ZAGADNIENIA OBJĘTE ZAKRESEM EGZAMINU - ROK AKADEMICKI 2002/2003

III. ELEMENTY PRAWA RODZINNEGO I OPIEKUŃCZEGO (IREK K.)

Znaczenie pojęcia „rodzina” można wysnuć z kilku przepisów KRO : (tj.art.10§1;art.23 i 27;art91§1).

Na podst. przywołanych regulacji możemy stwierdzić, że „RODZINA” to:

sformalizowana wspólnota oparta na zawartym związku małżeńskim, (ale nie konkubinacie) ,

w skład której zaliczamy również dzieci małżonków, co ostatecznie nadaje jej kształt małej, dwupokoleniowej wspólnoty.

46. ZAWARCIE MAŁŻEŃSTWA

Realizując zasadę laicyzacji do niedawna uznawano za normatywnie doniosłe wyłącznie małżeństwa zawierane przed świeckim organem.

Nowelizacja KRO z 24.07.1998 (Dz.U.117poz757) wprowadziła zmiany polegające na dopuszczeniu możliwości dodatkowego trybu zawierania małżeństw. W aktualnym stanie prawnym, zawierając związek wyznaniowy, nupturienci mogą jednocześnie wstąpić w związek małżeński podlegający prawu

polskiemu (małżeństwo o podwójnym skutku). Oba tryby- jako równorzędne mogą być wykorzystywane według uznania samych zainteresowanych.

1. Procedura zawierania małżeństwa

Analiza przepisów KRO regulujących procedurę zawierania małżeństw pozwala wyróżnić trzy etapy:

I. CZYNNOŚCI PRZYGOTOWAWCZE - polegające na obowiązku (art3§1KRO) złożenia lub przedstawienia kierownikowi USC niezbędnych dokumentów określonych w art.54-56 PrASC. Najistotniejszym z nich jest pisemne zapewnienie, w którym każdy z nupturientów oświadcza, że nie wie o istnieniu okoliczności, które wyłączałyby zawarcie małżeństwa

Zawarcie małżeństwa według ceremoniału świeckiego może nastąpić w każdym urzędzie stanu cywilnego, według swobodnego wyboru nupturientów (art.12ust.1PrASC), którzy składają wymienione dokumenty temu kierownikowi USC, przed którym zdecydowali się zawrzeć swój związek.

W przypadku małżeństw o podwójnym skutku dokumenty powinny być złożone w USC miejsca zamieszkania jednej ze stron.(art12.ust2PrASC), a kierownik tego urzędu sporządza zaświadczenie stwierdzające brak okoliczności wyłączających - w świetle polskiego prawa - zawarcie małżeństwa.(art4 1§1KRO)

Małżeństwa zawierane przed kierownikiem USC mogą być zawarte nie wcześniej niż po upływie miesiąca od złożenia wymienionego zapewnienia, chyba że zachodzą „ważne względy” (np. ciąża kobiety), kierownik USC może zezwolić na wcześniejsze zawarcie małżeństwa.(art4zd.2KRO).Termin ten nie dotyczy małżeństw zawieranych z wykorzystaniem formy wyznaniowej, gdyż regulowany jest wewnętrznym prawem poszczególnych kościołów i związków wyznaniowych.

II. CEREMONIA ZAWIERANIA MAŁŻEŃSTWA

Przebieg świeckiego ceremoniału regulują przepisy art7KRO;art.57-58PrASC.

-sprawdzenie przez kierownika USC tożsamości osób wstępujących w związek małżeński

-sprawdzenie tożsamości i pełnoletności świadków

-zapytanie stron przez kierownika USC, czy zamierzają zawrzeć ze sobą małżeństwo

-w wypadku twierdzącej odpowiedzi kierownik USC wzywa zainteresowanych do złożenia oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński oraz oświadczeń w sprawie nazwisk małżonków i ich dzieci.

-ogłoszenie przez kierownika USC, że małżeństwo zostało zawarte.

Ustawodawca nakazuje zachowanie uroczystej formy ceremonii i podkreśla jej publiczny charakter.

Ceremoniał składania oświadczeń o zawarciu małżeństwa sakramentalnego ze skutkiem cywilnym reguluje właściwe prawo wewnętrzne danego kościoła lub związku wyznaniowego, jednak treść art.8.§2KRO nakłada obowiązek uczestnictwa co najmniej dwóch pełnoletnich świadków.

III. REJESTRACJA MAŁŻEŃSTWA

Przepis art61ust.1PrASC nakazuje sporządzenie aktu małżeństwa niezwłocznie po jego zawarciu z wykorzystaniem ceremonii świeckiej.(jedynie ważne przyczyny mogą usprawiedliwić zwłokę)

W celu rejestracji zawartego jednocześnie z małżeństwem wyznaniowym związku cywilnego, duchowny-celebrans obowiązany jest do sporządzenia - (niezwłocznie po złożeniu oświadczeń o wstąpieniu w związek małżeński) zaświadczenia potwierdzającego tę okoliczność, które podpisuje duchowny, świadkowie i małżonkowie. Zaświadczenie to (wraz z zaświadczeniem z art.4 1 §1KROstwierdzającym „brak okoliczności wyłączających zawarcie małżeństwa „ - stanowi w zasadzie jeden ale dwustronny dokument) powinno być przekazane w terminie 5-ciu dni do właściwego USC ze względu na miejsce zawarcia małżeństwa o podwójnym skutku, gdzie sporządzony zostanie przez kierownika USC akt małżeństwa cywilnego , zawartego wespół z małżeństwem wyznaniowym.

UWAGI;

W przypadku zaistnienia niebezpieczeństwa grożącego bezpośrednio życiu jednej ze stron procedura zawierania małżeństwa ulega znacznemu skróceniu i to w obu trybach. Skróceniu podlegają zarówno czynności przygotowawcze, jak i sam ceremoniał. Zmianom tym nie podlegają jedynie czynności rejestracji.

2. Przesłanki konstytuujące małżeństwo

I. Przesłanki wspólne dla obu trybów zawarcia małżeństwa.

1. PŁEĆ NUPTURIENTÓW.

Polskie prawodawstwo hołduje klasycznej koncepcji małżeństwa, jako sformalizowanego związku kobiety i mężczyzny wychodząc z założenia, że tylko tak stworzona rodzina gwarantuje wypełnianie podstawowych funkcji: prokreacyjnej i opiekuńczo-wychowawczej. Również Konstytucja RP ujmuje małżeństwo jako związek kobiety i mężczyzny.(art18)

Problemy powstają w wypadku obojnactwa oraz transseksualizmu.

Obojnactwo (hermafrodytyzm) czyli stwierdzenie w organizmie człowieka cech charakterystycznych dla obojga płci. Osobę taką należy uznać za przedstawiciela płci , której cechy u niej przeważają. Ustalenie tego faktu następuje na podstawie orzeczenia sądowego, wydanego w oparciu o opinię rzeczoznawcy.

W przypadku niemożliwości ustalenia przewagi cech którejś płci danej osoby, nie może ona skutecznie zawrzeć żadnego małżeństwa.

Transseksualizm (zjawisko o podłożu psychologicznym) występuje w razie trwałego, niezmiennego przekonania człowieka o przynależności do płci przeciwnej w stosunku do cech biologicznych.

Transseksualista może zawrzeć małżeństwo z osobą odmiennej płci (z jego punktu widzenia) dopiero po przejściu pełnego procesu terapeutycznego dostosowania cech fizycznych do psychicznego odczucia własnej płciowości oraz udokumentowania skutków tego procesu (a więc wtedy gdy przestaje być transseksualistą.)

2. JEDNOCZESNA OBECNOŚĆ.

Doniosłość małżeństwa wymaga obecności obojga bezpośrednio zainteresowanych w akcie jego zawierania.

Wyjątkiem jest zawarcie małżeństwa (w obu trybach) - przy udziale pełnomocnika.(art6.KRO).

Wykorzystanie pełnomocnictwa zostało jednak uzależnione od występowania ważnych powodów.

Przyjmuje się, iż za ważny powód należy uznać niemożliwość stawienia się obojga nupturientów w jednym miejscu i w tym samym czasie, w celu zawarcia małżeństwa. Dodatkowym wymogiem jest szczególna forma pełnomocnictwa.(tj. na piśmie, urzędowo poświadczony podpis, a także wymieniać osobę z którą mocodawca zamierza zawrzeć małżeństwo) - pod rygorem nieważności.

C. ZGODNOŚĆ OŚWIADCZEŃ

Jako dobrowolny związek, małżeństwo może zostać zawarte wyłącznie, gdy nupturienci wyrażą jednoznacznie zgodną wolę związania się tym normatywnym węzłem.(zawarcie małżeństwa o podwójnym skutku wymaga w zasadzie dwóch oświadczeń: jedno, że zawierają ze sobą małżeństwo sakramentalne, a drugie wyrażające jednoczesną wolę zawarcia małżeństwa podlegającego prawu polskiemu-art1§2,art8§1 w zw.z art.2KRO)

Oświadczenie to obie strony zazwyczaj powtarzają (jedna po drugiej) za kier. USC lub uprawnionym celebransem.

Forma tego oświadczenia nie ma większego znaczenia :

• osoby nieme wyrażają wolę zawarcia małżeństwa podpisując akt małżeństwa.

• głusi potrzebują dodatkowo pośrednictwa biegłego w zakresie języka migowego

• obcokrajowcy - istnieje wymóg obecności tłumacza

Prawodawca unika w KRO tradycyjnego, cywilistycznego określenia „oświadczenia woli”, przyjąć jednak trzeba że oświadczenia nupturientów mają charakter zbliżony do tej właśnie klasycznej kategorii.( potwierdzają to zmiany normatywne z 1998r. dotyczące wprowadzenia do KRO wad oświadczeń o zawarciu małżeństwa.

4. UDZIAŁ UPRAWNIONEGO CELEBRANSA.

Organem uprawnionym do odbioru oświadczeń o zawarciu małżeństwa jest kierownik USC(art1§1KRO)

Urzędy stanu cywilnego stanowią strukturalna część urzędów gmin, chociaż podlegają nadzorowi (także instancyjnemu) organów administracji rządowej.(art9.PrASC)

Kierownikiem USC jest wójt burmistrz lub prezydent miasta.(art6 ust2PrASC), bywa jednak, że rady gminy- (zwłaszcza tych dużych) korzystając z kompetencji art6ust3PrASC powołują innego kierownika USC.

Poza granicami kraju, obywatele polski mogą złożyć oświadczenia przed polskim konsulem ( lub osobą wyznaczoną do tej funkcji).

Oświadczenia w toku ceremonii wyznaniowej powinny być złożone w obecności duchownego celebrującego ów związek. Osobę duchownego określa wewnętrzne prawo Kościoła lub związku wyznaniowego, jednak wykaz tych stanowisk określa obwieszczenie MSWiA z1998r(M.P.40poz554) ( w celu uniknięcia asystowania przez osoby nieuprawnione)

II. Dodatkowe uwagi dotyczące zawierania małżeństw o podwójnym skutku

Nie każdy związek wyznaniowy może (nawet potencjalnie) - wywołać skutki prawne. Za skuteczne na gruncie polskiego prawa trzeba uznać każde małżeństwo cywilne zawarte jednocześnie z małżeństwem sakramentalnym ( z zachowaniem przesłanek konstytutywnych), o ile ratyfikowana umowa międzynarodowa lub ustawa - regulująca stosunki między państwem a Kościołem lub innym związkiem wyznaniowym - przewidują możliwość wywołania skutków prawnych.

W odniesieniu do Kościoła katolickiego podstawę normatywną daje konkordat, a w pozostałych przypadkach: przepisy ustaw regulujących stosunki naszego państwa z tymi Kościołami i związkami wyznaniowymi.Ograniczenie to pozwala wyeliminować uznawanie małżeństw zawieranych w ramach organizacji posługujących się nazwą kościoła (związku), abedących de facto sektami.

III. Nieistnienie małżeństwa

W wypadku niezachowania któregokolwiek z przedstawionych wyżej wymogów małżeństwo nie jest zawarte, lecz jeśli mimo to sporządzono akt małżeństwa, stwierdzenie nieistnienia takiego związku dokonuje sąd.

47. PRZESZKODY DO ZAWARCIA MAŁŻEŃSTWA

Polski ustawodawca wymienia następujące okoliczności - dotyczące obojga nupturientów - których istnienie uruchamia zakaz zawierania małżeństwa:

1. brak przepisanej granicy wieku (zasadniczo 18 lat w odniesieniu do obojga nupturientów, niezależnie od płci) - art.10.KRO.

2. całkowite ubezwłasnowolnienie - art11 KRO

3. choroba psychiczna lub niedorozwój umysłowy (także wówczas, gdy spowodowała częściowe ubezwłasnowolnienie nupturienta) - art.12KRO

4. pozostawanie w już skutecznie zawartym małżeństwie - art13KRO

5. stosunek pokrewieństwa (w linii prostej - bez ograniczenia stopnia, w linii bocznej zakaz dotyczy tylko rodzeństwa) - art.14 KRO

6. stosunek powinowactwa (jedynie w linii prostej) - art14KRO

7. istniejący stosunek adopcji, lecz wyłącznie między przysposabiającym a adoptowanym - art15KRO

Wymienione sytuacje muszą istnieć w momencie zawierania małżeństwa. Nie można jednak mówić o zakazie, gdy któraś z tych okoliczności ustanie - (poza biologicznym pokrewieństwem)

Niektóre z tych zakazów są usuwalne. Zatem mimo istnienia tych okoliczności, małżeństwo można zawrzeć (niewadliwie), ale wyłącznie za zezwoleniem sądu rejonowego.(jest nim również sąd opiekuńczy.)

Możliwość taką dopuszczono w przypadku:

• wieku

• choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego

• występującego między stronami stosunku powinowactwa.

Materialnoprawne podstawy zgody sądu ujęto różnie.

W przypadku przeszkody wieku i powinowactwa - są to ważne powody.

Przesłanka ta została ograniczona do trzech sytuacji (w piśmiennictwie i praktyce sądów):

• ciąża kobiety

• urodzone dziecko stron

• istniejące już i trwałe, faktyczne pożycie.

Decydując o wyrażeniu zgody na wcześniejsze zawarcie małżeństwa sąd powinien przestrzegać dolnej ustawowej granicy wieku (zezwolenie można udzielić wyłącznie kobiecie, która ukończyła co najmniej 16lat), przyjmując tzw. dodatnią prognozę.(przekonanie, że zamierzone małżeństwo będzie zgodne z dobrem założonej rodziny i z interesem społecznym)

W przypadku choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego wymogiem udzielenia zezwolenia sądowego jest ustalenie , że stan zdrowia lub umysłu nupturienta nie zagraża ani małżeństwu, ani

zdrowiu przyszłego potomstwa.(przy jednoczesnym braku przesłanki negatywnej w postaci całkowitego ubezwłasnowolnienia takiej osoby.)

48. USTANIE I UNIEWAŻNIENIE MAŁŻEŃSTWA

1. Unieważnienie małżeństwa

Zgodnie z art. 17KRO małżeństwo może być unieważnione z przyczyn określonych w art.1-22KRO.

Przyczyny te można podzielić na trzy kategorie:

1. naruszenie zakazów zawarcia małżeństwa (art10-15KRO)

2. oświadczeniu o wstąpieniu w związek małżeński pod wpływem wady (art.151 KRO)

3. nieprawidłowe wykorzystanie instytucji pełnomocnictwa(art16KRO)

AD1) Naruszenie zakazów zawarcia małżeństwa (art10-15KRO)

Naruszenie zakazów zawarcia małżeństwa stanowi jedynie podstawę do unieważnienia związku, gdyż polskie prawo nie przewiduje w takich przypadkach sankcji bezwzględnej nieważności, ale wyłącznie potencjalną.

Małżeństwo zawartewbrew zakazowi może być bowiem pozbawione przypisanej mu cechy wzruszalności.

Stan ten określa się mianem konwalidacji. Generalnie można stwierdzić, że związek zawarty mimo istniejącego zakazu podlega „uzdrowieniu” z chwilą wyeliminowania okoliczności, której powołanie mogło stanowić podstawę jego unieważnienia.(np. uleczenie chorego psychicznie, ustanie poprzedniego małżeństwa bigamisty e.t.c.) W zasadzie tylko małżeństwo biologicznych krewnych nie może być konwalidowane.

AD2) Zawarcie małżeństwa pod wpływem wady oświadczenia woli.

Rozszerzenie zakresu podstaw unieważnienia małżeństwa o wady oświadczeń zostało dokonane nowelizacją prawa rodzinnego w 1998r.

Małżeństwo może być unieważnione (art15 1 §1 KRO) jeżeli oświadczenia zostały złożone :

a). Przez osobę która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome wyrażenie woli.

Stan ten może być wywołany różnymi przyczynami: choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy, a także inne powody wywołujące krótkotrwałe zaburzenia, jak nadużycie alkoholu, narkotyków, e.t.c..

b). Pod wpływem błędu co do tożsamości drugiej strony (partnera), czyli sytuacji gdy jeden z małżonków jest przekonany, że zawarł związek z inną ( niż wybraną) osobą, niż ta , która w rzeczywistości złożyła drugie, uzupełniające oświadczenie woli. Błąd taki (błąd co do tożsamości psychofizycznej partnera) najczęściej powstaje w odniesieniu do bliźniaczego rodzeństwa, nie można go też wykluczyć w wypadku posłużenia się pełnomocnikiem, kiedy ten złoży oświadczenie wobec osoby o tych samych personaliach na które opiewało pełnomocnictwo, ale nie tej , z którą mocodawca zamierzał zawrzeć małżeństwo.

c). pod wpływem bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej, jeżeli z okoliczności wynika, że składający oświadczenie mógł się obawiać, że jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste.

Takie ujęcie groźby jest zbliżone do jej pierwowzoru z art87KC. Musi być ona bezprawna oraz poważna, a więc wywołująca obawę. Nieistotne jest źródło zagrożenia oraz osoba. Stan zagrożenia sprowadzono jednak do poziomu niebezpieczeństwa wyłącznie natury osobistej.(a nie np. majątkowej)

Konwalidacja małżeństwa zawartego wskutek wady oświadczenia woli.

Stosownie do art15 1 §3KRO, nie można żądać unieważnienia małżeństwa po upływie 6 miesięcy od : ustania stanu wyłączającego świadome wyrażenie woli, wykrycia błędu, ustania obawy wywołanej grożbą, a w każdym z tych przypadków - po upływie trzech lat od zawarcia małżeństwa.(obydwa terminy są zawite), a więc po ich upływie nie można żądać unieważnienia małżeństwa.( miarodajna jest więc chwila wniesienia powództwa, a nie orzekania).

AD3). Nieprawidłowe wykorzystanie instytucji pełnomocnika. art16KRO może również doprowadzić do unieważnienia małżeństwa.(.brak zgody sądu, nieważność pełnomocnictwa ze względu na niezachowanie formy, odwołanie pełnomocnictwa przed zawarciem małżeństwa)

Żądanie unieważnienia małżeństwa zawartego przez pełnomocnika nie może być skutecznie zgłoszone po podjęciu przez małżonków wspólnego pożycia.

Konwalidacja dokonywana jest więc przez porównanie momentu rozpoczęcia pożycia i terminu wniesienia powództwa.

Sprawy o unieważnienie małżeństwa należą do właściwości sądów okręgowych.

