WSZOP zajęcia 2008, WSZOP wykłady, Dr inż


Dr inż. Marcin Krause,

Tematyka wykładów

Źródła praw i obowiązków w zakresie ochrony pracy w Polsce

Podmioty funkcjonujące w systemie ochrony pracy w Polsce

Klasyfikacja zagrożeń występujących w środowisku pracy

Dr inż. Marcin Krause

Źródła praw i obowiązków w zakresie ochrony pracy w Polsce

W związku z przygotowaniem i przystąpieniem Polski do struktur Unii Europejskiej, polskie ustawodawstwo zostało w znacznym stopniu dostosowane do standardów unijnych w zakresie ochrony człowieka w środowisku pracy.

Podstawowe wytyczne dotyczące ochrony pracy w Unii Europejskiej zostały zawarte w dyrektywie 89/391/EWG w sprawie wprowadzenia środków w celu poprawy bezpieczeństwa i zdrowia pracowników w miejscu pracy.

Cytowana dyrektywa ze względu na swój przewodni charakter zwana jest dyrektywą ramową, zawiera ogólne wymagania dotyczące obowiązków pracodawcy i pracowników w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz odsyła do dyrektyw szczegółowych w zakresie uregulowań dotyczących poszczególnych dziedzin działalności i rodzajów pracy.

Dyrektywa ramowa wprowadziła nowe podejście do problematyki bezpieczeństwa i higieny pracy, m.in. poprzez:

Postanowienia dyrektywy ramowej zostały wprowadzone do polskiego ustawodawstwa począwszy przez zapisy ustawy Kodeks pracy oraz rozporządzenia w sprawie ogólnych przepisów BHP i rozporządzenia w sprawie szkolenia w dziedzinie BHP, a skończywszy na wielu szczegółowych ustawach i rozporządzeniach, stanowiących akty wykonawcze do wytycznych zawartych w dziale X Kodeksu pracy.

Hierarchia aktów prawnych tworzących system ochrony pracy w Polsce przedstawia się aktualnie następująco:

Zapewnienie prawnej ochrony pracy w Polsce zostało zagwarantowane w ustawie Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej, która postanawia m.in.:

Podstawowym aktem prawnym regulującym problematykę ochrony pracy w Polsce jest ustawa Kodeks pracy, która obejmuje następujące elementy:

W szczególności Kodeks pracy postanawia m.in.:

Podstawowe wytyczne dotyczące ochrony życia i zdrowia w środowisku pracy zostały zawarte w dziale X Kodeksu pracy pt. „Bezpieczeństwo i higiena pracy”, który obejmuje następujące zagadnienia:

W szczególności dział X Kodeksu pracy zobowiązuje pracodawcę m.in. do realizacji następujących działań:

Podstawowym aktem wykonawczym do działu X Kodeksu pracy jest Rozporządzenie w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, które obejmuje następujące wytyczne dotyczące ochrony życia i zdrowia pracowników:

W szczególności dział IV cytowanego rozporządzenia pt. „Procesy pracy” zobowiązuje pracodawcę m.in. do realizacji następujących działań:

Dr inż. Marcin Krause

Podmioty funkcjonujące w systemie ochrony pracy w Polsce

Podstawowe podmioty funkcjonujące w systemie ochrony pracy w Polsce to m.in.:

Podmioty funkcjonujące w ramach systemu ochrony pracy można także podzielić na trzy sektory, które różnią się usytuowaniem, zakresem uprawnień i obowiązków oraz odpowiedzialnością:

Należy dążyć do integracji działań w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy w przedsiębiorstwie poprzez wykorzystanie najnowszych osiągnięć z takich dziedzin jak techniczne bezpieczeństwo pracy, medycyna i higiena pracy, ergonomia i fizjologia pracy, psychologia i socjologia pracy. Integracja ta powinna dotyczyć obszaru nadzoru i kontroli oraz doradztwa i szkolenia.

Ważną rolę w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy pełnią wyspecjalizowane organy państwa, sprawujące zewnętrzny nadzór i kontrolę nad warunkami pracy. Do podstawowych organów państwowego nadzoru i kontroli nad warunkami pracy zalicza się m.in.:

Podstawowe zadania w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy w przedsiębiorstwie / zakładzie pracy realizują wyspecjalizowane służby wewnętrzne pracodawcy lub podmioty zewnętrzne działające na zasadzie zlecenia oraz pracownicy i ich przedstawiciele, które pełnią funkcje kontrolne i doradcze nad warunkami pracy. Do podstawowych organów kontrolnych i doradczych pracodawcy zalicza się m.in.:

Ważną rolę w zakresie nauki i edukacji w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy pełnią szkoły wyższe, np. politechniki, uniwersytety, akademie medyczne, ekonomiczne i rolnicze, które prowadzą zarówno działalność naukowo-badawczą i badawczo-rozwojową, jak i realizują kształcenie na studiach wyższych i studiach podyplomowych w obszarze problemowym „bezpieczeństwo i higiena pracy”.

Wśród wielu samodzielnych jednostek naukowo-badawczych i badawczo-rozwojowych działających w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy można wymienić m.in. następujące:

W dziedzinie doradztwa i szkolenia oprócz ww. jednostek działają także inne jednostki badawcze oraz organizacje zawodowe i naukowo-techniczne, w tym stowarzyszenia, towarzystwa i związki skupiające pracowników służby bezpieczeństwa i higieny pracy, lekarzy medycyny pracy i higienistów pracy (przemysłowych), np.:

Pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy, jest obowiązany chronić zdrowie i życie pracowników poprzez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Obowiązki pracodawcy charakteryzują nie tylko przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ale także zasady bezpieczeństwa i higieny pracy oraz aktualne osiągnięcia nauki i techniki, dlatego stan wiedzy naukowej i technicznej wyznacza potencjalne granice obowiązków pracodawcy.

Do przestrzegania przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy obowiązany jest nie tylko pracodawca, ale również wszyscy pracownicy i osoby kierujące pracownikami, np. kierownicy, mistrzowie, brygadziści, zmianowi.

Osoba kierująca pracownikami, podobnie jak pracodawca, jest obowiązana znać, w zakresie niezbędnym do wykonywania ciążących na nim obowiązków, przepisy o ochronie pracy, w tym przepisy oraz zasady bezpieczeństwa i higieny pracy.

Pracownik jest obowiązany przestrzegać przepisów oraz zasad bezpieczeństwa i higieny pracy, a także przepisów przeciwpożarowych. Pracownicy, w celu reprezentacji obrony swoich praw i interesów, mają prawo tworzyć związki zawodowe. Związki zawodowe oraz kierowana przez nie społeczna inspekcja pracy sprawują w zakładach pracy społeczny nadzór nad warunkami pracy.

Społeczna inspekcja pracy (sip) jest to społeczna służba pełniona przez pracowników, która ma na celu zapewnienie przez pracodawcę bezpiecznych i higienicznych warunków pracy oraz ochrony uprawnień pracowniczych.

Służba bezpieczeństwa i higieny pracy (służba bhp) jest to specjalistyczna jednostka pełniąca funkcje doradcze i kontrolne w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, którą mogą tworzyć (głównie w zależności od liczby zatrudnionych pracowników, rodzaju prowadzonej działalności lub nasilenia zagrożeń zawodowych) wyodrębniona w strukturze zakładu pracy komórka organizacyjna, pracownik zatrudniony przy innej pracy, sam pracodawca lub podmiot zewnętrzny, np. na zasadzie umowy zlecenia.

Służba medycyny pracy jest to organ kontrolny i doradczy pracodawcy w zakresie ochrony zdrowia pracujących przed wpływem niekorzystnych warunków związanych ze środowiskiem pracy i sposobem wykonywania pracy.

