Leki stosowane w transplantologii
Steroidy(nazwa pełna:glikokortykosteroidy lub kortykosteroidy) należą do grupy immunosupresyjnych leków steroidowych. Są one syntetycznymi lekami, branymi doustnie, których skład jest podobny do naturalnych hormonów produkowanych u człowieka przez korę nadnerczy.
("Encorton","Decortin50")
Kortykosteroidy wykazują:
-silne działanie przeciwzapalne,
-osłabiają układ odpornościowy człowieka (właśnie dlatego są stosowane w leczeniu, biorą udział w zwalczaniu stresów pochodzenia fizycznego.)
KORTYKOSTEROIDY
Wskazania do leczenia steroidami można podzielić na dwie grupy:
substytucyjne (niedostateczne wytwarzanie hormonów przez korę nadnerczy)
pozasubstytucyjne (leczenie po przeszczepach, miastenii, chorobach reumatologicznych, niektórych chorób wątroby, nerek).
W leczeniu pozasubstytucyjnym kortykosteroidy stosowane są w dużych dawkach, znacznie przekraczających ich normalne wydzielanie fizjologiczne. Przyjmowanie steroidów (szczególnie w dużych dawkach) wywołuje stan polekowej niedoczynności kory nadnerczy.
Ujawnia się ona podczas odstawiania glikokortykosteroidów i objawia się:
osłabieniem,
zmniejszoną tolerancją wysiłku,
zasłabnięciami przy zmianie pozycji,
zmniejszeniem łaknienia,
biegunkami,
odwodnieniem.
Dlatego nie wolno odstawiać leku nagle, ale należy powoli zmniejszać dawki. Dla zmniejszenia niekorzystnego działania steroidów na organizm, zwłaszcza, aby zapobiec zahamowaniu aktywności kory nadnerczy, należy przyjmować pojedynczą dawkę leków rano. Naśladuje to fizjologiczne wydzielanie hormonów kory nadnerczy, których szczyt występuje między godziną 3.00 a 9.00.
Chorym leczonym steroidami zaleca się stosowanie diety z ograniczeniem soli sodowej, węglowodanów (występują w ziemniakach, wszelkich produktach mącznych i produktach zawierających cukier) oraz tłuszczu, natomiast należy stosować produkty wysoko białkowe (nabiał, mięso) oraz dbać o uzupełnianie potasu oraz wapna.
Ze względu na zwiększoną produkcję kwasów żołądkowych podczas stosowania Encortonu, zaleca się stosowanie preparatów ochronnych dla żołądka (np. Ranigast), należy również pamiętać aby leku tego nigdy nie przyjmować na czczo, przed przyjęciem leku należy zjeść przynajmniej mały posiłek.
Leczenie steroidami może powodować pojawienie się skutków ubocznych np.:
zmniejszoną odporność na zakażenia, zwiększoną podatność na cukrzycę, zwiększone ciśnienie, osteoporozę, jaskrę, zaćmę, wrzody żołądka.
W czasie leczenia Encortonem mogą wystąpić zaburzenia snu, nadmierne pocenie się, nadmierne łaknienie oraz przybytek wagi ciała, ciemnienie i szybszy przyrost włosów - objawy te ustępują po odstawieniu leku.
Inne leki immunosupresyjne:
azathioprine ("Imuran", "Azathioprine", "Azamun"),
cyclofosfamid ("Endoxan", "Endoxan-Asta"),
cyclosporyna("Sandimmun")
C
ytostatyki są lekami przeciwnowotworowymi, chociaż niektóre z nich (ze względu na działanie immunosupresyjne) stosowane są w leczeniu chorób autoimmunologicznych oraz w transplantologii (gdzie zapobiegają odrzuceniu przeszczepów).W leczeniu miastenii działanie leków należących do tej grupy polega (poprzez hamowanie reakcji immunologicznych) na powstrzymywaniu wytwarzania przeciwciał przeciw receptorom acetylocholiny.
Azathioprina (np. "Imuran") należy do grupy cytostatyków antymetabolitów.
Stosowany jest w dawce 1 - 3 mg/kg masy ciała dziennie (taka dawka daje poprawę u 70 - 90 % chorych). Po uzyskaniu wyraźnej odpowiedzi organizmu na leczenie Imuranem zalecane jest zmniejszenie dziennej dawki podtrzymującej do możliwie najmniejszej, utrzymującej poprawę. Minimalny czas potrzebny do uzyskania poprawy wynosi od kilku tygodni do kilku miesięcy (najczęściej jest to ok. 3 miesięcy), jednak prawie u połowy chorych poprawa następuje dopiero po zakończeniu leczenia, które trwa 2 do 3 lat.