Z powództwem mogą wystąpić niemal zawsze oboje małżonkowie oraz prokurator, a w przypadku małżeństwa wbrew zakazowi bigamii i pokrewieństwa także każda osoba , która wykaże swój prawny

interes (np. współmałżonek bigamisty w związku z dziedziczeniem).

W przypadku naruszenia wieku nupturientów, z żądaniem unieważnienia małżeństwa ma prawo wystąpić jedynie kobieta.

Unieważnić można małżeństwo nawet po jego ustaniu, niezależnie od powołanej w pozwie podstawy,

o ile powództwo zostało wytoczone jeszcze za życia obojga małżonków, z których jeden zmarł w toku postępowania, ale powództwo może dotyczyć tylko zakazu bigamii i małżeństwa przez krewnych.

Skutki unieważnienia małżeństwa.

1.Do skutków unieważnienia małżeństwa w zakresie stosunków małżonków do wspólnych dzieci oraz w zakresie stosunków majątkowych stosuje się odpowiednio przepisy rozwodowe (art21KRO) z tym, że sąd orzeka, czy i który z małżonków zawarł małżeństwo w złej wierze.(w chwili zawierania związku wiedział o istnieniu przeszkody -art20KRO)

Wyrok unieważniający małżeństwo powinien zawierać analogiczne orzeczenia dodatkowe, jakie zawiera wyrok rozwodowy.(wywołując skutki na przyszłość).

2.Domniemanie z art.62§1KRO powoduje przez okres trzystu dni, że dzieci urodzone w czasie unieważnionego małżeństwa nie tracą statusu dzieci pochodzących z tego związku.

3.Małoletni, który uzyskał pełnoletność zawierając małżeństwo, nie traci tego statusu po unieważnieniu związku.(choć jeśli nie ukończył 18lat - podlega rygorom art10KRO)

4.W zakresie pozostałych spraw (nie uregulowanych) trzeba przyjęć wsteczne działanie wyroku unieważniającego małżeństwo eliminujące skutki jakie wywołał ten związek (małżonkowie powracają do poprzedniego stanu cywilnego, ten kto zmienił nazwisko wraca do poprzedniego, tracą wreszcie uprawnienia do dziedziczenia po współmałżonku -chodzi o ustawowe powołanie do spadku)

3.2. Ustanie małżeństwa

Prawny stosunek małżeństwa może być zniesiony :

• w naturalny sposób (śmierć jednego z małżonków)

• w efekcie ingerencji sądu (orzeczenie rozwodu, unieważnienie małżeństwa)

1)Śmierć małżonków

W KRO brak unormowań nawiązujących do rzeczywistej, biologicznej śmierci małżonków.Obowiązują więc ogólne zasady prawa cywilnego, w świetle których śmierć człowieka (dowodem jest akt zgonu w sytuacjach typowych) stanowi o końcu jego zdolności prawnej, kładąc kres stosunkom prawnym o charakterze osobistym, których był stroną ( także małżeństwa).

W wypadku uznania za zmarłego przyjmuje się domniemanie, iż małżeństwo ustało z chwilą uznania tego małżonka za zmarłego. Domniemanie upadnie w wypadku uchylenia postanowienia o uznaniu osoby za zmarłą (wskutek przeprowadzenia dowodu, że osoba uznana za zmarła zyje.)

Jeżeli współmałżonek osoby uznanej za zmarłą zawrze ponownie małżeństwo, związek nie może być unieważniony z tego powodu, że uznany za zmarłego - żyje, chyba że obydwaj nupturienci wiedzieli, że uznany za zmarłego pozostaje przy życiu.

2)Rozwiązanie małżeństwa przez rozwód

Każdy z małżonków może żądać rozwiązania małżeństwa przez rozwód, jeśli spełnione są określone przesłanki.(Wzajemne powództwo jest niedopuszczalne, ale strona pozwana również może żądać rozwodu.)

Przesłanki rozwodowe dzielimy na pozytywne i negatywne ( w zależności czy uzasadniają, czy stoją na przeszkodzie wydania orzeczenia rozwodowego).

Rozwodu można żądać jeżeli między małżonkami nastąpił zupełny i trwały rozkład pożycia (przesłanki pozytywne - muszą istnieć łącznie)

Stan zupełnego rozkładu - stan w którym zerwane zostały wszystkie więzi charakteryzujące prawidłowe pożycie małżeńskie (duchowa, fizyczna, ekonomiczna), ale nie przeczy temu zachowanie więzi gospodarczej w postaci wspólnego zamieszkania.

Trwałość rozkładu to nieodwracalność tego procesu, oceniana przez sąd.

Mimo zupełnego i trwałego rozkładu pożycia , rozwód nie jest dopuszczalny : (przesłanki negat)

1. jeżeli wskutek rozwodu miałoby ucierpieć dobro wspólnych małoletnich dzieci rozwodzących się małżonków, a więc hipotetyczny stan po rozwodzie który pogorszy majątkową lub niemajątkową sytuację małoletniego dziecka obojga małżonków (lub związanych węzłem adopcji)

2. jeżeli z innych względów orzeczenie rozwodu byłoby sprzeczne z zasadami współżycia społecznego ( np. wyrok nie będzie wywoływać sprzeciwów natury moralnej)

3. jeżeli rozwodu żąda małżonek wyłącznie winny rozkładu pożycia, chyba, że współmałżonek zgodzi się na rozwód albo odmowa wyrażenia zgody zostanie w danych okolicznościach uznana przez sąd za sprzeczna z zasadami współżycia społecznego (powoda należy uznać za wyłącznie winnego rozkładu pożycia , gdy tylko jego obciążają zawinione przyczyny- np. zdrada małżeńska)

Instrumenty ochrony integralności rodziny stosowane w toku postępowania rozwodowego to:

a)posiedzenie pojednawcze - poprzedzające rozprawę, w czasie którego sędzia nakłania strony do pojednania

b)zawieszenie z urzędu postępowania jeżeli istnieje przekonanie sądu o możliwości utrzymania pożycia małżeńskiego ( po roku sąd umarza postępowania jeżeli żadna ze stron nie wnosi o podjęcie postępowania) Podobnie jest w przypadku nieusprawiedliwionego niestawiennictwa powoda.

W toku postępowania sąd może wydać tymczasowe orzeczenia zabezpieczające.(dot. np. pieczy nad dziećmi, wydania małżonkowi potrzebnych mu przedmiotów jeżeli opuścił mieszkanie e.t.c.)

Treść rozstrzygnięcia w sprawie rozwodowej i dopuszczalność jego zmiany.

1.Oddalenie powództwa następuje z braku pozytywnej przesłanki rozwodowej lub zaistnienia przesłanki negatywnej.

2.Rozwiązanie małżeństwa przez rozwód następuje w przypadku uzasadnionego powództwa.

Wyrok taki zgodnie z zasadą jego integralności winien zawierać dodatkowo rozstrzygnięcia dot. kwestii dotychczasowych członków rodziny. Rozstrzygnięcia te dzielimy na :

• obligatoryjne -dotyczą winy małżonków, władzy rodzicielskiej, obowiązków alimentacyjnych, sposobów korzystania z mieszkania po rozwodzie

• fakultatywne - dotyczą one innych rozstrzygnięć kwestii mieszkaniowych, podziału wspólnego majątku, dostarczania byłemu małżonkowi środków utrzymania.

Sąd może zaniechać orzekania o winie na zgodne żądanie małżonków, skutki wtedy są takie jak gdyby żaden z małżonków nie ponosił winy.(ma to znaczenie dla alimentacji)

Sąd może powierzyć wykonywanie władzy rodzicielskiej jednemu z rodziców, ograniczając jednocześnie władzę drugiego.

Rozstrzygając kwestię mieszkaniową sąd ma trzy możliwości:

• eksmisji jednego z małżonków (który uniemożliwia wspólne zamieszkiwanie )

• podział mieszkanie na dwa odrębne lokale jeśli jest to możliwe (konstrukcyjnie)

• przyznanie mieszkania jednemu małżonkowi, jeśli drugi wyraża zgodę na jego opuszczenie bez dostarczenia lokalu zamiennego.

„Alimentacja” postmałżeńska.

Małżonek może dochodzić środków utrzymania od współmałżonka na wypadek orzeczenia rozwodowego, składając ustny (lub pisemny) wniosek na rozprawie w obecności drugiego małżonka.

Wyróżniamy „alimentację” podstawową i uprzywilejowaną.(art60KRO)

Typową podstawą żądania środków na utrzymanie jest stan niedostatku jednego z małżonków.(nie przysługuje małżonkowi uznanemu za wyłącznie winnego rozkładu pożycia.

Wysokość zasądzonej kwoty zależy od potrzeb uprawnionego oraz możliwości zarobkowych i majątkowych zobowiązanego art60§1KRO)

Uprzywilejowany jest małżonek niewinny rozkładu pożycia. Może on żądać środków na utrzymanie od wyłącznie winnego współmałżonka , nawet jeśli nie znajduje się w niedostatku.(wystarczy , że wykazanie istotnego pogorszenia się jego sytuacji materialnej wskutek rozwodu)

Obowiązek ten wygasa z chwilą zawarcia przez uprawnionego ponownego małżeństwa.

Nowy związek zobowiązanego (obarczonego więc nowym obowiązkiem) może natomiast, najwyżej ograniczyć jego możliwości płatnicze.

Obowiązek zobowiązanego nie uznanego winnym rozkładu wygasa z upływem pięciu lat.(przedłużyć ten obowiązek może sąd ze względu na szczególne okoliczności)

Należy pamiętać, że obowiązek dostarczenia środków utrzymania byłemu małżonkowi wyprzedza obowiązek wszystkich krewnych uprawnionego.

Nazwiska małżonków po rozwodzie.

Rozwód nie wpływa automatycznie na nazwiska byłych małżonków. Jeśli któryś z nich zmienił wcześniej nazwisko, może do niego powrócić, składając stosowne oświadczenie przed kierownikiem dowolnego USC, w terminie 3 miesięcy (upływ terminu powoduje wygaśnięcie prawa) od daty uprawomocnienia wyroku rozwodowego.

Ewentualna zmiana nazwiska jest wówczas możliwa na podst. przepisów ustawy z 1956r o zmianie imion i nazwisk.

49. SEPARACJA

Separacja ujmowana jest (od 16.12.1999.) w dwóch płaszczyznach:

• jako zjawisko faktyczne o pewnej doniosłości prawnej

• jako sformalizowana instytucja prawa rodzinnego, wprowadzona w życie stosownym orzeczeniem sądowym.

Separacja faktyczna uzależnia wykorzystanie prawnorodzinnych instrumentów od tego, czy małżonkowie pozostają we wspólnym pożyciu(art.28 i 29 KRO), czy też żyją w rozłączeniu.(art107§2KRO)

Separacja faktyczna wywołuje skutki w prawie spadkowym:

• spadkodawca , który nie mieszkał ze zmarłym do dnia jego śmierci, nie uzyska uprawnienia do korzystania (w ciągu 3 miesięcy od otwarcia spadku) z mieszkania zajmowanego przez spadkodawcę i urządzenia domowego(art923KC)

• ustanie wspólnego pożycia pozbawia też dziedziczącego po zmarłym współmałżonku tzw. zapisu naddziałowego (art939§2KC)

Separacja sądowa wprowadzona została formalnie nowelą kodeksową (art61 1 - 61 6 KRO.)do porządku prawnego w 1999r., nie eliminując jednak w/w przepisów.

Obecnie małżonkowie mogą więc według uznania pozostawić kwestię separacji (zerwania pożycia) -

tylko w sferze faktu, bądź sformalizować ten stan orzeczeniem sądowym.

Separacja a rozwód.

W polskim ustawodawstwie przyjęto model konkurencyjnego (alternatywnego) traktowania instytucji rozwodu i separacji, a więc możliwość wykorzystania jednej (zwłaszcza rozwodu), nie jest warunkiem wcześniejszego skorzystania z drugiej (separacji) instytucji. W toku tego samego postępowania małżonkowie mogą zgłaszać odmienne żądanie: jeden -rozwodu, drugi _ separacji.(art612KRO;439§3KPC.)

Przesłanki separacji.

• Przesłanka pozytywna orzeczenia separacji - stan zupełnego rozkładu pożycia(nie trzeba dowodzić trwałości rozkładu pożycia)

• Przesłanki negatywne(wyłączające dopuszczalność orzeczenia separacji) to: niezgodność takiego rozstrzygnięcia z dobrem wspólnych małoletnich dzieci małżonków, oraz sprzeczność (odseparowania małżonków) z zasadami współżycia społecznego.

Kwestie proceduralne.

W sprawach o separację rozróżniamy dwa tryby:

• procesowy -wszczynany z powództwa jednego z małżonków(436-446KPC)

• nieprocesowy - wymaga wystąpienia przez obu małżonków ze zgodnym wnioskiem o orzeczenie separacji(art567 1 KPC), pod warunkiem że nie mają wspólnych małoletnich dzieci.

Skutki orzeczonej separacji

Orzeczenie separacji ma skutki takie jak rozwiązanie małżeństwa przez rozwód, chyba , że ustawa stanowi inaczej(art61 4§1KRO).(stosujemy te przepisy „wprost” a nie „odpowiednio”)

Rozwinięcie reguły podstawowej w postaci przepisów szczegółowych:

a) nakaz odpowiedniego stosowania przepisów rozwodowych dot.:

• winy małżonków w rozkładzie pożycia

• alimentowania wspólnych małoletnich dzieci

• władzy rodzicielskiej

• rozwiązania kwestii mieszkaniowej

• środków utrzymania separowanemu małżonkowi

b) przesądzenie przez ustawodawcę, że dziecko urodzone po upływie trzystu dni od orzeczenia separacji nie jest objęte domniemaniem pochodzenia od męża matki

c)obowiązek dostarczania środków utrzymania współmałżonkowi wyprzedza obowiązek alimentacyjny krewnych

d)małżonek pozostający w separacji nie jest powołany do dziedziczenia z ustawy (ale może na podstawie rozrządzenia testamentowego)

e) do wyłączenia dziedziczenia ustawowego może również dojść , gdy spadkodawca jeszcze za życia wystąpił o orzeczenie separacji z winy spadkobiercy, a żądanie to było uzasadnione.

Treść prawnego stosunku małżeństwa po orzeczeniu separacji.

Orzeczenie separacji wywołuje odmienne niż rozwód skutki

a)zakaz zawierania małżeństwa przez separowanych małżonków (nadal pozostaje węzeł prawny, choć o zmienionej treści)

b)zakaz wykorzystania art59KRO czyli powrotu do nazwiska noszonego przed zawarciem separowanego małżeństwa

c)obowiązek niesienia wzajemnej pomocy

d)wyłączenie stosowania art60§3KRO czyli brak czasowego ograniczenia obowiązku dostarczenia środków utrzymania

e)przymusowa rozdzielność majątkowa separowanych małżonków.

Zniesienie separacji

Orzeczona separacja może okazać się trwałą instytucją (np. powrót do wspólnego pożycia okaże się niemożliwy, a ze względów światopoglądowych małżonkowie nie wystąpią o rozwód).

Wykorzystując natomiast separację jako okres próby, małżonkowie mogą :

• wystąpić o rozwód

• wnieść o zniesienie separacji.

Zniesienie separacji wymaga złożenia przez separowanych małżonków wspólnego wniosku o zniesienie separacji (który rozpatruje sąd okręgowy w trybie nieprocesowym).Wniosek ten jest wiążący dla sądu, który ma obowiązek wydać stosowne postanowienie.

Z chwilą zniesienia separacji ustają jej skutki (art616§2KRO), a więc następuje powrót do stanu przed orzeczeniem separacji.

Wydanie orzeczenia znoszącego separację nie jest uzależnione od wykazania przez małżonków , że podjęli oni wspólne pożycie.

50. USTALENIE POCHODZENIA DZIECKA (MACIERZYŃSTWO, OJCOSTWO)

Biologiczne pokrewieństwo powinno być potwierdzone w sposób normatywnie określony.

Regulacje tytułu II KRO ograniczają się do ustalenia pochodzenia dziecka.

5.1. Ustalenie i zaprzeczenie macierzyństwa

Kodeks nie normuje tej kwestii - mater semper certa est.

Kierownik USC w sprawach typowych zarejestruje jako matkę dziecka kobietę, o której poweźmie

nie budzącą wątpliwości informację (zgłoszenie samych rodziców, lekarzy, położnych - art39PrASC), że to ona właśnie urodziła dziecko.

W sytuacjach wątpliwych (porzucenie dziecka przez nieznaną matkę, zamianie noworodków w szpitalu, fingowanych porodach) do normatywnego ustalenia lub zaprzeczenia macierzyństwa można wykorzystać art189KPC, który przewiduje możliwość sądowego ustalenia istnienia lub nieistnienia stosunku prawnego lub prawa , przez każdy podmiot, który ma w tym interes prawny. Chodzi więc o ustalenie lub zaprzeczenie przez sąd rejonowy stosunku pokrewieństwa między określoną kobietą , a dzieckiem.

Dopiero przesądzenie kwestii macierzyństwa stwarza podstawy do ustalenia ojcostwa.

W wypadku nie ustalenia macierzyństwa mówimy o dziecku nieznanych rodziców, a dane do aktu urodzenia ustala sąd opiekuńczy( są to dane fikcyjne)

5.2. Ustalenie ojcostwa.

Przepisy prawa rodzinnego przewidują trzy wykluczające się sposoby ustalenia ojcostwa:

1. domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki ( kobiety która urodziła dziecko)

2. dobrowolne uznanie dziecka przez jego ojca

3. sądowe ustalenie ojcostwa

Ad1) domniemanie pochodzenia dziecka od męża matki ( kobiety która urodziła dziecko

Jeżeli dziecko urodzi się w ramach trwania małżeństwa lub przed upływem trzystu dni od jego ustania ( niezależnie od przyczyny), unieważnienia lub sądowego separowania małżeństwa - domniemywa się, że jego ojcem jest mąż (były mąż) matki tego dziecka (art62§1KRO)

Urodzenie dziecka może nastąpić przed upływem trzystu dni od ustania lub unieważnienia jednego małżeństwa (działa pierwsze domniemanie), lecz już po zawarciu przez matkę dziecka - drugiego związku (uruchamiającego drugie domniemanie). W wypadku takiej kolizji domniemywa się, że ojcem dziecka jest drugi mąż matki (art62§2KRO)

Domniemania z art.62KRO mogą być obalone jedynie po uwzglądnieniu przez sąd rejonowy powództwa o zaprzeczenie ojcostwa. (nie jest dopuszczalne po śmierci dziecka).Powództwo to powinno być wniesione w terminach:

• mąż, w ciągu 6 miesięcy od dnia w którym dowiedział się o urodzeniu przez żonę dziecka

• matka, w ciągu 6 miesięcy od urodzenia dziecka

• dziecko, w ciągu 3 lat od uzyskania pełnoletności

• prokurator - bezterminowo

Podstawową przesłanką, której wykazanie może skutecznie obalić domniemanie jest niepodobieństwo, żeby maż matki mógł być ojcem dziecka.(np. dowody biologiczne).

Ad2) dobrowolne uznanie dziecka przez jego ojca.

Uznanie polega na osobistym złożeniu przez mężczyznę, który uważa się za ojca dziecka , oświadczenia przyznającego istnienie łączącego go z dzieckiem pokrewieństwa.

Oświadczenie to nie podlega w zasadzie żadnej weryfikacji i jest jednostronnym aktem woli.

