1. Podmiot literacki
Pojęcie podmiotu (filozofia, literaturoznawstwo). Status podmiotu w dziele literackim. Znaki podmiotu utworu w utworze literackim (punkt widzenia, strategia, zachowania). Kanały komunikacji podmiotu: bezpośredni (przez własną wypowiedź) i pośredni - implikacyjny. Rodzaje podmiotu literackiego (empiryczny i transcendentalny, eksplicytny i implikowany, zewnętrzny i wewnętrzny, jednorodny i polifoniczny, statyczny i dynamiczny). Wypowiedzi podmiotu i wypowiedzi innych postaci (werbalne i parawerbalne). Podmiot wobec elementów struktury dzieła. Podmiot literacki a bohater: relacje tożsamości i nietożsamości; relacje równorzędności, partnerstwa, podrzędności. Dystans podmiotu wobec bohatera i przestrzeni. Semiotyka podmiotu literackiego. Wypowiedź a typy podmiotu literackiego: podmiot liryczny, podmiot epicki, podmiot dramatu. Podmiot literacki a autor. Autor jako postać realna i jako „figura” tekstowa. Autor jako podmiot gry komunikacyjnej. Pisanie jako akt gry, kreacji i autokreacji.
2. Postać.
Status postaci w dziele literackim. Bohater w koncepcji Arystotelesa (etyczny charakter postaci, bohater a fabuła) i koncepcji Horacego (bohater a zachowanie, bohater statyczny). Psychologiczne koncepcje bohatera: bohater jako typ, charakter, osobowość. Formalistyczna koncepcja bohatera: funkcje bohatera w fabule (Szkłowski), bohater jako wynik układów narracyjnych (Ejchenbaum), role bohatera w fabule wg. Propa (bohater właściwy, przeciwnik, donator, magiczny pomocnik, osoba poszukiwana (ofiara), władca (postać wyprawiająca bohatera), bohater fałszywy (uzurpator) i wg Greimasa w strukturze (nadawca-przedmiot-odbiorca, pomocnik-podmiot-przeciwnik). Alegoryczność postaci w koncepcji U Eco. Postaci alegoryczne i symboliczne. Semiotyczna koncepcja bohatera Ph. Hamona: postać jako znak signifiant i signifie postaci, (etykieta, atrybuty), typy postaci referencyjne, łącznikowe, anaforyczne nazwa bohatera, atrybuty bohatera (płeć, wiek, wykształcenie, pozycja, poglądy). Sposób przedstawienia bohatera: bezpośredni, pośredni. Sposób ujęcia bohatera (amorficznyustrukturowany, statyczny-dynamiczny, pasywny, aktywny, typowy-nietypowy, historycznyuniwersalny). Bohater a podmiot literacki (tożsamość, nietożsamość). Bohaterowie a fabuła: główni, poboczni, epizodyczni, aktanci i aktorzy. Antagoniści i rotagoniści. Semiotyka bohatera (relacje z psychologią).
3. Przestrzeń.
Status przestrzeni w dziele literackim. Semiotyka przestrzeni: nazwa, atrybuty, opozycje: natura - kultura, wieś - miasto, społeczeństwo: sytuacja międzyosobowa, grupa, klasa, naród. Typy przestrzeni (sacrum - profanum). Symbolika przestrzeni. Sposoby ukazywania przestrzeni: bezpośredni-pośredni. Rodzaje kształtowania przestrzeni: amorficzna-ustrukturowana, otwarta-zamknięta, panoramiczna-fragmentaryczna, statyczna-dynamiczna, pasywna (tło akcji) aktywna, historyczna, uniwersalna. Tematyka przestrzeni w poetykach Arystotelesa, Horacego i klasycyzmu (koncepcja trzech jedności). Przestrzeń jako mimesis. Relacje z socjologią i antropologią.
