PRZYKŁADY CHORÓB WIRUSOWYCH ROŚLIN.

Rośliny ozdobne:

# pstrość tulipana (Tulipa virus 1) - rozbicie barwy płatków. Intensywnie zabarwione pasma i smugi o kontrastowych barwach

# brązowa plamistość liści pomidora (Lycopersicum virus 3) - nieregularne, pierścieniowate plamy, początkowo jasnozielone, później brunatne. Zahamowanie wzrostu. Poraża niecierpki, frezje, fikus.

# mozaika ogórka (Cucumis virus 1) - jasnozielona lub żółta mozaika liści. Deformacje i pomarszczenie liści. Poraża petunię, mieczyki, chryzantemę, difenbachię.

# żółta karłowatość cebuli (Allium virus 1) - jasnozielone i żółte smugi na szczypiorze. Szczypior spłaszczony, pofałdowany i zwisający. Zgrubiała szyjka korzeniowa. Poraża szarotkę, żonkila, szafirka.

# mozaika zwykła grochu (Bean yellow mosaic virus) - rozjaśnienie nerwów liści, plamistość mozaikowa wzdłuż nerwów. Przy silnym porażeniu - deformacja roślin. Poraża mieczyka, frezję, narcyza, irysy.

Rośliny sadownicze:

# ospowatość (szarlia) śliwy (Prunus virus 7) - chlorotyczne, pierścieniowe i nieregularne plamy na liściach. Fioletowo - czerwone zagłębione plamy na owocach. Poraża śliwę, morelę, brzoskwinię, ałyczę.

# nekrotyczna pierścieniowa plamistość drzew pestkowych (Prumus necrotic ringsport virus) - chlorotyczne wzory na liściach. Później plamki uchrotyczne i dziurkowatość liści. Poraża wiśnie, czereśnię, śliwę, morelę, ałyczę, antyplę, czeremchę.

# mozaika jabłoni (Pyrus virus 2) - cytrynowożółte plamy na liściach, przy silnym porażeniu pojawiają się plamki nekrotyczne. Poraża jabłoń.

Warzywa:

# liściozwój ziemniaka (Solarum virus14)-młode liście zwijają się wzdłuż głównego nerwu, są sztywne, łamliwe, szorstkie, wzrost roślin zahamowany, liście stały się chlorotyczne.

# żółta karłowatość cebuli (Allium virus 1)

# kędzierzawka ziemniaka (Solancum virus 1 + Solarus virus 2)

# brązowa plamistość liści pomidora (Lycopersicum virus 3)

# mozaika ogórka (Cucumis virus 1)

# mozaika zwykła grochu (Bean yellow mosaic virus)

# zwykła mozaika fasoli (Phaseolus virus 1) - mozaika i wzdęcia liści wzdłuż nerwów

# żółta mozaika fasoli (Bean yellow mosaic virus) - chlorowce pierwszych liści, żółknięcie liści. Poraża fasolę, bobik, bób, groch.

# mozaika pomidora (Tomato mosaic virus)

... zielona - mozaika złożona z rozrzuconych jasno i ciemnozielonych plam, w miejscu przebarwień mogą pojawiać się deformacje liści

... żółta - na liściach pojawiają się jasnożółte plamy a owoce są zabarwione nierównomiernie. Wzrost porażonych owoców jest zahamowany.

... nitkowatość (deformacja) - jest następstwem zanikania blaszki liściowej. Początkowe objawy są widoczne w postaci głębokich wcięć na liściach, w razie silnego porażenia z liści pozostają tylko zdeformowane, wydłużone i poskręcane nerwy z resztkami blaszki.