Aktu uznania dokonuje się ustnie (do protokołu) przed:

• kierownikiem USC lub sądem opiekuńczym

• za granicą przed konsulem (lub osobą) wyznaczoną)

• przed notariuszem - w razie zagrożenia życia uznającego

Do uznania konieczna jest zgoda matki (lub przedstawiciela ustawowego dziecka)

Dokonane skutecznie uznanie można unicestwić, unieważniając je wyrokiem sądu rejonowego (niedopuszczalne po śmierci dziecka).

Mężczyzna, który dziecko uznał, ( i osoby które wyraziły na to zgodę, a także samo dziecko po osiągnięciu pełnoletności) mogą żądać unieważnienia uznania wykazując, że złożyły swoje oświadczenia pod wpływem wady oświadczenia woli. Obowiązuje roczny termin (liczony od daty złożenia oświadczenia), a w przypadku dziecka - 3 lata od osiągnięcia pełnoletności.

Ad3) sądowe ustalenie ojcostwa.

Często zachodzi konieczność przymusowego ustalenia ojcostwa. Sprawy te mogą być wszczęte dopiero po urodzeniu dziecka, a toczą się z powództwa:

• matki dziecka (uprawnienie to traci po uzyskaniu pełnoletności przez dziecko)

• dziecka ( pełnoletniego)

• prokuratora.

W sprawach o ustalenie ojcostwa przez sąd pozwanym jest mężczyzna , który obcował z matką dziecka w okresie : między 300-tnym, a 181-szym dniem przed jego urodzeniem (z obu krańcowymi dniami włącznie) za którym przemawia domniemanie.

Pozwany mężczyzna ma kilka możliwości obrony:

• udowodnić, że w zakreślonym okresie koncepcyjnym nie obcował z matką dziecka (wyłączenie domniemania)

• wykazać, iż kobieta utrzymywała w tym czasie stosunki płciowe również z innym mężczyzną

• (i dodatkowo, że ojcostwo owego mężczyzny jest bardziej prawdopodobne)

• wykluczyć ojcostwo przy pomocy dowodów biologicznych.

Stosowanymi do niedawna dowodami biologicznymi były badania krwi, badania antropologiczne, badanie śliny e.t.c.

Obecnie stosowane badanie właściwości polimorfizmu DNA pozwala nie tylko wykluczyć ojcostwo, ale także pozytywnie je ustalić niemal ze 100% pewnością.

Ewentualne obalenie przez pozwanego domniemania powoduje oddalenie powództwa.

51. NAZWISKO I IMIĘ DZIECKA

Imię i nazwisko identyfikują człowieka, między innymi jako podmiot prawa.

Uprawnienie rodziców do nadania dziecku imienia (imion)wynika z art50 i 51 PrASC.

Nazwisko dziecka jest z kolei pochodną sposobu ustalenia jego pochodzenia.

Ustawodawca przyjął wyjściową zasadę ( z pewnymi wyjątkami) iż dziecko nosi nazwisko ojca ( niezależnie od sposobu ustalenia pochodzenia dziecka od mężczyzny).Jeśli do tego nie doszło, dziecko nosi nazwisko matki, chyba, że i ta jest nieznana.

W takiej sytuacji sąd opiekuńczy nadaje dziecku imię i nazwisko (art52PrASC)

Do prawnorodzinnych przyczyn zmian imienia lub nazwiska człowieka należą:

• zawarcie, rozwiązanie lub unieważnienie małżeństwa

• ustalenie pochodzenia dziecka lub dokonane w tym zakresie zmiany

• nadanie dziecku nazwiska ojczyma

• orzeczenie i rozwiązanie adopcji

Imię i nazwisko można również zmienić na podst ustawy o zmianie imion i nazwisk

52. MAŁŻEŃSKIE USTROJE MAJĄTKOWE (USTAWOWY, UMOWNY)

Relacje majątkowe między małżonkami zalezą od obowiązującego ich w tym zakresie ustroju.

Ustrój to zespół zasad ustawowych lub umownych określających wzajemne pozycje małżonków z punktu widzenia różnych mas majątkowych oraz ich odpowiedzialność za zobowiązania.

Przepisy regulujące te zasady mogą mieć charakter przepisów :

• bezwzględnie obowiązujących ( wprowadzają przymusowy ustrój majątkowy danego typu)

• względnie obowiązujące (ustroje tak określone znajdą zastosowanie jedynie w wypadku braku odmiennego uregulowania w intercyzie czyli małżeńskiej umowie majątkowej)

W KRO przewidziano przymusowy ustrój rozdzielności majątkowej w wypadku:

• ubezwłasnowolnienia któregokolwiek z małżonków (całkowitego lub częściowego)

• zniesienia wspólności przez sąd (art. 54KRO)

• orzeczenia separacji (art61 5 KRO)

Ustrój rozdzielności zakłada zachowanie przez każdego z małżonków majątku nabytego przed zawarciem małżeństwa , jaki w okresie obowiązywania tego ustroju.(majątkiem tym małżonek zarządza i rozporządza samodzielnie)

W innych aktach prawnych ustawodawca poddał niektóre prawa majątkowe reżimowi przymusowego ustroju wspólności.( aktualnie dotyczy to przede wszystkim prawa najmu do lokalu na potrzeby mieszkaniowe)

Jeżeli w rachubę nie wchodzą ustroje przymusowe, a nupturienci nie sporządzili intercyzy w formie aktu notarialnego (art47KRO), z chwila zawarcia małżeństwa powstaje między nimiustrój kodeksowy, zwany wspólnością ustawową (art31KRO) (występuje obecnie w większości polskich małżeństw)

1. Ustrój wspólności ustawowej

A. ogólna charakterystyka

Wspólność ustawową charakteryzują dwie cechy: wspólność dorobku i to wspólność o charakterze łącznym.

Dorobek małżonków stanowią przedmioty majatkowe nabyte indywidualnie lub wspólnie przez małżonków w czasie trwania wspólności (art32§1KRO) (Pojęcie to obejmuje wyłącznie „aktywa”).

W art32§2 art34 KRO ustawodawca doprecyzował definicję dorobku, wymieniajac przykładowo trzy rodzaje przedmiotów majątkowych wchodzących w jego skład:

• pobrane już wynagrodzenie za pracę lub inne usługi świadczone przez któregokolwiek z małżonków

• dochody jakie przynosi majątek wspólny i majatki odrębne małżonków

• przedmioty zwykłego urządzenia domowego, służące obojgu małżonkom

O charakterze wspólności łącznej dorobku przesądzają dwie podstawowe więzi :

• małżeństwa

• ustroju wspólności (przyjętego umownie przez małżonków, lub narzuconego przez ustawodawcę)

B. zakres odrębnego majątku każdego z małżonków

Do przedmiotów nie objętych wspólnością (art33KRO.) należą następujące przedmioty odrębnego majątku każdego z małżonków:

1. przedmioty majątkowe /pm/ nabyte przez małżonka przed powstaniem wspólności

2. pm uzyskane w drodze dziedziczenia, zapisu, darowizny (chyba że spadkodawca, darczyńca postanowił inaczej)

3. pm nabyte ze środków uzyskanych w zamian za przedmioty wymienione w punktach poprzedzających

4. pm służące wyłącznie do zaspokajania potrzeb osobistych jednego z małżonków

5. pm służące do wykonywania zawodu nabyte z majątku odrębnego małżonka ( za wyjątkiem przedmiotów służących do prowadzenia gospodarstwa rolnego, przedsiębiorstwa, które są objete wspólnością niezależnie od pochodzenia środków na ich nabycie)

6. prawa niezbywalne (np. użytkowanie)

7. odszkodowania ( np. za uszkodzenie ciała, wywołanie rozstroju, - ale z wyłączeniem rent)

8. wierzytelności o wynagrodzenie za pracę lub usługi świadczone osobiście przez małzonka

9. przedmioty majątkowe uzyskane z tytułu nagrody za osobiste osiągniecia każdego z małzonków

10. majątkowe prawa autorskie i wynalazcze ( ale nie korzyści uzyskane z tych praw)

C. zarządzanie majątkiem dorobkowym .

Zarząd majątkiem wspólnym obejmuje ogół czynności małżonków; faktycznych i prawnych odnoszących się do tego majątku.

Oboje małżonkowie mają obowiązek współdziałania w zarządzaniu majątkiem wspólnym (art36§1KRO)

Formuła ta ma jednak znaczenie tylko w odniesieniu do czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu, bowiem powinny być one wykonywane albo przez obu małżonków wspólnie, albo przez jedego z nich za zgodą drugiego wyrażoną w wymaganej formie.

Natomiast czynności w ramach zarządu zwykłego, każdy z małżonków może dokonywać samodzielnie.

Skutki dokonania czynności prawnej przekraczającej zakres zwykłego zarządu przez jednego z małżonków bez zgody drugiego mogą być różne. Tylko czynności jednostronne są bezwzględnie nieważne art37§3KRO.

Jeżeli umowa okaże się czynnością kulejącą (art37§1KRO), kontrahent jednego z małżonków może wyznaczyć drugiemu małżonkowi termin jej potwierdzenia. ( zgoda małżonka uchyla stan zawieszenia skuteczności umowy, a odmowa , upływ terminu lub milczenie współmałżonka powoduje nieważność umowy.

D. Odpowiedzialność małżonków za zobowiązania

W tym zakresie brak specjalnych reguł powoduje zatem pełne zastosowanie przepisów KC regulujących odpowiedzialność w sytuacji wielości wielu dłużników (art366 - 383).

Jeżeli zaciągną oni zobowiązanie dotyczace ich wspólnego majątku , w rachubę wejdzie często solidarna odpowiedzialność małżonków (art370KC)

Jeżeli natomiast jeden z małżonków zaciągnął dług, odpowiada co prawda sam, ale jego wierzyciel może żądać zaspokojenia z jego majątku odrębnego, jak również z majątku dorobkowego.

Zasada ta doznaje dwojakiego ograniczenia w zależności, :

• czy wierzytelność powstała przed powstaniem wspólności

• czy też dotyczy majątku odrębnego (np. zapłata za remont samochodu nabytego przed zawarciem małżeństwa)

Wierzyciel może się wtedy zaspokoić z majątku odrębnego.

E. Ustanie wspólności

Wspólność ustawowa ( a także umowna) ustaje z chwilą: ustania, unieważnienia lub sądowego separowanie małżeństwa.

W czasie trwania związku może być zniesiona z następujących przyczyn :

1. wskutek umownego wprowadzenia przez małżonków rozdzielności majątkowej

2. z momentem uprawomocnienia się orzeczenia o ubezwłasnowolnieniu (całkowitym, lub częściowym) jednego z małżonków (art53KRO)

3. z dniem oznaczonym w wyroku sadowym znoszącym wspólność ( z ważnych powodów - na wniosek jednego z małżonków)

Podstawowym skutkiem ustania wspólności jest zmiana charakteru dotychczas zgromadzonego majątku - ze wspólności typu łącznego staje się wspólnością w częściach ułamkowych (art42KRO)

Zmiana charakteru majątku dorobkowego powoduje :

1. ustalenie wysokości małżeńskich udziałów ( są równe, chyba że sąd uwzględni stopień przyczynienia się każdego z małżonków do powstania majątku z uwzględnieniem np. pracy przy wychowaniu dzieci)

2. każdy z małżonków uzyskuje prawo do rozporządzania całym własnym udziałem oraz za zgodą współmałżonka - do rozporządzania udziałem należącym do majątku wspólnego.

3. Dopuszczalne jest już zaspokojenie się wierzyciela z udziału małżonka, który jest dłużnikiem

4. Może dojść do podziału wspólnego majątku ( wg przepisów o dziale spadku i o współwłasności w częściach ułamkowych - art210-220KC w zw.z art. 42 i 46KRO oraz art1035KC)

5. Przy podziale majątku powinno nastąpić rozliczenie wydatków poniesionych z majątku wspólnego na majątek odrębny każdego z nich.

1. ustroje umowne ( odrębności)

Małżonkowie mogą wprowadzić umową ustrój:

• wspólności rozszerzonej (w stosunku do wspólności ustawowej),

• wspólności ograniczonej

• rozdzielności majątkowej

Skuteczność powoływania się względem osób trzecich na którykolwiek z wymienionych ustrojów umownych zależy od tego czy fakt zawarcia intercyzy oraz jej rodzaj był tym osobom znany.

W odniesieniu di obu ustrojów wspólności umownej ustawa nakazuje odpowiednie stosowanie przepisów o wspólności ustawowej.(art48KRO), wprowadzając następujace zmiany dotyczące wyłącznie umownej wspólności rozszerzonej :

1. zakaz rozszerzania zakresu wspólności na prawa niezbywalne, odszkodowania za szkody na osobie i zadośćuczynienia za doznaną krzywdę, niewymagalne jeszcze wierzytelności o wynagrodzenie

2. wprowadzono regułę interpretacyjną, ze w razie wątpliwości przedmioty służące wyłącznie do zaspokajania potrzeb osobistych jednego z małżonków nie zostały włączone do wspólności.(art49§2KRO).

3. Przewidziano możliwość zaspokojenia z majątku wspólnego wierzytelności przysługującej względem jednego tylko z małżonków, a powstałej jeszcze przed zawarciem małżeństwa (art50pkt1 KRO)

4. Dopuszczono możliwość umownego określenia wysokości udziałów w chwili ustania wspólności (art50pk2 KRO).

53. PRZYSPOSOBIENIE (POJĘCIE , RODZAJE, SKUTKI)

Przysposobienie (adopcja) ma na celu stworzenie zastępczego środowiska opiekuńczo - wychowawczego, upodobnionego maksymalnie - w zakresie normatywnych skutków jego funkcjonowania - do środowiska naturalnego.

1. Przesłanki adopcji

Przesłanki dotyczące dziecka.

1. adoptować można jedynie małoletniego (osobę , która nie ukończyła jeszcze 18 lat i nie zawierała wcześniej małżeństwa)

2. przysposobienie ma na celu dobro dziecka ( adopcja spowoduje korzystne zmiany w dotychczasowej sytuacji psychicznej i materialnej małoletniego)

3. uzyskanie zgody dziecka na przysposobienie, o ile ukończyło 13 lat (albo wysłuchanie młodszego, jeśli pojmuje znaczenie adopcji) Od tego wymogu sąd może zwolnić , gdy przysposabiany uważa się za naturalne dziecko przysposabiajacego)

Są to przesłanki pozytywne.

Przesłanką negatywną jest śmierć dziecka przed orzeczeniem adopcji.

Przesłanki dotyczące przysposabiającego.

1. przysposabiający musi złożyć do sądu wniosek o przysposobienie (właściwy jest sąd opiekuńczy którym jest sąd rejonowy; w trybie nieprocesowym)

2. adoptujący musi posiadać pełną zdolność do czynności prawnych, a jego osobiste kwalifikacje powinny gwarantować należyte wypełnienie przyjmowanych obowiązków (art114 1 §1KRO)

3. odpowiednia różnica wieku pomiędzy przysposabiającym , a przysposobionym (art114 1 §1KRO)

Negatywną przesłanką adopcji jest śmierć przysposabiającego.

Zgoda rodziców .

Przysposobienie może nastąpić za zgodą naturalnych rodziców (art. 119§1KRO)

Wymóg jest obligatoryjnie pomijany w wypadku :

• pozbawienia rodziców władzy rodzicielskiej

• gdy są nieznani

• porozumienie z nimi napotyka przeszkody (ustalenie miejsca pobytu)

Zgoda rodziców jest pomijana fakultatywnie, jeżeli postawa rodziców o ograniczonej zdolności do czynności prawnych pozostaje w oczywistej sprzeczności z dobrem dziecka.(art119§2KRO)

Zgoda rodziców ( jeśli jest wymagana) może nastąpić po upływie 6-u tygodni od urodzenia dziecka (karencja ma zapobiec pochopnym decyzjom)

Zgoda rodziców może przybierać jedną z następujących form:

• w toku toczącego się postępowania (dotyczy wówczas konkretnych przysposabiających)

• „zgoda blankietowa” ( zgoda poprzedzająca złożenie wniosku adopcyjnego)

Zgoda innych podmiotów .

• w wypadku przysposobienia dokonywanego przez osobę pozostającą w związku małżeńskim, wymagana jest na ogół zgoda współmałżonka wnioskodawcy;

• jeżeli dziecko pozostaje pod opieką - zgodę powinien wyrazić opiekun.( sąd może pominąć brak zgody ze względu na okoliczności - np. adopcji sprzeciwiają się dziadkowie-opiekunowie nie radzący sobie z pełnieniem tej funkcji, a wnuk jest bardzo zżyty z przysposabiającym).

Rola sadu opiekuńczego

Postanowienie sądu opiekuńczego kreuje ostatecznie stosunek adopcji.

Sąd może określić sposób i okres nadzorowanej styczności dziecka z adoptującym (uzyskanie pewności wykształcenia się prawidłowych więzi).(art120 1 KRO).Taka faktyczna preadopcja jest obowiązkowym wymogiem przysposobienia zagranicznego.

1. Rodzaje przysposobienia

Podmiotowe typy adopcji.

• Wspólnie mogą dokonać przysposobienia jedynie małżonkowie (art115KRO) ( najbardziej pożądany wariant, zapewniający dziecku wychowanie w pełnej rodzinie).Możliwa jest „na raty” tzn. dziecko zostaje przysposobione najpierw przez jedna osobę, a następnie przez współmałżonka.

• Adopcja singularna - występuje również w rozmaitych wariantach (adoptować może osoba samotna, ale też pozostająca w związku małżeńskim - szczególny przypadek jak ponizej)

• Adopcja biologicznego dziecka współmałżonka (nie ustają dotychczasowe więzi normatywne dziecka z rodzicem)

Innym rodzajem jest adopcja zagraniczna, czyli powodująca zmianę miejsca zamieszkania poza granicami Polski. Ma ona charakter subsydiarny (orzeczenie może być wydane wyłącznie wówczas, gdy tylko w ten sposób dziecko ma szanse na odpowiednie zastępcze środowisko rodzinne.)

Kwalifikacji dziecka do adopcji zagranicznej dokonuje ośrodek adaptacyjno-opiekuńczy.

Zasada subsydiarności przysposobienia zagranicznego nie obowiązuje, gdy o adopcję ubiega się zamieszkały za granica krewny lub powinowaty dziecka, albo gdy osoba obca przysposobiła wcześniej kogoś z kręgu rodzeństwa.

W wypadku adopcji zagranicznej obowiązuje preadopcja odbywana wyłącznie w naszym kraju.

Przedmiotowe rodzaje przysposobienia

• Adopcja pełna zwykła stanowi podstawową postać przysposobienia i wywołuje dwojakie następstwa : -- ustają prawne konsekwencje wynikające z naturalnego pokrewieństwa

• powstają w to miejsce stosunki łączące od tej pory dziecko (i jego zstępnych) z adoptującym (i jego krewnymi).

Uwaga! poniżej dotyczy również pyt.6.

Odmienności są widoczne w uregulowaniu kwestii nazwiska i imienia adoptowanego. Zasadniczo otrzymuje on nazwisko przysposabiającego, oraz nowe wnioskowane przez niego imię. Na własne żądanie przysposobiony może jednak zachować poprzednie nazwisko, z dodaniem nazwiska adoptującego.