4. Kompozycja.
Status kompozycji w dziele literackim. Kompozycyjne funkcje monologu, dialogu, opisu, opowiadania. Pojęcia fabuły i akcji. Rodzaje kompozycji: liryczna, epicka, dramaturgiczna Kompozycja cyklu literackiego. Problematyka czasu w utworze literackim. Problematyka związków przyczynowych. Funkcje kompozycji. Rodzaje kompozycji. Kompozycja liryki. Chwyty kompozycji lirycznej: asocjacja, wyliczenie, stopniowanie, powtórzenie, rytm. Kompozycyjne funkcje opisu i monologu. Kompozycja epicka. Autonomiczny charakter fabuły. Składniki fabuły: sytuacja interpersonalna: relacje interpersonalne (nadrzędność, podrzędność, partnerstwo), motyw (rodzaje motywów: główny, wolny), schematy fabularne, Funkcje fabularne wg Proppa (zakaz-złamanie zakazu), Levi-Straussa i Barthesa. Sekwencje elementarne. Segmentacja fabuły: prolog, akcja, epilog. Problematyka czasu fabularnego: chronologia/ inwersja czasu trwania akcji, historyczny czas akcji. Retrrospekcja a antycypacja. Problematyka kauzalności fabularnej. Kompozycyjne właściwości opowiadania. Fabuła a opowiadanie. Kompozycja dramatyczna. Sytuacja interpersonalna a sytuacja sceniczna, sytuacja - scena, warunki akcji (protagonista - antagonista, konflikt, działanie). Segmentacja akcji: zawiązanie akcji, rozwinięcie, punkt kulminacyjny, perypetie, zakończenie.
5. Adresat.
Status adresata, implikacyjny sposób istnienia adresata. Bezpośredni i pośredni sposób istnienia adresata. Impikacje formalne czytelnika wirtualnego. Programowane typy odbioru (intelektualny - emocjonalny, aktywny - pasywny). Semiotyka adresata: atrybuty adresata jako determinanta struktury dzieła literackiego. Paradygmaty odbiorcy: czytelnik, odbiorca wirtualny, odbiorca modelowy, czytelnik jako odbiorca i jako twórca (odbiór bierny/ odbiór czynny). Style odbioru a konwencje literackie. Lektura a konkretyzacja w koncepcji Ingardena. Reinterpretacja Jakobsonowskiej struktury sytuacji komunikacyjnej. Lektura a interpretacja.. Ujęcie problematyki adresata R. Barthesa i U. Eco. Teorie hermeneutyczne a dekonstrukcjonizm. Problemy lektury a teoria komunikacji literackiej. Koncepcje adresata i lektury. Adresat a czytelnik.
6. Rodzaje wypowiedzi: monolog, dialog, opowiadanie, opis.
Monolog. Cechy monologu. Gatunki monologu: literacki, liryczny, wewnętrzny, gawęda, sceniczny: na stronie, tyrada, praktyczny, przemówienie, wykład, dyskurs, obrzędowy: modlitwa, litania, obyczajowy: oracja, toast, laudacja, soliloąuium, praktyczne: przemówienie, wykład, dyskurs. Funkcje monologu: ekspresywna, komunikacyjna, impresywna. Funkcje monologu w liryce, epice i dramacie.
Dialog. Cechy dialogu. Relacje replik: przeciwstawienie, korekta, dopełnienie, porównanie, pytanie-odpowiedź: Rodzaje dialogu: heureza, synkreza, anakreza. Formy dialogowe: sokratyczny: dydaktyczny, dialogi fikcyjne, rozmowy zmarłych, rozmowa, konwersacja, pogawędka,dyskusja, polemika, kłótnia, wywiad, spowiedź, egzamin. Funkcje dialogu w dramacie (tekst główny - tekst poboczny), w epice (formy przytoczenia, dialogowa struktura narracji) i liryce. Funkcje dialogu: charakteryzacyjna, fabularna, informacyjna. Dialog a dialogowość. Opowiadanie. Cechy opowiadania. Dialogowy charakter narracji (Wołoszynow-Bachtin). Struktura opowiadania wg. Barthesa. Rodzaje opowiadania: narracja (w l i 3 os.), relacja, informacyjne, unaoczniające (praesens historicum), behawiorystyczne. Typy narracji: autorska, pamiętnikarska, personalna- Narracja mówiona - skaz (Ejchenbaum), gawęda. Formy przytoczenia dialogu bohaterów w epice. Fabularna funkcja opowiadania w dziele literackim. Czas trwania narracji. Semantyka wypowiedzi narracyjnej. Uniwersalny charakter opowiadania (R. Barthes). Funkcje dialogu w epice, dramacie i liryce.
