ZBOŻA:

• PSZENICA: jest to najważniejsze zboże, zajmuje ok. 37%pow. przeznaczonej pod uprwawę wszystkich zbóż, dostarcza 20%produkcji zbóż, rośnie w klimacie um. ciepłym i podzwrotnikowym, wymaga żyznych gleb (czarnoziemy, brunatne), nie znosi dużych opadów, ale lubi wilgoć, w okresie dojrzewania potrzebuje dużo słońca.

• Pszenica jara - wysiewana jest na jesieni, krótki okres wegetacji, toleruje niewielkie przymrozki, ale daje mniejsze plony niż p. ozima, uprawia się ją w Polsce.

• Pszenica ozima - wrażliwa na zbyt duże spadki temperatur, nie znosi przymrozków.

Rejony upraw:

• Pd. Kanada, pd. Australia, ameryka Pd. (Pampa Argentyńska, pd. Brazylia, zach. wybrzeża), Niz. Francuska, Niz. Niemiecka, Niż. Węgierska, Niż. Rumuńska, pd. Polska, Ukraina, część Kazachstanu, wsch. Chiny, pn. część Indii, Płw. Dekan.

Producenci:

• Chiny (19%), USA (12%), Indie (11%),Francja, Rosja, Kanada.

Eksporterzy: USA, Kanada, Francja, Australia.

Produkcja /1 mieszkańca:

• Australia (1000/1m), Dania, Kanada, Francja, Węgry.

Największe plony (60-70q/ha):

• Francja, Niemcy, Wielka Brytania.

Najmniejsze plony (20q/ha):

• Kraje pn. Afryki, zach. i pd. Azja, Rosja.

• RYŻ: drugie zboże świata, zajmuje ok. 24%pow. przeznaczonej pod uprwawę wszystkich zbóż, jest

bardziej wydajny niż pszenica, potrzebuje krótkiego okresu weg., w sprzyjających warunkach można mieć nawet 3 zbiory/rok, uprawia się go w klimacie podzwotnikowym, zwrotnikowym monsunowym, duże ilości uprawia się na terenach sztucznie nawadnianych, w czasie wzrostu wymaga wysokiej temp. i dużej ilości wody.

• Ryż mokry - inaczej nizinny, rośnie w błocie

• Ryż suchy

• Ryż wodny - tylko w Bangladeszu, cały w wodzie.

Rejony upraw:

• Azja pd.,wsch. i pd.-wsch., Chiny, Indie, Węgry (Dolina Cisy), Hiszpania (Dolina Gwadarkiri),

Brazylia (Dolina Parany), Bangladesz, Wietnam, Tajlandia, Myanmar, Japonia.

Producenci:

• Chiny, Indie, Indonezja, Wietnam, Bamgladesz.

Eksporterzy: Tajlandia, USA, Wietnam, Chiny, Pakistan.

Kraje, gdzie do 70%gruntów ornych zajmuje ryż:

• Wietnam, Bangladesz, Sri Lanka, Kambodża, Laos.

• KUKURYDZA: trzecie zboże świata, zajmuje ok. 21%pow. przeznaczonej pod uprwawę wszystkich

zbóż, ma 3 miejsce pod względem zasiewów i 2 pod względem zbiorów. Ma duże wymagania

klimatyczne (klimat podzwrotnikowy i um. ciepły), okres wegetacji nie krótszy niż 5 miesięcy, w okresie

wzrostu wymaga dużych ilości wody i bardzo dobrych gleb, KSR uprawiają ją jako zboże alimentacyjne,

KWR jako zboże pastewne, w Polsce uprawiana jest jako roślina pastewna, k. jest zbożem najbardziej

plennym.

Producenci:

• USA (40%), Chiny (12%), Brazylia, Argentyna, Meksyk.

Największe plony:

• Francja, Włochy.

• JĘCZMIEŃ: zboże głównie pastewne, używane w przemyśle piwowarskim, wykorzystywane jako pasza

dla trzody chlewnej, wykorzystywany jako roślina alimentacyjna w krajach o złych warunkach

klimatycznych, jego uprawa sięga najdalej na północ, toleruje nawet gleby bielicowe. W Syrii uprawa

jęczmienia zajmuje 40%gruntów ornych, w Iraku 25%, także sporo w Hiszpanii i Maroku.

• Jęczmień jary - siany na jesieni, krótki okres wegetacji, może rosnąć nawet w bardzo mrożnych

klimatach, ale daje mniejsze plony.

• Jęczmień ozimy - siany na zimę, wrażliwy na przymrozki.

Producenci:

• Kanada, Niemcy, Hiszpania, Francja, Rosja, Ukraina, USA.

Uprawiany na paszę lub produkcję piwa:

• Niemcy, Litwa, Austria, Wielka Brytania, Dania.

