Odrodzenie, czyli epoka pięknego i godnego człowieczeństwa- na wybranych przykładach
Epoka renesansu przyniosła nowatorskie spojrzenie na człowieka. Można nawet powiedzieć, że dopiero ona spogląda na niego. W średniowieczu bowiem poglądem dominującym był teocentryzm, który zakładał, że w centrum świata i wszelkiej myśli znajduje się Bóg. To powodowało, że nie liczył się w kulturze człowiek jako jednostka, która może sama coś osiągnąć, widziano go zawsze w roli podrzędnej do boskiej wielkości, stanowił on część skomplikowanej hierarchii bytów. Nie istniała w średniowieczu indywidualność.
Zmienia to właśnie epoka odrodzenia, która znudzona już przytłaczającą atmosferą ascetyzmu, sięgnęła po doskonałe źródło, którym jest dorobek starożytnych. Właściwie to główne założenia renesansowe, którym jest przekonanie, że człowiek jest najważniejszy, pochodzi z antyku. Nazywa się ono antropocentryzmem. Dzięki niemu ukształtował się światopogląd odrodzeniowy, zorientowany w pełni na człowieka, na jego osobowość. Najważniejsze stało się wnętrze ludzkie, myśli, wyobrażenia, pomysły, inwencja twórcza. Wielką wagę przykładano do możliwości rozumu człowieka, za pomocą którego, starano się poznać świat, opisać go i ocenić. Dlatego istotne miejsce zajmował wykształcenie, sumienne i wszechstronne, ściśle nawiązujące do wiedzy starożytnych uczonych i filozofów. Od nich wzięło się przekonanie, że człowiek, podobnie jak cały świat składa się z dwóch części -materialnej i duchowej. Dzięki nim ma udział w dwóch sferach świata. Dusza pozwala człowiekowi na przebywanie i poznawanie świata idei, ciało natomiast, które jest materią, należy do doczesności. Taki układ pozwala człowiekowi na pewnego rodzaju pełnię. Trzeba też podkreślić, że człowiek jest, podobnie jak Bóg wolny. To daje mu ogromną swobodę w kształtowaniu swojego życia -może on stać się wielki, dbając o swoje wnętrze i duchowość, albo odwrotnie, pozostać tylko przy swojej cielesności i zbliżyć się do zwierzęcia. To wszystko świadczy o naszym człowieczeństwie, które zależy właśnie od tego, jak będziemy kształtować nasze życie, umiejętności i rozum. Człowiek jest zatem według założeń odrodzeniowych kowalem swojego losu, a także celem samym w sobie. Przeważało wtedy przekonanie, o nieograniczoności człowieka, to znaczy jego możliwości poznania, tworzenia i zdobywania wiedzy.
Wszystkie te opisane zjawiska miały swoje wyraźne odzwierciedlenie w literaturze. Zaczęła ona zajmować się tematami, zgodnymi z renesansowymi zainteresowaniami -omawiała problemy współczesnego człowieka, jego przemyślenia, dotyczące wszystkich aspektów jego życia.
Do dzieł, które niewątpliwie odpowiadają założeniom epoki należy „Mowa o godności ludzkiej” Giovanniego Pico della Mirandoli. Przedmiotem rozważań jest tutaj człowiek, a właściwie jego szczególne miejsce i przywileje. Mirandola opisuje w „Mowie o godności ludzkiej” doniosłość stworzenia człowieka: wzorem dla Stwórcy jest przecież On sam, czyni człowieka uwieńczeniem swojej pracy twórczej, mówią do niego:
„Nie wyznaczam ci, Adamie, ani określonej siedziby, ani własnego oblicza, ani też nie daje ci żadnej swoistej funkcji, ażebyś jakiejkolwiek siedziby, jakiegokolwiek oblicza lub jakiejkolwiek funkcji zapragniesz, wszystko to posiadał zgodnie ze swoim życzeniem i swoją wolą.”
