1. Surowce pobudzające czynność żołądka i wydzielanie soków trawiennych.
Terpeny
Mechanizm działania:
Wykazują gorzki smak. Drażnią zakończenia nerwowe grzbietu języka, pobudzają wydzielanie śliny i na zasadzie odruchu zwiększają wydzielanie soku żołądkowego
Przeciwwskazania: Surowców o gorzkim smaku, ze względu na zwiększenie czynności wydzielniczej żołądka nie należy stosować przy istniejącej chorobie wrzodowej.
Sekoirydoidy i irydoidy
Gentianae rad.
Cehntaurii herb.
Menyanthidis fol. (Trifolii fibrini fol.)
Harpagophyti rad.
Działanie uboczne: Lekkie zaburzenia żołądkowe lub jelitowe, zwłaszcza przy nadkwaśności żołądka
Przeciwwskazania: Nie stosować w chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy, w kamicy żółciowej stosować wyłącznie pod kontrolą lekarza.
Laktony seskwiterpenowe
Cichorii rad.
Przeciwwskazania: Uczulenie na surowce z rodziny Asteraceae, a w przypadku kamicy żółciowej stosować wyłączniu po konsultacji z lekarzem.
Absinthii herba
Cnici benedicti herba (cardui benedicti herba)
Marrubii herba
Olejki eteryczne
Mechanizm:
Olejki eteryczne zwiększają wydzielanie soku żołądkowego przed drażnienie zakończeń nerwowych w śluzówce żołądka, a także poprzez wpływ na zmysł powonienia i na drodze odruchowej , poprzez drażnienie zakończeń smakowych w jamie ustnej ( uwarunkowane gorzkim smakiem)
Menthae piperitae fol ( i aetherolea)
Przeciwwskazania: Niemowlętom i dzieciom poniżej 2 roku życia nie zaleca się stosowania olejku mietowego na skóre, zwłaszcza w okolicy ust i nosa, bo mentol może spowodowac bezdech z równoczesnym zamknięciem głośni. W kamicy żółciowej stosowac wyłącznie w porozumieniu z lekarzem.
Rosmarini fol.
Millefolii herba
Przeciwskazania:Uczulenie na surowce z rodziny Asteraceae
Carvi fr.
Coriandri fr.
Działania uboczne :Sproszkowany surowiec a szczególnie olejek ze względu na obecność fotouczulających kumaryn może zwiększać wrażliwość skory na promieniowanie UV
Archangelicae rad. ( Angelicae rad.)
Działania uboczne: Furanokumaryny , zwłaszcza bergapten i ksantooksyna, zwiększają wrażliwość na działanie promieni UV i mogą spowodować stany zapalne skóry.
Calami rhiz.
Działania uboczne: Stosowanie surowca do wewnątrz zostało znacznie ograniczone, ze względu na karcynogenne i mutagenne właściwości B-azaronu. Niektóre preparaty zawierające wyciągi z korzeni triploidalnych europejskich odmian tataraku , zawierających tylko niewielkie ilości B-azaronu, są dopuszczone w Polsce do obrotu.
Aurantii amari pericarpium
Działanie uboczne: Możliwe jest uwrażliwienie na działanie promieni UV, zwłaszcza u osób o jasnej karnacji
Alkaloidy
Cinchonae cort.
Ze względu na gorzki smak nalewka i wyciąg płynny pobudzają wydzielanie soku żołądkowego i śliny, są stosowane w braku łaknienia i zaburzeniach spowodowanych niedostatecznym wydzielaniem soków trawiennych.
Węglowodany
Lichen islandicus
Kwas porostowe o gorzkim smaku pobudzają wydzielanie soku żołądkowego . Hamują także rozwój drobnoustrojów m.in. Mycobacterium tuberculosis, Helicobacter pylori. Śluz działa osłabiająco na błony śluzowe .