Komisja bezpieczeństwa i higieny pracy (komisja bhp) jest to organ doradczy i opiniodawczy pracodawcy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy, zatrudniającego więcej niż 250 pracowników.

Państwowa Inspekcja Pracy (PIP) jest organem nadzoru i kontroli przestrzegania prawa pracy, w tym przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy. Państwowa Inspekcja Pracy podlega Sejmowi Rzeczypospolitej Polskiej, a nadzór nad nią sprawuje Rada Ochrony Pracy (ROP). PIP posiada najszerszy zakres uprawnień w dziedzinie nadzoru nad warunkami pracy, a jej organami są Główny Inspektor Pracy, okręgowi inspektorzy pracy, inspektorzy pracy. Jednostkami organizacyjnymi Państwowej Inspekcji Pracy są Główny Inspektorat Pracy (GIP) i okręgowe inspektoraty pracy (OIP), a w OIP mogą być tworzone oddziały. Państwowa Inspekcja Pracy w zakresie swego działania współdziała z innych organami nadzoru i kontroli warunków pracy, organizacjami pracodawców, związkami zawodowymi i społeczną inspekcją pracy, a także prowadzi placówkę szkoleniową - Ośrodek Szkolenia Państwowej Inspekcji Pracy (OSPIP).

Państwowa Inspekcja Sanitarna (PIS) jest organem nadzoru i kontroli przestrzegania zasad, przepisów higieny pracy i warunków pracy w celu ochrony zdrowia ludzkiego przed wpływem czynników szkodliwych, w szczególności to m.in.: zapobieganie powstawaniu chorób zakaźnych i zawodowych, prowadzenie działalności oświatowo-zdrowotnej, sprawowanie nadzoru nad stanem sanitarnym zakładów opieki zdrowotnej i przestrzeganiem zasad profilaktyki zakażeń szpitalnych. Państwowa Inspekcja Sanitarna podlega Ministrowi Zdrowia, a jej organami są Główny Inspektor Sanitarny, wojewódzcy inspektorzy sanitarni, powiatowi inspektorzy sanitarni, graniczni inspektorzy sanitarni. Główne obszary nadzoru sanitarnego to: higiena środowiska, higiena pracy w zakładach pracy, higiena radiacyjna, higiena wypoczynku i rekreacji, higiena w szkołach i placówkach oświatowo-wychowawczych, szkołach wyższych i ośrodkach wypoczynkowych, warunki zdrowotne żywności i żywienia.

Dr inż. Marcin Krause

Klasyfikacja zagrożeń występujących w środowisku pracy

Warunki pracy to całokształt czynników występujących w przedsiębiorstwie, które mają bezpośredni lub pośredni wpływ na bezpieczeństwo i zdrowie pracowników, komfort pracy oraz wydajność i jakość pracy. Warunki te są zdeterminowane głównie przez:

Środowisko pracy to otoczenie stanowiska pracy utworzone przez czynniki środowiska materialnego i społecznego, w których odbywa się proces pracy, wywierające określony wpływ na organizm człowieka i warunkujące wykonywanie pracy:

Czynniki środowiska pracy są to wszystkie czynniki materialne i społeczne występujące w środowisku pracy, które mają bezpośredni lub pośredni wpływ na warunki pracy oraz determinują bezpieczeństwo, zdrowie i komfort pracy. Czynniki te działając na człowieka w procesie pracy i mogą powodować wystąpienie takich zdarzeń jak wypadki przy pracy, choroby zawodowe, awarie i uszkodzenia obiektów technicznych.

Jedną z często stosowanych klasyfikacji czynników środowiska pracy jest podział według przyczyn systematyki TOL:

Najpopularniejszą klasyfikacją czynników występujących w środowisku pracy jest podział według polskiej normy PN-80/Z-08052, która wyróżniła m.in. dwa podziały:

Czynniki niebezpieczne (urazowe) to czynniki, których oddziaływanie na pracującego prowadzi lub może prowadzić do urazu. Czynniki te działając na człowieka w sposób nagły i gwałtowny mogą powodować wypadki przy pracy lub zdarzenia potencjalnie wypadkowe.

Czynniki szkodliwe dla zdrowia (szkodliwe, szkodliwości) to czynniki, których oddziaływanie na pracującego prowadzi lub może prowadzić do schorzenia. Czynniki te, wyniku najczęściej długotrwałego oddziaływania na organizm człowieka, mogą powodować choroby zawodowe i inne choroby związane z pracą (choroby parazawodowe).

Czynniki uciążliwe (uciążliwości) to czynniki, których oddziaływanie na pracującego może spowodować złe samopoczucie lub nadmierne zmęczenie, nie prowadząc do trwałego pogorszenia stanu zdrowia. Czynniki te mogą utrudniać pracę lub okresowo obniżać sprawność psychofizyczną człowieka, ale nie powodują chorób pochodzenia zawodowego.

Wśród czynników uciążliwych najliczniej reprezentowane są czynniki psychofizyczne, wpływające przede wszystkim na jakość i wydajność pracy. Przykładowe czynniki uciążliwe w środowisku pracy to m.in.:

Wśród czynników fizycznych środowiska pracy szczególne znaczenie zajmują pyły i czynniki mechaniczne, które mogą być wyróżnione jako osobne grupy klasyfikacyjne. Pyły mogą stanowić czynniki szkodliwe dla zdrowia lub czynniki niebezpieczne (np. wybuch pyłu węglowego i wybuch pyłu zbożowego), a czynniki mechaniczne stanowią podstawowe czynniki niebezpieczne, które są odpowiedzialne za urazy w środowisku pracy.

Ponadto oddzielną grupę czynników środowiska pracy stanowią czynniki związane ze sposobem wykonywania pracy, stanowiące czynniki szkodliwe dla zdrowia lub czynniki uciążliwe, które są odpowiedzialne za występowanie wielu chorób pochodzenia zawodowego, w tym dwóch wymienionych w aktualnym wykazie chorób zawodowych:

Do tej grupy czynników można zaliczyć m.in.:

Czynniki chemiczne są aktualnie najliczniejszą grupą klasyfikacyjną, występującą jako gazy, pary, aerozole, ciecze lub ciała stałe, które mogą stanowić czynniki niebezpieczne, czynniki szkodliwe dla zdrowia lub czynniki uciążliwe. Czynniki te obejmują substancje i preparaty chemiczne, istniejące jako surowce, produkty końcowe lub uboczne powstające w toku procesów technologicznych.

Przykładowe klasyfikacje czynników chemicznych w środowisku pracy to m.in.:

Pyły szkodliwe dla zdrowia są wchłaniane do organizmu człowieka głównie przez drogi oddechowe i stanowią cząsteczki ciała stałego sedymentujące w powietrzu pod wpływem siły ciężkości. Pyły występują w postaci aerozoli, dymów lub gazów, są emitowane do środowiska pracy podczas różnego rodzaju naturalnych i sztucznych procesów pyłotwórczych, przy czym najbardziej szkodliwy na organizm ludzki ma tzw. frakcja respirabilna.

Przykładowa klasyfikacja pyłów szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy według sposobu działania na organizm człowieka to m.in.:

Klasyfikacja pyłów szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy jest następująca:

Czynniki mechaniczne są to wszelkie czynniki fizyczne, które mogą być przyczyną urazów mechanicznych i nie są zaliczane do czynników szkodliwych dla zdrowia. Czynniki te stanowią podstawowe czynniki niebezpieczne występujące w środowisku pracy, które są odpowiedzialne za urazy, np. krwotok, zranienie, złamanie, zwichnięcie, skręcenie, stłuczenie, uraz wewnętrzny, uraz głowy, uraz kręgosłupa, uraz klatki piersiowej.

