PIOTR ANDRYSZEK GRUPA I ZAOCZNE
„POWSTANIE I ZADANIA K.E.N .PROJEKTY SZKOLNE F.BIELIŃSKIEGO I A. POPŁAWSKIEGO. TOWARZYSTWO KSIĄG ELEMENTARNYCH „
druga połowę XVIII stulecia w Polosce cechuje dużźa walka o postęp oraz reforme oswiaty oraz szkolnictwa.Postepowa szlachta t mieszczanie zaczeli się domagać i zmierzać do wzocnienia siły gospodarczej ,politycznej i kultury polskiej.
Nie mówiło sięę o wzmocnieniu władzy królewskiej i reorganizacji administracji lecz o tym z ePolska potrzebuje reform . Przywódcy obozu postępu zaczeli się domagać zmiany w systemie gospodarki rolniczej. Zaczelosnuć projekty reformy władz państwowych.
Zaczeli przeszczepiac na grunt polski nauke i kulture umysłowa okresu oświecenia.
Zaczęto organizować na nowych zasadach wychowanie młodiezy ,zaczęła się rozwijać literatura satyryczna i polemiczno-polityczna.
Powstaja czasopisma,podejmuje się badania naukowe .Zaczęło szerzyć się że powszechne przekonanie ze edukacji młodzieży nie można pozostawić w rękach zakonów.
S .Konarski podkreślał że nadzór nad szkołami powinny sprawowac władze państwowe a nie Jezuici
W 1773 roku papież pod naciskiem opinii publicznej skasował zakon Jezuitów i w związku z tym zostały zamknięte kolegia Jezuickie i zaistniała konieczność powołania nowego urzędu..
W ten sposób powstała Komisja Edukacji Narodowej jako naturalna i konsekwentna instytucja autonomiczna ,była ona pierwszą w Europie państwową władzą szkolna zależną od Sejmu. Zniesienie i zakonu Jezuitów ułatwiło i przyśpieszyło organizację nowego systemu szkolnictwa w Polsce. Na członków Komisji Edukacji Narodowej zostali powołani najbardziej światli działacze ,tacy jak. Biskup wileński Ignacy Massalski,pełniacy obowiazki przewodniczącego, biskup płocki Michał Poniatowski, dwóch senatorów -Joachim Chreptowicz i książę August Sułkowski - czterech przedsztwicieli izby poselskiej :Ignacy Potocki, Adam Kazimierz Czartoryski ,Andrzej Zamoyski i Antoni Poniński.
W 10 dni później Komisja ogłosiła swoje polityczne i pedagogiczne credo,swój program działania.
Franiczek Bieliński w dziele pt. „Sposób edukacji w 15 listach opisany „ (1775)przedstawił szeroki projekt oświaty powszechnej. Miała ona -zachowując stanowe podziały- słuzyć szlachcie ale także mieszczna i chłopom .Wychowanie szlacheckie miało zyskać charakter bradziej nowoczesny i społeczny ,edukacja chłopów i mieszczan powinna słuzyc praktycznym potrzebom.
Bieliński planował 4 rodzaje szkół:
1 )dla chłopców (czytanie, pisanie, rachunki , religia, początki fizyki i geometrii )
2 )dla mieszczan ( wiadomości elementarne, język niemiecki, prawo cywilne, rzemiosła)
3 )dla szlachty (szkoły średnie,2 stopnie: niższe-trzy letnie-języki, wyższe cztero letnie poświęcone nauką realnym
4 ) dla duchownych (dotyczyło seminariów duchownych) - w tych szkołach obok nauk teologicznych dużo miejsca miało zająć nauczanie sposobu uczenia dzieci.
Śmielej i bardziej demokratycznie określił zadanie reformy szkolnej Antoni Popławski w dziele „O rozporządzeniu i wydoskonaleniu edukacji obywatelskiej- projekt w marcu 1774podany „.Popławski w teortycznych rozważaniach formułuje zadania edukacji fizycznej ,zmysłowej, i moralnej ,edukacji która ma stworzyć „ człowieka i obywatela”.