# kędzierzawka płaszczyńcowa buraka (Beta virus 3) - skędzierzawienie liści, zahamowanie wzrostu.

# mozaika buraka (Beet mosaic virus)- rozjaśnienie nerwów i jasnozielone plamy wzdłuż nerwów liści.

PRZYKŁADY WIRUSÓW TRWAŁYCH:

# Beta virus 3 ( kędzierzawka płaszczyńcowa buraka) - wirus trwały przenoszony przez płaszczyńca burakowego

# Solanum virus 14 (liściozwój ziemniaka) - przenoszony przez mszycę brzoskwiniową

# Lycopersicum virus 3 (brązowa plamistość liści pomidora) - trwały przenoszony przez wziorka zachodniego i tytoniowego.

PRZYKŁADY CHORÓB WIRUSOWYCH, GDZIE OBJAWEM JEST:

Mozaika:

... mozaika buraka (Beet mosaic virus)

... mozaika zwykła fasoli (Phosedus virus 1)

... mozaika pomidora (Tomato mosaic virus): zielona, żółta

... pstrość tulipana (Tulipa virus 1)

Deformacje:

... nitkowatość liści pomidora (Tomato mosaic virus)

... żółta karłowatość cebuli (Allium virus1)

... kędzierzawka płaszczyńcowa buraka (Beta virus 3)

... liściozwój ziemniaka (Soalnum virus 14)

Nekroza:

... nekrotyczno pierścieniowa plamistość drzew pestkowych (Prunus necrotic ringsport virus)

.... ospowatość śliw (szarko) (Prunus virus 7)

... brązowa plamistość liści pomidora (Lycopersicum virus 3)

... smugowatość ziemniaka (Solanum virus 2 )

CHOROBY WYWOŁANE PRZEZ BAKTERI

Ogólne zasady ochrony roślin przed bakteriozami Bakteryjne choroby roślin są trudne do zwal-czania. W większości przypadków zachodzi konieczność stosowania kompleksu zabiegów ochronnych, wśród których największą rolę odgrywają zabiegi agrotechniczne. Natomiast stosunkowo małe znaczenie mają metody che-miczne. Zwalczanie bakterioz roślin polega głów-

nie na niszczeniu źródeł choroby i zapobiega-

niu przenoszeniu patogenów. W tym celu sto-

suje się zmianowanie, co pozwala uniknąć

chorób przenoszonych z glebą, staranną selekcję nasion oraz kontrolę zdrowotności roślin matecznych rozmnażanych wegetatywnie.

Bardzo ważne jest staranne niszczenie resztek pożniwnych. W przypadku bakterii zdolnych do przetrwania w glebie resztki pożniwne należy spalić. W podobny sposób należy niszczyć wykarczowane drzewa i wycięte gałęzie porażone przez zarazę ogniową. W czasie wegetacji należy usuwać z plantacji chore rośliny, stanowiące źródło infekcji wtórnych. W zapobieganiu chorobom bakteryjnym dużą role odgrywa kwarantanna stosowana zgodnie z zasadą, że skoro patogeniczne bakterie są bardzo groźne, a nie przenoszą się łatwo na dalszy dystans, to należy starannie zapobiegać ich zwalczaniu. siedem podstawowych typów bakterioz roślin-nych; są to: plamistość i zgorzel, mokra zgnilizna, rak bakteryjny, guzowatość korzeni, parch bakteryjny, więdnięcie bakteryjne (tracheobakteriozy) i guzowatość korzeni roślin

motylkowatych. Ostatni z wymienionych typów, ze względu na symbiotyczny związek rośliny z bakterią, nie jest rozpatrywany jako zjawisko chorobowe.

Zaraza ogniowa- występowanie i szkodliwość-Obecnie zaraza ogniowa występuje w ponad 50 krajach świata na ponad 200 gatunkach roślin. Jest coraz powszechniejsza w Europie; do ostatnich lat choroby tej nie rejestrowano tylko w Portugalii, Słowenii i Słowacji. Zaraza ogniowa może lokalnie wyrządzać bardzo duże szkody, niszcząc całe kwatery jabłoni. Lokalne występowanie zarazy ogniowej w dużym nasileniu wiąże się ze sposobem jej rozprzestrzeniania i tworzeniem źródeł pierwotnej infekcji w ranach na pędach, gałęziach i konarach jabłoni. Ważnym źródłem zakażenia są także skupiska biało kwitnącego głogu. Zaraza ogniowa jest typową chorobą pandemiczną opanowującąnowe rejony uprawy jabłoni i gruszy, wyniszczającą konary i całe drzewa. Oprócz jabłoni i gruszy poraża silnie pigwę i głogi oraz w mniejszym stopniu drzewa pestkowe, maliny i jarzębinę. Jest chorobą kwarantannową. Najczęściej i najwcześniej występującym objawem choroby jest zgorzel kwiatów. Porażone kwiaty szybko obumierają i brunatnieją. Z kwiatów bakterie przenoszą się na krótko pędy, a następnie na gałęzie i konary, na których tworzą się rozległe nekrozy kory, mające

