W-2: Granice wyższych procesów poznawczych**
1.Wprowadzenie
1.1.Globalny podział
1.2.Wyższe w niższych
2.Wyższe formy spostrzegania
2.1.Spostrzeganie jako reakcja i jako czynność
2.2.Dostrzeganie dziwności
2.3.Serendipity
3.Wyższe formy pamięci
3.1.Pamięć semantyczna
3.2.Pamięć utajona
3.2.Twórcza mnemotechnika
4.Wyższe formy uwagi
5.Podsumowanie
-Wyższe, gdy człowiek działa jako podmiot.
-Wyższe, elementy niższych wykorzystuje jako środek (np. wrażenia w poznaniu intuicyjnym; uwaga dystrakcyjna).
-Utajone.
Rozwinięcie
1.Wprowadzenie
1.1.Globalny podział
W globalnym podziale;
do podstawowych („niższych”) zostały zaliczone procesy: wrażenia, spostrzeganie, pamięć, uwaga;
do wyższych: wyobraźnia, myślenie, język, podejmowanie decyzji, rozwiązywanie problemów.
1.2.Wyższe w „niższych” i odwrotnie
Każdy proces poznawczy może występować na różnych poziomach, od bardzo prostych do złożonych.
2.Wyższe formy spostrzegania
2.1.Spostrzeganie jako reakcja i jako czynność
Przykładami prostego spostrzegania może być odruch orientacyjno-badawczy („Co to?”); proste, nawykowe, wyodrębnianie figur w tle.
Przykładem spostrzegania jako czynność może być obserwacja.
2.2.Spostrzeganie twórcze. Dostrzeganie dziwności
Spostrzeganie twórcze, to dostrzeganie czegoś nowego, czego inni dotąd nie dostrzegali. np. malarz dostrzegł kolor mgły angielskiej, astronom nową planetę (chociaż była widoczna wcześniej), psycholog wyuczona bezradność, fizyk w spadającym jabłku zjawisko szersze ...
Spostrzeganie twórcze często zaczyna się od dostrzeganie dziwności.
2.3.Serendipity
W. Szewczuk w Słowniku psychologicznym (1979, s. 263) zamieszcza następujące określenie; „ dochodzenie podczas rozwiązywania danego problemu do rozwiązania innego problemu niż ten, który zamierzało się rozwiązać; znajdowanie czegoś innego niż to, czego się szukało”.
Obszerne wyjaśnienie tego pojęcia znajdujemy w Słowniku psychologii A.S. Rebera. „... znalezienie czegoś, kiedy szuka się czegoś innego. (...) Książęta przenikali lądy, daremnie poszukując jakichś przedmiotów, ale zawsze - dzięki uważnej obserwacji i subtelnemu logicznemu rozumowaniu - udawało im się dokonywać nieoczekiwanych , lecz fascynujących odkryć. Ważne odkrycia pojawiające się w ten sposób nie są więc tylko sprawą przypadku, przysłowiowego łutu szczęścia. Trzeba bystrości i przenikliwości, by odkryć znaczenie czegoś, o co <potykamy się>. (Reber 2000, s.667 i in.).
„Serendipity (ang.) - znajdowanie czegoś w czasie, gdy szuka się czegoś innego” (red. Siuta, 2005, 259).
Z powyższego wynika, że cytowani autorzy podkreślają, że cechą istotną serendipity jest znajdowanie czegoś w czasie, gdy szuka się czegoś innego. Inaczej możemy powiedzieć, że serendipity zachodzi wówczas, gdy umysł jest nastawiony na poszukiwanie. W tym stwierdzeniu nie byłoby niczego nadzwyczajnego. Cechą wyróżniającą jest tu znajdowanie czegoś innego, niż tego, czego się szukało. Ta właściwość serendipity nie budzi wątpliwości.
A.S. Reber niejako mimochodem wymienia również inną właściwość, mianowicie mówi o „bystrości i przenikliwości” umysłu, a nawet geniuszu (na przykładzie Pawłowa). Z tą właściwością nie jest sprawa tak prosta. Czy sama logika, wysoki poziom inteligencji racjonalnej jest czynnikiem istotnym? Wydaje się, że nie. Hipoteza, że serendipity jest właściwością umysłu bardziej intuicyjnego niż racjonalnego, nie jest pozbawiona racji bytu.