( zmiana imienia wymaga ponadto zgody dziecka, które ukończyło 13lat, lub wysłuchania opinii młodszego, jeżeli pojmuje znaczenie adopcji)

Przysposobienie pełne skutkuje wpisaniem do aktu urodzenia dziecka dodatkowej wzmianki, a w odpisach skróconych wymienia się adoptujących jako rodziców dziecka.( sąd może też nakazać sporządzenia nowego aktu urodzenia, w którego treści osoby przysposabiające będą figurowały jako rodzice dziecka.)

• Przysposobienie całkowite

• Podstawę jego orzeczenia stanowi wspomniana wcześniej zgoda udzielona w formie blankietowej.

• Stwarza większe szanse na utajnienie (rodzice naturalni i adopcyjni z reguły się nie znają)

- Powoduje dalej idące konsekwencje szczegółowe (niż omówiona adopcja pełna)

• Niedopuszczalne jest przede wszystkim ani ustalanie, ani też kwestionowanie ustalonego wcześniej

pochodzenie dziecka.

• Przysposobienia tego nie można rozwiązać.

• Z urzędu sporządza się nowy akt urodzenia adoptowanego, podlegający utajnieniu

• Adopcja niepełna

Przysposabiający może żądać ograniczenia skutków ( w porównaniu do adopcji pełnej) jedynie do poziomu nawiązania stosunków między nim samym, a dzieckiem, z wyłączeniem innych krewnych adoptującego.

Prawodawca dopuścił taką możliwość przewidując możliwość nieporozumień między osobą adoptującą, a jej bliskimi niezainteresowanymi tym zdarzeniem na które nie mają zresztą wpływu (zgoda nie jest potrzebna.)

Takie ograniczenie następstw przysposobienia jest możliwe za przyzwoleniem wszystkich podmiotów, których zgoda jest wymagana.

Nie można jednak żądać skutecznie orzeczenia adopcji niepełnej, jeśli rodzice dziecka wyrazili zgodę blankietową.

W okresie małoletności dziecka możliwa jest transformacja tej formy przysposobienia na adopcję pełną.

Adopcję niepełną charakteryzuje również to, że nie wszystkie więzi normatywne łączące dziecko z biologicznymi rodzicami ulegają zerwaniu.

W akcie urodzenia dziecka przysposobionego w tym trybie czyni się wyłącznie dodatkową wzmiankę o adopcji (sąd opiekuńczy może wyeliminować możliwość wymienienia adoptującego jako rodzica)

1. Zniesienie przysposobienia

Rozwiązanie adopcji

Rozwiązanie węzła adopcyjnego może nastąpić wyrokiem sadu rejonowego, wydanym na ządanie przysposobionego, przysposabiającego lub prokuratora.

Jedyną pozytywną przesłankę stanowią ważne powody.( na ogół przez analogię rozwodu: stan zupełnego i trwałego rozkładu więzi między przysposabiającym a przysposobionym).

Rozwiązanie przysposobienia jest niedopuszczalne (przesłanki negatywne):

• jeśli wskutek rozwiązania miałoby ucierpieć dobro małoletniego adoptowanego

• przysposobienie powstało w oparciu o blankietową zgodę rodziców

• śmierć przysposobionego (lub przysposabiającego - chyba ,że zmarł po wszczęciu sprawy o rozwiązanie adopcji )

Z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia o rozwiązanie adopcji (jeśli nastąpiło to po śmierci przysposabiającego - z chwilą jego śmierci) ustają jej skutki.

Przysposobiony zachowuje nabyte przez przysposobienie nazwisko i imię (chyba że sąd na wniosek stron postanowi inaczej).

Po rozwiązaniu adopcji wygasa obowiązek alimentacji (chyba , że sąd utrzyma go w mocy)

W sporach o skutki rozwiązania adopcji przeważa pogląd, w myśl którego automatycznie „odżywa” wówczas władza rodzicielska biologicznych rodziców dziecka, jeżeli spełniają wymogi ustawowe.

54. OPIEKA

• Przepisy Tytułu III KRO wyróżniają dwie postacie opieki :

1)nad małoletnim (można ten typ zaliczyć do więzi prawnorodzinnych)

2)nad osobą całkowicie ubezwłasnowolnioną (instytucja cywilnoprawna)

ad1. Opiekę dla małoletniego ustanawia się we wszystkich sytuacjach, w których (niezależnie od przyczyn) żadnemu z jego rodziców nie przysługuje w ogóle władza rodzicielska, lub gdy rodzice dziecka są nieznani.

Opieka jest zatem instytucją subsydiarną względem władzy rodzicielskiej. Podkreślono to dodatkowo w art.155§2KRO nakazując odpowiednie stosowanie do sprawowania opieki przepisów o władzy rodzicielskiej.

Instytucjonalne podobieństwo obu postaci opieki , wyrażające się koniecznością zapewnienia pełnej, zastępczej pieczy osobom potrzebującym (chociaż z różnych przyczyn), spowodowało, że ustawodawca szczegółowo regulując opiekę nad małoletnim, ograniczył się zasadniczo do nakazu odpowiedniego stosowania tych przepisów (art145-174KRO) również do opieki nad ubezwłasnowolnionym całkowicie.

• Tryb ustanowienia opieki

Postępowanie o ustanowienie opieki prowadzone jest w trybie nieprocesowym, przy czym sąd opiekuńczy powinien podjąć je z urzędu jeżeli poweźmie wiadomość, że zachodzi prawny po temu powód.

Opieka może być sprawowana jednoosobowo, a wspólnie - tylko przez małżonków (art146KRO)

Temu samemu opiekunowi można powierzyć kilku podopiecznych (zwłaszcza rodzeństwo)

Etapy postępowania o ustanowienie opieki :

• typowanie kandydata na opiekuna (mogą go wskazać sami rodzice małoletniego (np. w testamencie, jeżeli jest to niemożliwe sąd winien szukać kandydata w kręgu krewnych lub bliskich małoletniemu, w przypadku ubezwłasnowolnionego rozważa się kandydaturę małżonka tej osoby, a w jego braku - ojca lub matki.)

• weryfikacja wytypowanego kandydata polega na sprawdzeniu , czy kandydat spełnia określone wymagania (pełna zdolność do czynności prawnych konieczna do reprezentowania pupila, brak negatywnej przesłanki w postaci wcześniejszego pozbawienia praw publicznych albo praw rodzicielskich lub opiekuńczych)- nie może to być osoba nie dająca rękojmi należytego wywiązania się z obowiązków.

• wydanie postanowienia o ustanowieniu opieki (w zasadzie wiąże dotychczasowego kandydata)

• złożenie przez opiekuna przyrzeczenia po którym otrzymuje on stosowne zaświadczenie.

• Prawna treść opieki .

W zakres opieki wchodzi :

• piecza nad osobą i majątkiem pupila

• reprezentowanie pupila

• obowiązek wychowywania ( małoletniego - nie dotyczy ubezwłasnowolnienia.

• Sprawowanie opieki

Opieka sprawowana jest pod nadzorem sądu opiekuńczego. Jest to nadzór bieżący i kreatywny .

Elementy nadzoru:

• obowiązek sporządzenia inwentarza majątku podopiecznego i przedstawienie sądowi;

• składanie wyjaśnień we wszystkich sprawach z zakresu opieki;

• sprawozdania opiekuna składane wraz z rachunkami

• sądowy nadzór w zakresie zarządzania majątkiem pupila

Kreatywność zarządu zarządu polega na udzielaniu opiekunowi wskazówek i poleceń co do sposobu wykonywania opieki.

Opiekun jest w mniejszym stopniu niż rodzice - samodzielny.

Na opiekunie ciąży obowiązek wysłuchania zdania pupila (jeśli pozwala stan umysłowy), ale i uwzględnienia - w miarę możności - rozsądnych życzeń pozostającego pod opieką.

Opieka jest w zasadzie funkcją honorową .(bezpłatna, ale sąd może przyznać okresowe lub jednorazowe wynagrodzenie).

• Zwolnienie opiekuna .

Obligatoryjnie :

• przeszkody faktyczne (np. bardzo zły stan zdrowia )

• przeszkody prawne (pozbawienie władzy rodzicielskiej nad własnym dzeckiem)

• gdy dopuszcza się czynów lub zaniedbań naruszających dobro pupila

• ustanie opieki (vide pkt poniżej)

Fakultatywnie:

• na jego własne żądanie ( jeśli sąd uzna powagę przyczyn)

Podstawowym skutkiem zwolnienia opiekuna jest konieczność ustanowienia nowego.

• Przyczyny i skutek ustania opieki .

Opieka jako instytucja ustaje z mocy prawa z chwilą ustąpienia przyczyn jej ustanowienia :

• małoletni uzyska pełnoletność

• przywrócona zostanie władza rodzicielska co najmniej jednego z rodziców

• uchylenie ubezwłasnowolnienia lub zamiana na częściowe

• śmierć pupila.

Ustanie opieki (zwolnienie opiekuna) powoduje skutki w zakresie praw majątkowych -np.

• wydanie majątku pupila

• obowiązek złożenia rachunku końcowego z zarządu majątkiem pupila

• możliwość podnoszenia wzajemnych roszczeń z tytułu nakładów ( pupila jak i opiekuna)

55. KURATELA

DZIAŁ III - KURATELA.

Art. 178. [Odesłanie do innych przepisów] § 1. Kuratora ustanawia się w wypadkach w ustawie przewidzianych.

§ 2. W zakresie nie uregulowanym przez przepisy, które przewidują ustanowienie kuratora, stosuje się odpowiednio do kurateli przepisy o opiece z zachowaniem przepisów poniższych.

Art. 179. [Odpłatność] § 1. Organ państwowy, który ustanowił kuratora, przyzna mu na jego żądanie stosowne wynagrodzenie za sprawowanie kurateli. Wynagrodzenie pokrywa się z majątku osoby, dla której kurator jest ustanowiony, a jeżeli osoba ta nie ma majątku, wynagrodzenie pokrywa ten, na czyje żądanie kurator został ustanowiony.

§ 2. Wynagrodzenia nie przyznaje się, jeżeli nakład pracy kuratora jest nieznaczny, a sprawowanie kurateli czyni zadość zasadom współżycia społecznego.

Art. 180. [Ustanie] § 1. Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, organ państwowy, który ustanowił kuratora, uchyli kuratelę, gdy odpadnie jej cel.

§ 2. Jeżeli kurator został ustanowiony do załatwienia poszczególnej sprawy, kuratela ustaje z chwilą ukończenia tej sprawy.

Art. 181. [Ubezwłasnowolnienie częściowe] § 1. Kurator osoby ubezwłasnowolnionej częściowo jest powołany do jej reprezentowania i do zarządu jej majątkiem tylko wtedy, gdy sąd opiekuńczy tak postanowi.

§ 2. W razie uchylenia ubezwłasnowolnienia kuratela ustaje z mocy prawa.

Art. 182.  [Dziecko poczęte] Dla dziecka poczętego, lecz jeszcze nie urodzonego, ustanawia się kuratora, jeżeli jest to potrzebne do strzeżenia przyszłych praw dziecka. Kuratela ustaje z chwilą urodzenia się dziecka.

Art. 183. [Osoba ułomna] § 1. Osoba ułomna może żądać ustanowienia kuratora, jeżeli potrzebuje pomocy do prowadzenia wszelkich spraw albo spraw określonego rodzaju. Zakres obowiązków i uprawnień kuratora określa sąd opiekuńczy.

§ 2. Kuratelę uchyla się na żądanie osoby ułomnej, dla której była ustanowiona.

Art. 184. [Osoba nieobecna] § 1. Dla ochrony praw osoby, która z powodu nieobecności nie może prowadzić swoich spraw, a nie ma pełnomocnika, ustanawia się kuratora. To samo dotyczy wypadku, gdy pełnomocnik nieobecnego nie może wykonywać swoich czynności albo gdy je wykonywa nienależycie.

§ 2. Kurator powinien przede wszystkim postarać się o ustalenie miejsca pobytu osoby nieobecnej i zawiadomić ją o stanie jej spraw.

ZAGADNIENIA OBJĘTE ZAKRESEM EGZAMINU - ROK AKADEMICKI 2002/2003

II. PRAWO RZECZOWE

1. POJĘCIE I OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA PRAWA RZECZOWEGO W ZNACZENIU PRZEDMIOTOWYM

Tradycyjnie już wyróżnia się w literaturze pojęcie prawa rzeczowego w znaczeniu podmiotowym i w znaczeniu przedmiotowym.

Prawo rze­czowe w znaczeniu przedmiotowym - oznacza zespół przepisów, które regulują formy prawne korzystania z rzeczy przybierające postać podmiotowych praw rzeczowych, jest więc zespołem źródeł prawa regulującego problematykę podmiotowych praw rzeczowych, czyli regulującego:

• powstanie treści,

• zmianę,

• ustanie

prawa własności oraz innych form korzystania z rzeczy, czyli praw rzeczowych w znaczeniu podmiotowym.

Podstawowe źródła prawa rzeczowego.

• zasadniczy trzon stanowią przepisy księgi II Kodeksu cywilnego w wyrażeniu ustawowym zatytułowanej „własność i inne prawa rzeczowe", a w obiegowym języku prawniczym nazywanej często właśnie „prawem rzeczowym".

• zastoso­wanie znajdują tu jeszcze przepisy pozostałych ksiąg Kodeksu cywilnego; cho­ciażby z księgi I przepisy dotyczące przedmiotów stosunków cywilnoprawnych [art.44-55 Kc], a z księgi III i IV przepisy dotyczące nabycia i utraty praw pod­miotowych.

• niezbędne jest również sięganie do Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego zakresie zawartej tam regulacji majątkowej,

• sporą dozę problematyki prawno-rzeczowej zawiera również Kodeks postępowania cywilnego.

Poza rzeczą niekiedy przedmiotem praw rzeczowych mogą być prawa majątkowe np. użytkowanie praw, zastaw na prawach, hipoteka na użytkowaniu wieczystym.

2. CECHY CHARAKTERYSTYCZNE PRAW RZECZOWYCH W ZNACZENIU PODMIOTOWYM

Prawo rzeczowe w znaczeniu podmiotowym - oznacza tę kategorię cywilnych praw podmiotowych, które spełniają łącznie dwa warunki:

• dotyczą rzeczy i

• ukształtowane zostały jako prawa bezwzględne, czyli skuteczne wobec wszystkich (erga omnes).

W systemie prawa cywilnego istnieją dwie podstawowe kategorie majątkowych praw podmiotowych:

• prawa rzeczowe o podanych wcześniej cechach;

• prawa obligacyjne - podstawowym prawem obligacyjnym jest wierzytelność, której istotą jest to, że strona uprawniona może żądać od strony zobowiązanej określonego zachowania (świadczenia).

Cywilnoprawne formy korzystania z rzeczy są niejednolite, przybierają mianowicie postać:

• praw podmiotowych bezwzględnych (prawo własności i inne prawa rzeczowe) bądź

• praw podmiotowych względnych (najem, dzierżawa, użyczc­ie itd.).

Rozdzielona jest równocześnie regulacja prawna korzystania z rzeczy w zależności od rodzaju przyjętego prawa podmiotowego:

• regulację korzystania z rzeczy pod postacią praw bezwzględnych zawierają zasadniczo przepisy księgi II Kodeksu cywilnego oraz dalszych ustaw odrębnych, zaś

• regulację praw względnych znajdujemy wśród przepisów księgi III Kodeksu cywilnego oraz dalszych przepisów odrębnych i związkowych.

Rodzaje podmiotowych praw rzeczowych (ich kolejność ma znaczenie):

1. prawo własności,

2. użytkowanie wieczyste,

3. ograniczone prawa rzeczowe, a wśród nich:

• użytkowanie,

• służebność,

• zastaw,

• własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego,

• spółdziel­cze prawo do lokalu użytkowego,

• prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej,

• hipoteka.

Mamy więc do czynienia z trójpodziałem podmiotowych praw rzeczo­wych:

1. naczelną funkcję pełni tu prawo własności - obejmuje najszerszą gamę uprawnień, a mianowicie uprawnia do korzystania z rzeczy (własnej) i rozpo­rządzania rzeczą [art.140 Kc], z niego wywodzą się dalsze prawa rzeczowe (prawa na rzeczy cudzej),

2. pośrednim, choć zbliżonym do prawa własności, jest prawo użytkowania wieczystego; użytkownik wieczysty może korzystać z gruntu państwowego lub komunalnego, może również swoim prawem rozporządzać [art.233 Kc].

3. natomiast bardzo zróżnicowana jest, stosownie do ich mnogości, treść ogra­niczonych praw rzeczowych:

• wszystkie ograniczają jednak, choć w różnym stopniu, cudze prawo własności,

• niektóre z nich wiążą się z posiadaniem rzeczy; użytkowanie, zastaw, spółdzielcze własnościowe prawo do lokalu (we wszyst­kich odmianach),

• pierwsze z nich uprawnia do używania rzeczy i pobierania jej pożytków [art.252 Kc],

• spółdzielcze prawo do lokalu uprawnia do używania przydzielonego lokalu [art.213 §1 Pr. Spółdz]; ponadto jest ono zbywalne i dzie­dziczne [art.223 §1 Pr.Spółdz.].

• natomiast prawo zastawu nie daje żadnego uprawnienia do używania rzeczy; przysługujące zastawnikowi posiadanie rzeczy stanowi jedynie (i aż) gwarancję realnego zabezpieczenia wierzytelności,

Istotnym elementem praw rzeczowych w znaczeniu podmiotowym jest ich szczególny przedmiot, którym jest  rzecz, rozumiana jako przedmiot materialny. Istnieje zasada zamkniętej listy praw rzeczowych, co oznacza, że zainteresowani mogą ustanawiać jedynie takie prawa rzeczowe, jakie ustawa przewiduje.

3. RZECZY JAKO PRZEDMIOTY PRAW RZECZOWYCH

W literaturze prawniczej sporne jest zagadnienie przedmiotu stosunków cy­wilnoprawnych (i wszelkich stosunków prawnych), spór ten prze­nosi się także na płaszczyznę przedmiotu praw podmiotowych.

Przedmiotem stosunków cywilnoprawnych jest określone zachowanie się stron stosunku re­gulowane normami prawa cywilnego; zachowanie dozwolone, nakazane lub zakazane, które odnosi się do pewnych określonych obiektów, można tu wska­zać na:

• rzeczy,

• przedmioty materialne nie będące rzeczami,

• przedmioty niemate­rialne.

Uwzględniając powyższe, można stwierdzić, że w prawie rzeczowym przedmiotami, na które skierowana jest regulacja prawna, są rzeczy jako przedmioty materialne, na tej podstawie mówimy więc o rzeczach jako przedmiotach stosunków prawnorzeczowych (cywilnoprawnych) czy też o rzeczach jako przedmio­tach podmiotowych praw rzeczowych.

Zasadniczo, według prawa polskiego, przedmiotem praw rzeczowych (stosunków prawnorze­czowych) mogą być jedynie istniejące rzeczy zindywidualizowane.

Rzeczy - rzeczami w rozumieniu Kodeksu cywilnego [art.45] są tylko przedmioty materialne, a wśród nich:

• materialne części przyrody w stanie pierwotnym lub przetworzonym,

• na tyle wyodrębnione (w sposób naturalny lub sztuczny),

• że w stosunkach społeczno - gospodarczych mogą być traktowane jako dobra samoistne.

Zatem można mówić o przesłankach rzeczy, czyli że są one:

• materialne,

• wyodrębnione,

• mogą być przedmiotem obrotu.

