19. STRUKTURY INTERESÓW A UKŁADY I SYSTEMY SPOŁECZNE.
Jakościowa zmiana ustroju zmienia obiektywnie warunki realizacji rozmaitych interesów grupowych , ale zmiana warunków obiektywnych nie jest równoznaczna z ich subiektywną oceną. Realizacja interesów grupowych Jest powiązana z daną strukturą społeczną i instytucjonalną. Określony sposób funkcjonowania., danych struktur wyznacza pole realizacji rozmaitych interesów, grupowych i dyktuje racjonalnie (z punktu widzenia pewnej wspólnoty interesów) zachowania członków tej grupy, zmierzające do maksymalizacji interesu grupowego. Doświadczenia w realizacji interesu grupowego staja się - po przełomie ustrojowym - mało użyteczne wobec rozkładu dawnych struktur społecznych i instytucjonalnych i wobec pojawienia się na ich miejscu struktur nowych, funkcjonujących zgodnie z inna logiką. Z taka właśnie przełomową sytuacją mamy obecnie do czynienia. Struktury społeczne i instytucjonalne ukształtowane przez mechanizm centralnego planowania ustępują pola strukturom wyrastającym na podstawie gry rynkowej. Oznacza to, że realizacja interesów grupowych, ukształtowanych w poprzednim systemie, w nowych warunkach napotyka rosnące bariery. W tym kontekście grupy interesu mają do wyboru jedno z przynajmniej trzech rozwiązań;
1. Utrzymanie dawnej definicji interesu grupowego i dążenie do zachowania dawnych struktur społecznych i instytucjonalnych sprzyjających realizacji tego interesu.
2. Przedefiniowanie interesu grupowego i dążenie do przeorientowanie starej grupy interesu na nowe pole ekspansji, otwierane przez nowy system.
3. Rozpad grup interesu i ukształtowanie się nowych grup wokół nowych definicji interesów i nowej logiki ich realizacji.
Każde z tych rozwiązań jest w wymiarze grupowym racjonalne, ale owocuje zupełnie odmiennymi postawami politycznymi.
Pierwszą opcję można by nazwać konserwatywną. Jej zwolennicy stanowią naturalna bazę dla tych sił politycznych, które w istocie zmierzają do restauracji dawnego porządku, być może zakamuflowanego nieco odmienną symboliką.
Drugą opcję można by określić mianem przystosowawczej. Umiejętność przedefiniowania interesu grupowego i znalezienia pola jego realizacji w nowym systemie sprawia, że zwolennicy tej opcji stają się umiarkowanymi zwolennikami nowego ładu ekonomicznego i politycznego, ale zachowanie dawnej struktury grupy interesu sprawia, że nie zamyka się możliwości równie elastycznego przystosowania się do ewentualnych prób restauracji dawnego porządku. Racjonalne, z punktu widzenia zwolenników tej opcji, jest popieranie sił dominujących aktualnie na scenie politycznej. Jest to innymi słowy, naturalne zaplecze obozu władzy, jakakolwiek byłaby jej orientacja aksjologiczna.
I wreszcie trzecią opcję umownie można nazwać radykalną. Jej zwolennicy tworzą naturalną bazę społeczna dla tych sił politycznych, które tworzą nowy system ekonomiczny i polityczny.
Wydaje się, iż obecnie w Polsce zmiany są tak świeżej daty, a ich dynamika • tak duża, że zaprezentowany podział jest jeszcze słabo ugruntowany i płynny.
Niemniej jednak mało ryzykowne jest założenie , że najliczniej reprezentowana jest opcja przystosowawcza; *opcja radykalna jest jeszcze słabo zakorzeniona w nowej strukturze społecznej instytucjonalnej, sama bowiem ta struktura jest jeszcze słabo wykształcona, zaś opcja konserwatywna stanowi naturalne - i niewykluczone, że coraz bardzie atrakcyjne - rozwiązanie dla tych wszystkich, których potrzeby Jednostkowe i interesy grupowe zostały drastycznie ograniczone przez politykę gospodarczą i którzy zarazem z różnych powodów nie są w stanie posłużyć się opcją przystosowawczą, ani tym bardziej - radykalną.
W sytuacji gdy system blokuje realizację interesów określonych grup czy warstw społecznych, a zarazem grupy te nie się w stanie przyjąć opcji przystosowawczej bądź radykalnej, wzrasta prawdopodobieństwo zakwestionowania całego systemu i wycofania legitymizacji dla danego systemu władzy. W ugruntowanych demokracjach odbywa się to poprzez procedury wyborcze. Również u nas zmniejsza się ryzyko niekontrolowanych rewolt ulicznych, ale instytucje demokratyczne są jeszcze słabe, a same procedury demokratyczne nie zakorzeniły się jeszcze mocno w doświadczeniu społecznym.
W modelu rzeczywistości społecznej wyróżnia się takie komponenty jak struktury, systemy i segmenty, oraz okłady zbudowane elementów rzeczywistości społeczne}. Wszystkie one konstytuują ład społeczny. Nie są one dziełem przypadku, lecz utrwalonymi historycznie t społecznie mechanizmami zaspokajania potrzeb zbiorowych indywidualnych ludzi.
Struktury interesów (nierówności) są strukturami niesegmentacyjnymi (nie powstają w ich obrębie segmenty
społeczeństwa) i wchodzą w skład struktury społecznej.
Układy— takie całości, które są zbudowane ze ściśle określonych elementów rzeczywistości społecznej.
Układy są charakteryzowane jako zupełnie zamknięte, izolujące się od innych całości. W ich obrębie istnieją
systemy.
Systemy społeczne - są lokowane w zorganizowanych obszarach rzeczywistości społecznej.
Układy i systemy są jawne i ukryte.