• PROSO: zboże obszarów suchych, mało plenne, ma małe wymagania klimatyczne i glebowe, uprawia

się je głównie w Afryce i Azji Południowej. Głodny ryż to odmiana prosa, rosnąca tylko w Afryce, na

obszarach suchych stanowi podstawę żywienia.

Producenci:

• Indie (1/3 światowych zbiorów), Nigeria, Niger, Chiny.

• SORGO: jedna z najdawniej uprawianych roślin zbożowych świata, uprawiana w klimatach suchych i

gorących (prawie półpustynnych), w KSR uprawiane jako roślina alimentacyjna.

Producenci:

• USA, Indie, Chiny, Meksyk, Nigeria, Sudan.

Kraje, gdzie większość ziem przeznacza się pod uprawę sorga:

• Mauretania (70%), Niger (60%), Sudan, Jemen, Kenia.

• OWIES: zboże uprawiane głównie na paszę, zwłaszcza dla koni, uprawia się je w klimacie um.

chłodnym i klimatach wilgotnych, wymaga dobrego nawodnienia, nie ma dużych wymagań glebowych.

Producenci:

• Rosja, Kanada, USA, Polska, Finlandia.

• GRYKA: może rosnąć w klimatach chłodnych, ma duże wartosci odżywcze, mało wydajna, jej uprawy

spadają, używana jest do produkcji miodu gryczanego i mąki gryczanej.

Producenci:

• ŻYTO: ma niewielkie wymagania glebowe i klimatyczne, mało wydajne i mało wartościowe zboże,

zbiory maleją, a żyto zastępowane jest pszen-żytem (roślina głównie pastewna).Uprawiane jest głównie

w Europie (Polska, Rosja, Niemcy). Jako roślina paszowa uprawiane jest poza Europą, a w Europie

Wschodniej jako roślina alimentacyjna.

Producenci:

• Polska, Niemcy, Rosja, Białoruś, Ukraina.

ROŚLINY BULWIASTE:

• ZIEMNIAKI: roślina pochodzenia amerykańskiego, ma niewielkie wymagania glebowe i klimatyczne,

konieczne jest nawodnienie w okresie zawiązywania bulw, w KSR wykorzystywane jako roślina

alimentacyjna, także jako pasza dla trzody chlewnej oraz surowiec przemysłowy do wyrobu spirytusu,

drożdży, mączki ziemniaczanej i syropu ziemniaczanego.

Producenci:

• Chiny, Rosja, Polska, Indie, USA.

Uprawa:

• Europa, Chiny, Indie, USA.

• MANIOK (KASSAWA): krzew lub bylina, uprawiany w klimacie gorącym i wilgotnym, ogromne

Bulwy bogate w cukry, skrobię i białko, większość odmian w stanie surowym jest trująca, spożywany jest

po ugotowaniu, z niego produkcja mączki (kassawa) i tapioki (granulki lub płatki), jest ważnym

składnikiem pożywienia ludności strefy równikowej, powierzchnia upraw oraz plony wzrastają.

Uprawa:

• Afryka: Angola, Mozambik, Nigeria, Ameryka Pd: Brazylia, Azja: Indonezja, Tajlandia,

Producenci:

• Nigeria, Brazylia, Zair, Tajlandia, Indonezja.

• BATATY: pochodzą z Ameryki Środkowej, są one roślinami alimentacyjnymi, wykorzystywane także

do produkcji krochmalu i spirytusu, ich bulwy bogate są w skrobię i cukier, występują w całej strefie

międzyzwrotnikowej.

Uprawa:

• Azja (90% światowych zbiorów), w tym Chiny 85%, Indie.

Producenci:

• Chiny, Uganda, Indonezja, Wietnam.

• JAM=JAMS=POCHRZYN=IGNAM: rośnie w klimacie gorącym i suchym (międzyzwrotnikowy),

jego bulwy ważą do 18kg, można go sporzyć dopiero po ugotowaniu lub upieczeniu, jest on mało

wydajny, uprawia się go głównie w Afryce, jako roślinę alimentacyjną i przemysłową.

Producenci:

• Nigeria, Wybrzeże Kości Słoniowej, Ghana.

• TARO=KOLOKAZJA: uprawia się na obszarach bagiennych, w rejonach tropikalnych Afryki, Azji i

Oceaniii, jadalne są bulwy, młode liście i pędy, jest to roślina mało wydajna, uprawiana jako roślina

alimentacyjna.

Producenci:

• Ghana, Chiny, Nigeria.