Taki punkt wyjścia pozwala na sformułowanie postulatów organizacyjnych zupełnie nowoczesnych.
Ustrój i sieć szkolna zaprojektowane zastały jako system oświaty publicznej i powszechnej .
Śzkoły parafialne miały mieć śieć dostatecznie gesta ,aby wsztystkie dzieci mogły do nich uczęszczać,szkoły te przewidziano jako czteroletnie,a program naucznia w ostatnim roku obejmował znaczny wymiar zajęć praktycznych. Szkoły tzw publiczne ( czyli średnie) przeznaczano raczej dla dzieci szlacheckich:nauka w nich trwać miała 8 lat.
Reforma szkolnictwa służyć miała konsekwentnie zadaniom obywatelskiego odrodzenia kraju. To odrodzenie miało się właśnie dokonać dzięki „dobrej instrukcji i edukacji narodowej” jak to okreslał Popławski.Ten projekt przyjęła-w zasadzie -Komisja za podstawe swych prac.
Zakres działalności Komisji był ogromny. Powołana w zasadzie do zorganizowania opieki nad szkolnictwem szlacheckim, Komisja zajęła się również szkołami parafialnymi. Obejmując w ten sposób całość oświaty w Polsce ,podjęła trudna pracę organizacyjną i administracyjną równocześnie i pedagogiczna.
Wydając licvzne przepisy i zarządzenia Komisja dokonywała unifikacji i modernizacji szkolnictwa, organizowała stały nadzór pedagogiczny, ustalała racjonalnie zaplanowanej sieci szkolnej. Wiele starań Komisji pochłoneło przygotowanie nowego programu i nowych podręczników ; od roku 1775 dla prac tych powołano towarzystwo do Ksiąg Elementarnych.
W tym samym okresie podjeto wielka reformę Akademii Krakowskiej I Akademii Wilenskiej, zmierzającą zarówno do pzryśpieszenia rozwoju nauki ,jak i do zmodernizowania sposobów kształcenia nauczycieli . Troska o nowa świecka kadrę nauczycielską towarzyszyła Komisji od samego początku.
Działalność komisji wyrażała się przede wszystkim w zarządzeniach i obwieszczeniach i bardzo licznych przepisach i instrukcjach porządkujących i reorganizujących powszednie życie szkół. Zorganizowano pedagogiczny nadzór który w toku niemal nieustających „wizytacji” czuwał nad przebiegiem nauczania i wychowania ,pomagał usuwać błędy i opry pobudzał ku nowatorstwu.
Dopiero po 10 latach śmiałych i żmudnych ale drobiazgowych ,narzucanych z góry prac, Komisja stworzyła wielki kodeks nowoczesnego systemu oswiatowego,jakim były wydane w roku 1783 Ustawy Komisji Edukacji Narodowej dla stanu Akademickiego i na Szkoły w Krajach Rzeczpospolitej Przepisane.
W nowoczesnym ustroju oświatowym przewidziano odrębne zadania dla każdego szczebla szkolnego. Szkoły akademickie -zwane szkołami gl6wnymi -mają być po pierwsze "towarzystwem ludzi r6żnymi naukami zaleconych, a czyniących jedno zgromadzenie, z kt6rych każdy, opr6cz obawiązk6w do katedry swojej przywiązanych znajdzie w szlachetności swojego .serca i gorliwości dla 'kraju silną --> [Author:M] ,pobudką do rozszerzenia w nim światła i potrzebnych wiadomości, już to przez wydawanie pism w r6znych materiach fizycznych lub moralnych, już to przez odkrywanie prawd użytecznych i wyszukiwanie 'rozmaitych krajowych produkcji oraz wydoskonalenie sposobów przydatnego onych użycia".
Po wt6re -szkoły te mają prowadzić działalność nauczającą, po trzecie -mają mięć "sobie powierzony rząd całego stanu akademickiego oraz doz6r instrukcji publicznej".
...