LEKI IMMUNOSUPRESYJNE
Preparat Imuran często podawany jest łącznie z korykosteroidami - umożliwia to zmniejszenie dawek tych leków, ograniczając w ten sposób toksyczność związaną z dużymi dawkami steroidów lub długotrwałym ich stosowaniem. Lek ten stosowany jest również u pacjentów, u których nie można stosować kortykosteroidów.
Efekty uboczne terapii Imuranem to: anemia, leukopenia, infekcje, objawy wątrobowe oraz żołądkowo-jelitowe: nudności, wymioty, utrata apetytu, bóle brzucha.
Podczas kuracji Imuranem zalecane jest okresowe kontrolowanie morfologii krwi w celu wychwycenia zmian. Podczas pierwszych 8 tygodni leczenia wskazane jest wykonywanie pełnego badania krwi raz na tydzień. W późniejszym okresie leczenia badania krwi można zmniejszyć - zaleca się przeprowadzanie badań co miesiąc (najrzadziej co 3 miesiące).
Cyclofosfamid (np. "Endoxan") należy do grupy cytostatyków alkilujących.
Stosowany jest najczęściej po operacji grasiczaka i w przypadkach opornych na inne leki - w znacznym odsetku przypadków daje on poprawę. Jest jednak toksyczny i często powoduje efekty uboczne takie jak: uszkodzenie szpiku kostnego, wypadanie włosów, krwotoczne zapalenie pęcherza moczowego, a także: uszkodzenie cewek nerkowych, hiperpigmentację skóry i paznokci, zaburzenia metabolizmu węglowodanów, niepłodność i przemijającą niewydolność tarczycy.
Preparat Endoxan również często podawany jest łącznie z kortykosteroidami.
Cyclosporyna (np. "Sandimmun") - antybiotyk polipeptydowy - wg niektórych źródeł daje poprawę u chorych opornych na inne leki.
Efekty uboczne działania leku to m.in.: nadmierne owłosienie, drżenie, upośledzenie czynności nerek zwłóknienie śródmiąższowe), nadciśnienie tętnicze, uczucie pieczenia dłoni i stóp oraz wymioty, biegunka i nudności.
Ze względu na swoją potencjalną toksyczność i wysoki koszt leczenia jest lekiem rzadko stosowanym.
Najczęściej lek podawany jest w dawce od 2,5 do 5 mg/kg masy ciała w dwóch dawkach - rano i wieczorem.
Cyklosporyna stosowana jest w:
Zapobieganiu odrzucenia przeszczepu po allogenicznej transplantacji nerek, wątroby, serca, serca i płuc, płuc lub trzustki
Leczeniu odrzucania przeszczepu u pacjentów otrzymujących uprzednio inne leki immunosupresyjne
Zapobieganiu odrzucania przeszczepu po transplantacji szpiku
Zapobieganiu i leczeniu choroby GVHD
Zapaleniu błony naczyniowej oka
Zespole nerczycowym
Ciężkim czynnym reumatoidalnym zapaleniu stawów
Ciężkiej łuszczycy
Ciężkim atopowym zapaleniu skóry
Plazmafereza
Jest to leczenie objawowe polegające na wymianie plazmy krwi. Stosowana jest
w wyjątkowych stanach zagrażających życiu. Jednorazowo wymienia się ok. 1/2 litra krwi na 10 kg masy ciała (przeciętnie 2,5 litra) i przeprowadza się 5 do 6 takich zabiegów w odstępie 2 lub 3 dni.
Immunoglobuliny (IVIG)
Immunoglobuliny (dawniej nazywane gammaglobulinami) stosowane są jako środek doraźny u pacjentów u których występuje nasilenie objawów choroby. Jednym z takich momentów może być np. rozpoczęcie kuracji steroidami. Immunoglobuliny podaje się dożylnie, najczęściej 400 mg/kg masy ciała przez pięć kolejnych dni. Poprawa występuje po ok. 4-5 dniach i może utrzymywać się przez następne kilka tygodni lub miesięcy - wszystko to zależy od osobniczej odpowiedzi pacjenta na tego typu kurację.
IMMUNOGLOBULINY
Mechanizm działania immunoglobulin nie jest do końca poznany. Badania ostatnich lat wykazują, że immunoglobuliny pełnią rolę czynnika immunosupresyjnego.
Jednym z preparatów, stosowanym w leczeniu jest "Sandoglobulin". Preparat charakteryzuje się wysoką tolerancją, występują w nim immunoglobuliny typu IgG (które są związane z tzw. odpowiedzią immunologiczną organizmu). Objawy uboczne mogące występować podczas tego typu kuracji to: bóle głowy, złe samopoczucie, dreszcze, gorączka - zwykle ustępują one samoistnie w ciągu kilku dni po podaniu immunoglobulin
1