Do pojęcia serendipity:
-nie jest to jedynie właściwość sensoryczna, np. ostrość i czułość (np. niskie wrażliwości wzrokowej), umożliwiająca zauważenie czegoś, co dla innych jest niedostępne;
-jest to właściwość umysłu, która umożliwia w bodźcach (sytuacjach, obiektach, zjawiskach ), które dla większości osób wydają się nieznaczące, banalne, drugorzędne itp., dla osób obdarzonych zdolnościami serendipity mają znaczenie;
Reber słusznie powiada, że większość ludzi niejednokrotnie widziało ślinienie się psa pod wpływem innych niż pokarm bodźców, np. otwieracza do puszek, ale tylko Pawłow dostrzegł tu coś więcej niż tylko efekt zewnętrzny. Mianowicie dostrzegł metodę badania funkcjonowania mózgu.
Przypadkowe odkrycia i wynalazki:
-Trzy rodzaje przypadków.
3.Wyższe formy pamięci
3.1.Pamięć semantyczna
Terminu „pamięć semantyczna” używa się od lat siedemdziesiątych ubiegłego stulecia, spopularyzował go amerykański psycholog E. Tulving, który zaproponował podział całej pamięci na „semantyczną" i „epizodyczną".
Pamięć semantyczna to wiedza ułożona w system, czyli zorganizowana, czyli wiedza ogólna. W tej pamięci przechowujemy nie tyle pojedyncze zdarzenia, co pojęcia, idee, fakty. Podczas gdy pamięć epizodyczna bazuje na kodowaniu sensorycznym, to w pamięci semantycznej istotną rolę odgrywa inteligencja, stąd może być ona określona również mianem pamięci logicznej, gdyż przypominanie posiłkuje się wnioskowaniem.
Pamięć semantyczna, to najprościej- pamięć obejmująca znaczenia, znaczenia słów, symboli. Zbliżone pojęcie to - pamięć leksykalna, czyli pamięć znanych słów, nie ich znaczenia.
Pamięć semantyczna wymaga znajomości języka, dzięki czemu przechowujemy informacje o świecie.
Pamięć epizodyczna i semantyczna
CECHY |
EPIZODYCZNA |
SEMANTYCZNA |
INFORMACJE |
|
|
Źródło |
Doznania zmysłowe |
Rozumienie faktów i zjawisk |
Jednostki |
Epizody, zdarzenia |
Fakty, idee, pojęcia |
Organizacja |
Czasowa |
Pojęciowa |
Kryterium prawdziwości |
Przekonanie subiektywne |
Zgodność społeczna |
OPERACJE |
|
|
Kodowanie |
Bezpośrednie |
Symboliczne |
Emocje |
+++ |
+ |
Przetwarzanie |
Płytkie |
Głębokie |
Pytania |
Kiedy? Gdzie? |
Co? Dlaczego? Jak? |
Określenie sposobu wydobycia |
Pamiętam |
Wiem |
SPOSOBY WYKORZYSTYWANIA |
|
|
Przydatność |
W życiu codziennym. W sądzie - w roli świadka |
W pracy zawodowej, w nauce. W sądzie - roli świadka niedopuszczalna |
Związek z inteligencją |
Bardzo słaby |
Silny |
Dowody empiryczna |
Zapominanie |
Analiza języka |
Podatność na amnezję |
Podatna |
Nie podatna |
3.2.Mnemotechnika
1. Simonides
2. Mnemotechnika (mnemonika) = sztuka pamięci
3. Metody zapamiętywania słów
3.1.Metoda lokalizacji
3.2. Metoda haków
3.3. Metoda łańcucha
3.4.Astrostychy i akronimy
4.Metody zapamiętywania liczb
5.Metody zapamietywania twarzy, nazwisk
6.Metody zapamiętywania innych informacji
Ad 1.Simonides
Ad. 2.Mnemotechnika (mnemonika) = sztuka pamięci
Ad 3.Metody zapamiętywania słów
Mamy zapamiętać słowa: Stół, ziemniaki, kot, książka, kwiat, zima, egzamin, rower, jodła, jabłko, kołyska, dywan, księżyc, kaganiec, lampa
3.1.Metody lokalizacji;
3.1.1. gdy nie ma potrzeby zapamiętywania w zadanej kolejności;
-Tworzymy obraz
3.1.2. gdy trzeba w zadanej kolejności:
-kod liczbowy:
1=świeca;
2=łabędź;
3=kobieta w ciąży;
4=jacht
5=hak w masarni;
6=jojo;
7=kosa;
8=okulary;
9=balonik na drucie;
10=rycerz itd.