Tendencje te reprezentował najpełniej Kołłątaj, reformując Akademię Krakowską. Na miejsce dawnej organizacji miała powstać nowa, gwarantująca postęp nauk i ich społeczny pożytek. I tak: Akademia Pięknych Nauk zajmować się powinna "nauką język6w i wymowy" oraz historii i geografii. W obu tych dziedzinach powinna nie tylko nauczać, ale powinna służyć "wydoskonaleniu polskiego języka", powinna przygotowywać "dobre dykcjonarze", jak r6wniez starać się o " wydoskonalenie historii polskiej". Akademia Filozofii -obejmująca metafizykę i naukę moralną -rozumianą jako etyka, prawo i ekonomia polityczna -fizykę, a także matematykę -ma być "zasadą wszystkich nauk" i powinna "nieść z sobą największe pożytki „.,
Trzecią miała być Akademia Lekarska - która wydawała się Kołłątajowi "prawie najpotrzebniejsza, zwłaszcza gdy dotąd żadnej troski o zdrowie obywatelów nie widać".
Czwarta. -Akademia Prawa. "Praktyka nasza -pisał Kołłątaj -z samych prawie składa się niedoskonałości. Wszystko czeka poprawy od Akademii Prawa, wszystko dowodzi, jak wielka jest szkoda oddać sprawiedliwość w ręce niewiadomych sędziów i przewrotnych patronów, 'którzy nieumiejętność swoja fałszywą. pokrywają logiką i suchą wymową „
Szkoły Główne, zwłaszcza Szkoła Główna Krakowska, miały promieniować na cały kraj i podnosić poziom nauczania na szczeblu średnim.
Nauczyciele szkol średnich powinni zdawać sobie sprawę:, Iż "celem ich starań" jest wszystko to, co "stanowi szczęśliwość szczególną" człowieka: zdrowie, cnota i obyczaje, rozsadek pewny, dobry rząd domowy, miłość, przyjaźń i szacunek u drugich; cokolwiek składa szczęśliwość publiczna.: równa i najściślejsza sprawiedliwość, prawodawstwo mądre, obrona kra- jowa, cnoty obywatelskie, niepodległość w zdaniu, szlachetność myśli i postępków, szanowanie jako najświętsze własności cudzej".
Dla szkół parafialnych przewidziano zadanie "oświecania ludu ,około religii, około powinności stanu jego, około robot i przemysłu".
Wszystkie te szczeble szkolne uzyskały własne przepisy, ustalające ich organizację, formy pracy i nadzoru, fundusz i gęstość sieci, dostosowanie do potrzeb mieszkańców rożnych terenów.
Komisja podjęła długotrwałe i systematyczne wysiłki ,zmierzające do unowocześniania treści i metod nauczania. Do tych zadań 10 lutego 1775 roku powołano pod przewodnictwem Potockiego Towarzystwo Ksiąg Elementarnych- które miało na celu dostosować i tworzyć podręczniki do nauczania. Prace Towarzystwa były trudne i powolne .Niełatwo było znaleźć polskich autorów , którzy by umieli stworzyć nowe podręczniki.
W roku 1785 ukazał sie wreszcie Elementarz dla szkół parafialnych narodowych ,który obejmował naukę czytania i pisania ,naukę rachunków oraz katechizm i naukę obyczajową dla ludu.
Powoli także inne szczeble szkolne i w innych przedmiotach nauczania uzyskiwały nowe podręczniki. Stawały się one głównym narzędziem realizacji tych społecznych zadań jakie stawiała oświacie Komisja Edukacji Narodowej.
K.E.N stwarzała pierwsze w Polsce kadry szkolnego nadzoru . Wizytatorowie Komisji byli jej ramieniem działającym w terenie.. Komisja ułożyła w 13 punktach instrukcję dla wizytatorów , a pierwszymi wizytatorami byli członkowie Komisji.
Bibligrafia
Bogdan Suchodolski „KEN na tle roli oświaty w dziejowym rozwoju Polski „
Wykład o Komisji Edukacji Narodowej Pani prof. Żmichrowskiej z 6 grudnia 2003