2. Zólciopędnie i żółciotwórcze - cholagogum et choleretica
TERPENY
Mechanizm dzialania:
Obecne w surowcu związki gorzkie są odpowiedzialne za wydzielanie soku żołądkowego a także pobudzanie czynności wydzielniczych watroby , w wyniku którego nasteppuje nieznaczne i krotkotrwale dzialanie zolciotworcze .
laktony seskwiterpenowe :
Absinthi herba
Cichorii radix
Przeciwwskazania : Uczulenie na surowce z rodzinny Asteraceae. W kamicy nerkowej po konsultacji z lekarzem
Taraxaci radix
Dzialanie : zwieksza ilość soku żołądkowego, zolci i ułatwia jej przepływ w drogach żółciowych
Diterpeny:
Marrubii herba
Dzialanie : stymuluje wydzielanie śliny i soku żołądkowego . powstający w trakcie procesu trawienia kwas marubinowy i jego sole pobudzaja czynności wydzielnicze wątroby, zwiększając ilość wydzielanej żółci i jej przepływ
OLEJKI ETERYCZNE
Mechanizm działania :
olejki eteryczne drażniąc bezpośrednio komórki wątroby powoduja zwiekszone wydzielanie żółci, jednocześnie poprzez dzialanie spazmolityczne na miesnie gładkie pęcherzyka i drog żółciowych ułatwiają wydzielanie żółci z pęcherzyka żółciowego i jej przepływ w drogach żółciowych
Menthae piperitae folim / aetherolae menthae piperitae - lisc miety pieprzowej
Przeciwwskazania : nie stosowac poniżej 2 roku zycia na skóre w okolicy ust i nosa w kamicy zołciowej stosowac wyłącznie w porozumieniu z lekarzem
Millefilii herba - ziele krwawnika
Przeciwwskazania : uczulenie na surowce z rodzinny Asteraceae
Curcumae rhizoma - kłacze kurkumy
Dziala takze tutaj kurkumina ( związek fenolowy )
Przeciwwskazania : niedrożność drog żółciowych w kamicy żółciowej stosowac po konsultacji z lekarzem . przy dłuższym stosowaniu mogą wystąpić dolegliwości żołądkowe.
Juniperi fructus - owoc jalowca
Działania uboczne : przy dłuższym stosowaniu lub przedawkowaniu możliwe podrażnienie bł.sluzowej przewodu pokarmowego i uszkodzenia nerek
Przeciwwskazania : nie stosowac w stanach zapalnych nerek i ciaży .
ALKALOIDY
Alkaloidy izochinolinowe
Boldo folium - lisc boldo
Mechanizm dzialania :
obecność boldyny dziala żółciotwórczo , żółciopędnie, przeciwskurczowo i wzmaga wydzielanie soku żołądkowego. Zwiekszenei ilości żółci i soku zolodkowego usprawnia procesy trawienne i ulatwia wypróżnianie
Przeciwwskazania : niedrożność dróg zołciowych , ciezkie schorzenia watroby
Chelidonii herba - ziele glistnika
Mechanizm dzialania :
chelidonina dziala rozkurczająco na miesnie gładkie przewodu pokarmowego, drog żółciowych i oskrzeli oraz żółciopędnie nieznacznie uspokajająco i przeciwbolowo
Dzialania uboczne : wyciagi moga powodowac wzrost stężenia enzymow wątrobowych (transaminazy i bilirubiny ) i ostre zatrucia watroby , stad w trakcie leczenia wskazane jest monitorowanie watroby
Fumaria herba - ziele dymnicy
Działanie : rozkurczjaco , w zależności od czynności wydzielniczej wątroby , zwiększa lub zmniejsza wytwarzanie i przepływ żółci proporcjonalnie do potrzeb organizmu ( działanie amfocholeretyczne )
CHINONY
Mechanizm : aglikony antranoidow ze względu na dobra rozpuszczalnosc w lipidach są czesciowo wchłaniane w jelicie cienkim docieraja z krwioobiegiem do watroby i prawdopodobnie na skutek drażnienia miąższu watroby , wzmagaja jej czynności żółciotwórcze
Zawierające naftodiantrony