Klasyfikacja rzeczy - pyt.8 Części ogólnej „Przedmioty stosunków cywilnoprawnych”.

4. RZECZY RUCHOME I NIERUCHOMOŚCI

Doniosłe znaczenie prawne ma podział rzeczy na:

• nieruchomości i

• rzeczy ruchome.

W regulacji prawnej odbija się to ustanowieniem odrębnego, szcze­gólnego reżimu prawnego dla nieruchomości, co jest miarą gospodarczej funk­cji nieruchomości, a mianowicie:

1. najpierw wyodrębniono grupę praw podmiotowych zarezerwowanych wyłącznie dla nieruchomości, czyli:

• użytkowanie wieczyste, służebności, hipoteka,

• własnościowe pra­wo do lokalu w spółdzielni mieszkaniowej (w obszarze stosunków obligacyj­nych dożywocie).

2. dalej - instytucja ksiąg wieczystych służy ujawnieniu praw rzeczowych (oraz niektórych praw i roszczeń osobistych) na nieruchomo­ściach.,

3. spotykamy wreszcie - w obrębie prawa własności, znaczne różnice re­gulacji legislacyjnej dotyczącej granic prawa własności oraz nabycia i utraty prawa własności nieruchomości.

Na drugim biegunie brak zaś zasadniczo równie drastycznej, interwencyjnej regulacji prawnej w odniesieniu do rzeczy ruchomych, sporadyczne wyjątki dotyczące rzeczy specjalnego przeznaczenia (dobra kultury, broń itp.) nie czy­nią zasadniczego wyłomu. Mając na uwadze powyższe można więc powiedzieć, że prawo podmiotowe praktycznie jest zarezerwowane wyłącznie dla nieruchomości.

NIERUCHOMOŚCI

Pojęcie nieruchomości zdefiniowano w [art.46 §1 Kc] - zgodnie z nim nieruchomościami są:

• części powierzch­ni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności (grunty), jak również

• budynki trwale z gruntem związane lub części takich budynków, jeżeli na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności.

NIERUCHOMOŚĆ GRUNTOWA

Zasadniczo grunty stanowią nieruchomości, w literaturze prawniczej uży­wa się wielokrotnie na oznaczenie tego rodzaju nieruchomości pojęcia nieru­chomości gruntowej.

Budynki oraz inne urządzenia trwale z gruntem związa­ne są zaś (co do zasady) częściami składowymi gruntu według zasady super-ficies solo cedit [art.48 Kc], zatem jako część składowa nie stanowią odrębnego przed­miotu własności (dzielą losy prawne gruntu [zob. art.47 §1 Kc]).

Możliwe są jednak od tej zasady wyjątki przewidziane w ustawie:

• sygnalizuje taką możliwość [art.46 §1 Kc] infine oraz [art.48 Kc] inpuncipio - budynki oraz części budynków są nieruchomościami w rozumieniu prawa (a nie częściami składowymi),

• jeżeli na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny przed­miot własności, można wtedy mówić o nieruchomości budynkowej lub lokalowej.

Natomiast zwykłą postać nieruchomości stanowią grunty - zgodnie z [art.46 §1 Kc] wyróżnienie nieruchomości następuje za pomocą prawnego kryterium własności, po geodezyjnym określeniu jej granic.

Nieruchomością (tutaj nieruchomością gruntową) jest więc:

• wydzielona fizycznie (geodezyjnie) i

• wyodrębniona prawnie (poprzez osobę właściciela)

• część powierzchni ziemskiej.

NIERUCHOMOŚĆ ROLNA

Od nieruchomości w rozumieniu [art.46 Kc] należy odróżnić nieruchomość rolną zdefiniowaną w [art.46¹ Kc], zgodnie z nim nieruchomościami rolnymi (gruntami rolnymi) są nieruchomości, które są lub mogą być :

• wykorzystywane do prowadzenia działalności wytwórczej w rolnictwie

• w zakresie produkcji roślinnej i zwierzęcej, nie wyłączając produkcji ogrodniczej, sadowniczej i rybnej.

RZECZY RUCHOME

W Kodeksie cywilnym nie określono natomiast pojęcia rzeczy ruchomych, niemniej jednak a contrario trzeba uznać, że należą do nich: wszelkie przed­mioty materialne nie stanowiące nieruchomości ani ich części składowych (z zasady nie podlegają rejestrowi - wyjątek stanowi np. ewidencja pojazdów).

5. CZĘŚĆ SKŁADOWA RZECZY

Poszczególne rzeczy miewają częstokroć złożoną strukturę fizyczną, naj­częściej składają się:

• z różnych elementów, które

• w wyniku połączenia tracą sa­modzielny byt

• i stanowią jedną całość w sensie fizycznym i gospodarczym.

Według przepisu [art.47 §2 Kc] częścią składową rzeczy jest wszystko, co nie może być od niej odłączone:

• bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości albo

• bez uszkodzenia lub istotnej zmiany przedmiotu odłączo­nego.

(np.: silnik w samochodzie, budynek wzniesiony na gruncie, drzewo w lesie).

Trzeba jeszcze uzupełnić, że przedmioty połączone z rzeczą tylko do prze­mijającego użytku nie stanowią części składowych [art.47 §3 Kc] (np.: barak na placu budowy, kiosk handlowy na placu targowym).

Widać więc, że określony przedmiot staje się częścią składową rzeczy jeżeli:

• jest z nią na stałe połączony w sensie fizycznym (nie tylko gospodarczym)

• na tyle mocno, że ich rozłączenie spowodowałoby zasadnicze zmiany bądź ca­łości, bądź przedmiotu odłączonego.

Wymaga szczególnego podkreślenia, że część składowa rzeczy:

• nie może być odrębnym przedmiotem własności oraz innych praw rzeczowych [art.47 §1 Kc],

• inaczej mówiąc, określona rzecz złożona jest w całości jednym przed­miotem własności i dalszych praw rzeczowych,

• własność rzeczy rozciąga się na jej części składowe.

[Art.48 Kc]  Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, do części składowych gruntu należą w szczególności budynki i inne urządzenia trwale z gruntem związane, jak również drzewa i inne rośliny od chwili zasadzenia lub zasiania.

[Art.49 Kc]  Urządzenia służące do doprowadzania lub odprowadzania wody, pary, gazu, prądu elektrycznego oraz inne urządzenia podobne nie należą do części składowych gruntu lub budynku, jeżeli wchodzą w skład przedsiębiorstwa lub zakładu.

[Art.50 Kc]  Za części składowe nieruchomości uważa się także prawa związane z jej własnością.

6. RZYNALEŻNOŚĆ

Od części składowych należy odróżnić pojęcie przynależności rzeczy, we­dług przepisu [art.51 §1 Kc] przynależnościami są:

• rzeczy ruchome potrzebne do korzystania z innej rzeczy (rzeczy głównej) zgodnie z jej przeznaczeniem,

• jeżeli pozostają z nią w faktycznym związku odpowiadającym temu celowi.

Przykład: ciągnik rolniczy w gospodarstwie rolnym, meble w mieszkaniu, itd.

Nie może być przynależnością rzecz nie należąca do właściciela rzeczy głównej [art.51 §2 Kc]. Przynależność nie traci swojego charakteru przez przemi­jające pozbawienie jej faktycznego związku z rzeczą główną [art.51 §3 Kc].

W przeciwieństwie do części składowych:

• brakuje tu ścisłego związku fi­zycznego,

• najistotniejszy zaś jest funkcjonalny (gospodarczy) związek przy­należności z rzeczą główną,

• w związku z tym możliwe jest rozdzielenie przy­należności i rzeczy głównej bez jakiejkolwiek szkody fizycznej,

• obrazowo mówiąc, przynależność służy do lepszego, wygodniejszego, niekiedy komfor­towego korzystania z rzeczy głównej.

Przykład: radioodtwarzacz w samochodzie, luksusowe wyposażenie mieszkania.

Z uwagi na specyfikę przynależności ustawodawca nie zastrzega już tutaj przesadnych rygorów prawnych, zbliżonych do reżimu prawnego części skła­dowych, a mianowicie:

• nie zastrzega, że przynależność nie może być odrębnym przed­miotem własności oraz innych praw rzeczowych,

• postanawia natomiast, prze­pisem rangi iuris dispositivi, że czynność prawna mająca za przedmiot rzecz główną odnosi skutek także względem przynależności, chyba że co innego wy­nika z treści czynności albo z przepisów szczególnych [art.52 Kc],

• mogą więc strony czynności prawnej wyłączyć z obrotu przynależności, gdy rozporządzają rzeczą główną, jeżeli zaś nie zawierają w umowie takiego postanowienia, roz­porządzenie obejmuje rzecz główną wraz z przynależnością.

7. WŁASNOŚĆ (pojęcie, treść, granice, wykonywanie)

POJECIE WŁASNOŚCI

Własność w znaczeniu prawnym - oznacza przeniesienie podstawowej instytucji dla danego systemu społeczno-ekonomicznego na grunt prawa, w tym znaczeniu własność stanowi prawną formę korzystania z rzeczy, czyli jest to tylko jedna, podstawowa forma władania częściami przyrody, która musi być odróżniana od innych form władania, jak użytkowanie, najem czy dzierżawa.

Własność z znaczeniu ekonomicznym - oznacza każdą formę władania częściami przyrody mającymi wartość majątkową, która pozwala na zawłaszczenie materialnych części przyrody, czyli w tym znaczeniu właścicielem jest ten, kto faktycznie dysponuje w swoim interesie danym dobrem majątkowym, przy czym obojętna jest forma prawna, która takie dysponowanie umożliwia.

Prawo własności jest:

• prawem bezwzględnym - podobnie jak wszystkie prawa rzeczowe jest skuteczne wobec wszystkich (erga omnes),

• prawem podmiotowo-uniwersalnym - zasadniczo bowiem może przysługiwać każdej osobie, poza nielicznymi wyjątkami (np. uzasadnione ograniczenia dotyczące posiadania broni, itp.),

• prawem bezterminowym - nie spotykamy współcześnie w ustawodawstwie polskim własności podzielonej w czasie, zasadniczo, ze swej natury, własność trwa tak długo, jak długo istnieje rzecz będąca przedmiotem własności, w tym czasie następują jedynie podmiotowe zmiany wła­sności, wyjątki:

• odrębna własnośći budynków nabytych lub wzniesionych przez użytkownika wieczystego,

• czasowe ograniczenie własności rzeczy ruchomych z woli stron, można przenieść własność rzeczy ruchomej z zastrzeże­niem terminu końcowego (nie można tak uczynić w przypadku nieru­chomości),

• jest najszerszym i najpełniejszym prawem rzeczowym - dalsze prawa rzeczowe są już formą pochodną od prawa wła­sności.

TREŚĆ WŁASNOŚCI

Na podstawie obowiązujących przepisów można mówić o:

• treści pozytywnej własności - którą są uprawnienia właściciela (posiadają swoje granice) oraz

• treści negatywnej własności - którymi jest oprócz określonych ograniczeń dla samego właściciela także powszechny obowiązek nienaruszania sfery dozwolonego zachowania się właściciela przez osoby trzecie jako „wyłączone" i zobowiązane do bier­nego przestrzegania cudzej własności.

UPRAWNIENIA - treść pozytywna własności

Przepis [art.140 Kc], zakłada, że właściciel może z rzeczą czynić wszystko, czego mu prawo nie zabrania, a mianowicie:

W granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego właściciel może,

• z wyłączeniem innych osób, (wyrażą negatywna treść własności dla osób trzecich)

• korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem swego prawa,

• w szczególności może pobierać pożytki i inne dochody z rzeczy.

• W tych samych granicach może rozporządzać rzeczą.

Pozytywną stronę własności opisuje najlepiej stara, tradycyjna triada uprawnień:

1) posiadanie IUS POSSIDENDI,

2) używanie, pobieranie pożytków, zużycie rzeczy IUS UTENDI, FRUENDI, ABUTENDI,

3) rozporządzanie rzeczą IUS DISPONENDI

Wyliczenie wszelkich uprawnień właściciela w sposób pełny i zamknięty jest niemożliwe, gdyż te uprawnienia mogą mieć różny charakter: od uprawnień do określonych działań (zaniechań) faktycznych, po działania prawne.

Istnieje swoiste domniemanie uprawnień na korzyść właściciela, oznacza to, że konkretny atrybut służy właścicielowi, chyba że z przepisu szczegółowego wynikałby wniosek odmienny.

GRANICE WŁASNOŚCI ORAZ JEJ WYKONYWANIE

OGRANICZENIA - treść negatywna własności:

Treścią negatywna prawa własności - są ustawowe wyznaczniki prawa własności, które wiążą się z powszechnym obowiązkiem nienaruszania sfery dozwolonego zachowania się właściciela (tzw. granice przestrzenne i czasowe), należą do nich wyznaczniki opisane w [art.140 Kc]:

W granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego właściciel może,

• z wyłączeniem innych osób, (wyrażą negatywna treść własności dla osób trzecich)

• korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem swego prawa,

• w szczególności może pobierać pożytki i inne dochody z rzeczy.

• W tych samych granicach może rozporządzać rzeczą.

Najważniejszym wyznacznikiem prawa własności są granice prawa (ustaw), należą do nich :

I. Ograniczenia prawa własności wynikające z przepisów prawa cywilnego, w zakresie korzystania z nieruchomości związane z prawem sąsiedzkim [art.144-154 Kc].

[Art.144 Kc] Właściciel nieruchomości powinien przy wykonywaniu swego prawa powstrzymywać się od działań, które by zakłócały korzystanie z nieruchomości sąsiednich ponad przeciętną miarę, wynikającą ze społeczno-gospodarczego przeznaczenia nieruchomości i stosunków miejscowych.

Są to przepisy nakładające na sąsiadów ograniczenia i obowiązki pozwalające na w miarę bezkonfliktowe wykonywanie prawa własności nieruchomości, a mianowicie:

1. Ograniczające oddziaływanie (immisje) na nieruchomości sąsiedzkie oraz określające sposób korzystania z przygranicznych pasów ziemi, należą do nich np. immisje:

• bezpośrednie: są bezwzględnie zakazane, szkodzimy bezpośrednio sąsiadowi np. skierowanie na jego grunt za pomocą urządzeń własnych ścieków itp.

• pośrednie: np. wytwarzanie hałasu, zapachów itp.

• materialne: np. pył, dym, energia, hałas, światło itp.

• niematerialne: związane z oddziaływaniem na sferę psychiczną np. poczucie estetyki, poczucie zagrożenia.

[Art.147 Kc] Właścicielowi nie wolno dokonywać robót ziemnych w taki sposób, żeby to groziło nieruchomościom sąsiednim utratą oparcia.

[Art.148 Kc] Owoce spadłe z drzewa lub krzewu na grunt sąsiedni stanowią jego pożytki. Przepisu tego nie stosuje się, gdy grunt sąsiedni jest przeznaczony na użytek publiczny.

[Art.149 Kc] Właściciel gruntu może wejść na grunt sąsiedni w celu usunięcia zwieszających się z jego drzew gałęzi lub owoców. Właściciel sąsiedniego gruntu może jednak żądać naprawienia wynikłej stąd szkody.

[Art.150 Kc] Właściciel gruntu może obciąć i zachować dla siebie korzenie przechodzące z sąsiedniego gruntu. To samo dotyczy gałęzi i owoców zwieszających się z sąsiedniego gruntu; jednakże w wypadku takim właściciel powinien uprzednio wyznaczyć sąsiadowi odpowiedni termin do ich usunięcia.”

2. Przewidujące powstanie służebności :

• służebność drogi koniecznej może zostać ustanowiona w drodze umownej lub w trybie orzeczenia sądowego:

[Art.145 Kc]  § 1. Jeżeli nieruchomość nie ma odpowiedniego dostępu do drogi publicznej lub do należących do tej nieruchomości budynków gospodarskich, właściciel może żądać od właścicieli gruntów sąsiednich ustanowienia za wynagrodzeniem potrzebnej służebności drogowej (droga konieczna).

§ 2. Przeprowadzenie drogi koniecznej nastąpi z uwzględnieniem potrzeb nieruchomości nie mającej dostępu do drogi publicznej oraz z najmniejszym obciążeniem gruntów, przez które droga ma prowadzić. Jeżeli potrzeba ustanowienia drogi jest następstwem sprzedaży gruntu lub innej czynności prawnej, a między zainteresowanymi nie dojdzie do porozumienia, sąd zarządzi, o ile to jest możliwe, przeprowadzenie drogi przez grunty, które były przedmiotem tej czynności prawnej.

§ 3. Przeprowadzenie drogi koniecznej powinno uwzględniać interes społeczno-gospodarczy.

3. Regulujące problem granic:

• granice przestrzenne ruchomości zawierają się w jej bryle,

• granice przestrzenne budynków i lokali zamykają się w ich bryłach,

• granice przestrzenne gruntu:

[Art.143 Kc] W granicach określonych przez społeczno-gospodarcze przeznaczenie gruntu własność gruntu rozciąga się na przestrzeń nad i pod jego powierzchnią. Przepis ten nie uchybia przepisom regulującym prawa do wód.

• granice przy budowie:

[Art.151 Kc]  Jeżeli przy wznoszeniu budynku lub innego urządzenia przekroczono bez winy umyślnej granice sąsiedniego gruntu, właściciel tego gruntu nie może żądać przywrócenia stanu poprzedniego, chyba że bez nie uzasadnionej zwłoki sprzeciwił się przekroczeniu granicy albo że grozi mu niewspółmiernie wielka szkoda. Może on żądać albo stosownego wynagrodzenia w zamian za ustanowienie odpowiedniej służebności gruntowej, albo wykupienia zajętej części gruntu, jak również tej części, która na skutek budowy straciła dla niego znaczenie gospodarcze.

• rozgraniczenie gruntów:

[Art.152 Kc]  Właściciele gruntów sąsiadujących obowiązani są do współdziałania przy rozgraniczeniu gruntów oraz przy utrzymywaniu stałych znaków granicznych; koszty rozgraniczenia oraz koszty urządzenia i utrzymywania stałych znaków granicznych ponoszą po połowie.

II. Ograniczenia prawa własności wynikające z innych przepisów niż prawo cywilne, do takich ograniczeń zaliczamy:

• zabrania się zbyt niskich lotów samolotem i innymi pojazdami powietrznymi (prawo lotnicze),

• ograniczenia dotyczące własności wszelkich kopalin (prawo górnicze),

• indywidualnie nikt nie może stać się właścicielem dobra powszechnego, czyli np.: jeziora z wodami przepływowymi, rzeki, dóbr kultury (zamku na Wawelu) itp., inaczej mówiąc dobra powszechne są wyłączone z obrotu cywilno-prawnego.

8. SPOSOBY NABYCIA I UTRATA WŁASNOŚCI

Ogólna charakterystyka nabycia i utraty własności:

• to zdarzenia prawne, które powodują przejście prawa własności z jednego podmiotu na drugi,

• to zdarzenia cywilnoprawne, które mogą powodować nabycie czy utratę prawa własności,

• wynika to z faktu, że najczęściej nabycie własności przez jeden podmiot oznacza utratę tego prawa po drugiej stronie, choć istnieją wyjątki (np. porzucenie rzeczy, co powoduje, że rzecz staje się niczyją, zniszczenie rzeczy itd.).

