cechy podatku:
1) świadczenie jednostronne - pobierany na podst. władczej jednostronnej decyzji organu ustanawiającego podatek (a nie umowy), post. podlega przepisom kpa
2) ogólność - zasady ustalania i poboru podatku odnoszą się do każdego podmiotu. Nie ustala się osobnych, indywidualnych warunków od poszczególnych, imiennie nazwanych podmiotów.
3) należy do tzw. publicznych dochodów zasadniczych - podstawowym celem podatku jest cel fiskalny. Sprowadza się on do dostarczania państwu lub samorządowi środków finansowych umożliwiających prowadzenie działalności i realizacji zadań.
4) bezzwrotność - podatek nie podlega zwrotowi. W ten sposób staje się rodzajem daniny publicznej.
5) nieodpłatność - podmiot uiszczający podatek nie otrzymuje od państwa czy samorządu żadnego wzajemnego świadczenia.
6) charakter przymusowy - jeżeli zobowiązany nie uiszcza podatku dobrowolnie, można pobrać świadczenie w drodze egzekucji administracyjnej.
Elementy podatku:
1) podmiot podatku - Podmiot czynny - podmiot, który pobiera na swoją rzecz podatek lub dla którego podatek jest pobierany (w RP - państwo i sam. ter.) Podmiot bierny (podatnik) - podmiot zobowiązany do uiszczenia podatku (os. fiz., os. pr., jedn. org. nie posiadająca os. prawnej). Podmiot formalny - ten, który jest formalnie zobowiązany do zapłacenia podatku. Podmiot rzeczywisty - podatnik, który ponosi ekonomiczny ciężar podatku.
2) przedmiot podatku - rzecz lub zjawisko, które podlega opodatkowaniu.
3) podstawa opodatkowania - konkretyzacja przedmiotu opodatkowania. Konkretyzacja może być ilościowa lub wartościowa.
4) stawka podatkowa - relacja między wymierzonym podatkiem a podstawą opodatkowania. Stawka może być wymierzona kwotowo lub (rzadziej) ułamkowo lub wielokrotnościową.
5) skala podatkowa - zbiór stawek obowiązujących w danym podatku. Dzielimy na: proporcjonalne (stała stawka podatkowa) i nieproporcjonalne (progresywna, regresywna, degresywna).
Funkcje podatków:
1) fiskalna - celem podatku jest cel fiskalny - dostarczanie państwu środków niezbędnych do jego działalności.
2) redystrybucyjna - poprzez odpowiednio skonstruowany system podatkowy państwo może kierować procesem redystrybucji produktu krajowego brutto, a w pewnym stopniu także uczestniczyć w takim procesie.
3) stymulacyjna - wywoływanie lub zwiększanie, za pomocą konstrukcji podatkowych, zjawisk korzystnych dla społeczeństwa i gospodarki narodowej i hamowania lub eliminowania zjawisk szkodliwych.
4) informacyjno-kontrolna - pobór podatków dostarcza informacji o zachodzących zjawiskach społecznych i gospodarczych.
System podatkowy - ogół podatków pobieranych w danym państwie.
Rodzaje podatków:
I. Ze względu na podmiot, na rzecz którego podatek jest odprowadzany
1) państwowy - w całości pobierane do budżetu państwa (VAT, akcyza, podatek od gier) lub w przeważającej części (p. dochodowy od os. fiz., os. pr.)
2) samorządowy - podatki zasilające budżety gmin (podatki lokalne, p. rolny, leśny, od spadków i darowizn, podatkowa część opłaty skarbowej).
II. Ze względu na osobę podatnika
1) od osób fizycznych
2) od osób prawnych i jedn. org. …
III. Ze względu na tożsamość osoby płatnika formalnego i rzeczywistego
1) pośredni - to taki, w którym następuje zaprogramowane przez państwo, planowe „rozczepienie” osoby płatnika formalnego i rzeczywistego (np. podatek akcyzowy).
2) bezpośredni - zakłada tożsamość osoby podatnika formalnego i rzeczywistego
IV. Okoliczność wprowadzenia
1) zwyczajne
2) nadzwyczajne
V. Sposób wprowadzania
1) obligatoryjny - musi być pobierany zgodnie z obow. prawem podatkowym.
2) fakultatywny - może być pobierany, ale niezbędne jest spełnienie dodatkowych warunków określonych w ustawach.
VI. Charakter podatków
1) rzeczowy - najważniejszym elementem jest przedmiot podatku
2) osobisty - podmiot podatku.
VII. Źródło poboru podatków
w toku wydatkowania
- konsumpcyjne
w toku powstawania
● przychodowe
● przychodowo-dochodowe
● dochodowe
-----------
■ majątkowe
Zasady systemu podatkowego - cechy charakterystyczne systemu podatkowego albo postulaty pod jego adresem.
4 zasady Adama Smitha
1) równości - powszechność podatku, likwidacja wszelkich przywilejów
2) pewności - oparcie systemu na jawnych i konkretnych przepisach, ustalając wysokość podatku, terminy itp.