3.1.3.Różne inne miejsca, np. a)Warszawa: 1=Pałac kultury, 2=Pawia; 3=Zamek Królewski
b)Stacje kolejki dojazdowej: W-wa Centr-Ochota-Zachodnia-Reduta Ordona-Al. Jerozolimskie-Rakowiec -....
c)Mieszkanie: wycieraczka przed wejściem- klamka-przedpokój ......
3.2. Metoda haków:
Np. Jeden-Wiedeń; Dwa-gra; Trzy-lwy; Cztery-kamery; Pięć-zięć; Sześć-teść; Osiem-Antosiem
1 2 3 4 5 6 7
? ? ? ? ? ? ?
3.4. Metoda łańcucha
Stół, ziemniaki, kot, książka, kwiat, zima, egzamin, rower, jodła, jabłko, kołyska, dywan, księżyc, kaganiec, lampa
Stół zrobiony z ziemniaków kot obiera ziemniaki
4.Metody zapamiętywania liczb
Liczba pi (matematyka):
Kuć i orać w dzień zawzięcie
bo pracy nie ma bez trudu
...
Kto Pi liczy i rachuje matematyk to wielki
Każdy wyraz (liczba liter) jest odpowiednikiem cyfry. Np. 'kuć' ma 3 litery, czyli cyfra 3, dalej 1, 4, ...
Przykładowy kod do zapamiętywania liczb:
0=z (pierwsza litera zero również ż, ź);
1-l (małe L, laseczka, również ł-podobna);
2=n (dwie laseczki);
3=m (trzy laseczki);
4=k (odwrócone 4);
5=s (podobna; również ś, sz;);
6=d, t;
7=j;
8= b (podobna, również p);
9-g.
Na przykład:
Numer telefonu: 484 64 51 Kto pod kim dołki kopie sam leci;
526 8410 szanuj nasz dziekanat bo kto lepiej załatwi
Jak można zapamiętać liczbę: 36512452313028
365-dni w roku;
12-miesiące;
4-kwartały
52-tygodnie;
31,30,28 -dni w miesiącu
4.Wyższe formy uwagi
Wyższe poziomy uwagi
1.Psychologowie mają kłopoty z uwagą
Trzy etapy;: 1). Uwaga jako skierowanie świadomości na ...
Okres negacji uwagi.
Nowa fala badania uwagi. Chaos poznawczy.
2.Pojęcie uwagi (autorskie).
3.Rodzaje
Lp. |
Kryterium podziału |
Rodzaje |
1. |
Poziom |
1.reaktywma; 2.poznawcza (kognitywna) |
2. |
Cybernetyczne (We-->m.c.-> Wy), |
1. percepcyjna (wzrokowa, słuchowa, ruchowa); 2.umysłowa; 3.wykonawcza. |
3. |
Świadomość |
1.świadoma, 2. nieświadoma. |
4. |
Szybkość |
1.natychmiastowa, 2.opóźniona. (inkubacja) |
5. |
Inne |
1.dominująca; 2.dystrakcyjna |
5.Podsumowanie
1)Wyższe, gdy człowiek działa jako podmiot
2)Wyższe, elementy niższych wykorzystuje jako środek (np. wrażenia w poznaniu intuicyjnym; uwaga dystrakcyjna).
3)Formy utajone
___________
** - oznacza brak tych treści w podręczniku