Przyjęta w polskich normach dotyczących bezpieczeństwa maszyn (np. według norm PN-EN 1050:1999 i PN-EN 292-1:2000) klasyfikacja czynników mechanicznych związanych z maszynami i innymi urządzeniami technicznymi, np. powodujących urazy wskutek działania części maszyn, narzędzi, przedmiotów obrabianych lub wyrzucanych materiałów stałych albo płynnych, jest następująca:

Ponadto oddzielnymi grupami czynników mechanicznych są m.in.:

W aktualnym rozporządzeniu w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy określone zostały wartości dopuszczalne dla następujących grup czynników:

Przyjęty w medycynie pracy podział szkodliwości zawodowych (np. wg K. Marka) jest następujący:

Do podstawowych czynników szkodliwych dla zdrowia i czynników uciążliwych występujących w środowisku pracy można zaliczyć m.in. następujące:

Do podstawowych czynników niebezpiecznych występujących w środowisku pracy można zaliczyć m.in. następujące:

Dr inż. Marcin Krause

Wypadki przy pracy - terminologia, wymagania, profilaktyka

Podstawowe wymagania prawne dotyczące wypadków przy pracy to m.in.:

Zatrudniony jest to pracownik, z którym zawarto stosunek pracy na podstawy umowy o pracę, mianowania, powołania lub wyboru.

Pracujący jest to osoba wykonująca pracę przynoszącą jemu zarobek lub dochód.

Poszkodowany jest to osoba doznająca uszczerbku na zdrowiu w wyniku wypadku lub choroby, np. w środowisku pracy lub w środowisku bytowania.

Uraz jest to uszkodzenie tkanek ciała lub narządów człowieka wskutek działania czynnika zewnętrznego, np. prądu elektrycznego lub maszyny w ruchu.

Wypadek jest to podstawowe pojęcie różnie rozumiane i definiowane na wiele różnych sposobów, najczęściej oznacza zdarzenie nagłe, niespodziewane, wywołane przyczyną zewnętrzną, które powoduje uraz, śmierć, chorobę lub pogorszenie stanu zdrowia.

Wypadkowość jest to suma wypadków zarejestrowanych w przedsiębiorstwie, zakładzie pracy, rodzaju działalności, branży lub kraju, które zaistniałe w określonym okresie czasu (np. miesiąc, kwartał, półrocze, rok, kilka lat), przedstawiana za pomocą różnego rodzaju miar i wskaźników określających aktualny stan bezpieczeństwa pracy (np. wskaźniki częstości wypadków i wskaźnik ciężkości wypadków).

Zdarzenie potencjalnie wypadkowe (wypadek bezurazowy, potencjalny wypadek, prawie wypadek, nieomal wypadek) jest to zdarzenie nagłe, wywołane przyczyną zewnętrzną, nie powodujące żadnego urazu, często tylko wskutek szczęśliwego zbiegu okoliczności, ale generujące często koszty i straty.

Wyniki badań przeprowadzone przez H.W. Heinricha wskazują, że na każdy wypadek ciężki przypada co najmniej 29 wypadków lekkich i 300 zdarzeń potencjalnie wypadkowych.

Badania przeprowadzone przez F. Birda ujawniły, że na każdy wypadek inwalidzki przypada 10 wypadków lekkich, 30 wypadków powodujących szkody w wyposażeniu oraz 600 zdarzeń, które nie przyniosły ani urazu ani szkody.

Wypadki w środowisku pracy można ogólnie podzielić na trzy podstawowe grupy:

Wypadek przy pracy jest to zdarzenie nagłe, wywołane przyczyną zewnętrzną, powodujące uraz lub śmierć, które wystąpiło w związku z pracą:

Wypadek traktowany na równi z wypadkiem przy pracy (w zakresie uprawnienia do świadczeń) jest to wypadek, któremu pracownik uległ:

Wypadek w drodze do pracy lub wypadek w drodze z pracy jest to nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło w drodze do lub z miejsca wykonywania zatrudnienia albo innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia, jeżeli droga ta była najkrótsza i nie została przerwana.

Jednakże uważa się, że wypadek nastąpił w drodze do pracy lub z pracy, mimo że droga została przerwana, jeżeli przerwa była życiowo uzasadniona i jej czas nie przekraczał granic potrzeby, a także wówczas, gdy droga, nie będąc drogą najkrótszą, była najdogodniejsza ze względów komunikacyjnych.

Za drogę do pracy lub z pracy uważa się oprócz drogi z domu do pracy albo z pracy do domu również drogę do miejsca lub z miejsca:

Przez wiele lat obowiązywał w Polsce podział wypadków przy pracy na pięć kategorii, a zakwalifikowanie wypadku do danej kategorii opierało się na określeniu czasu niezdolności do pracy. Podział ten wyróżniał do 1992 r. następujące kategorie wypadków:

Zgodnie z postanowieniami przepisów ustawy o ubezpieczeniu społecznym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych od 2002 r. obowiązują nowe definicje wypadków przy pracy (m.in. konieczny jest uraz lub śmierć) i ich podział według ilości poszkodowanych na indywidualne i zbiorowe oraz według ciężkości skutków na śmiertelne, ciężkie i powodujące czasową niezdolność do pracy.

Dla pozostałych wypadków nie powodujących skutków śmiertelnych lub ciężkich nie przyjęto nazwy, w literaturze specjalistycznej i praktyce przedsiębiorstw przyjmuje się na ogół dla tej ostatniej kategorii nazwę wypadki lekkie.

Wypadek zbiorowy jest to wypadek, któremu w wyniku tego samego zdarzenia uległy co najmniej dwie osoby.

Wypadek śmiertelny jest to wypadek, w wyniku którego nastąpiła śmierć w okresie nie przekraczającym sześciu miesięcy od dnia wypadku.

Wypadek ciężki jest to wypadek, w wyniku którego nastąpiło ciężkie uszkodzenie ciała, np.: utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolności rozrodczej lub inne uszkodzenie ciała albo rozstrój zdrowia, naruszające podstawowe funkcje organizmu, a także choroba nieuleczalna lub zagrażająca życiu, trwała choroba psychiczna, trwała, całkowita lub znaczna niezdolność do pracy w zawodzie, albo trwałe, istotne zeszpecenie lub zniekształcenie ciała.

Wypadek lekki jest to wypadek powodujący niezdolność do pracy, który w ostateczności (po odbyciu leczenia i rehabilitacji) nie powoduje ciężkiego i trwałego uszkodzenia ciała, całkowitej lub znacznej niezdolności do pracy w zawodzie lub innych skutków wymienionych w definicji wypadku ciężkiego.

Aby doszło do powstania wypadku muszą być spełnione jednocześnie trzy następujące warunki konieczne:

Dla uznania zdarzenia za wypadek przy pracy konieczne jest spełnienie czterech następujących warunków:

Po ustaleniu okoliczności i przyczyn wypadku zespół powypadkowy sporządza protokół ustalenia okoliczności i przyczyn wypadku, a na podstawie protokołu powypadkowego pracodawca sporządza statystyczną kartę wypadku przy pracy.

Rok 2005 był pierwszym okresem sprawozdawczym, w którym obowiązywały w Polsce nowe zasady zbierania i analizowania danych o wypadkach przy pracy (od 1 stycznia 2005 r. obowiązuje nowy wzór statystycznej karty wypadku, który jest dostosowany do wymagań Unii Europejskiej i oparty na metodologii projektu ESAW), a informacje o wypadkach są uporządkowane w trzech następujących grupach:

Aktualny tryb postępowania w sprawie ustalania okoliczności i przyczyn wypadku przy pracy jest następujący:

Dokumentacja dotycząca wypadku przy pracy obejmuje następujące elementy:

Dokumentację powypadkową tworzą przykładowo następujące dokumenty:

Analizę wypadków przy pracy można przeprowadzać w trzech podstawowych formach:

Analiza bezwzględna wypadkowości obejmuje podział według:

Analiza rodzajowa wypadkowości obejmuje następujące grupy kryteriów:

Analiza wskaźnikowa wypadkowości może być dokonywana według:

Analizę wypadków można przeprowadzać przez obliczenie wskaźników dla wszystkich wypadków, dla określonych kategorii ciężkości wypadków lub dla poszczególnych grup wypadków podzielonych według różnych kryteriów analizy rodzajowej.