3) taniości - minimalizacji kosztów utrzymania adm. państwowej oraz kosztów ponoszonych przez podatników
4) dogodności - podatek należy pobierać w najbardziej dogodnym dla podatnika czasie
3 grupy zasad Adolfa Wagnera:
1) fiskalne - zapewnienie odpowiednich wpływów do SP
2) społeczne - subiektywna równość podatkowa - progresywne opodatkowanie
3) techniczne - z. taniości, dogodności, pewności
Zobowiązanie podatkowe - wynikające w obowiązku podatkowego zobowiązanie podatnika do zapłacenia na rzecz SP, województwa, powiatu albo gminy podatku w wysokości, w terminie oraz w miejscu, określonych w przepisach prawa podatkowego.
Sposoby powstawania zobowiązań:
1) z mocy samego prawa - podatnik sam oblicza wysokość zobowiązania, zobowiązanie powstaje z momentem wskazanym przez przepisy poszczególnych ustaw
2) z mocy decyzji - organ sam określa wysokość zobowiązania, zobowiązanie powstaje z dniem doręczenia decyzji
Wygasanie zobowiązań podatkowych:
I. Efektywne
1) zapłata podatku - powinna nastąpić odpowiednim terminie, formie, wysokości.
Opłata prolongacyjna - ekwiwalent dla wierzyciela podatkowego za spóźnione przekazanie środków pieniężnych. Jej wysokość wynosi 50% stawki odsetek. Opłata ta jest obligatoryjna w stosunku do podatków państwowych i fakultatywna w pozostałych przyp.
Forma:
- pieniężna (gotówkowa i bezgotówkowa)
- pomocnicza (znaczki skarbowe itp.)
2) pobranie opłaty przez płatnika lub inkasenta
3) zaliczenie nadpłaty na poczet zaległości podatkowych oraz bieżących zobowiązań podatkowych
4) potrącenie
5) przeniesienie własności rzeczy lub praw majątkowych
II. Nieefektywne
1) zaniechanie poboru podatku - zobowiązanie istnieje, a nie minął jeszcze termin płatności podatku.
- generalne (przez MF w drodze rozporządzenia)
- indywidualne (organ podatkowy w drodze decyzji).
stosowane na wniosek podatnika
2) umorzenie zaległości podatkowych - stosowane gdy upłynął termin płatności, a tym samym, gdy istnieje zaległość podatkowa
3) przedawnienie zobowiązania podatkowego - jest skutkiem upływy czasu i niedziałania organu podatkowego. Okres ten wynosi 5 lat licząc od końca roku podatkowego, w którym upłynął termin płatności podatku.
Zabezpieczenie wykonania zobowiązań podatkowych
Hipoteka ustawowa - sposób zabezpieczenia wykonania zobow. podatkowych na nieruchomości i na niektórych prawach z nią związanych (np. użytkowanie wieczyste, spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego).
Może zabezpieczać zobowiązania wobec SP jak i sam. ter. Powstaje z dniem wydania lub doręczenia decyzji określającej wysokość zobow. lub zaległości.
Zastaw skarbowy - zabezpiecza wierzytelności na rzeczach ruchomych i prawach zbywalnych.
Zabezpiecza tylko wierzytelności wobec SP. Powstaje z dniem wpisu do rejestru zastawów skarbowych.
Postępowanie podatkowe
Podmioty postępowania
1) organ podatkowy - właściwość miejscowa, rzeczowa i funkcjonalna
Organy państwowe:
I instancja - urząd skarbowy
II instancja - izba skarbowa
Organy samorządowe:
I instancja - przewodniczący zarządu j.s.t.
II instancja - samorządowe kolegium odwoławcze
Wyłączenie pracownika:
1) z mocy prawa
2) gdy istnieją wątpliwości, co do jego bezstronności
2) strona (podatnik, płatnik, inkasent, ich następcy prawni, osoby trzecie, osoby, na których ciążą szczególne obowiązki lub zamierzają skorzystać z uprawnień wynikających z prawa podatkowego)
- strona może działać przez pełnomocnika, chyba że charakter czynności na to nie pozwala
I INSTANCJA
Wszczęcie postępowania
1) z urzędu (w formie postanowienia)
2) na żądanie strony (złożenie wniosku, organ może wezwać do uzupełnienia braków formalnych w terminie 7 dni)
- dopuszczalne jest łączenie kilku postępowań
Postępowanie wyjaśniające
W postępowaniu wyjaśniającym organ podatkowy zobowiązany jest ustalić stan faktyczny sprawy oraz jej stan prawny.
Postępowanie dowodowe jest to ogół czynności zmierzających do poznania pewnego fragmentu rzeczywistości, a zwłaszcza do ustalenia istnienia lub nieistnienia faktów istotnych dla rozstrzygnięcia sprawy bądź prawdziwości twierdzeń strony o tych faktach. Obowiązek zebrania i rozpatrzenia dowodów spoczywa na organach podatkowych. Strona ma prawo brać udział we wszystkich czynnościach postępowania.