Hyperici herba - ziele dziurawca
Obecne flawonoidy działają rozkurczająco
ZWIAZKI FENOLOWE (estry kw fenolowych i glikozydoestry )
Cynarae folium, herba
Dzial zolciotworczoi żółciopędnie , obniza poziom cholesterolu i trojglicerydow
FLAWONOIDY
Helichrysi inflorescentia
Dziala rozkurczajaco na miesnie gladniek pęcherzyka żółciowego przewodow żółciowych i jelit ( flawonoidy)pobuda czynnosci wydzielnicze watroby i pechezryka żółciowego
Przeciwwskazania : niedrożność drog żółciowych w kamicy stosowac po konsultacji z lekarzem . uczulenie na rosliny z rodziny Asteraceae
3. Surowce działające osłabiająco i przeciwzapalnie ( przeciwwrzodowe)
Węglowodany
Amyla -skrobie (oslaniająco)-Solani, Mydis, Tritici, Oryzae
Śluzy stosowane do wewnątrz powlekają błony śluzowe żołądka i jelit , osłaniając je od czynników drażniących. Najskuteczniejsze w leczeniu stanów zapalnych są śluzy, które charakteryzują się dużą lepkością i wolno ulegają działaniu enzymów trawiennych.
Foenugraeci sem.
Działanie uboczne: Po kilkakrotnym stosowaniu zewnętrznym mogą wystąpić reakcje skórne
Althaeae rad/fol
Lini semen
Aloe gel
Olejki eteryczne
Chamomillae anth. et aetherolea
Ze względu na obecność azulenów hamuje uwalnianie histaminy, działając przeciwzapalnie i przeciwuczuleniowo. Śluz tworzy warstewkę chroniąca przed utratą wody i zabezpieczająca leżące niżej warstwy przed infekcją i działaniem szkodliwych czynników działaniu przeciwzapalnym i przeciwbakteryjnym znaczenie maja jeszcze α-bisabolol, matrycyna i en-in-dicykloeter
Przeciwwskazania: Uczulenie na rośliny z rodziny Asteraceae
Millefolii herba
Przeciwwskazania: Uczulenie na rośliny z rodziny Asteraceae
Saponozydy
Glycyrhizae rad. (liquiritae rad)
Działania niepożądane i przeciwwskazania: Większe dawki surowca lub jego przetworów, przyjmowane przez dłuższy czas, powodują pseudoaldosteronizm na skutek wzrostu wydzielania mineralokortykoidów ( podobnie jak w przypadku przedawkowania kortykoidów), co może prowadzić do zatrzymania w organizmie Na+ i H2O, utraty K+, w związku z tym wystąpienia obrzęków, hipokaliemii, hipernatremii, zawrotów głowy.
Nie należy stosować surowca w przypadku chorób wątroby połączonych z zastojem żółci, w marskości wątroby, a także w nadciśnieniu, hipokaliemii, ciężkiej niewydolności nerek, ciąży.
Interakcje: Równoczesne stosowanie leków z grupy tiazydów zwiększa utratę potasu. Utrata potasu powoduje zwiększoną wrażliwość na glikozydy nasercowe naparstnicy
. 4. Surowce działające ochronnie na miąższ wątroby
Silybi mariani fr. ( Cardui mariae fr)
Flawolignany ( głównie sylibina)działają ochronnie i regenerująco na komórki miąższu wątroby . Mechanizm działanie polega na uszczelnianiu błono hepatocytów (co utrudnia przenikanie toksyn do ich wnętrza ) i pobudzaniu regeneracji komórek wątroby poprzez aktywowanie rybosomowej syntetazy białkowej tRNA, co wzmaga wytwarzanie białek w organizmie. . Działanie antyoksydacyjne i zmiatanie wolnych rodników, pozwalają na zachowanie wysokiego stężenia glutationu w wątrobie. Surowiec zmniejsza syntezę cholesterolu i utlenianie lipidów, ponadto hamuje 5-LOXi biosyntezę prozapalnych prostaglandyn, a także hamuje uwalnianie histaminy, wykazując efekt przeciwzapalny. Wyciągi etanolowe z ostropestu działają słabo zółciopędnie.