Opis. Cechy opisu. Rodzaje opisu: obiektywny/ subiektywny, naukowy/ poetycki, opis sytuacji, charakterystyka postaci: zewnętrzna / wewnętrzna. Formy opisowe. Funkcje opisu w epice (np. tło akcji), liryce (temat) i dramacie (didaskalia).
II. Genologia
Cele oraz podstawowe treści:
•Pojęcie rodzaju, gatunku i odmiany gatunkowej tekstu literackiego;
•Kryteria podziału genologicznego (konstytuanty genologiczne, rola dominant, zjawisko synkretyzmu,
historyczne rozumienie synestezji, językowo-formalne wykładniki genologiczne);
•Liryka, epika, dramat i ich gatunki. Dramat a teatr. Gatunki pograniczne. Paraliterackie formy
literatury;
•Historyczna zmienność form rodzajowych i gatunkowych;
•Gatunek jako strategia komunikacyjna.
Problematyka szczegółowa:
l. Genologia - typologie gatunkowe i problemy poetyki historycznej
Gatunek literacki jako pojęcie taksonomiczne (konwencjonalne) i typologiczne (kategorialne); ujęcia tradycyjne, zaplecze poetyk normatywnych oraz jako pojęcie z zakresu semiotyki; semantyka formy gatunkowej. Gatunek w perspektywie ewolucyjnej Gatunki „czyste" (modele gatunkowe), krzyżowanie się i mieszanie gatunków. Zasady ewolucji gatunków w różnych ujęciach teoretycznych (fenomenologia, Bachtin, Todorov). Gatunek jako archetyp i archetekst dzieła (Genette).
2. Typologie gatunków literackich
Kryteria podziału gatunkowego: historyczne, filozoficzne, tematyczne, psychologiczne, strukturalne, formy czasu.
Czasowe kryteria podziału: epika -czas przeszły, liryka - teraźniejszy, dramat - przyszły.
Kryteria filozoficzne (gatunek wyrazem koncepcji świata, narodu lub świadomości klasy społecznej).
Kryteria tematyczne: typy i gatunki liryki: patriotyczna, polityczna, publicystyczna, opisowa;
filozoficzna, miłosna, inwokacyjna, literatura obyczajowa, miłosna, historyczna, fantastyczno- naukowa).
Kryteria psychologiczne, epika mówi o świecie zewnętrznym, liryka wyrażą świat wewnętrzny zaś dramat ukazuje świat bezpośrednio).
Synkretyzm gatunkowy: średniowieczny, barokowy, romantyczny, neoidelistyczny (Croce).
Strukturalna koncepcja rodzajów literackich (wg formy wypowiedzi, podmiotu wypowiedzi,
kompozycji, typu świata przedstawionego).