ROŚLINY OLEISTE:

• SOJA: ma największe znaczenie spośród roślin alimentacyjnych, lubi ciepłe klimaty umiarkowane,

zawiera ok. 35-42% białka i 20% tłuszczu, z 1kg soi można uzyskać tyle białka co z 3kg wołowiny,

dlatego soja jest popularna tam, gdzie ograniczona jest produkcja mięsa, jest bardzo popularną rośliną

alimentacyjną - ze względu na specyficzne właściwości dietetyczne używana jest do potraw

bezmięsnych, makuch to pozostałość po odciśnięciu tłuszczu, którą wykorzystuje się do produkcji pasz

treściwych. Jej uprawy wzrastają.

Producenci:

• USA, Brazylia, Argentyna, Chiny, Indie.

• RZEPAK: uprawiany w klimacie wilgotnym morskim, wymaga żyznych gleb, nie znosi przymrozków,

ale nie wymaga szczególnie ciepłych warunków, zawiera 43-47% tłuszczu, makuchy również są

wykorzystywane na paszę.

Producenci:

• Kanada, Chiny, Indie, Francja, Niemcy,.

• SŁONECZNIK: uprawiany jest w klimacie um. ciepłym, potrzebuje dosyć dużo wody w okresie

wzrostu, optymalne warunki do jego uprawy są tam, gdzie występuje krótka pora deszczowa, wymaga

dobrych gleb (czarnoziemy, brunatne), jego nasiona zawierają 45-55% tłuszczu, dostarcza cennego oleju

jadalnego i makuchów, łodygi stanowią surowiec do wyrobu papieru.

Producenci:

• Argentyna, Rosja, USA, Ukraina, Francja.

• ORZESZKI ZIEMNE: uprawiane są w klimacie gorącym i stosunkowo suchym (opady 400-

800mm/rok), opady potrzebne są w momencie wzrostu, ale nie w czasie zbiorów.

Producenci:

• Chiny, Indie, Nigeria, USA, Indonezja, Brazylia, Argentyna.

• OLIWKA: drzewo długowieczne, owocuje przez 200 lat, z niej otrzymuje się najbardziej ceniony tłuszcz

roślinny, uprawiana jest w basenie Morza Śródziemnego.

Producenci:

• Hiszpania, Włochy, Grecja, Turcja, Tunezja.

• PALMA KOKOSOWA: uprawia się ją w gorącym, wilgotnym klimacie, na wyspach Pacyfiku, lubi

dużo słońca, z jej oleju produkuje się kosmetyki, kopra (suchy miąższ orzecha) zawiera 60% tłuszczu i

jest wykorzystywana jako pasza, pień i liście wykorzystuje się jako budulec, z niej także mleko i wiórki

kokosowe, uprawiana jest głównie w Azji.

Producenci:

• Indie, Sri Lanka, Tajlandia, Indonezja.

ROŚLINY WŁÓKNISTE I KAUCZUKODAJNE:

• BAWEŁNA: wymaga dużej ilości wody i wilgoci w ciągu całego okresu rozwoju i bezdeszczowej

pogody podczas zbiorów, uprawiana jest głównie w srefie podzwrotnikowej i zwrotnikowej, jest to roślina

bardzo pracochłonna, jej zbiory wciąż rosną.

• Bawełna zwyczajna

• Bawełna egipska: ma najlepsze włókna, uprawiana w Egipcie i Peru.

• Bawełna indyjska

• Bawełna afrykańska

Rejony upraw:

• Australia, pd. USA, Wyżyna Brazylijska, delta Nilu, wsch. Zairu, pd.-zach. Hiszpania i Grecja.

Producenci:

• Chiny, Indie, USA, Pakistan, Uzbekistan.

• LEN: rośnie w klim. umiarkowanym, wymaga dużo wody, jest on rośliną przemysłową, z lnu niskiego i

wielkoziarnistego uzyskuje się olej, a z wysokiego i małoziarnistego włókno, rośnie na glebach lekkich i

piaszczystych, jest rośliną bardzo pracochłonną.

Producenci:

• Chiny (40% św. prod.), Francja, Białoruś, Rosja, Niderlandy, Ukraina.

• KONOPIE: są wytrzymałe na susze, ale potrzebują żyznych gleb, z nich tworzy się sznury, worki, żagle,

bo trudno wchłania wodę.

Producenci:

• Indie, Chiny, Korea.

• JUTA: rośnie w klimacie wilgotnym ciepłym, równikowym i podrównikowym, jej produkcja spada, bo

jej włókna są wypierane przez włókna sztuczne, uprawiana jest wyłącznie w Azji, z niej produkuje się

liny i worki.

Producenci:

• Indie, Bangladesz, Chiny, Tajlandia.

Rejony upraw:

• Niż. Gangesu, Niż. Chińska, Bangladesz, Brazylia.