często kształt klina skierowanego ku dolnej części drzewa. Kora porażonych gałęzi, początkowo gładka, lekko nabrzmiała, rozmiękczona, stopniowo ciemnieje i zapada się, tworząc rany, których brzegi są głównym siedliskiem bakterii Objawy na pędach mogą być następne, spowodowane zamieraniem niżej położonych gałęzi. Zakażeniu ulega najmłodsza, wierzchołkowa część pędu, do której bakterie dostają się przez szparki. Porażony wierzchołek pędu szybko więdnie, zamiera i zagina się w charakterystyczny sposób w kształcie laski. Na porażonych liściach początkowo pojawiają się plamki wzdłuż brzegów i nerwów. Powiększające się plamy zlewają się w większe skupienia pokrywając stopniowo całą blaszkę liściową, która ciemnieje, zmieniając barwę na brunatnoczerwoną na jabłoni oraz brunatnoczarną na gruszy. Liście deformują się, lecz przez dłuższy czas nie zasychają i nie opadają z drzew. Zakażeniu ulegają także owoce, na których tworzą się wodniste, ciemnozielone plamy. Na zawiązkach owoców plamy zmieniają barwę na brunatnoczerwoną, a na gruszkach na brunatnoczarną. Na porażonych owocach, zwłaszcza grusz, mogą pojawiać się szarobiałe, gęste wycieki kolonii bakterii.

Zwalczanie. Zwalczanie zarazy ogniowej jest bardzo trudne. Zależnie od etapu rozwoju epidemii stosuje się różne metody zapobiegawcze. Drzewa porażone, drzewa podejrzane o zakażenie, a także jabłonie, grusze i głogi rosnące w najbliższym sąsiedztwie są karczowane i palone. W miarę rozszerzania się choroby metody ochrony stają się mniej radykalne, lecz dopóki utrzymywana jest kwarantanna, należy niszczyć wszystkie chore drzewa. Ważnym zabiegiem ochronnym jest wycinanie chorych gałęzi oraz leczenie ran kory. Czarna nóżka i mokra zgnilizna bulw ziemniaka

Ewinia carotovora subsp.

atroseptica (van Hali) Dye,

Erwinia carotovora subsp.

carotovora (Jones) Bergey et al.

Występowanie i szkodliwość. Powszechnoś występowania tej choroby wiąże się z bardzo szerokim zakresem uprawy ziemniaka w Polsce, saprofitycznym bytowaniem bakterii w glebie oraz rodzajem objawów chorobowych. Silne epidemie czarnej nóżki i mokrej zgnilizny ziemniaka występują w lata wilgotne, zwłaszcza na glebach zwięzłych i podmokłych. W warunkach korzystnych dla rozwoju choroby gnicie bulw ziemniaka może nastąpić już przed zbiorami, jednak największe szkody występują w okresie przechowywania ziemniaków w kopcach. Straty wahają się w granicach od kilku do kilkudziesięciu procent.

Objawy. Jest to bakterioza typu mokrej zgnilizny. Czarna nóżka ziemniaka występuje już w początkowym okresie wegetacji ziemniaka, w maju lub na początku czerwca. Choroba może się także pojawić później, jeżeli w połowie lata przez dłuższy czas utrzymuje się wilgotna pogoda. Liście porażonych ziemniaków żółkną, zwijają się wzdłuż głównego nerwu i więdną. Chore rośliny są mniejsze i często przybierają bukietowaty pokrój. Zmiany te, najłatwiejsze do wykrycia, są jednak objawami wtórnymi. Pierwotne objaw choroby występują na podstawie łodygi, która czernieje i gnije. Gnijąca łodyga jest wilgotna i cuchnąca, a zgnilizna przenosi się na korzenie. Wcześnie zakażone rośliny stopniowo zamierają, nie tworząc bulw. Natomiast rośliny później zainfekowane wydają bulwy, często zdrobniałe, lecz przedwcześnie zamierają. Bulwy uzyskane z takich roślin są zakażone bakteriami. Na przekroju porażonych bulw widoczne są w części przys-tolonowej różowe lub jasnobrunatne, szybko ciemniejące plamy. Mokra zgnilizna bulw może wystąpić jeszcze przed wykopaniem ziemniaków, ale zdarza się to tylko w chłodne i bardzo wilgotne

lata. Największe szkody powodowane przez

zgniliznę występują w okresie przechowywania ziemniaków. Zgnilizna obejmuje całe bulwy lub ich części. Rozkładowi gnilnemu ulegają wszystkie tkanki, oprócz skórki.