3. Liryka
Strukturalne cechy liryki: dominacja podmiotu lirycznego, główna forma wypowiedzi: monolog liryczny wypowiadany w czasie teraźniejszym, aluzyjność wypowiedzi, metaforyzacja języka, ekwiwalencja językowa (rytm), odbiorca liryczny (aktywny, emocjonalny), dominacja funkcji poetyckiej. Poeta a podmiot liryczny, kreacja autorska, biografia kreowana Podmiot liryczny: punkt widzenia, stosunek do świata przedstawionego (apologetyczny, ironiczny), role podmiotu lirycznego: poeta, prosty człowiek. Typy podmiotu lirycznego wg. J.Levina (własny, cudzy, uogólniony). Rodzaje podmiotu lirycznego: określony, konkretny, autorski, nieokreślony, fikcyjny, kreowany, indywidualny/zbiorowy. Rodzaje sytuacji lirycznych: wyznania: apelu, uogólnienia, adoracji, itd; Typy liryki:
1.Bezpośrednia (osobista). Cechy liryki bezpośredniej: podmiot liryczny jawny, dominacja
zaimka „ja”, monolog liryczny, rodzaje monologu lirycznego: wyznanie, wypowiedź potoczna;
2.Liryka zwrotu do adresata: „ty” liryczne, dominacja zaimka „ty”, transpozycja form
osobowych: „ty” jako „ja”, „on” jako „ty”, rodzaje liryki zwrotu do adresata: liryka inwokacyjna, apelu, formy wypowiedzi: inwokacja, wezwanie, przemówienie, manifest, apele, pouczenia, oskarżenia, prośby, pytania, uwielbienia), dominacja apostrofy;
3.Liryka pośrednia (nieosobista): dominacja zaimka „on”, podmiot liryczny nieokreślony,
funkcje podmiotu: opowiada, opisuje, funkcja poznawcza form mowy.
Rodzaje liryki pośredniej:
a. liryka narracyjna, cechy liryki narracyjnej: podmiot liryczny jako narrator liryczny monolog narracyjny, elementy typowe opowiadania: czas przeszły, bohater, następstwo zdarzeń, fabuła.
b. liryka opisowa: dominacja opisu, utajenie podmiotu litycznego, obrazowanie: realistyczne, deformujące, fantastyczne,
c. liryka sytuacyjna (dialogowa), cechy liryki sytuacyjnej: monolog udramatyzowany, dialog bohaterów, utajenie podmiotu lirycznego.
Tradycyjne klasyfikacje liryki:
a)wg tematu: miłosna, patriotyczna, filozoficzna, religijna
b)wg czasu powstania: antyczna: elegia, epitafium, oda, hymn, tren, epigramat, epitafium, dytyramb, sielanka, renesansowe: fraszka, pieśń, sonet, barokowe: madrygał, komplement, klasycy styczne: satyra, list poetycki, bajka, romantyczne: ballada, baśń poetycka, współczesne: stylizacje
4. Epika
Strukturalne cechy epiki. Komunikacyjna sytuacja w epice: podmiot mówiący: narrator, bohater, przestrzeń, narracja, fabuła, adresat opowiadania. Narrator (opowiadacz). Forma narratora konkretny/ abstrakcyjny. Typy narratora wg Stanzela (auktoralny, personalny, pierwszoosobowy).
A. - Model powieści auktorialnej. Narrator auktorialny (wszechwiedzący), określony punkt
widzenia, dominacja nad bohaterami i światem przedstawionym. Funkcje narratora auktorialnego: opowiada, przedstawia, referuje, komentuje, ocenia, bezpośrednie zwroty do adresata. Role narratora auktorialnego: autorytet moralny. Narracja auktorialna: opowiadanie, komentowanie, wyjaśnianie, ocenianie. Narracja. Dominacja narracji nad dialogiem bohaterów, sposoby przytaczania dialogu w narracji: mowa zależna, niezależna, pozornie zależna. Postaci aktywne/ pasywne, aktanci i aktorzy. Rozbudowana fabuła wielowątkowa: akcja, wątki, epizody, prolog (przedakcja) epilog. Panoramiczność przestrzeni. Adresat narracji auktorialnej: tożsamość norm z narratorem auktorialnym, odbiór akceptujący, pasywny. Proza auktorialna: romantyczna, realistyczna 2 p. XIX wieku). Dążenie do jednoznaczności. Przykłady: Hugo, Sienkiewicz, Tołstoj
B. - Model powieści personalnej (polifonicznej), Narrator personalny (abstrakcyjny), drastyczne ograniczenie kompetencji: rezygnacja z komentarza i ocen na rzecz przedstawiania postaci. Bohater: autonomia, dominacja bohaterów bezosobowym narratorem. Polifoniczność punktów widzenia. Technika punktów widzenia. Formy wypowiedzi: brak komentarza i ocen, wprowadzenie mowy pozornie zależnej, monolog wewnętrzny. Adresat aktywny.