Określenie wypadkowości jako wysokiej, średniej lub niskiej może być dokonywane na podstawie analizy następujących informacji:

W przypadku analizy bezwzględnej i rodzajowej wykorzystuje się niektóre kryteria analizy struktury i dynamiki wypadków przy pracy, a z kolei analiza wskaźnikowa obejmuje na ogół tylko kilka wybranych wskaźników natężenia wypadkowości, głównie wskaźnik częstości wypadków na liczbę pracujących/zatrudnionych i wskaźnik ciężkości wypadków na liczbę poszkodowanych.

Wypadki są rzadko wynikiem prostej, pojedynczej przyczyny, np. niebezpiecznego zdarzenia lub niebezpiecznego zachowania. Wypadki są zwykle złożone, dokładna ich analiza wyróżnia często kilka do kilkunastu przyczyn. Podstawowa idea zapobiegania większości wypadków jest stosunkowo prosta, polega ona na wyeliminowaniu jednej lub wielu ich przyczyn, problemem jest natomiast właściwe rozpoznanie przyczyn i ich wzajemnych powiązań. Pomocne jest w tym przypadku wykorzystanie popularnego obecnie podejścia systemowego do badania wypadków, które polega na następujących założeniach:

Do podstawowych kierunków profilaktyki wypadków przy pracy można zaliczyć:

Działania profilaktyczne powinny być ukierunkowane w pierwszej kolejności na eliminację bezpośrednich i pośrednich przyczyn i okoliczności wypadków przy pracy oraz przyczyn i uwarunkowań chorób zawodowych. Powtarzalność dowodzi, że:

W chwili obecnej nie ma powszechnie przyjętej i dominującej teorii wyjaśniającej przyczyny powstawania wypadków, a teorie te zwane są w literaturze najczęściej teoriami powstawania wypadków lub teoriami przyczynowości wypadkowej, np.:

Nie ma aktualnie powszechnie przyjętej terminologii dotyczącej reguł powstawania wypadków i ich zapobiegania, stąd zasady te znane są w literaturze najczęściej jako zasady profilaktyki wypadkowej, zasady prewencji wypadkowej lub zasady bezpieczeństwa pracy.

Wśród wielu zasad profilaktyki wypadkowej można wymienić przykładowo następujące (wg R. Studenskiego):

Zasady Heinricha, zwane aksjomatami prewencji wypadkowej mają nie tylko wartość historyczną, ale są nadal uznawane jako punkt wyjścia w wielu analizach, głównie ze względu na aktualność sformułowania najważniejszych aspektów bezpieczeństwa i higieny pracy (wg J. Lewandowskiego):

Zasady bezpieczeństwa sformułowane przez D. Petersona są fundamentem budowania efektywnych systemów bezpieczeństwa, uwzględniając teorię wieloprzyczynowości i rolę człowieka w całokształcie zagadnień bezpieczeństwa (wg A.S. Markowskiego):

Dr inż. Marcin Krause

Choroby zawodowe - terminologia, wymagania, profilaktyka

Podstawowe wymagania prawne dotyczące chorób zawodowych to m.in.:

Podstawowe pojęcia i definicje dotyczące chorób zawodowych to m.in.:

Aby doszło do powstania choroby zawodowej muszą być spełnione trzy następujące warunki konieczne:

Dla rozpoznania choroby zawodowej konieczne jest spełnienie dwóch warunków:

W oparciu o powyższe kryteria uznaje się za choroby zawodowe tylko te, które spełniają jeden z dwóch warunków:

Aktualny tryb postępowania w sprawach zgłaszania podejrzenia, rozpoznawania i stwierdzania choroby zawodowej jest następujący:

Podejrzenie choroby zawodowej zgłasza się właściwemu państwowemu inspektorowi sanitarnemu i właściwemu inspektorowi pracy, a zgłoszenia podejrzenia dokonuje:

Dokumentacja dotycząca choroby zawodowej obejmuje następujące elementy:

Formularze stosowane w postępowaniu dotyczącym zgłaszania, rozpoznawania i stwierdzania choroby zawodowej oraz zawiadamiania o skutkach choroby zawodowej to:

Karta oceny narażenia zawodowego w związku z podejrzeniem choroby zawodowej obejmuje m.in. następujące informacje:

Przy ocenie narażenia zawodowego należy uwzględnić m.in. następujące wymagania: dotyczące poszczególnych grup czynników szkodliwych dla zdrowia:

W Polsce istnieje zorganizowany system rejestracji zachorowalności zawodowej, a każdy przypadek stwierdzenia choroby zawodowej zgłaszany jest przez właściwego inspektora sanitarnego do Centralnego Rejestru Chorób Zawodowych mieszczącego się w Instytucie Medycyny Pracy w Łodzi.

Aktualnie obowiązujący w naszym kraju wykaz chorób zawodowych zawiera 26 następujących pozycji chorób zawodowych:

  1. Zatrucia ostre albo przewlekłe lub ich następstwa wywołane przez substancje chemiczne.

  2. Gorączka metaliczna.

  3. Pylice płuc.

  4. Choroby opłucnej lub osierdzia wywołane pyłem azbestu.

  5. Przewlekłe obturacyjne zapalenie oskrzeli wywołane narażeniem na pyły lub gazy drażniące.

  6. Astma oskrzelowa.

  7. Zewnątrzpochodne alergiczne zapalenie pęcherzyków płucnych.

  8. Ostre uogólnione reakcje alergiczne.

  9. Byssinoza.

  10. Beryloza.

  11. Choroby płuc wywołane pyłem metali twardych.

  12. Alergiczny nieżyt nosa.

  13. Zapalenie obrzękowe krtani o podłożu alergicznym.

  14. Przedziurawienie przegrody nosa wywołane substancjami o działaniu żrącym lub drażniącym.

  15. Przewlekłe choroby narządu głosu związane z nadmiernym wysiłkiem głosowym, trwającym co najmniej 15 lat.

  16. Choroby wywołane działaniem promieniowania jonizującego.

  17. Nowotwory złośliwe powstałe w następstwie działania czynników występujących w środowisku pracy, uznanych za rakotwórcze u ludzi.

  18. Choroby skóry.

  19. Przewlekłe choroby narządu ruchu wywołane sposobem wykonywania pracy.

  20. Przewlekłe choroby obwodowego układu nerwowego wywołane sposobem wykonywania pracy.

  21. Obustronny trwały ubytek słuchu typu ślimakowego spowodowany hałasem.

  22. Zespół wibracyjny.

  23. Choroby wywołane pracą w warunkach podwyższonego ciśnienia atmosferycznego.

  24. Choroby wywołane działaniem wysokich lub niskich temperatur otoczenia.

  25. Choroby układu wzrokowego wywołane czynnikami fizycznymi, chemicznymi lub biologicznymi.

  26. Choroby zakaźne lub pasożytnicze albo ich następstwa.

Do podstawowych przyczyn chorób zawodowych zalicza się głównie:

Dr inż. Marcin Krause

Ocena ryzyka zawodowego - terminologia, wymagania, profilaktyka

Uzasadnienie potrzeby oceny ryzyka zawodowego

Gruntowna wiedza na temat ryzyka zawodowego związanego z wykonywaną pracą, a właściwie ryzyka odniesionego do zatrudnionych pracowników, a nie ryzyka na stanowisku pracy, jest niezbędna dla zapobiegania wypadkom przy pracy i chorobom zawodowym, których częstość występowania jest praktycznie utożsamiana ze skutecznością stosowanych zasad i procedur zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy w organizacji.