Zwalczanie. Ochrona ziemniaka przed czarną nóżką i mokrą zgnilizną bulw opiera się głównie na metodach agrotechnicznych. Podstawowe zasady tej ochrony są następujące:

1)należy sadzić zdrowe, nie krojone sadzeniaki,

2) plantacje reprodukcyjne po-

winny być objęte specjalną kontrolą, w ramach której już w początkowym okresie wegetacji usuwa się z pola ziemniaki z objawami czarnej nóżki,

3) należy unikać zbyt silnego nawożenia ziemniaków azotem,

4) pod uprawę ziemniaków nie powinno się wybierać stanowisk wilgotnych i zimnych, a przy częstym występowaniu choroby w określonym rejonie lepiej jest nieco opóźnić termin sadzenia,

5) w czasie zbioru należy unikać uszkodzeń ziemniaków, a do kopca lub przechowalni składać bulwy obsuszone,

6) zmieniać stanowiska dołowania ziemniaków,

7) ziemniaki przeznaczone do przechowywania w przechowalniach powinny być przesortowane;

Do dość odpornych na czarną nóżkę można za-liczyć odmiany: Frezja, Kalia, Perkoz, Grot, Ruta, Elba i Heban.

Bakteryjna kanciasta plamistoś ogórka

Pseudomonas syringae

pv. lachrymans (Smith et Brayan)

Young, Dye et Wilkie

Objawy. Bakterioza typu plamistości. Objawy choroby są typowe dla bakterioz powodujących plamistość liści. Najpierw pojawiają się jasnozielone, tłuste plamy między nerwami liści. Podczas wilgotnej pogody mogą wystąpić objawy etiologiczne w postaci wycieków kropli mętnej cieczy. Są to śluzowate kolonie bakterii rozmnażających się w tkance miękiszowej liści. Podczas suchej pogody wycieki wysychają pozostawiając białe powłoki. W dalszym etapie choroby plamy stają się szare, tkanka w miejscu plam wysycha, wykrusza się i w liściach tworzą się nieregularne dziury. Silnie porażone liście zamierają. Objawy choroby występują także na owocach i pędach. Na owocach tworzą się nieregularne, zagłębione plamy, początkowo drobne, później zamieniające się w większe rany. Porażone owoce ulegają zniszczeniu na skutek wtórnego zakażenia przez inne mikroorganizmy. Plamy na pędach są drobne, o różnym kształcie, zagłębione, zlewające się przy silnym porażeniu w większe skupienia.

Zwalczanie. Podobnie jak w przypadku większości bakterioz decydującą rolę w zwalczaniu bakteryjnej kanciastej plamistości ogórka odgrywają metody agrotechniczne. W zapobieganiu chorobie duże znaczenie ma właściwe zmianowanie oraz staranne niszczenie resztek po zbiorze ogórków. Wcześnie zauważone chore rośliny należy usuwać z pola. Szczególnie dużą ostrożność należy zachować przy zbiorze ogórków nasiennych.

Rak bakteryjny drzew owocowych

Pseudomonas syringae

pv. syringae van Hali

Występowanie i szkodliwość Jest to jedna powszechniej występujących najbardziej szkodliwych chorób drzew pestkowych, zwłaszcza czereśni, wiśni i moreli. Drzewa ziarnkowe są mniej podatne.

Objawy. Jest to bakterioza typu plamistości. Patogen poraża wszystkie nadziemne organy drzew. Na liściach występują drobne, jasnozielone, później nekrotyczne plamy i dziurkowatość. Kwiaty ulegają zgorzeli i pozostają martwe na krótkopędach. Najgroźniejsze objawy występują na pędach, gałęziach, konarach i pniu, tworzą się tam bowiem ran.