Podstawową klasyfikacją sposobów nabycia i utraty własności jest podział na:

1. pierwotne - nabywca nabywa swe prawo niezależnie od praw poprzednika, gdy nabywa rzecz niczyją lub gdy rzecz miała swego właściciela, ale nabywca nie wywodzi swego prawa od praw tego poprzedniego właściciela:

• konsekwencją pierwotnego nabycia jest z reguły to, że nabywca uzyskuje prawo własności w pełnym wymiarze, bez jakichkolwiek obciążeń,

• istnieją wprawdzie wyjątki np. w wypadku nabycia własności nieruchomości, której właściciel się zrzekł, Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność za jej obciążenia.

2. pochodne - prawo własności przechodzi na następcę w takim zakresie, jakim przysługiwało poprzedniemu właścicielowi, a więc:

• ze wszystkimi obciążeniami i ograniczeniami, jakie dotykały prawa własności,

• z zachowaniem zasady, że „nie można przenieść więcej praw niż się samemu posiada”,

• istnieją także od tej zasady wyjątki np. nabycie w dobrej wierze własności od osoby nieuprawnionej [art. 169 Kc].

Ad.1) PIERWOTNE sposoby nabycia:

ZASIEDZENIE - jest to pierwotny sposób nabycia własności, przy którym nabywca uzyskuje, ex legę, prawo własności niezależnie od praw poprzednika, definicję legalną zasiedzenia zawiera [art.172 Kc], który mówi:

„§1. Posiadacz nieruchomości nie będący właścicielem nabywa własność, jeżeli posiada nieruchomość nieprzerwanie od lat 20 jako posiadacz samoistny, chyba że uzyskał posiadanie w złej wierze.

§2. Posiadacz nieruchomość nabywa jej własność po upływie lat 30, choćby uzyskał posiadanie w złej wierze."

Przesłankami zasiedzenia są:

• posiadanie samoistne o charakterze nieprzerwanym;

• upływ czasu (różnica dotyczy długości czasu niezbędnego do zasiedzenia rzeczy ruchomych i nieruchomości oraz kwestii dobrej wiary).

• okres zasiedzenia rzeczy ruchomych to 3 lata i tylko w dobrej wierze;

• nieruchomości to 20 lat w dobrej wierze i 30 lat w złej wierze.

ZNALEZIENIE RZECZY - nabycie własności następuje na skutek niepodjęcia przez właściciela rzeczy działań zmierzających do odzyskania rzeczy zgubionej:

• o zgubieniu rzeczy możemy mówić tylko wtedy, gdy właściciel utracił posiadanie rzeczy wbrew swojej woli,

• znalazca powinien natychmiast zawiadomić o znalezieniu rzeczy osobę uprawnioną do jej odbioru albo jeżeli nie zna miejsca zamieszkania tej osoby, powinien niezwłocznie zawiadomić o znalezieniu właściwy organ państwowy,

• pieniądze, papiery wartościowe oraz inne kosztowności i mające wartość naukową lub artystyczną powinien oddać niezwłocznie na przechowanie właściwemu organowi państwowemu, inne zaś rzeczy znalezione tylko na żądanie tego organu [art. 184 §1 Kc],

• znalazca, który spełnił wszystkie te obowiązki może żądać znaleźnego wysokości 1/10 wartości rzeczy, ale musi się zgłosić najpóźniej w chwili wydania rzeczy osobie uprawnionej,

• te zasady mają zastosowanie w przypadku znalezienia rzeczy w miejscu publicznym.

Ad.2) POCHODNE sposoby nabycia:

PRZENIESIENIE [art.155 - 170 Kc] - pod tym pojęciem rozumie się przejście prawa własności na podstawie umowy, jest to pochodny sposób przejścia prawa własności.

Umowa o przeniesienie własności:

• ma charakter kauzalny (z reguły), tzn. jeżeli nie istnieje przyczyna, dla której zawarto umowę, to taka umowa jest nieważna,

• przyczynami tymi są: umowa zobowiązująca do przeniesienia własności, zapis, bezpodstawne wzbogacenie lub inne zdarzenie, z którego wynika obowiązek przeniesienia własności.

Przeniesienie własności rzeczy ruchomych:

• umowa zobowiązująca do przeniesienia własności rzeczy oznaczonej co do tożsamości jest umową o podwójnym skutku zobowiązująco - rozporządzającym i przenosi własność rzeczy w drodze jednej umowy:

• umowa taka ma charakter konsensualny gdyż do przeniesienia własności rzeczy wystarczy oświadczenie woli stron a niekoniecznie także wydanie rzeczy,

• taki podwójny skutek może być wyłączony wolą stron lub przepisami ustawy:

[Art.155 §1 Kc] Umowa sprzedaży, zamiany, darowizny lub inna umowa zobowiązująca do przeniesienia własności rzeczy co do tożsamości oznaczonej przenosi własność na nabywcę, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej albo że strony inaczej postanowiły.

• umowa przeniesienia własności rzeczy oznaczonej co do gatunku nie ma podwójnego skutku, potrzebne jest też przeniesienie posiadania tych rzeczy, czyli wydanie rzeczy:

[Art.155 §2 Kc] Jeżeli przedmiotem umowy zobowiązującej do przeniesienia własności są rzeczy oznaczone tylko co do gatunku, do przeniesienia własności potrzebne jest przeniesienie posiadania rzeczy. To samo dotyczy wypadku, gdy przedmiotem umowy zobowiązującej do przeniesienia własności są rzeczy przyszłe.

Przeniesienie własności nieruchomości:

Nieruchomości występują jako rzecz oznaczona co do tożsamości, lecz ustawa wprowadza ograniczenia swobody treści i formy umów, a mianowicie:

• zakaz przenoszenia własności nieruchomości z zastrzeżeniem warunku i terminu,

[Art.157 §1 Kc] Własność nieruchomości nie może być przeniesiona pod warunkiem ani z zastrzeżeniem terminu.

[Art.157 §2 Kc] Jeżeli umowa zobowiązująca do przeniesienia własności nieruchomości została zawarta pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu, do przeniesienia własności potrzebne jest dodatkowe porozumienie stron obejmujące ich bezwarunkową zgodę na niezwłoczne przejście własności.

• obowiązkowa forma aktu notarialnego, pod rygorem nieważności, wyjątki:

• przeniesienie następuje w trybie sądowym, albo

• w wypadku wniesienia gruntów jako wkładu do rolniczej spółdzielni produkcyjnej.

• w przypadku nieruchomości należących do Skarbu Państwa szczegółowe unormowania zawiera ustawa z 21 sierpnia 1997r. o gospodarce nieruchomościami, w takim wypadku obowiązuje zasada, że zawarcie umowy sprzedaży i oddania nieruchomości w użytkowanie wieczyste następuje w drodze przetargu (ustny ograniczony, ustny nieograniczony, pisemny nieograniczony i pisemny ograniczony).

• kolejnym ograniczeniem jest obrót nieruchomościami przez cudzoziemców, zgodnie z brzmieniem ustawy z 24 marca 1920 o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców, takie nabycie wymaga zezwolenia, wydawanego w formie decyzji administracyjnej przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji.

Przeniesienie własności przez osobę nieuprawniona do rozporządzania rzeczą [art.169 Kc]:

§1. Jeżeli osoba nieuprawniona do rozporządzania rzeczą ruchomą zbywa rzecz i wydaje ją nabywcy, nabywca uzyskuje własność z chwilą objęcia rzeczy w posiadanie, chyba że działa w złej wierze. Ta umowa ma charakter realny - wiąże się z wydaniem rzeczy nabywcy.

§2. Jednakże gdy rzecz zgubiona, skradziona lub w inny sposób utracona przez właściciela zostaje zbyta przed upływem lat 3 od chwili jej zgubienia, skradzenia lub utraty, nabywca może uzyskać własność dopiero z upływem powyższego terminu. Ograniczenie to nie dotyczy pieniędzy i dokumentów na okaziciela ani rzeczy nabytych na urzędowej licytacji publicznej lub w toku postępowania egzekucyjnego."

INNE SPOSOBY NABYCIA I UTRATY WŁASNOŚCI

ZRZECZENIE SIĘ WŁASNOŚCI NIERUCHOMOŚCI - zgodnie z [art.179 §1 Kc]:

Właściciel może wyzbyć się własności nieruchomości przez to, że się jej zrzeknie. Zrzeczenie się wymaga formy aktu notarialnego. Do zrzeczenia się własności nieruchomości potrzebna jest zgoda starosty wykonującego to zadanie jako zadanie z zakresu adm. rządowej.

Nieruchomość taka staje się własnością Skarbu Państwa, który ponosi odpowiedzialność z nieruchomości za jej obciążenia. W przypadku zrzeczenia się nieruchomości należącej do komunalnej osoby prawnej potrzebna jest zgoda zarządu gminy, na terenie której położona jest dana nieruchomość.

PORZUCENIE RZECZY RUCHOMEJ - zgodnie z [art.180 Kc]:

Właściciel może się wyzbyć rzeczy ruchomej przez to, że w tym zamiarze rzecz porzuci.

Taka rzecz porzucona przez właściciela staje się rzeczą niczyją i można nabyć jej własność przez objęcie jej w posiadanie samoistne, czyli zawłaszczenie [art.181 Kc]. Swoistym zawłaszczeniem jest nabycie własności roju pszczół [art.182 Kc].

PRZETWORZENIE RZECZY RUCHOMYCH - zgodnie z [art.192 Kc] ten, kto wytworzył nową rzecz z cudzych materiałów staje się jej właścicielem, jeżeli wartość nakładu pracy jest większa od wartości materiałów, natomiast:

• jeżeli przetworzenie dokonane było w złej wierze,

• bądź nakłady były mniejsze od wartości materiałów

to właścicielem rzeczy wytworzonej jest właściciel materiałów.

POŁĄCZENIE I POMIESZANIE - zgodnie z [art.193 Kc]:

§ 1. Jeżeli rzeczy ruchome zostały połączone lub pomieszane w taki sposób, że przywrócenie stanu poprzedniego byłoby związane z nadmiernymi trudnościami lub kosztami, dotychczasowi właściciele stają się współwłaścicielami całości. Udziały we współwłasności oznacza się według stosunku wartości rzeczy połączonych lub pomieszanych.

§2. Jednakże gdy jedna z rzeczy połączonych ma wartość znacznie większą aniżeli pozostałe, rzeczy niniejszej wartości stają się jej częściami składowymi.

Nabycie pożytków naturalnych - uprawniony do pobierania pożytków naturalnych rzeczy nabywa ich własność przez odłączenie ich od rzeczy.

9. OCHRONA WŁASNOŚCI

Ochrona prawa własności to przede wszystkim ochrona petytoryjna (wywodzi się od słowa petycjo, od skargi w prawie rzymskim, czyli ochrona „ skargowa”) - jej podstawą jest prawo, nie zależy od dobrej lub złej wiary posiadacza, jest ochroną samego tytułu własności i ma charakter bezwzględny (ochrona posesoryjna zależy od dobrej lub złej wiary posiadacza).

Ochrona petytoryjna prawa własności jest tworzona przez:

1. Roszczenie windykacyjne:

[Art.222 §1 Kc] Właściciel może żądać od osoby, która włada faktycznie jego rzeczą, ażeby rzecz została mu wydana, chyba że osobie tej przysługuje skuteczne względem właściciela uprawnienie do władania rzeczą.

• to roszczenie nieposiadającego właściciela wobec posiadającego niewłaściciela,

• to roszczenie o wydanie rzeczy (może wystąpić zarzut hamujący gdy niewłaściciel ma spisaną umowę, która jeszcze przez pewien czas obowiązuje),

• mogą się z nim wiązać roszczenia uzupełniające (np. o naprawienie szkody),

• ma charakter bezwzględny,

• wymaga spełnienia dwóch warunków:

• treścią jest żądanie wydania rzeczy i

• wynika ona z prawa własności (a nie np. z dzierżawy, czy z najmu),

• może z nim wystąpić właściciel lub współwłaściciel - posiadają tzw. legitymację czynną (musi wykazać posiadanie prawa własności),

• natomiast każdy, kto faktycznie włada cudzą rzeczą - posiada legitymację bierną,

• żądanie może być oddalone przez sąd ze względu na niezgodność z zasadami współżycia społecznego,

• nie ulega przedawnieniu jeżeli dotyczy nieruchomości,

1. Roszczenie negatoryjne:

[Art.222 §2 Kc] Przeciwko osobie, która narusza własność w inny sposób aniżeli przez pozbawienie właściciela faktycznego władztwa nad rzeczą, przysługuje właścicielowi roszczenie o przywrócenie stanu zgod­nego z prawem i o zaniechanie naruszeń.

• to roszczenie wobec naruszającego naszą własność,

• składa się z dwóch uprawnień (mogą wystąpić łącznie lub oddzielnie):

• żądania przywrócenia stanu zgodnego z prawem i

• zaniechania naruszeń,

• legitymację czynną ma właściciel,

• legitymację bierną natomiast każdy, kto naruszył prawo własności w inny sposób niż pozbawienie właściciela władania rzeczą,

• nie ulega przedawnieniu jeżeli dotyczy nieruchomości.

2. Roszczenie uzupełniające [art.224 K.c.]:

§1. Samoistny posiadacz w dobrej wierze nie jest obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i nie jest odpowiedzialny ani za jej zużycie, ani za jej pogorszenie lub utratę. Nabywa własność pożytków naturalnych, które zostały od rzeczy odłączone w czasie jego posiadania, oraz zachowuje pobrane pożytki cywilne, jeżeli stały się w tym czasie wymagalne.

§2. Jednakże od chwili, w której samoistny posiadacz w dobrej wierze dowiedział się o wytoczeniu przeciwko niemu powództwa o wydanie rzeczy, jest on obowiązany do wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy i jest odpowiedzialny za jej zużycie, pogorszenie lub utratę, chyba że pogorszenie lub utrata nastąpiła bez jego winy. Obowiązany jest zwrócić pobrane od powyższej chwili pożytki, których nie zużył, jak również uiścić wartość tych, które zużył. (tak samo samoistny posiadacz w złej wierze)

• żądanie wynagrodzenia za korzystanie z rzeczy,

• zwrot pożytków lub ich równowartości,

• odszkodowanie z powodu zużycia, pogorszenia lub utraty rzeczy,

• przysługuje właścicielowi przeciwko posiadaczowi samoistnemu i zależnemu,

• roszczenie takie przedawnia się z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy,

• przykłady: roszczenia posiadacza o zwrot nakładów [art.226 Kc], roszczenia związane z budową na cudzym gruncie [art.231 Kc].

10. WSPÓŁWŁASNOŚĆ (pojęcie, rodzaje, zarząd rzeczą wspólną, zniesienie współwłasności)

POJĘCIE

[Art.195 Kc] Własność tej samej rzeczy może przysługiwać niepodzielnie kilku osobom (współwłasność).

Jest to sytuacja podzielności prawa, gdy jedno prawo własności przysługuje kilku osobom, mogą być różne kryteria podzielności prawa:

• według czasu jego trwania,

• według treści,

• według kryterium podmiotowości.

Cechy charakterystyczne współwłasności wynikające z ww. artykułu:

• jedność przedmiotu,

• wielość podmiotów,

• niepodzielność wspólnego prawa (każdy ma prawo do całej rzeczy ograniczone jedynie takim samym prawem pozostałych współwłaścicieli).

[Art.197 Kc] Domniemywa się, że udziały współwłaścicieli są równe.

[Art.198 Kc] Każdy ze współwłaścicieli może rozporządzać swoim udziałem bez zgody pozostałych współwłaścicieli.

RODZAJE - w polskim systemie prawnym wyróżnia się dwa rodzaje współwłasności [art.196 Kc]:

• współwłasność łączna - jest ujmowana jako stosunek o charakterze trwałym, który:

• istnieje tak długo, jak istnieje stosunek podstawowy,

• jest współwłasnością bezudziałową i każdy ze współwłaścicieli ma prawo do całej rzeczy, które to prawo musi być godzone z analogicznymi uprawnieniami pozostałych współwłaścicieli,

• uprawniony nie może w ogóle dysponować swoimi prawami do rzeczy objętych współwłasnością.

• współwłasność w częściach ułamkowych - jest to stosunek o charakterze przejściowym:

• przewiduje się możliwość zniesienia jej w każdej chwili,

• każdy ze współwłaścicieli ma swój określony ułamkiem udział,

• współwłaściciel może swoim udziałem rozporządzać,

ZARZĄD RZECZĄ WSPÓLNĄ

Jest to podejmowanie wszelkich rozstrzygnięć i dokonywanie wszelkiego rodzaju czynności dotyczących rzeczy wspólnej. Ze względu na źródła regulacji owego zarządu możemy wyróżnić:

• zarząd ustawowy - ustawowe zasady opierają się na wyróżnieniu czynności zwykłego zarządu i czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu;

Czynności zwykłego zarządu - jest to załatwianie bieżących spraw związanych ze zwykła eksploatacją i utrzymywaniem jej w stanie nie pogorszonym w ramach jej aktualnego przeznaczenia (wg literatury i orzecznictwa):

• do czynności takich potrzebna jest zgoda większości współwłaścicieli,

• przy braku takiej zgody każdy ze współwłaścicieli może żądać upoważnienia sądowego do dokonania czynności,

• każdy ze współwłaścicieli może wystąpić do sądu o wyznaczenie zarządcy (zarząd sądowy):

• jeżeli nie można uzyskać zgody większości w istotnych sprawach dotyczących zwykłego zarządu albo

• jeżeli większość współwłaścicieli narusza zasady prawidłowego zarządu lub krzywdzi mniejszość.

Czynności przekraczające zakres zwykłego zarządu - do rozporządzania rzeczą wspólną oraz do innych czynności, które przekraczają zakres zwykłego zarządu (szczególnie zbycie rzeczy wspólnej i jej obciążenie):

• potrzebna jest zgoda wszystkich współwłaścicieli,

• przy braku takiej zgody współwłaściciele, których udziału wynoszą co najmniej połowę, mogą żądać rozstrzygnięcia przez sąd, który orzeknie mając na względzie cel zamierzonej czynności oraz interesy wszystkich współwłaścicieli (zarząd sądowy).

• zarząd umowny - zasady zarządu ustawowego mają tylko zastosowanie, gdy współwłaściciele nie uregulują tej kwestii w drodze umowy, możliwe są tym zakresie różne rozwiązania:

• zarządcę można wskazać w gronie współwłaścicielu lub osób trzecich,

• z zasady zarządca taki jest uprawniony i zobowiązany do dokonywania czynności zwykłego zarządu (powinno się mu udzielić pełnomocnictwa ogólnego),

• nie ma wszakże przeszkód, aby zarządca został wyposażony w uprawnienie do dokonywania czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu (odpowiednie pełnomocnictwo rodzajowe bądź do dokonywania określonych czynności).

• zarząd sądowy - ingerencja sądowa jest ingerencją doraźną, każdy ze współwłaścicieli może wystąpić do sądu o wyznaczenie zarządcy:

• jeżeli nie można uzyskać zgody większości w istotnych sprawach dotyczących zwykłego zarządu albo

• jeżeli większość współwłaścicieli narusza zasady prawidłowego zarządu lub krzywdzi mniejszość,

• w tym trybie zarządca jest uprawniony i zobowiązany do dokonywania czynności zwykłego zarządu.