Dowodem może być wszystko, co może przyczynić się do wyjaśnienia sprawy, a nie jest sprzeczne z prawem.
Zawieszenie postępowania
Zawieszenie obligatoryjne:
1) śmierć strony, jeżeli postępowanie nie staje się bezprzedmiotowe
2) gdy post. jest uzależnione od rozstrzygnięcia innego organu lub sądu
3) śmierć przedstawiciela ustawowego
4) utrata przez stronę lub przedst.. ustawowego zd. do cz. rr.
5) ws. odpow. osoby trzeciej, do czasu, gdy decyzja wobec podatnika stanie się ostateczna
Zawieszenie następuje w formie postanowienia.
Zwyczajne środki zaskarżenia:
1. ODWOŁANIE - podstawowy środek kontroli decyzji administracyjnych. Powinno zawierać: zarzuty przeciw decyzji, określenie istoty i zakresu żądania, wskazanie dowodów uzasadniających to żądanie. Odwołanie wnosi się za pośrednictwem organu I instancji w terminie 14 dni od dnia doręczenia decyzji I instancji.
Organ odwoławczy musi zbadać odwołanie pod względem formalnym. Może też nakazać organowi I instancji ponowne przeprowadzenie post. wyjaśniającego.
Organ odwoławczy wydaje decyzję:
1) utrzymującą w mocy decyzję organu I instancji - organy dochodzą do identycznych wniosków
2) reformatoryjną - uchyla poprzednią decyzję i orzeka co do istoty sprawy
3) kasacyjna - uchyla poprzednią decyzję i umarza post.
4) kasacyjna - uchylenie zaskarżonej decyzji i przekazanie sprawy do ponownego rozpatrzenia, z powodu naruszenia prawa
5) kasacyjna - uchylenie poprzedniej decyzji, gdy wymagane jest przeprowadzenie post. wyjaśniającego w całości lub w znacznej części
6) umarzająca postępowanie odwoławcze, gdy post. jest bezprzedmiotowe
2. Zażalenie - przysługuje jedynie, gdy ordynacja przewiduje taki środek zaskarżenia. Wnosi się w ciągu 7 dni od decyzji.
Nadzwyczajne środki zaskarżenia:
1. Wznowienie postępowania - daje możliwość ponownego przeprowadzenia postępowania i ponownego wydania rozstrzygnięcia ws. zakończonej decyzją ostateczną (wydana po wadliwym w sposób kwalifikowany postępowaniu - a nie decyzji).
W przypadku:
- fałszywych dowodów
- przestępstwo
- wyłączony organ lub pracownik
- strona nie brała udziału w post. nie z własnej winy
- nowe istotne okoliczności
- brak stanowiska innego organu
- podstawą była decyzja lub orzeczenie sądu, uchylone lub zmienione
Wznowienie następuje z urzędu lub na wniosek strony w drodze postanowienia, odmowa - decyzji.
2. Stwierdzenie nieważności - dotyczy decyzji dotkniętych wadami kwalifikowanymi:
- z naruszeniem przepisów o właściwości
- bez podstawy prawnej
- z rażącym naruszeniem prawa
- sprawa została już rozstrzygnięta decyzją ostateczną
- była skierowana do os. nie będącej stroną
- była niewykonalna
- nieważność z mocy wyraźnie wskazanego przepisu prawa
- wykonanie wywołałoby czyn zagrożony karą
Postępowanie wszczyna się z urzędu lub na żądanie strony przed upływem roku od jej doręczenia.
Organ wydaje decyzję:
1) stwierdzającą nieważność
2) odmawiającą stwierdzenia nieważności - gdy decyzja nie jest dotknięta wadą
3) odmawiającą stwierdzenia nieważności - gdy decyzja została wydana z naruszeniem prawa, ale zarazem podaje powody, z których nie stwierdził nieważności
3. Uchylenie lub zmiana decyzji, jeżeli strona nie nabyła prawa, ze względu na interes publiczny lub interes strony
4. Stwierdzenie wygaśnięcia decyzji
Kontrola podatkowa
Przeprowadzana jest przez organy podatkowe pierwszej instancji. Podlegają jej podatnicy, płatnicy oraz inkasenci. Może być podejmowana tylko z urzędu.
Uprawnienia kontrolującego:
- wstępu na grunt, do budynków, lokali i innych pomieszczeń
- żądania okazania majątku
- żądania przeprowadzenia remanentu
- żądania wydania lub udostępnienia akt, ksiąg itp.
- przeszukania pomieszczeń lub rzeczy - za zgodą prokuratora
- wezwania do osobistego stawiennictwa kontrolowanego i uzyskania wyjaśnień
- przeprowadzeniu dowodu
- stosowaniu kar porządkowych
Obowiązek kontrolowanego: umożliwienie przeprowadzenia określonych czynności oraz udzielenie wyjaśnień
Uprawnienia kontrolowanego:
- obecność przy kontroli
- do zawiadomienia o przeprowadzaniu dowodu
Kontrola dokumentowana jest protokołem.