Jak widać renesans prezentuje ogromną wiarę w człowieka, oddaje mu pierwszeństwo przed innymi stworzeniami. Człowiek zatem może w dowolny sposób wykorzystać swoją władzą nad samym sobą i poddaną mu ziemią. Znajduje się on w samym centrum i ma ogląd na cały świat, ma swobodę i wolny wybór, sam nadaje kształt człowieczeństwu i naturze. Nie jest także niczym ograniczony, aby mógł w pełni wykazać się i rozwinąć.
Mirandola w „Mowie o godności ludzkiej” daje wyraz całej filozofii i wszystkim poglądom renesansowym na temat kondycji ludzkiej.
Innym aspektem ludzkiego bytowania na ziemi, ale zgodnym z założeniami Mirandoli, zajmował się Francesco Petrarca. On wprowadził do literatury temat miłości ziemskiej, cielesnej. Jego muzą była Laura, choć ich miłość pozostał niespełniona, z powodu jej śmierci. Dzięki Petrarce narodził się język poezji miłosnej. Poeta jednocześnie idealizuje swój obiekt i z delikatnością i subtelnością prezentuje uczucia zakochanych, ich stany wewnętrzne, tak, że wszystko wydaje się być prawdziwe. Petrarka postrzega miłość jako cud i kontrast -zakochanemu towarzyszy euforia i rozpacz, pożądanie i szacunek. Miłość jest blaskiem i cieniem, ogniem i lodem, uwzniośla ona człowieka, przenosi go w świat marzeń, rozkoszy, cudowności, znajdujący się ponad zwyczajnym światem. Obrazują to cytaty z sonetu „Był to dzień...”:
„Miłość mnie całkiem bezbronnym zastała,
wtargnęła w serce drogą poprzez oczy,
odtąd ta droga bramą łez się stała.
Prawo miłosne dla mnie nie łaskawe:
mnie -bezbronnego -tak we krwi ubroczyć,
a ciebie -zbrojnej -nie zadrasnąć nawet.”
Również Giovanni Boccaccio w „Dekameronie” opisuje świat doczesny. Ten zbiór nowel zawiera sto historii, opowiadanych przez siedem kobiet i siedmiu mężczyzn. Zawiera w nich autor całą charakterystykę obyczajową swojej epoki. Chyba dlatego tak wiele jest tutaj barwnych opowieści, czasami bardzo pikantnych, śmiesznych, niezwykle różnorodnych. Dzięki bardzo trafnym i plastycznym opisom, poznajemy postacie, ich charaktery. To wszystko świadczy o zainteresowaniu pisarza życiem ludzkim, przede wszystkim troskami ziemskimi.
Z wcześniejszym założeniem o wolności ludzkiej wiąże się też późnorenesansowy zbiór Michaela de Montaigne' pt. „Próby”. Twierdził on, że poznanie ludzkie jest niemożliwe do końca, ponieważ świat jest ulotny i zagadkowy. Dlatego Montaigne ironicznie odnosi się do naukowców, którzy twierdzą, że odkryli prawdę. Wyszydza, a nawet ośmiesza ludzkie przesądy, gani pychę, która pozwala myśleć, że doszliśmy do źródła wiedzy. Sam przyznaje i chwali, zgodnie z duchem renesansu, że człowiek ma wolność w swoim dociekaniu prawdy.
Zgodnie z regulaminem serwisu www.bryk.pl prawa autorskie do niniejszego materiału posiada Wydawnictwo GREG. W związku z tym, rozpowszechnianie niniejszego materiału w wersji oryginalnej albo w postaci opracowania, utrwalanie lub kopiowanie materiału w celu rozpowszechnienia w szczególności zamieszczanie na innym serwerze, przekazywanie drogą elektroniczną i wykorzystywanie materiału w inny sposób niż dla celów własnej edukacji bez zgody Wydawnictwa GREG podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności lub pozbawienia wolności.