• SIZAL: twarde włókno do produkcji materiału, pochodzi z rośliny agawy, jego produkcja maleje, z niego

liny, opakowania, worki, maty, płótna żaglowe.

Producenci:

• Brazylia, Tanzania, Kenia, Meksyk.

• RAMI=RANI: uprawiana w klimacie równikowym, z niej tkaniny, bardzo szybko chłonie wilgoć i

szybko schnie, jest bardzo trwała.

• BANAN MANILSKI: ma duże wymagania glebowe i klimatyczne, uprawiany na terenach

wulkanicznych, uprawiany tylko na Filipinach.

• KAUCZUKOWIEC BRAZYLIJSKI: w stanie dzikim występuje w lasach Amazonii, pod koniec

XIXw. uprawa na Cejlonie i Malajach.

• SIEMIĘ BAWEŁNIANE: klim. podzwrotnikowe i podrównikowe, nasiona bawełny wykorzystywane

do produkcji oleju, a makuchy na paszę,

Producenci to:

• USA, Chiny, Indie, Pakistan, Uzbekistan.

• SEZAM: uprawiany jest w suchych klimatach strefy podzwrotnikowej i zwrotnikowej, istnieje niewielka

powierzchnia upraw, rośnie głównie w Azji i Afryce.

Producenci:

• Indie, Chiny, Myanmar, Sudan.

ROŚLINY CUKRODAJNE:

• TRZCINA CUKROWA: pochodzi z Indii, rośnie w klimacie ciepłym, zwrotnikowym i

podzwrotnikowym, należy do traw, jej łodygi sięgają 6-12m, w okresie wzrostu potrzebuje dużo wody,

wymaga dosyć dobrych gleb, jest rośliną bardzo pracochłonną, ale jest bardziej wydajna niż burak

cukrowy, z 1ha upraw możemy otrzymać od 4do 12t cukru, z niej produkuje się także spirytus, etanol,

liście przeznaczane są na paszę, łodygi na opał.

Rejony upraw:

• Azja (42% światowych zbiorów), Ameryka Południowa (34% światowych zbiorów).

Producenci:

• Brazylia (25% światowych zbiorów), Indie (20% światowych zbiorów), Chiny,

Kuba, Meksyk.

• BURAK CUKROWY: korzeń buraka, w zależności od odmiany, zawiera 17-20% cukru, uprawia się go

w klimacie umiarkowanym, wymaga bardzo dobrych gleb, jest uprawiany na obszarach gdzie występują

duże zasoby siły roboczej, z 1ha upraw otrzymamy 6t cukru.

Rejony upraw:

• Francja, Ukraina, Niemcy, USA.

Producenci:

• Francja, USA, Niemcy, Turcja, Ukraina, Chiny.

UŻYWKI:

• KAWA: pochodzi z Afryki, jej ojczyzną jest Etiopia, uprawiana jest w strefie międzyzwrotnikowej

Afryki, Ameryki Północnej i Azji, nie znosi przymrozków i bezpośredniego nasłonecznienia, jest kilka

gatunków wiecznie zielonych krzewów lub niewysokich drzew - rosną na plantacjach w cieniu innych,

wyższych drzew.

Producenci:

• Brazylia, Kolumbia, Indonezja,Wietnam, Wybrzeże Kości Słoniowej.

• KAKAO: pochodzi z lasów równikowych Ameryki, kakaowiec to wiecznie zielone drzewo lub krzew,

jego rozwój wymaga gorącego i wilgotnego klimatu przez cały rok, nie lubi wody stojącej i

bezpośredniego nasłonecznienia - uprawiany w cieniu innych drzew.

Producenci:

• Wybrzeże Kości Słoniowej, Ghana, Indonezja, Brazylia, Papua Nowa Gwinea.

• TYTOŃ: bylina, pochodzi z Ameryki i Australii, wykorzystuje się liście zawierajace nikotynę,

uprawiany jest w różnych warunkach klimatycznych, najlepszy tytoń pochodzi z Kuby.

Producenci:

• Chiny, USA, Indie, Brazylia, Turcja, Zimbabwe.

• HERBATA: wiecznie zielony krzew herbaciany, wywodzi się z Chin lub Indii, uprawiana jest w strefie

zwrotnikowej i podzwrotnikowej, jest herbata czarna, zielona i biała - w zależności od czasu zbioru liści i

technologii wytwarzania, biała herbata uzyskiwana jest z bardzo młodych liści krzewów herbacianych,

zbieranych tylko ręcznie 2-3 dni w roku, napar z niej jest jasny i cierpki, herba-mate to herbata

pochodząca z Peru i Paragwaju, pomagająca w trawieniu.

Producenci:

• Indie (Assan, Madras), Chiny (Yunan), Kenia, Sri Lanka, Indonezja, Turcja,

Gruzja.

6

---