Ocena ryzyka zawodowego jest aktualnie jednym z podstawowych elementów analizy stanu bezpieczeństwa i higieny pracy, przeprowadzanej co najmniej raz w roku przez służbę BHP w każdym zakładzie pracy, a także stanowi ważny regulator funkcjonowania systemów zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy, wdrażanych w coraz większej liczbie dużych i średnich przedsiębiorstw oraz innych organizacji.

Aktualne wymagania prawne zobowiązują każdego pracodawcę do podejmowania działań związanych z problematyką oceny ryzyka zawodowego, w tym obejmujących m.in. identyfikację zagrożeń i szacowanie ryzyka, wyznaczenie dopuszczalności (akceptowalności) ryzyka, dokumentowanie wyników oceny ryzyka, informowanie pracowników o ryzyku.

Natomiast forma realizacji ww. obowiązków nie jest narzucona żadnym przepisem prawnym, zależy ona głównie od aktualnej wiedzy i dobrej woli pracodawcy, który powinien opracować procedurę oceny ryzyka zawodowego dostosowaną w pierwszej kolejności do specyfiki prowadzonej działalności, wielkości zakładu i nasilenia zagrożeń.

Co prawda najczęściej stosowanymi wytycznymi w zakresie oceny ryzyka zawodowego są wymagania zawarte w polskiej normie PN-N-18002, jednak nie ma ona charakteru obligatoryjnego (obowiązkowego) i obejmuje tylko ogólne wytyczne w tym zakresie, które wymagają praktycznego komentarza dostosowanego do poszczególnych branż i rodzajów działalności (PKD) oraz zakładów pracy i stanowisk pracy.

Ponadto identyfikację zagrożeń i szacowanie ryzyka zawodowego powinna zawsze poprzedzać szczegółowa analiza zaistniałych wypadków przy pracy i chorób zawodowych, w sumie powinny one wzajemnie się uzupełniać, a nie stanowić oddzielnych elementów oceny stanu bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy.

Przykładowe korelacje pomiędzy oceną ryzyka zawodowego oraz analizą wypadków przy pracy i chorób zawodowych są następujące:

Do głównych celów oceny ryzyka zawodowego należą przede wszystkim:

Konieczność podjęcia problematyki ryzyka zawodowego wynika aktualnie z wielu przepisów polskiego i europejskiego ustawodawstwa dotyczącego problematyki ochrony człowieka w środowisku pracy. Do najważniejszych wymagań prawnych akcentujących obowiązek oceny ryzyka, dokumentowania wyników oceny ryzyka i informowania pracowników o ryzyku zawodowym można zaliczyć m.in.:

W szczególności Kodeks pracy i przepisy wykonawcze zobowiązują do realizacji m.in. następujących działań:

Warunki pracy pociągają za sobą nie tylko potencjalne następstwa zdrowotne dla pracowników, ale także cały szereg skutków dla pracodawcy, który może je analizować przykładowo w następujących aspektach:

W warunkach gospodarki rynkowej jednym ze stymulatorów poprawy warunków pracy jest ekonomiczna analiza bezpieczeństwa i higieny pracy, określająca różnego rodzaju koszty i straty, które zmniejszają wartość przedsiębiorstwa i zwiększają jego wydatki. Przykładem są rosnące koszty bezpośrednie i pośrednie wypadków przy pracy, chorób zawodowych, awarii technicznych oraz innych strat związanych z zakłóceniami w procesie produkcyjnym.

Wyraźnym bodźcem ekonomicznym dla przedsiębiorstw powinna być wprowadzona w Polsce zróżnicowana składka na ubezpieczenie społeczne z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych. Składka ta jest obliczana w zależności od wielkości ryzyka wypadkowego i chorobowego, określonego przez 4 następujące wskaźniki częstości charakteryzujące warunki pracy:

Rzetelna informacja o warunkach pracy ma swoje odniesienie moralne i będzie w warunkach normalizacji rynku pracy w Polsce ważnym kryterium wyboru pracy zawodowej. Jest to jedno z ważniejszych praw pracowniczych w krajach demokratycznych, z którym wiążą się nadzieje otwarcia dostępu do informacji o ryzyku zawodowym, które były w ciągu wielu lat pomijane. Skoro pracownicy bezpośrednio ponoszą skutki tego ryzyka i decydują się na nie świadomie, to muszą wiedzieć że:

Obowiązek informowania o ryzyku zawodowym jest więc moralną powinnością dyrekcji i kierownictwa przedsiębiorstwa wobec zatrudnionych pracowników własnych i firm usługowych, którzy:

Pojęcia i wymagania dotyczące oceny ryzyka zawodowego

Wśród podstawowych pojęć związanych z problematyką oceny ryzyka zawodowego należy wymienić m.in. następujące:

Podstawowe wymagania i wytyczne dotyczące oceny ryzyka zawodowego są zawarte m.in. w następujących źródłach informacji:

Organizacja oceny ryzyka zawodowego w przedsiębiorstwie

Zgodnie z ogólnymi wytycznymi zawartymi w PN-N-18002:2000 do podstawowych zasad organizacji oceny ryzyka zawodowego można zaliczyć następujące:

Poszczególne etapy oceny ryzyka (niezależnie od źródła literaturowego) są zbiorem procedur, których realizacja powinna pozwolić odpowiedzieć na następujące pytania:

W celu usystematyzowania wielu różnych działań organizacyjnych podejmowanych w przedsiębiorstwach pod hasłem ocena ryzyka zawodowego proponuje się wykorzystanie algorytmu, który obejmuje następujące procedury:

Wytypowanie składu zespołu oceniającego

W skład zespołu oceniającego powinny wchodzić w pierwszej kolejności osoby związane organizacyjnie i funkcjonalnie z analizowanymi stanowiskami pracy oraz inne wytypowane osoby o odpowiednich kwalifikacjach i doświadczeniu zawodowym.

Zespół oceniający ryzyko zawodowe powinni tworzyć przedstawiciele poszczególnych jednostek organizacyjnych przedsiębiorstwa i specjalistycznych służb takich jak:

Członkowie zespołu oceniającego ryzyko powinny posiadać odpowiednie kwalifikacje, a w szczególności:

Szkolenia praktyczne w zakresie oceny ryzyka są konieczne dla wszystkich członków zespołów oceniających, a cele cząstkowe tych szkoleń dotyczą przede wszystkim:

Na podstawie własnych doświadczeń i analizy literaturowej przyjęto założenie, że członkiem zespołu oceniającego może być każda osoba, która spełnia jednocześnie trzy następujące warunki:

Identyfikacja stanowisk pracy

W poszczególnych jednostkach organizacyjnych przedsiębiorstwa należy dokonać identyfikacji stanowisk pracy podlegających ocenie, uwzględniając wszystkie stanowiska stacjonarne i niestacjonarne oraz miejsca prac wykonywanych okresowo.