C. l - Klasycystyczna powieść pierwszosobowa: narracja pierwszoosobowa. Narrator element świata przedstawionego. Konkretność narratora. Ograniczenie wiedzy narratora do autopsji. Dwoistość ról narratora: opowiadacz i uczestnik akcji. Nietożsamość narratora i bohatera. Dystans czasowy: czas narracji nietożsamy z czasem zdarzeń. Forma wypowiedzi: opowiadanie, pamiętnik, gawęda, wspomnienie. Fabuła prosta, l jednowątkowa. Chronologiczność zdarzeń. Postaci pozytywne/negatywne. Fragmentaryczność przestrzeni.
C. 2 - Współczesna powieść pierwszoosobowa. Monolog wewnętrzny: tożsamość roli narratora, bohatera i odbiorcy. Strumień świadomości, inwersyjność fabuły. Monolog wypowiedziany. Rezygnacja z fabuły. Inwersyjność zdarzeń. Postacie amorficzne. Aktywność czytelnika. Czytelnik jako współtwórca. Gatunki prozy: epos, epopeja, nowela, poemat epicki, opowieść, opowiadanie, gawęda, anegdota, powieść: kryminalna, sensacyjna, obyczajowa, społeczno-obyczaj owa, autotematyczna, historyczna, fantastyczno-naukowa, fantasy.
4.Dramat
Wielopodmiotowość tekstu dramatu, dialog jako podstawowa forma wypowiedzi w dramacie. Tekst poboczny (didaskalia) i tekst główny. Funkcje tekstu pobocznego i tekstu głównego; Dramat klasyczny: ubóstwo didaskaliów, dominowanie słowa, wierszowa forma wypowiedzi. Rola odbiorcy w konstruowania akcji. Formy wypowiedzi kierowane do odbiorcy: monolog a part, tyrada, prologi, epilogi. Dialog. Cechy dialogu: więź replik, nakierowanie na odbiorcę, związek z sytuacją. Rodzaje dialogu: dyskusja, dialog sytuacyjny, konwersacja, dialog pozorny, dialogowość monologu. Funkcje dialogu: charakteryzacyjna, dramatyczna i informacyjna. Postaci dramatu: antagonista, protagonista. Schemat akcji: zawiązania akcji, rozwinięcie akcji, punkt kulminacyjny, perypetia, zakończenia. Rodzaje dramatu: tragedia, komedia, dramat mieszczański, dramat epicki (Brecht), dramat absurdu (Ionesco, Mrożek), monodram. Dramat jako autonomiczny rodzaj literacki i jego partytura przedstawienia.
5. Gatunki pograniczne
Gatunki dziennikarskie: reportaż, wywiad, rozmowa, personalne: pamiętnik, wspomnienie, list, dziennik, rodzaje dziennika: podróży (diariusz), intymny, literacki. Literatura dokumentalna: autobiografia, biografia. Esej. Cechy eseju: subiektywizacja, autoprezentacja, nowe ujęcie znanego tematu, luźna kompozycja, konkretność, szczegółowość, problematyka wartości, kunsztowność stylu, impresywność oraz obiektywizacja tematu, znajomość wiedzy na temat, subiektywna ich interpretacja, zaskoczenie odbiorcy, wspólnota wartości, aktywizacja odbiorcy.
Rodzaje eseju: literacki, filozoficzny, historyczny, polityczny, naukowy (traktat, medytacja, rozprawa, szkic krytyczny, opowieść). Formy proste eseju: aforyzm, anegdota, sentencja, exemplum, doświadczenie osobiste. Formy literackie: autobiografia, pamiętnik, dziennik, wspomnienie, felieton, reportaż, recenzja.