Zwalczanie. Zwalczanie raka bakteryjne jest bardzo trudne. Silnie uszkodzone drzew należy karczować, a z pozostałych drzew ścinać porażone, obumierające gałęzie. Rany po cięciu drzew należy zamalować farbą emulsyjną z dodatkiem 2% Miedziana. W celu ograniczenia infekcji, zwłaszcza w szkółkach, drzewa pestkowe opryskuje się herbicydami miedziowymi.

bakterioza obwódkowa fasoli

objawy. Jest to bakterioza typu plamistościowej

objawy bakteriozy obwódkowej występują na liścieniach i łodyżkach siewek. Na nich widoczne są małe, jasnobrunatnei otoczone zielonożółtą, wodnistą obwódką. W warunkach wysokiej wilgotności i temperatury dochodzi do systemicznego porażenia roślin, które stopniowo więdną i zamierają. Na plamach wywoływanych przez bakteriozę mogą się pojawiać mętne wycieki

bakteryjne, pozostawiające po wyschnięciu biały nalot.

Zwalczanie. Zwalczanie bakteriozy obwódkowej fasoli wymaga starannego niszczenia resztek pożniwnych oraz ochrony plantacji, zwłaszcza nasiennych, fungicydami miedziowymi.

Bakterioza pierścieniowa ziemniaka

Objawy. Bakterioza pierścieniowa ziemniaka jest trudna do rozpoznania na podstawie objawów i jej identyfikacja wymaga często stosowania specjalnych testów diagnostycznych, możliwych do wykonania w warunkach laboratoryjnych. Jest to choroba typu tracheobakteriozy Wyraźne objawy na rozwijających się ziemniakach występują dopiero w pełni lata w postaci żółknięcia tkanki między nerwami, a następnie więdnięcia. Objawy te nasilają się przy upalnej pogodzie. Pomimo porażenia wiązek przewodzących na przekroju organów nie widać w nich zmian.

Choroba jest trudna do wykrycia także na bulwach, które mogą ulec całkowitemu zniszczeniu, ale mogą też nie wykazywać żadnych zmian. Ważnym dla identyfikacji bakteriozy objawem jest żółtawe zabarwienie pierścieni naczyniowych na przekroju bulwy, z których po naciśnięciu wycieka żółty serowaty śluz.

Zwalczanie. Zwalczanie polega na ścisłym

przestrzeganiu zasad kwarantanny. Chore rośliny należy niszczyć. Należy w miarę możliwości sadzić tylko kwalifikowane sadzeniaki. Wskazane jest zaniechanie krojenia sadzeniaków. Narzędzia stykające się z ziemniakami oraz opakowania, kosze i worki powinny być dezynfekowane. Dotychczas nie udało się wyhodować ziemniaków odpornych na tę chorobę.

Guzowatość korzeni

.Występowanie i szkodliwość. Guzowatość korzeni występuje na ponad 200 gatunkach roślin, głównie na drzewach i krzewach z rodziny flosaceae. Choroba wyrządza duże szkody w szkółkach drzew owocowych, zwłaszcza w produkcji podkładek jabłoni.

Objawy. Bakterioza typu guzowatości. Na

korzeniach drzew tworzą się guzowate narośle, początkowo jasne i gładkie, później stopniowo ciemniejące i chropowate. Charakterystycznym objawem choroby jest tworzenie się guzów w miejscach ich przycięcia przed prze sadzeniem podkładek.

Cykl rozwojowy. Źródłem infekcji jest zakażona gleba, w której bakteria może przeżyć saprofitycznie kilka lat. Infekcja korzeni lub podziemnej części pnia drzewa następuje przez zranienia. Im głębsze jest zakażane zranienie, tym większe guzy tworzą się na korzeniach. Narośle tworzą się w wyniku hipertrofii i hiperplazji porażonych komórek. Narośle nie są trwałe i po dwóch latach się rozpadają.