Dokonując charakterystyki stanowisk pracy dla potrzeb oceny ryzyka zawodowego należy wykorzystać następujące informacje:

Należy zwrócić szczególną uwagę na te wszystkie stanowiska pracy, na których:

Należy także dokonać charakterystyki pracowników zatrudnionych na poszczególnych stanowiskach pracy, ze szczególnym uwzględnieniem tych osób, dla których przyjmuje się ustawowo lub można przyjąć dobrowolnie inne szczególne kryteria np.:

Identyfikacja zagrożeń

Zagrożenia zawodowe powstają najczęściej w związku z następującymi czynnikami charakteryzującymi warunki pracy:

Źródłem niezbędnych informacji dla prawidłowej identyfikacji zagrożeń są przede wszystkim następujące dane i informacje:

Do identyfikacji zagrożeń wykorzystuje się najczęściej w praktyce metodę analizy list kontrolnych. Listy kontrolne (tzw. checklisty) mogą być opracowywane na podstawie wymagań obowiązujących przepisów, ale równocześnie można w nich uwzględniać inne specyficzne problemy. Listę pytań tworzy się najczęściej na podstawie istniejących norm i standardów oraz poradników i podręczników, na zasadzie ustalania różnic lub braków. Odpowiedzi mają najczęściej formę „tak” lub „nie”, czasami dodatkowo „nie dotyczy” lub „odpowiedź wymaga więcej informacji”.

Zakres problemowy i stopień szczegółowości analizy list kontrolnych może być różny w zależności od aktualnych potrzeb, co wynika przede wszystkim z:

Należy także pamiętać, aby wraz ze zdobywanym doświadczeniem stosowane listy kontrolne podlegały systematycznej aktualizacji. W uzasadnionych przypadkach należy zastosować bardziej zaawansowane metody identyfikacji zagrożeń (metody analizy ryzyka), np.: analiza bezpieczeństwa pracy JSA, analiza co-jeśli WHAT-IF, analiza drzewa zdarzeń ETA, analiza drzewa błędów FTA, analiza przyczyn i wyników CCA, analiza rodzaju błędów i skutków FMEA, studium zagrożeń i zdolności operacyjnych HAZOP, drzewo błędów i ryzyka MORT.

Przyjęcie kryterium oceny ryzyka

Dobór metod oceny ryzyka zawodowego do warunków pracy w poszczególnych branżach i przedsiębiorstwach jest na razie sprawą otwartą, dlatego należy uwzględnić przede wszystkim następujące czynniki:

Do oceny ryzyka zawodowego można wykorzystać narzędzia badawcze zwane ogólnie metodami oceny ryzyka (lub metodami szacowania ryzyka), np.:

Należy rozważyć możliwość wdrożenia jednego z wielu dostępnych obecnie na rynku programów wspomagających ocenę ryzyka, które mogą znacznie usprawnić i skrócić proces gromadzenia i przetwarzania informacji o ryzyku, np.:

Oszacowanie ryzyka zawodowego

Oszacowanie ryzyka zawodowego polega na określeniu poziomu (wielkości) ryzyka dla poszczególnych zagrożeń, które zidentyfikowano na stanowiskach pracy, zgodnie z przyjętą miarą ryzyka, która wynika z zastosowania określonych kryteriów oceny ryzyka.

W odniesieniu do czynników szkodliwych dla zdrowia, dla których wyznaczono normy higieniczne wielkość ryzyka można wyznaczyć za pomocą porównania wielkości stężenia lub natężenia czynnika szkodliwego z wartością dopuszczalną (NDS, NDN, NDSCh, NDSP).

Ocena ryzyka zawodowego związanego z zagrożeniami, dla których nie określono wartości dopuszczalnych, polega na szacunkowym wyznaczaniu poziomu ryzyka, co w praktyce jest związane z możliwością wykorzystania trzech strategii podejmowania decyzji:

Decyzje indywidualne są charakterystyczne m.in. dla mniejszych zakładów pracy i jednostek organizacyjnych oraz dla decyzji o mniejszej wadze. W dużych i średnich organizacjach oraz dla istotnych problemów decyzyjnych, dotyczących np. zagrożenia życia i zdrowia pracowników, decyzje indywidualne mogą być obarczone dużym błędem, na co mają wpływ m.in. takie czynniki jak: subiektywny punkt widzenia, niedokładna lub niepełna informacja, nieaktualne danych, przeoczenie lub pomyłka.

Decyzje grupowe eliminują większość niedoskonałości decyzji indywidualnych, ale ich zastosowanie może nieść ze sobą pewne wady takie jak np. wydłużenie czasu na podjęcie decyzji, konieczność pogodzenia sprzecznych opinii, możliwość zdominowania grupy przez jedną osobę, zależności służbowe i czynniki polityczne wpływające na ostateczną decyzję.

Sondaż opinii ekspertów umożliwia obiektywizację indywidualnych opinii członków zespołów oceniających, co pozwala wyeliminować dwie podstawowe ograniczenia decyzji grupowych, tj. skrajne opinie ekspertów oraz syndrom grupowego myślenia.

Zjawisko myślenia grupowego jest charakterystyczne dla zespołów oceniających zdominowanych przez autokratycznych przywódców, którzy narzucają swój subiektywny punkt widzenia, a dążenie grupy do konsensusu przeważa nad dążeniem do osiągnięcia obiektywnej decyzji, co jest niestety często normą w wielu zakładach przemysłowych.

Sformułowanie wniosków końcowych

Określenie wielkości ryzyka jest punktem wyjścia do sformułowania odpowiednich strategii działań, które polegają na akceptacji ocenionego poziomu ryzyka, zaleceniu okresowej lub stałej kontroli, lub podjęciu określonych działań redukujących ryzyko.

Skuteczność podjętych działań profilaktycznych w celu zmniejszenia ryzyka należy każdorazowo sprawdzić, a w razie potrzeby przeprowadzić odpowiednie działania korygujące lub dokonać ponownej oceny ryzyka.

Można wyróżnić następującą kolejność stosowania środków profilaktycznych:

Stanowiska pracy zaliczone do kategorii podwyższonego ryzyka należy poddać szczegółowej analizie dla dokładnego rozpoznania przyczyn zagrożeń. W tym celu należy przeprowadzić szczegółowe badania ryzyka, np. polegające na ocenie ryzyka związanego z wykonywaniem czynności roboczych na stanowiskach pracy.

Ponadto należy zwrócić szczególną uwagę na stanowiska pracy i czynności robocze charakteryzujące się podwyższonym ryzykiem ze względu na:

Informowanie pracowników o ryzyku

Wyniki oceny ryzyka zawodowego powinny być odpowiednio udokumentowane w formie papierowej lub elektronicznej, np. w postaci komputerowej bazy danych. Wyniki te powinny być regularnie przekazywane wszystkim zainteresowanym w odpowiednim dla nich zakresie i formie, tj. dyrekcji, kierownictwu, osobom dozoru, służbom i pracownikom.

Informacje o ryzyku mogą być przekazywane pracownikom w różnych formach, np.:

Aktualizacja oceny ryzyka

Aktualizacja oceny ryzyka powinna być uzależniona od wielkości określonego poziomu ryzyka i przyjętych w przedsiębiorstwie terminów ponownej oceny.

W odniesieniu do czynników szkodliwych dla zdrowia, dla których wyznaczono normy higieniczne (np. NDN lub NDS) zostały określone ustawowo terminy badań i pomiarów czynników środowiska pracy.

Wyniki przeprowadzonej oceny ryzyka zawodowego należy koniecznie zweryfikować, gdy istotne informacje o ryzyku stracą swoją aktualność, np.:

Dr inż. Marcin Krause

System zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy

Podstawowe pojęcia dotyczące systemów zarządzania

Zarządzanie jest obecnie popularną dziedziną wiedzy i praktyki, która jest definiowana na wiele różnych sposobów, a wśród licznych definicji zarządzania można wymienić m.in.:

Funkcje zarządzania są to powiązane ze sobą logicznie grupy czynności, które powinny być wykonywane w sposób ciągły przez każdego kierownika lub menedżera. Obecnie wyróżnia się najczęściej cztery podstawowe funkcje zarządzania:

Cechy zarządzania są to podstawowe zasady charakteryzujące proces zarządzania, wśród których można wyróżnić przede wszystkim następujące:

System jest to celowo określony zbiór elementów oraz relacji zachodzących między tymi elementami i między ich własnościami. Systemy mogą być zarówno obiektami fizycznymi, jak i abstrakcyjnymi.