ZNIESIENIE WSPÓŁWŁASNOŚCI - każdy ze współwłaścicieli ma prawo żądania zniesienia współwłasności, zniesienie współwłasności może nastąpić:

• w trybie umownym - dochodzi ono do skutku przez porozumienie współwłaścicieli co do samej zasady, że współwłasność ma zostać zniesiona oraz co do sposobu, w jaki to ma nastąpić.

• w trybie sądowym - przy braku takiego porozumienia jedyną możliwością zniesienia współwłasności jest uzyskanie stosownego rozstrzygnięcia sądowego; rozstrzygnięcie to zapada w postępowaniu nieprocesowym i przybiera formę postanowienia.

Kodeks cywilny wyróżnia trzy podstawowe sposoby zniesienia współwłasności:

1. podział rzeczy wspólnej - [art.211 Kc] stanowi, że:

Każdy ze współwłaścicieli może żądać, ażeby zniesienie współwłasności nastąpiło poprzez podział rzeczy wspólnej, chyba że podział byłby sprzeczny z przepisami ustawy lub ze społezno-gospodarczym przeznaczeniem rzeczy albo że pociągałaby za sobą istotną zmianę rzeczy lub znaczne zmniejszenie jej wartości.

2. przyznanie rzeczy jednemu ze współwłaścicieli - współwłaściciel, na rzecz którego przypadła rzecz, zobowiązany jest spłacić pozostałych współwłaścicieli.

3. sprzedaż rzeczy wspólnej - kolejnym etapem jest podział otrzymanej kwoty ze sprzedanej rzeczy wspólnej:

• jeżeli sprzedaż następuje w drodze sądowego zniesienia współwłasności, jest ona dokonywana zgodnie z przepisami KPC, czyli

• w drodze licytacji prowadzonej na takich zasadach, jak w przypadku postępowania egzekucyjnego.

11. UŻYTKOWANIE WIECZYSTE (pojęcie, treść, powstanie, wygaśnięcie, przekształcenie)

TREŚĆ

[Art.233 Kc] W granicach, określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego oraz przez umowę o oddanie gruntu Skarbu Państwa lub gruntu należącego do jednostek samorządu terytorialnego bądź ich związków w użytkowanie wieczyste, użytkownik może korzystać z gruntu z wyłączeniem innych osób. W tych samych granicach użytkownik wieczysty może swoim prawem rozporządzać. /granice te zakreśla umowa o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste/

Treść prawa wieczystego użytkowania - zawarta w tym określeniu jest zbieżna z podobnym określeniem treści prawa własności zawartym w [art.140 Kc]; jedyna zasadnicza różnica sprowadza się do wyznaczników tego prawa, a mianowicie granice prawa użytkowania wieczystego:

• poza ustawami i zasadami współżycia społecznego,

• zakreśla umowa o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste.

Prawo to może być ustanowione na rzecz:

• osób fizycznych jak i

• osób prawnych.

POJĘCIE:

Przedmiotem prawa użytkowania wieczystego - są tylko grunty stanowiące własność Skarbu Państwa lub jednostek samorządu terytorialnego już zabudowane lub przeznaczone pod zabudowę (zgodnie z planem zagospodarowania) lub na mocy przepisów szczególnych także inne grunty.

Podstawowe elementy prawa użytkowania wieczystego:

• jest prawem czasowym, które trwa co najmniej 40 lat i co najwyżej 99 lat, a w ciągu ostatnich 5 lat użytkownik wieczysty może żądać jego przedłużenia (odmowa jest dopuszczalna tylko ze względu na ważny interes społeczny),

• jest prawem celowym, czyli w umowie powinien być określony sposób korzystania z gruntu,

• jest prawem zbywalnym, czyli można jest sprzedać, podarować, zapisać w testamencie,

• jest prawem związanym z przysługującym użytkownikowi wieczystemu prawem własności budynków i urządzeń (znajdujących się na użytkowanym wieczyście gruncie), inaczej mówiąc nie można przenieś prawa własności bez jednoczesnego przeniesienia prawa użytkowania wieczystego.

POWSTANIE prawa użytkowania wieczystego:

• zawarcia umowy - wymaga formy aktu notarialnego i wpisu do Ksiąg Wieczystych, powinna być poza wyjątkami (enumeratywnie wymienionymi w ustawie) poprzedzona przetargiem (ustny ograniczony lub nieograniczony, pisemny ograniczony lub nieograniczony), minimalna cena wywoławcza równa wartości rynkowej gruntu, treść umowy określa:

• okres użytkowania,

• sposób korzystania,

• opłaty.

• uwłaszczenia państwowych lub komunalnych osób prawnych,

• decyzja administracyjna.

WYGAŚNIĘCIE prawa użytkowania wieczystego:

• upływ terminu (np. zastrzeżonego w umowie),

• rozwiązanie umowy i odebranie gruntu (np. w wyniku użytkowania gruntu w sposób sprzeczny w treścią umowy - z powództwem cywilnym występuje kierownik urzędu rejonowego lub zarząd gminy),

• porozumienie stron,

• zrzeczenie się tego prawa przez uprawnionego,

• konfuzja, czyli połączenie się w jednym ręku prawa własności i użytkowania wieczystego (np. w wyniku kupna),

• wywłaszczenie.

Użytkownikowi wieczystemu przysługuje wynagrodzenie za wzniesione lub nabyte na własność budynki lub urządzenia chyba, że użytkownik uczynił to wbrew umowie.

Roszczenia o zwrot wynagrodzenia przedawniają się z upływem trzech lat, a wraz z wygaśnięciem użytkowania wieczystego wygasają ustanowione na nim obciążenia .

PRZEKSZTAŁCENIE prawa użytkowania wieczystego w prawo własności:

Zgodnie z ustawą z dnia 1997-09-04 o przekształceniu prawa użytkowania wieczystego przysługującego osobom fizycznym w prawo własności - możliwość taka przysługiwała osobom fizycznym:

• które nabyły prawo użytkowania wieczystego przed dniem 31.10.1998r., a także do osób fizycznych będących ich następcami prawnymi i złożą wniosek do 31.12.2000r.,

• z którymi została zawarta w formie aktu notarialnego umowa o ustanowienie prawa użytkowania wieczystego przed 31.10.1998r.

• którym przysługuje prawo zabudowy nieruchomości ustanowione przed dniem wejścia w życie dekretu z 26.10.1945r. o prawie zabudowy i złożą wniosek do 31.12.2000r.

• które nabyły gospodarstwo rolne na podstawie aktu nadania, albo do ich następców, będących posiadaczami tych gospodarstw i złożą wniosek do 31.12.2000r.

• będących właścicielami lokali, którym przysługuje udział w prawie użytkowania wieczystego nieruchomości gruntowej jako w prawie związanym z własnością wyodrębnionego lokali jeżeli: wniosek złożą wszyscy współużytkownicy wieczyści do 31.12.2000r. - przy braku zgody stosuje się odpowiednio [art.199 Kc] w wyniku przekształcenia współużytkownicy wieczyści staną się wyłącznymi współwłaścicielami całej nieruchomości gruntowej.

Decyzję administracyjną w sprawie przekształcenia podejmuje:

• starosta albo prezydent miasta na prawach powiatu, wykonującego zadanie z zakresu adm. rządowej, jeżeli użytkowanie wieczyste jest ustanawiane na nieruchomości stanowiącej własność Skarbu Państwa,

• przewodniczący zarządu jednostki samorządu terytorialnego

Przekształcenie odbywa się odpłatnie:

• opłata składa się z opłat rocznych (płatne przez okres od 5-15 lat),

• uzależniona jest od czasu trwania użytkowania wieczystego,

• ustawodawca jednak wskazuje grupę użytkowników, których zwalnia od uiszczania opłat [art. 6 ustawy].

12. POJĘCIE I SYSTEMATYKA OGRANICZONYCH PRAW RZECZOWYCH

Ograniczone prawa rzeczowe - są to prawa przysługujące osobie fizycznej lub prawnej względem rzeczy będących własnością innej osoby, czyli korzystanie w oznaczonym zakresie z rzeczy cudzej (wyjątki: zastaw, hipoteka).

POWSTAWANIE ograniczonych praw rzeczowych:

• umowa miedzy nabywcą a posiadaczem - której mocą właściciel obciąża swoją rzecz prawem ograniczonym na rzecz innego podmiotu, czyli nabywcy prawa [art.245¹ K.c.], powszechnie do ustanowienia ograniczonych praw rzeczowych stosuje się przepisy o przeniesieniu własności z jednym wyjątkiem:

[Art.245 K.c.] §2. Do ustanowienia ograniczonego prawa rzeczowego na nieruchomości nie stosuje się przepisów o niedopuszczalności warunku lub terminu. Forma aktu notarialnego jest potrzebna tylko dla oświadczenia właściciela, który prawo ustanawia.

[Art.2451 Kc] Do przeniesienia ograniczonego prawa rzeczowego na nieruchomości potrzebna jest umowa między uprawnionym a nabywcą oraz - jeżeli prawo jest ujawnione w księdze wieczystej - wpis do tej księgi, chyba że przepis szczególny stanowi inaczej.

• z mocy prawa [ex lege] - np. zasiedzenie służebności gruntowej,

• orzeczenie sądowe - ma charakter konstytutywny np. służebność drogi koniecznej,

• decyzja administracyjna - występuje wyjątkowo np. wywłaszczenie.

PRZEDMIOTEM praw rzeczowych mogą być [art.45 Kc]:

• rzeczy ruchome i nieruchomości (użytkowanie),

• tylko rzeczy ruchome (zastaw),

• tylko nieruchomości (hipoteka, służebności).

Ograniczonymi prawami rzeczowymi (zasada zamkniętej listy) zgodnie z [art.244 §1 K.c.] są:

• użytkowanie, służebność, zastaw,

• własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego,

• spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego,

• prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej,

• hipoteka.

§ 2. Własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego, spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego, prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej oraz hipotekę regulują odrębne przepisy.

ZMIANA TREŚCI - [art.248 K.c.]:

§ 1. Do zmiany treści ograniczonego prawa rzeczowego potrzebna jest umowa między uprawnionym a właścicielem rzeczy obciążonej, a jeżeli prawo było ujawnione w księdze wieczystej - wpis do tej księgi.

§ 2. Jeżeli zmiana treści prawa dotyka praw osoby trzeciej, do zmiany potrzebna jest zgoda tej osoby. Oświadczenie tej osoby powinno być złożone jednej ze stron.

WYGAŚNIĘCIE ograniczonych praw rzeczowych:

• zrzeczenie - jeżeli uprawniony zrzeka się tego prawa, to ono wygasa, oświadczenie powinno być złożone właścicielowi rzeczy obciążonej [art.246 K.c.], jeżeli prawo było wpisane do księgi wieczystej konieczne jest jego wykreślenie,

• konfuzja - połączenie w jednym ręku prawa rzeczowego ograniczonego i prawa własności,

• inne przyczyny, a wśród nich:

• upływ terminu, na który prawo zostało ustanowione,

• na skutek nie wykonywania prawa,

• wygaśnięcie wierzytelności zabezpieczonej hipoteką lub zastawem,

• orzeczenie sądowe,

• decyzja administracyjna.

PIERWSZEŃSTWO ograniczonych praw rzeczowych:

W sytuacji, gdy tę samą rzecz obciąża kilka praw rzeczowych ograniczonych mogą one niekiedy być wykonywane niezależnie od siebie. Są jednak przypadki, gdy istnienie kilku praw rzeczowych ograniczonych na jednej rzeczy powoduje kolizję między nimi.

Do ich usunięcia stosuje się instytucję pierwszeństwa ograniczonych praw rzeczowych:

• jeśli dochodzi do kolizji praw rzeczowych ujawnionych w księdze wieczystej z prawami nie wpisanymi do tej księgi, pierwszeństwo ma prawo ujawnione w księdze wieczystej,

• wśród praw ujawnionych w księdze wieczystej o pierwszeństwie decyduje dzień złożenia wniosku o dokonanie wpisu,

• wśród praw nie wpisanych do księgi obowiązuje zasada, że jeżeli kilka ograniczonych praw rzeczowych obciąża tę samą rzecz, prawo powstałe później nie może być wykonywane z uszczerbkiem dla prawa powstałego wcześniej [art.249 K.c.].

OCHRONA:

[Art.251 Kc]  Do ochrony praw rzeczowych ograniczonych stosuje się odpowiednio przepisy o ochronie własności.

SYSTEMATYKA ograniczonych praw rzeczowych: - OPRACOWANIE NA OSOBNEJ KARCIE !!

13. UŻYTKOWANIE (pojęcie i rodzaje)

POJĘCIE

Użytkowanie - jest prawem rzeczowym ograniczonym, które daje uprawnionemu szeroki zakres możliwości korzystania z cudzej rzeczy, jego treścią jest możliwość używania rzeczy oraz pobierania z niej pożytków zgodnie z zasadami prawidłowej (nie rabunkowej) gospodarki.

[Art.252 K.c.] Rzecz można obciążyć prawem do jej używania i do pobierania jej pożytków (użytkowanie).

RODZAJE użytkowania - ze względów podmiotowych wyróżniamy:

1. Użytkowanie przez osoby fizyczne - ma charakter alimentacyjny, czyli ma służyć przede wszystkim zaspokajaniu potrzeb uprawnionego, użytkownika ma obowiązek zachowania substancji rzeczy oraz jej dotychczasowego przeznaczenia:

Treść, czyli uprawnienia i obowiązki - [art.267 K.c.]:

§1. Użytkownik obowiązany jest zachować substancję rzeczy oraz jej dotychczasowe przeznaczenie.

§2. Jednakże użytkownik gruntu może zbudować i eksploatować nowe urządzenia służące do wydobywania kopalin z zachowaniem przepisów prawa geologicznego i górniczego.

§3. Przed przystąpieniem do robót użytkownik powinien w odpowiednim terminie zawiadomić właściciela o swym zamiarze. Jeżeli zamierzone urządzenia zmieniałyby przeznaczenie gruntu lub naruszały wymagania prawidłowej gospodarki, właściciel może żądać ich zaniechania albo zabezpieczenia roszczenia o naprawienie szkody.

Nowe urządzenia - [art.268 K.c.]:

Użytkownik może zakładać w pomieszczeniach nowe urządzenia w takich granicach jak najemca.

Tzn., że użytkownik może założyć oświetlenie elektryczne, gaz, telefon i inne podobne urządzenia, chyba że sprzeciwiałoby się to obowiązującym przepisom lub zagrażałoby bezpieczeństwu nieruchomości.

2. Użytkowanie przez rolnicze spółdzielnie produkcyjne - ma charakter produkcyjny, a jego przedmiotem są grunty; wyróżnia się:

1. użytkowanie gruntów stanowiących własność Skarbu Państwa:

• użytkowanie takie może być ustanawiane na rzecz spółdzielni jako prawo terminowe lub bezterminowe - wygasa z chwilą likwidacji spółdzielni,

• budynki i inne urządzenia przekazywane są do użytkowania lub na własność,

• budynki i inne urządzenia wzniesione przez spółdzielnię są jej własnością,

• jeżeli użytkowanie wygasło budynki i inne urządzenia stają się własności Skarbu Państwa (zgodnie z zasadą superficies solo cedit), ale spółdzielnia może żądać zapłaty wartości tych budynków i urządzeń, te same przepisy stosuje się do drzew i innych roślin.

1. użytkowanie wkładów gruntowych członków spółdzielni:

• grunty wniesione przez członków jako wkłady spółdzielnia nabywa w użytkowanie,

• budynki i inne urządzenia wzniesione przez spółdzielnię, a także drzewa i rośliny stają się jej własnością,

• w razie wygaśnięcia użytkowania działka może być przez spółdzielnię przejęta na własność za zapłatą wartości w chwili wygaśnięcia użytkowania,

• drzewa i inne rośliny zasadzone przez spółdzielnię stają się własnością właściciela gruntu (wyjątek od zasady superficies solo cedit).

3. Użytkowanie przez inne osoby prawne - stosuje się tu przepisy ogólne o użytkowaniu oraz o użytkowaniu przez osoby fizyczne, o ile nie jest to inaczej uregulowane.

PRZEDMIOTY użytkowania:

1. Przedmiotem użytkowania są z reguły rzeczy, w tym:

1. użytkowanie nieruchomości - ma najistotniejsze znaczenie, jego przedmiotem może być cała nieruchomość, jej oznaczona część lub pożytki.

2. użytkowanie rzeczy ruchomych, w tym wypadku:

• zasadniczo przedmiotem użytkowania są rzeczy oznaczone co do tożsamości, niezużywalne (użytkowanie prawidłowe),

• istnieje także użytkowanie nieprawidłowe [art.264 K.c.] - czyli użytkowanie na pieniądzach lub na innych rzeczach oznaczonych co do gatunku; takie użytkowanie polega na tym, że użytkownik staje się z chwilą wydania mu tych przedmiotów ich właścicielem i jest zobowiązany, po ustaniu prawa użytkowania do zwrotu tej samej ilości i tego samego rodzaju rzeczy.

1. Przedmiotem użytkowania mogą być także prawa [art.265 K.c.] - korzystanie z prawa polega na pobieraniu pożytków z tego prawa, np. odsetki od wierzytelności.

POWSTANIE użytkowania - następuje w trybie umownego ustanowienia prawa, mają tu zastosowanie ogólne reguły dotyczące powstawania ograniczonych praw rzeczowych, z wyjątkiem (od 5.12.1990r.) decyzji administracyjnej. Umowa powinna zawierać:

• kwestie odpłatności za użytkowanie,

• termin na jaki prawo zostało ustanowione,

• rozkład ciężarów związanych z rzeczą,

• zakres użytkowania.

TREŚĆ użytkowania - wynika z przepisów Kodeksu cywilnego:

Ciężary - [art.258]:

W stosunkach wzajemnych między użytkownikiem a właścicielem użytkownik ponosi ciężary, które zgodnie z zasadami prawidłowej gospodarki powinny być pokrywane z pożytków rzeczy.

Nakłady właściciela - [art.259]:

Właściciel nie ma obowiązku czynić nakładów na rzecz obciążoną użytkowaniem. Jeżeli takie nakłady poczynił, może od użytkownika żądać ich zwrotu według przepisów o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia.

Nakłady użytkownika - [art.260]:

§1. Użytkownik obowiązany jest dokonywać napraw i innych nakładów związanych ze zwykłym korzystaniem z rzeczy. O potrzebie innych napraw i nakładów powinien niezwłocznie zawiadomić właściciela i zezwolić mu na dokonanie potrzebnych robót.

§2. Jeżeli użytkownik poczynił nakłady, do których nie był obowiązany, stosuje się odpowiednio przepisy o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia.

Przedawnienie - [art. 263]:

Roszczenia właściciela przeciwko użytkownikowi o naprawienie szkody z powodu pogorszenia rzeczy albo o zwrot nakładów na rzecz, jak również roszczenia użytkownika przeciwko właścicielowi o zwrot nakładów na rzecz przedawniają się z upływem roku od dnia zwrotu rzeczy.

Niezbywalność - [art. 254]:

Użytkowanie jest niezbywalne. - oznacza to, że nie może zostać przeniesione w drodze czynności prawnej syngularnej na inne osoby.

WYGAŚNIĘCIE użytkowania - użytkowanie wygasa z chwilą:

• śmierci użytkownika (dotyczy osoby fizycznej):

[Art. 266 K.c.] Użytkowanie ustanowione na rzecz osoby fizycznej wygasa najpóźniej z jej śmiercią.