Zwalczanie. Guzowatość korzeni jest chorobą trudną do uniknięcia. Zalecanie zmianowania bywa nieskuteczne z powodu trwałości bakterii w glebie i jej zdolności do porażania licznych gatunków roślin. Należy unikać nawożenia szkółek obornikiem. Podkładki przed posadzeniem w szkółce powinny być selekcjonowane. Podkładki z guzami nie nadają się do dalszej uprawy. Przycięte korzenie podkładek i drzewek należy odkażać przez zanurzenie w gęstej zawiesinie gliny z dodatkiem 2% Miedzianu 50. Drzewka z małymi guzami mogą być posadzone w sadzie po wycięciu guzów i odkażeniu korzeni gliną z Miedzianem 50.

Parch zwykły ziemniaka

Występowanie i szkodliwość. Choroba wy-stępuje powszechnie we wszystkich rejonach uprawy ziemniaka, zwłaszcza na glebach lekkich i alkalicznych. Szkodliwość parcha ziemniaka polega na oszpeceniu bulw oraz na ułatwianiu zakażenia bulw przez patogeny powodujące gnicie w okresie przechowywania.

Objawy. Bakterioza typu parcha. Na młodych bulwach tworzą się nieregularne lub

zaokrąglone strupy. Zniszczona tkanka wykrusza się z powierzchni bulwy, pozostawiając warstwę korka

Cykl rozwojowy. Głównym źródłem materiału infekcyjnego jest gleba, w której bakteria żyje saprofitycznie. Źródłem choroby mogą być także sadzeniaki porażone przez parch zwykły. Drobne zarodniki bakterii są przenoszone z pyłem glebowym przez wiatr. Zakażenie młodych bulw następuje przez przetchlinki, drobne uszkodzenia oraz nieuszkodzoną skórkę. Starsze bulwy ziemniaka są odporne na chorobę.

Zwalczanie. Występowaniu choroby zapobiega sadzenie zdrowych sadzeniaków oraz unikanie uprawy ziemniaków na glebach alkalicznych. Wskazane jest stosowanie kwaśnych nawozów mineralnych oraz nawozów zielonych. Chorych bulw nie należy skarmiać na surowo. W rejonach dużego zagrożenia chorobą zaleca się uprawę mniej wrażliwych od mian ziemniaka. Dość odporne są: Asfer, Drop, Frezja, Ruta, Koral (bardzo wczesne), Beryl, Bliza, Darga, Fauna, Kos, Jaga, Mila, Lewa (średnio wczesne), Arkadia, Atol i Sokół (średnio późne)

Rakaba kteryjny pomidora

Występowanie i szkodliwość. Na pomidorze występuje kilka chorób bakteryjnych, wśród których najbardziej szkodliwy jest rak bakteryjny. Główną rośliną żywicielską bakterii Clavibacte michiganensis jest pomidor, lecz może ona zakażać także inne rośliny psiankowate. Rak bakteryjny występuje głów nie w rejonach o ciepłym klimacie

Objawy Choroba typu tracheobakteriozy. Głównym objawem raka bakteryjnego jest więdnięcie pomidorów, spowodowane blokadą przepływu wody przez wiązki przewodzące szyjki korzeniowej, łodygi i ogonków liściowych. Nasilenie objawów wzrasta w wysokiej temperaturze i niskiej wilgotności powietrza. Więdnące liście brunatnieją i zamierają. Początkowe objawy więdnięcia mogą wystąpić tylko z jednej strony łodygi głównie w dolnej jej części, w miejscu pojawiania się na łodygach ciemnych smug. Charakterystyczne objawy choroby występują na poprzecznych i podłużnych przekrojach łodygi pomidora w postaci wiązek przewodzących. Ciemne smugi występują także na ogonkach liściowych i szypułkach kwiatowych. Na porażonych łodygach pojawiają

się pęknięcia, rakowate rany i śluzowate wycieki. Objawy raka bakteryjnego występują także na liściach i owocach pomidora. Na liściach, w następstwie lokalnych infekcji, tworzą się wodniste, stopniowo zasychające plamy. Na owocach występują dwa rodzaje objawów, pierwotne i wtórne. Objawy pierwotne są następstwem systemicznego porażenia roślin. Bakterie dostają się do owoców przez szypułki i powodują żółtobrunatne smugi w miąższu. Owoce wcześnie opanowane przez bakterie ulegają deformacji.

---