Otoczenie są to wszystkie elementy, które nie należą do systemu lub organizacji, ale są z nimi związane przez wzajemne oddziaływania. Otoczenie może być bliższe lub dalsze oraz stabilne lub burzliwe.

Podejście systemowe kładzie nacisk na analizę całościowych, integrujących właściwości badanych obiektów, układów lub systemów, na ujawnienie ich struktury oraz różnorodnych sprzężeń wewnętrznych i zewnętrznych. Istotą podejścia systemowego jest traktowanie badanych obiektów jako systemów otwartych, czyli zbiorów elementów powiązanych w taki sposób, że tworzą one pewną całość wyróżniającą ją w otoczeniu.

Organizacja może być rozumiana w trzech zasadniczych aspektach:

Misja organizacji jest to zestaw względnie trwałych dążeń, celów, na które zorientowane są lub powinny być działania podejmowane przez jej uczestników. Misja organizacji oznacza samookreślenie się organizacji przez odpowiedź na pytania:

Cele organizacji są to przyszłe zdarzenia, zjawiska lub procesy najbardziej pożądane i preferowane przez organizację. Mogą być cele ogólne lub szczegółowe, określane za pomocą parametrów liczbowych (cele ilościowe) lub wielkości niemierzalnych (cele jakościowe). Cele z punktu widzenia horyzontu czasowego można podzielić na następujące rodzaje:

Zasoby organizacji oznaczają potencjalną zdolność do działania uwarunkowaną m.in. czynnikami materialnymi, technicznymi i psychospołecznymi, np. można je podzielić na:

Strategia lub plan strategiczny określa koncepcję działania organizacji, za pomocą której można realizować zaplanowane cele długookresowe, przykładem metody analizy strategicznej jest analiza SWOT. Na ogół przedstawia się co najmniej kilka alternatywnych wariantów działania i wybiera spośród nich jeden najwłaściwszy do realizacji.

Polityka oznacza ogólną koncepcję zachowania się organizacji w różnych sytuacjach i jest istotnym elementem wspomagającym realizowaną strategię. Polityka określana jest po wyznaczeniu długofalowych celów organizacji, np. w zakresie jakości, środowiska czy bezpieczeństwa i higieny pracy.

Kultura oznacza sposób, w jaki ludzie w zorganizowanej grupie, społeczeństwie lub narodzie współdziałają w swym fizycznym i społecznym środowisku. Na porządek kulturalny składają się m.in. takie elementy jak systemy wartości, wierzenia, ideologie oraz specyficzne style i sposoby ekspansji grupowego myślenia.

Kultura organizacji lub kultura organizacyjna określa utrwalony organizacyjną tradycją, przekazywany z pokolenia na pokolenie, niepisany kodeks wartości, wzorców organizacyjnych, symboli, postaw i orientacji uczestników organizacji.

Kontrola oznacza sprawdzanie zgodności realizowanych działań i ich wyników z przyjętymi założeniami. Kontrola polega na stwierdzeniu zgodności lub odchyleń między tym „jak jest” i tym „jak być powinno”, czyli ma na celu porównanie założonego celu z efektem pracy i wyciągnięciu wniosków na przyszłość.

Inspekcja to stałe bieżące ewidencjonowanie i badanie wyników działalności oraz likwidowanie występujących braków i uchybień w następstwie bezzwłocznie wydanych zarządzeń i poleceń.

Wizytacja to badanie przebiegu i wyników wykonywanej działalności połączone ze zbieraniem informacji w celu poznania potrzeb kontrolowanej jednostki.

Rewizja to sprawdzanie i badanie dokumentów, połączone z czynnościami osobistego, bezpośredniego badania stanów i zjawisk faktycznych.

Lustracja to ogólne badanie kontrolne zmierzające do oceny całokształtu działalności kontrolowanej jednostki, głównie zadań statutowych.

Monitorowanie lub monitoring oznacza mierzenie, obserwowanie lub badanie stanu środowiska, wyposażenia i ludzi oraz ich postępowania. Monitorowanie powinno być prowadzone w sposób ciągły, co powinno umożliwić wczesne wykrywanie niezgodności z wymaganiami oraz podejmowanie działań korygujących.

Audit lub audyt oznacza ocenę i kontrolę działalności organizacji dokonywaną przez jej członków lub przedstawicieli albo osoby zewnętrzne, np. niezależnych ekspertów. Zadaniem auditu jest zapobieganie wszelkim nieprawidłowościom i odchyleniom, a nie wyłącznie ich wykrywanie i szukanie osób odpowiedzialnych.

Przegląd oznacza okresową kontrolę dokonywaną w celu sprawdzenia wypełniania obligatoryjnych wymagań przepisów prawa oraz wymagań narzuconych dodatkowo przez organizację, np. standardy dotyczące systemów zarządzania w zakresie zapewnienia jakości, ochrony środowiska lub bezpieczeństwa i higieny pracy.

Uzasadnienie potrzeby wdrażania systemów zarządzania BHP

Potrzeba gruntownych przeobrażeń w obszarze problematyki bezpieczeństwa i higieny pracy wynikła przede wszystkim z intensywnie rozwijającego się po II wojnie światowej przemysłu kosmicznego, jądrowego, lotniczego czy wojskowego, w których możliwość awarii jest często związana z dużymi zagrożeniami dla bezpieczeństwa i zdrowia ludzi, a także ze zniszczeniem obiektów technicznych i środowiska naturalnego. Intensywny rozwój tych dziedzin spowodował powstanie wielu nowych metod i technik służących do analizy, oceny i kontroli stanu bezpieczeństwa i higieny pracy.

Geneza systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy wywodzi się z ewolucji dziedziny bezpieczeństwa i higieny pracy oraz rozwoju nauk organizacji i zarządzania. System zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy, którego zastosowanie uważane jest dzisiaj za główny warunek zapewnienia wysokich standardów bezpieczeństwa, ochrony zdrowia i środowiska rozwijał się ewolucyjnie w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat.

Początkowo za główne przyczyny powstawania zagrożeń wypadkowych i chorobowych w środowisku pracy uznawano przede wszystkim warunki fizyczne miejsca pracy, zdeterminowane głównie przez zastosowane wyposażenie i sprzęt. Wykorzystane w praktyce wyniki badań i obserwacji doprowadziły do istotnej poprawy jakości sprzętu oraz rozwoju technicznych systemów bezpieczeństwa.

Następnym etapem było zwrócenie uwagi na czynnik ludzki i jego wpływ na stan bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w środowisku pracy. Opracowania ergonomiczne oraz bezpieczne rozwiązania problemów pogranicza człowiek - obiekt techniczny pozwoliły istotnie zredukować wielkość ekspozycji wielu czynników niebezpiecznych, szkodliwych i uciążliwych występujących w środowisku pracy.

Kolejnym etapem ewolucji było włączanie elementów zarządzania zarówno do zadań produkcyjnych, jak i zadań z zakresu ochrony życia i zdrowia pracowników. Zauważono wówczas, że w zakładach, które zaczęły stosować elementy zarządzania takie jak szkolenia BHP, procedury bezpiecznej pracy, raporty o stanie BHP czy analizę ryzyka uzyskano nie tylko wysoką wydajność pracy i jakość produktów, ale także wyraźną poprawę wskaźników wypadkowości i zachorowalności zawodowej.

Ostatnim jak na razie etapem ewolucji, jaki przeszła teoria i praktyka BHP jest zarządzanie bezpieczeństwem i higieną pracy, które ujęło kompleksowo działalność całego przedsiębiorstwa w zakresie zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Zastosowanie metod i technik zarządzania do zadań z zakresu BHP doprowadziło do powstania różnych koncepcji systemów zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy.