Z owoców ostropestu otrzymuje się wyciąg lub zespól flawolignanów (sylimaryna), które wchodzą w sklład preparatów stosowanych w profilaktyce i leczeniu uszkodzeń wątroby, spowodowanych czynnikami toksycznymi.np. niektórymi lekami, etanolem, toksynami muchomora sromotnikowego, czterochlorkeim węgla, żółtym fosforem. Preparaty na bazie nasion ostropestu można podawać również w zaburzeniach trawienia. , także w rpofilaktyce i terapii chorób wątroby ( marskość, przewlekłe stany zapalne wątroby)
5. Surowce o działaniu przeczyszczającym.
Węglowodany
Śluzy nie resorbuja się z przewodu pokarmowego, natomiast pęczniejąc pochłaniają wodę, zwiększają objętość treści jelitowej, co powoduje wzmożenie perystaltyki i ułatwienie wypróżnienia.
Agar
Carragen
Plantaginis ovatae semen
Przeciwwskazania, działania uboczne, interakcje
-nie stosować w patologicznych przewężeniach przełyku, w zagrażającej lub istniejącej niedrożności jelit
w odosobnionych przypadkach mogą wystąpić objawy nadwrażliwości
resorpcja zażytych równocześnie leków może być opóźniona
u cukrzyków insulino zależnych może być konieczne obniżenie dawki insuliny
Psylli semen(pulcairae semen)
Przeciwwskazania, działania uboczne: Zwężenia w przewodzie pokarmowym, niedrożność jelit. W rzadkich przypadkach reakcje alergiczne.
Lini semen
Lipidy
Ricini oleum
Chinony
Glikozydy 1,8- dihydroantrazwiązków o dużej masie cząsteczkowej nie ulęgają resorpcji i hydrolizie w jelicie cienkim. Ze względu na dobrą rozpuszczalność w wodzie, przedostają się z treścią pokarmową go jelita grubego( reszty cukrowe ułatwiają transport związków, zapobiegają resorpcji przed hydrolizą), gdzie po wpływem flory bakteryjnej, ulegają hydrolizie i redukcji do aktywnych antronów i antranoli. Powstałe związki wpływają na motorykę jelit, wzmagają skurcze propulsyjne, równocześnie hamują skurcze stacjonarne, następuje przyspieszenie pasażu jelitowego i zmniejszenie absorpcji wody Stymulują również sekrecję śluzu i chlorków w jelicie grubym, co powoduje zwiększenie plynnej wydzieliny, i zapobiega zagęszczeniom mas kałowych. Efekt przeczyszczający uzyskuje się po 8-12 godzinach. Ze względu na różną wrażliwość pacjentów, surowce i preparaty zawierające antranoidy należy stosować w najmniejszych dawkach ułatwiających wypróżnianie.
Aloe barbadensis (curacao aloe)
Aaloe capensis ( cap aloe)
Frangulae cort. (rhamni frangulae cort)
Rhei rad. /rhiz.
Sennae fol.
Sambuci fructus- anotcyjany
6. Surowce i substancje o działaniu przeciwbiegunkowym.
Garbniki
Wyciągi zawierające garbniki podawane doustnie działają ściągająco na błonę śluzową przewodu pokarmowego, utrudniają przenikanie wody do światła jelit, hamując rozrzedzanie treści jelitowej, osłabiają sekrecję błony śluzowej, co jest wykorzystywane w leczeniu biegunek. Równocześnie zmniejsza się resorpcja metabolitów pokarmowych i toksyn bakteryjnych z przewodu pokarmowego.
Quercus cort.
Tormentillae rhiz.
Rubi idaei fr.
Taninum albuminatum
Antocyjany
Myrtylli fr.
Surowiec działa ściągająco i zapierająco
Alkaloidy
Theae fol
Napar z herbaty parzonej przez 10 min stosuje się jako antydiarrhoicum ( garbniki i moczopędne działanie teofiliny)
Interakcje
Garbniki tworzą połączenia lekami, zawierającymi w swojej cząsteczce azot ( np. alkaloidy typu morfiny, neuroleptyki, antydepresanty) obniżając ich resorpcję.