Za jednego z głównych autorytetów w dziedzinie zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy uważa się Dawida Petersona, a jego podstawową myśl można znaleźć w następującym stwierdzeniu: „...Niebezpieczne czynności, niebezpieczne warunki oraz wypadki to zjawiska, zdarzenia, które są przejawem zakłóceń w systemie zarządzania. Pragnąc je wyeliminować, należy prześledzić przyczyny mogące doprowadzić do tych sytuacji. W analizie przyczyn sprawczych muszą wziąć udział także sami pracownicy, wykonawcy czynności produkcyjnych. Analiza taktyczna realizacji zadań musi obejmować niebezpieczne czynności, niebezpieczne warunki oraz analizę strat...”

Zarządzanie bezpieczeństwem i higieną pracy (w skrócie zarządzanie bezpieczeństwem BHP lub zarządzanie bezpieczeństwem pracy) jest dziedziną obejmującą techniki włączania zadań z zakresu bezpieczeństwa i higieny pracy do organizacji przedsiębiorstwa i kierowania załogą. Zarządzanie bezpieczeństwem i higieną pracy wykorzystuje m.in. różnego rodzaju metody i techniki do rozwiązywania problemów organizacyjnych w obszarze bezpieczeństwa i higieny pracy.

Zarządzanie bezpieczeństwem pracy jest dziedziną wiedzy wykorzystywaną w praktyce przemysłowej już od wielu lat, na przykład w Stanach Zjednoczonych czy niektórych krajach Unii Europejskiej takich jak Wielka Brytania, Hiszpania, czy Holandia. W Polsce to nowatorskie podejście do problematyki bezpieczeństwa i ochrony zdrowia rozwija się dopiero od kilku lat, praktycznie przyjmuje się za początek działań w tym zakresie lata 1995-1996.

Dokonujące się przeobrażenia społeczne i ekonomiczne w naszym kraju, a także częściowe przejmowanie pewnych wzorców rozwiązań państw rozwiniętych gospodarczo, spowodowały gwałtowny wzrost zainteresowania problematyką systemowego zarządzania w obszarze bezpieczeństwa i higieny pracy.

Problematyka systemowego zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy w polskich przedsiębiorstwach wynika przede wszystkim z dwóch zasadniczych przyczyn, tj. nowe wymagania, jakie stawiają przed nimi zasady gospodarki wolnorynkowej oraz procedury integracji Polski ze strukturami Unii Europejskiej w zakresie ochrony pracy.

Wymagania prawne wynikają wprost z dostosowywania się polskiego ustawodawstwa do wymagań prawnych Unii Europejskiej i obejmują coraz to nowsze akty prawne dotyczące ochrony człowieka w środowisku pracy, np. znowelizowany dział dziesiąty Kodeksu pracy oraz ustawy i rozporządzenia dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy, m.in. służby bezpieczeństwa i higieny pracy, służby medycyny pracy, oceny ryzyka zawodowego i informowania pracowników o ryzyku zawodowym.

Wymagania ekonomiczne wynikają dostosowywania się polskiej gospodarki do realiów gospodarki rynkowej, w której istotną rolę będzie spełniać coraz częściej ekonomiczna analiza stanu bezpieczeństwa i higieny pracy, m.in. zróżnicowana składka na ubezpieczenie społeczne z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych, analiza dotycząca kosztów i strat wskutek wypadków przy pracy i chorób zawodowych.

Dlatego skuteczność działań podejmowanych przez pracodawcę w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników będzie miała aspekt finansowy wpływający na rentowność przedsiębiorstwa, aspekt moralny ze względu na wartość życia i zdrowia pracowników oraz aspekt marketingowy warunkujący pozycję firmy na rynku.

Wiele organizacji (np. dużych i średnich przedsiębiorstw, instytucji ubezpieczeniowych, organów nadzoru i kontroli, instytucji państwowych) zainteresowanych jest podejmowaniem systematycznych działań na rzecz poprawy stanu bezpieczeństwa i higieny pracy.

Z bogatszych doświadczeń zagranicznych i skromniejszych krajowych wynika wniosek, że skuteczność działań podejmowanych w zakresie poprawy stanu BHP wymaga, aby były one prowadzone w ramach systemu zarządzania wdrożonego w tych organizacjach.

Dlatego zarządzanie może być aktualnie najskuteczniejszym sposobem zapewnienia odpowiednio wysokiego poziomu bezpieczeństwa i higieny pracy, pożądanego zarówno ze względu na konieczność przestrzegania wymagań obowiązującego prawa, oczekiwania społeczne, jak i możliwość uzyskania pozytywnych efektów ekonomicznych dla organizacji oraz w skali całego państwa.

System zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy (w skrócie system zarządzania BHP lub system zarządzania bezpieczeństwem pracy) to część ogólnego systemu zarządzania organizacją, który obejmuje strukturę organizacyjną, planowanie, odpowiedzialności, zasady postępowania, procedury, procesy i zasoby potrzebne do opracowania, wdrażania, realizowania, przeglądu i utrzymywania polityki bezpieczeństwa i higieny pracy.

System zarządzania BHP to podsystem systemu zarządzania w organizacji, który realizuje funkcje kryterialne w dziedzinie bezpieczeństwa i higieny pracy, umożliwia skuteczne zarządzanie bezpieczeństwem i higieną pracy oraz ujmuje w sposób kompleksowy działalność całej organizacji w zakresie zapewnienia optymalnego stanu bezpieczeństwa i higieny pracy.

System zarządzania BHP jest obecnie najskuteczniejszym sposobem wzrostu poziomu bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników w przedsiębiorstwie, a sprawny i skuteczny system jest to najtańsza inwestycja w bezpieczeństwo i zdrowie pracowników. System ten jest coraz częściej wdrażany w przedsiębiorstwach jako zintegrowany system zarządzania, łącznie z systemem zarządzania jakością i systemem zarządzania środowiskowego.

Skuteczne zarządzanie bezpieczeństwem i higieną pracy polega głównie na umiejętności przewidywania i zapobiegania pojawianiu się problemów, a nie działaniu dopiero wtedy, gdy one wystąpiły i spowodowały niekorzystne skutki.

Podstawowe wymagania dotyczące systemów zarządzania BHP

Różnorodność działań podejmowanych w polskich przedsiębiorstwach w zakresie zapewnienia odpowiedniego stanu bezpieczeństwa i higieny pracy powoduje, że pod pojęciem systemu zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy rozumie się często ogół działań dotyczących problematyki poprawy stanu BHP. Z tej przyczyny wynikła pilna potrzeba opracowania ujednoliconych wymagań dla potrzeb wdrażania i oceny systemów zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy.

W naszym kraju zostały wydane przez Polski Komitet Normalizacyjny polskie normy serii PN-N-18000, które bezpośrednio dotyczą problematyki systemów zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy, są to aktualnie trzy normy:

Podstawowe wymagania dotyczące systemów zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy według krajowych norm serii PN-N-18000 i zagranicznych BS 8800, OHSAS, ILO-OSH są bardzo zbliżone, obejmują one m.in.:

Podstawowe wymagania dotyczące systemów zarządzania BHP można sformułować również w taki sposób, aby wyróżnić charakterystyczne obszary problemowe, które są niezbędne dla skutecznego wdrożenia i funkcjonowania systemu w organizacji, np.:

Podstawowe zasady planowania działań w zakresie zarządzania bezpieczeństwem i higieną pracy określone zostały w dyrektywie ramowej 89/391/EWG według następującej kolejności:

Podstawowe wymagania prawne dotyczące oceny ryzyka zawodowego i dokumentowania wyników tej oceny określone zostały w wyniku nowelizacji rozporządzenia w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy z marca 2007 r., w tym m.in.:

1


Wyszukiwarka