7. Surowce o działaniu rozkurczającym mięśnie gładkie przewodu pokarmowego oraz wiatropędnym.
Olejki
Działają rozkurczowo na mięśnie gładkie przewodu pokarmowego, zaznacza się efekt wiatropędny
Carminativum et spasmolyticum
Menthae piperitae fol
Przeciwwskazania: Niemowlętom i dzieciom poniżej 2 roku życia nie zaleca się stosowania olejku mietowego na skóre, zwłaszcza w okolicy ust i nosa, bo mentol może spowodowac bezdech z równoczesnym zamknięciem głośni. W kamicy żółciowej stosowac wyłącznie w porozumieniu z lekarzem.
Rosmarini fol.
Anisi fr. etherolea
Działania uboczne: Olejek anyżowy podawany doustnie w dużych dawkach drażni błonę śluzową przewodu pokarmowego, rozszerza naczynia włosowate, wywołuje odurzenie, nawet drgawki. Sporadycznie występują odczyny alergiczne skóry i dróg oddechowych.
Przeciwwskazania: Nadwrażliwość na składniki olejku (anetol). Nie stosować surowca w ostrych stanach zapalnych żołądka i jelit, w chorobie wrzodowej żołądka i dwunastnicy oraz w krwawieniach wewnętrznych.
Carvi fr.
Coriandri fr.,
Działania uboczne : Sproszkowany surowiec a szczególnie olejek ze względu na obecność fotouczulających kumaryn może zwiększać wrażliwość skory na promieniowanie UV
Foeniculi fr. Et aetherolea
Działania uboczne: Olejek w dużych dawkach powoduje odurzenie, drgawki, podrażnienie błon śluzowych żołądka, jelit oraz niekiedy reakcje uczuleniowe skóry i dróg oddechowych
Spasmolyticum
Melissae fol.
Lavandulae fl.
Działania uboczne: Olejek lawendowy podany doustnie w dużej dawce, może wywołać stany zapalne błony śluzowej żołądka i jelit oraz podrażnienie nerek i pęcherzyków płucnych.
Chamomillae anth.
Przeciwwskazania: Uczulenie na surowce z rodziny Asteraceae
Millefoli herb.
Przeciwwskazania: Uczulenie na surowce z rodziny Asteraceae
Archangelicae rad. ( Angelicae rad.)
Działania uboczne : Furanokumaryny , zwłaszcza bergapten i ksantooksyna, zwiększają wrażliwość na działanie promieni UV i mogą spowodować stany zapalne skóry.
Calami rhiz.
Działania uboczne: Stosowanie surowca do wewnątrz zostało znacznie ograniczone, ze względu na karcynogenne i mutagenne właściwości B-azaronu. Niektóre preparaty zawierające wyciągi z korzeni triploidalnych europejskich odmian tataraku , zawierających tylko niewielkie ilości B-azaronu, są dopuszczone w Polsce do obrotu
Alkaloidy
Belladonnae fol.
Wyciagi działają obwodowo porażając układ parasympatyczny , czego efektem jest zwiotczenie mięśnie gładkichi zniesienie stanow spastycznych, głownie w obrębie rpzewodu pokarmowego i dróg zółciowych.
Chelidonii herb.
Zespół alkaloidów , wystepujacych w surowcu ( głównie chelidonina) dziala rozkurczajaco ( podobnie do papaweryny ale slabiej) na mieśnie gładkei przewodu pokarmowego
Działania uboczne : wyciagi moga powodowac wzrost stężenia enzymów wątrobowych (transaminazy i bilirubiny) i ostre zatrucia wątroby , stad w trakcie leczenia wskazane jest monitorowanie wątroby
Fumariae herb.
Stramonii fol. - podobnie do pokrzyku
Opium
Flawonoidy
Hamują fosfodiesterazę
6