• jeżeli użytkownik przez 10 lat nie wykonuje swojego prawa:

[Art. 255 K.c.] - Użytkowanie wygasa wskutek niewykonywania przez lat dziesięć. - skoro użytkowanie ma zaspokajać potrzeby użytkownika, a on nie wykonuje go, to jest mu ono zbędne.

• likwidacji osoby prawnej.

14. SŁUŻEBNOŚCI GRUNTOWE I OSOBISTE

POJĘCIE

Służebności - to prawo rzeczowe ograniczone ustanowione na nieruchomościach, które najczęściej występują w stosunkach sąsiedzkich, ponieważ w tych stosunkach konieczne jest niekiedy korzystanie z cudzej nieruchomości.

ISTOTA służebności polega na tym, że:

• osoba uprawniona może korzystać z cudzej nieruchomości w określony sposób (np. prawo przejazdu, pobierania wody itp.) - służebność czynna,

• osoba uprawniona może żądać, by właściciel obciążonej nieruchomości nie wykorzystał swego prawa własności, czyli nie może dokonywać w stosunku do swojej nieruchomości określonych działań lub uprawnień - służebność bierna.

RODZAJE służebności - zgodnie z podziałem normatywnym wyróżniamy:

1. Służebności GRUNTOWE - polegają na ograniczeniu uprawnień jednego właściciela nieruchomości na rzecz właściciela innej nieruchomości.

Treść i cel służebności gruntowych - [art.285 k.c.]:

§ 1. Nieruchomość można obciążyć na rzecz właściciela innej nieruchomości (nieruchomości władnącej) prawem, którego treść polega:

• bądź na tym, że właściciel nieruchomości władnącej może korzystać w oznaczonym zakresie z nieruchomości obciążonej (służebność czynna),

• bądź na tym, że właściciel nieruchomości obciążonej zostaje ograniczony w możności dokonywania w stosunku do niej określonych działań (służebność bierna),

• bądź też na tym, że właścicielowi nieruchomości obciążonej nie wolno wykonywać określonych uprawnień, które mu względem nieruchomości władnącej przysługują na podstawie przepisów o treści i wykonywaniu własności (służebność bierna).

§ 2. Służebność gruntowa może mieć jedynie na celu zwiększenie użyteczności nieruchomości władnącej lub jej oznaczonej części.

Powstanie służebności gruntowych:

• w drodze umowy - zawierana między właścicielem nieruchomości władnącej a właścicielem nieruchomości obciążonej, przy czym oświadczenie właściciela nieruchomości obciążonej powinno być złożone w formie aktu notarialnego pod rygorem nieważności.

• przez zasiedzenie [art.292 K.c.] - tylko wtedy, gdy służebność gruntowa polega na korzystaniu z trwałego i widocznego urządzenia (stosuje się przepisy o zasiedzeniu: po 20 latach w dobrej wierze, po 30 latach w złej wierze).

• z mocy orzeczenie sądowego - np. gdy właściciel nieruchomości obciążonej nie wyrazi zgody na obciążenie swej nieruchomości służebnością drogi koniecznej - możliwe jest jej ustanowienie drogą sądową.

• w drodze decyzji administracyjnej - np. wywłaszczenie.

Wygaśnięcie służebności gruntowych - służebność wygasa z tych wszystkich przyczyn, które powodują wygaśnięcie innych ograniczonych praw rzeczowych, ponadto występują szczególne przyczyny:

• wygaśnięcie [art. 293 K.c.] - Służebność gruntowa wygasa wskutek niewykonywania przez lat 10.

• zniesienie za wynagrodzeniem [art. 294 K.c.] - Właściciel nieruchomości obciążonej może żądać zniesienia służebności gruntowej za wynagrodzeniem, jeżeli wskutek zmiany stosunków służebność stała się dla niego szczególnie uciążliwa, a nie jest konieczna do prawidłowego korzystania z nieruchomości władnącej.

• zniesienie bez wynagrodzenia [art.295 K.c.] - Jeżeli służebność gruntowa utraciła dla nieruchomości władnącej wszelkie znaczenie, właściciel nieruchomości obciążonej może żądać zniesienia służebności bez wynagrodzenia.

1. Służebności OSOBISTE - z taką służebnością mamy do czynienia wtedy, gdy nieruchomość zostaje obciążona na rzecz oznaczonej osoby fizycznej, może mieć ona postać służebności czynnej lub biernej o charakterze alimentacyjnym

[art.296 K.c.] - Nieruchomość można obciążyć na rzecz osoby fizycznej prawem, którego treść odpowiada treści służebności gruntowej (służebność osobista).

Termin wygaśnięcia - zgodnie z [art.299 K.c.] wygasają najpóźniej ze śmiercią uprawnionego, chyba że uprawniony dopuszcza się rażących uchybień przy wykonywaniu swego prawa, wówczas właściciel nieruchomości obciążonej może żądać zamiany służebności na rentę [art.303 K.c.].

Osobisty charakter - zgodnie z [art.300 K.c.] są niezbywalne, nie można też przenieść uprawnienia do ich wykonania.

Służebność mieszkania - zgodnie z [art.301 K.c.] mający służebność mieszkania może przyjąć na mieszkanie małżonka i dzieci małoletnie, osoby przez niego utrzymywane lub potrzebne do prowadzenia domu, po jego śmierci służebność mieszkania może przysługiwać jego dzieciom, rodzicom i małżonkowi (musi to wynikać z umowy).

Wyłączenie zasiedzenia - zgodnie z [art.304 K.c.] służebności osobistej nie można nabyć przez zasiedzenie.

15. SPÓŁDZIELCZE PRAWA DO LOKALI

Prawa spółdzielcze - związane są z zaspokajaniem potrzeb mieszkaniowych członków spółdzielni i ich bliskich.

Wyróżniamy 3 rodzaje spółdzielczych praw rzeczowych:

• własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego,

• spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego,

• prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej.

SPÓŁDZIELCZE PRAWO DO LOKALU

Powstanie spółdzielczego prawa do lokalu - uzależnione jest od:

• przynależności do spółdzielni (członkostwa) oraz

• wniesienia odpowiedniego wkładu i

• następuje z chwilą przydziału lokalu - ten przydział to rodzaj cywilnoprawnej czynności spółdzielni (jako właściciela) o charakterze rozporządzającym w drodze oświadczenia, pod rygorem nieważności w formie pisemnej.

Treść spółdzielczego prawa do lokalu:

• to uprawnienie do używania przydzielonego lokalu,

• jest to prawo zbywalne i może zostać przeniesione na inne osoby w drodze czynności prawnej „inter vivos”,

• przejście tego prawa na inne podmioty uzależnione jest od przyjęcia następcy prawnego w poczet członków spółdzielni,

• podlega dziedziczeniu i może być prowadzona z niego egzekucja,

• ma charakter jednopodmiotowy, czyli może przysługiwać tylko jednej osobie,

• wyjątkiem od zasady jednopodmiotowości jest sytuacja, gdy zostało ono przydzielone w trakcie trwania związku małżeńskiego, wtedy przysługuje obojgu małżonkom, nawet jeżeli członkiem spółdzielni jest tylko jeden z nich (w razie rozwodu - znowu tylko jednemu, lub wygasa na mocy uchwały spółdzielni).

Wygaśnięcie spółdzielczego prawa do lokalu:

Wygasa z tych wszystkich przyczyn, które powodują wygaśnięcie innych ograniczonych praw rzeczowych, a w szczególności w następujących sytuacjach:

• na skutek śmierci, chyba że spadkobierca przed upływem jednego roku od śmierci przedłoży stwierdzenie nabycia spadku,

• na skutek ustania członkostwa, z upływem 6 miesięcy od ustania z innych przyczyn niż śmierć członka (np. wykluczenie), chyba że wskazał on przed upływem tego terminu osobę, której zbył prawo i osoba ta została przyjęta w poczet członków spółdzielni,

• na skutek podjęcia przez spółdzielnie uchwały o wygaśnięciu tego prawa (np. rozwód małżonków i nie zawiadomienie spółdzielni o tym komu z nich przysługuje prawo),

• na skutek likwidacji spółdzielni, z chwilą zakończenia likwidacji spółdzielni lub postępowania upadłościowego przekształca się w odrębną własność lokalu, chyba że nabywcą budynku jest inna spółdzielnia mieszkaniowa.

PRAWO DO DOMU JEDNORODZINNEGO W SPÓŁDZIELNI MIESZKANIOWEJ:

• jest to forma przejściowa prawa podmiotowego, gdyż ostateczną formą władania domem jednorodzinnym jest jego własność,

• spółdzielnia mieszkaniowa może budować domy jednorodzinne w celu przeniesienia na rzecz członków prawa własności tych domów,

• po wybudowaniu domu spółdzielnia obowiązana jest przydzielić go członkowi lub wyrazić zgodę na zamieszkanie w nim członka, jeżeli przydziału dokonano wcześniej,

• przeniesienie własności domu jednorodzinnego na członka spółdzielni następuje po przeprowadzeniu rozliczenia kosztów budowy i ustaleniu wkładów członka,

• z chwilą zamieszkania członka w domu jednorodzinnym powstaje na jego rzecz prawo rzeczowe ograniczone, które jest prawem zbywalnym, dziedzicznym i podlegającym egzekucji.

16. HIPOTEKA (pojęcie, rodzaje)

POJĘCIE hipoteki:

Hipoteka spełnia podobną funkcję jak zastaw tylko w odniesieniu do nieruchomości, jej treść określa [art.65 ustawy o księgach wieczystych i hipotece (u.k.w.)], a mianowicie:

W celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności można nieruchomość obciążyć prawem, na mocy którego wierzyciel może dochodzić zaspokojenia z nieruchomości bez względu na to, czyją stała się własnością i z pierwszeństwem przez wierzycielami osobistymi właściciela nieruchomości.

Zatem uprawnienia wierzyciela hipotecznego sprowadzają się do dwóch podstawowych zasad:

• pierwszeństwo w zaspokajaniu się z nieruchomości,

• skuteczność wobec każdoczesnego właściciela nieruchomości.

Konsekwencją jest możliwość swobodnego rozporządzania nieruchomością, na której ustanowiono hipotekę.

ISTOTNE ELEMENTY hipoteki:

• do powstania hipoteki niezbędny jest wpis do księgi wieczystej (poza hipoteką ustawową),

• w odróżnieniu od zastawu hipoteka zabezpiecza jedynie wierzytelności pieniężne i może być wyrażona tylko w oznaczonej sumie pieniężnej,

• zaspokojenie z powodu hipoteki następuje w drodze postępowania egzekucyjnego prowadzonego na podstawie przepisów Kodeksu postępowania cywilnego,

• z reguły hipoteka obciąża tylko jedną nieruchomość, wyjątek od tej zasady stanowi tzw. hipoteka łączna, która obciąża kilka nieruchomości.

PRZEDMIOT hipoteki - przedmiotem hipoteki mogą być:

• część ułamkowa nieruchomości (jeżeli stanowi udział współwłaściciela),

• użytkowanie wieczyste (w tym budynki i urządzenia znajdujące się na użytkowanym terenie),

• własnościowe spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego,

• spółdzielcze prawo do lokalu użytkowego,

• prawo do domu jednorodzinnego w spółdzielni mieszkaniowej,

• wierzytelność zabezpieczoną hipoteką.

RODZAJE hipoteki:

1. Hipoteka umowna:

• powstaje na mocy umowy (forma aktu notarialnego) między wierzycielem a właścicielem nieruchomości,

• nie musi on być dłużnikiem osobistym, bowiem właściciel nieruchomości może zgodzić się na obciążenie swej nieruchomości w celu zabezpieczenia cudzego długu,

• konieczny jest wpis do księgi wieczystej.

2. Hipoteka przymusowa:

• powstaje na mocy orzeczenia sądowego lub administracyjnego,

• wierzyciel, którego wierzytelność jest stwierdzona tytułem wykonawczym może na podstawie tego tytułu uzyskać hipotekę na wszystkich nieruchomościach dłużnika [art.109 u.k.w.],

• ustanowienie tej hipoteki następuje niezależnie od woli właściciela nieruchomości,

• hipoteka przymusowa może mieć postać hipoteki:

• zwykłej - jeżeli służy zabezpieczeniu wierzytelności stwierdzonej tytułem wykonawczym, lub

• kaucyjnej - jeżeli służy zabezpieczeniu wierzytelności do określonej kwoty maksymalnej (zabezpiecza roszczenia w trakcie postępowania sądowego i podstawą jej ustanowienia jest postanowienie tymczasowe sądu).

3. Hipoteka ustawowa:

• powstaje z mocy prawa (nie jest wymagany wpis do księgi wieczystej),

• służy zabezpieczeniu wierzytelności państwowych (należności Skarbu Państwa),

• powstaje niezależnie od woli zobowiązaniowego,

• z zasady obciąża wszystkie nieruchomości dłużnika.

4. Hipoteka kaucyjna:

• wierzytelności o wysokości nieustalonej mogą być zabezpieczone hipoteką oznaczonej sumy najwyższej [art.102 u.k.w.],

• może zabezpieczać istniejące lub mogące powstać wierzytelności z określonego stosunku prawnego albo roszczenia związane z wierzytelnością hipoteczną, lecz nie objęte z mocy prawa hipoteką zwykłą,

• zabezpiecza odsetki oraz koszty postępowania mieszczące się w sumie wymienionej we wpisie hipoteki,

WYGAŚNIĘCIE hipoteki:

Hipoteka wygasa z tych wszystkich przyczyn, które powodują wygaśnięcie innych praw rzeczowych, a dodatkowo na skutek:

• wygaśnięcia wierzytelności zabezpieczonej hipoteką,

• zniesienia hipoteki przez czynność prawną,

• zrzeczenia się hipoteki (wymaga dodatkowo wykreślenia hipoteki),

• złożenia zabezpieczonej kwoty do depozytu sądowego przez właściciela nieruchomości z jednoczesnym zrzeczeniem się uprawnienia do odebrania jej z powrotem,

• konfuzji oraz w przypadku wykreślenia hipoteki z księgi wieczystej bez ważnej podstawy prawnej (wygasa po upływie 10 lat).

17. ZASTAW (pojęcie, rodzaje)

POJĘCIE zastawu :

Zastaw - jest prawem rzeczowym ograniczonym, którego przedmiotem jest rzecz ruchoma oraz prawa zbywalne, z wyjątkiem tych, które mogą być przedmiotem hipoteki (jest nastawiony na zabezpieczenie kredytów konsumpcyjnych).

Zastawca - to właściciel, który obciążył swoją rzecz, czyli osoba, która ustanowiła zastaw.

Zastawnik - to wierzyciel, którego wierzytelność została zabezpieczona.

PRZEDMIOT I TREŚĆ zastawu:

[Art.306 K.c.] W celu zabezpieczenia oznaczonej wierzytelności można rzecz ruchomą obciążyć prawem, na mocy którego wierzyciel będzie mógł dochodzić zaspokojenia z rzeczy bez względu na to, czyją stała się własnością i z pierwszeństwem przez wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy, wyjąwszy tych, którym z mocy ustawy przysługuje pierwszeństwo szczególne.

Zastaw sprowadza się, zatem do dwóch elementów (uprawnień):

• możliwości zaspokojenia wierzytelności z rzeczy zastawionej bez względu na to czyją stała się własnością,

• pierwszeństwo zaspokojenia wierzytelności przed wierzycielami osobistymi właściciela rzeczy.

Zastaw może być ustanowiony w celu zabezpieczenia wierzytelności:

• pieniężnej, niepieniężnej,

• przyszłej, warunkowej.

Zastaw łączy się z reguły z wydaniem rzeczy zastawnikowi - właściciel traci, zatem władanie rzeczą, ale może dalej nią rozporządzać, gdyż wierzyciel może się z niej zaspokoić bez względu na to, czyją jest własnością. Ustawodawca wręcz zakazuje wprowadzania postanowień umownych na mocy, których zastawca zobowiązuje się względem zastawnika, że nie dokona zbycia lub obciążenia rzeczy przed wygaśnięciem zastawu [art. 311 K.c.].

Tryb zaspokojenie się z przedmiotu zastawu [art.312 K.c.]:

Zaspokojenie zastawnika z rzeczy obciążonej następuje według przepisów o sądowym postępowaniu egzekucyjnym.

Czyli wierzyciel powinien wytoczyć powództwo przeciwko właścicielowi rzeczy i po uzyskaniu korzystnego dla siebie wyroku z klauzulą wykonalności może prowadzić egzekucję z rzeczy obciążonej zastawem, ale wyłącznie za pośrednictwem komornika sądowego.

POWSTANIE zastawu - wyróżniamy dwa tryby ustanowienia zastawu:

1. zastaw umowny - potrzebne są:

• umowa między właścicielem rzeczy a wierzycielem oraz

• wydanie rzeczy wierzycielowi albo osobie trzeciej, na którą strony się zgodziły [art.307 K.c.]

Wyjątki od zasady wydania rzeczy to: zastaw rejestrowy oraz jeżeli rzecz znajduje się w dzierżeniu właściciela - wystarcza wówczas sama umowa.

2. zastaw ustawowy - powstaje z mocy prawa, do jego powstania nie jest konieczne wydanie rzeczy zastawnikowi.

Inny podział zastawów:

1. zastaw zwykły,

2. zastaw rejestrowy (bankowy) - stanowi wyjątek od zasady realności umowy:

• jest nastawiony na zabezpieczenie kredytów inwestycyjnych (produkcyjnych),

• do jego ustanowienia konieczna jest umowa (forma pisemna pod rygorem nieważności) oraz wpis do rejestru zastawów, który ma charakter konstytutywny,

• nie jest niezbędne wydanie rzeczy zastawnikowi (zastępuje je wpis do rejestru zastawów),

• przedmiotem mogą być: rzeczy ruchome i prawa majątkowe, ale tylko zbywalne,

• zastawem rejestrowym można obciążyć w szczególności:

• rzeczy oznaczone, co do tożsamości, rzeczy oznaczone, co do gatunku,

• zbiór rzeczy ruchomych lub praw, wierzytelności,

• prawa na dobrach niematerialnych, prawa z papierów wartościowych (np. akcje, obligacje),

• rzeczy lub prawa, które zastawca nabędzie w przyszłości,

• zastaw rejestrowy może być ustanowiony w celu zabezpieczenia wierzytelności:

• skarbu państwa i innej państwowej osoby prawnej,

• gminy, związku międzygminnego (komunalnego),

• banku krajowego i zagranicznego, osoby prawnej udzielającej pożyczek,

• zaspokojenie zastawnika z przedmiotu obciążonego zastawem rejestrowym następuje według przepisów o sądowym postępowaniu egzekucyjnym,

• rejestr zastawów służy do dokonywania wpisów takich zastawów i jest jawny, prowadzi go wydział gospodarczy sądu rejonowego.

WYGAŚNIĘCIE zastawu - wygaśnięcie zastawu następuje z tych wszystkich przyczyn, dla których wygasają inne ograniczone prawa rzeczowe, a dodatkowo na skutek:

• wygaśnięcie wierzytelności,

• przeniesienie wierzytelności zabezpieczonej bez przeniesienia zastawu,

• zwrócenie przez zastawnika rzeczy zastawcy.

18. POSIADANIE (konstrukcja prawna, rodzaje posiadania)

POJĘCIE posiadania:

Posiadanie - łączy się z faktycznym władaniem rzeczą jest, zatem stanem faktycznym unormowanym przez prawo, a nie prawem podmiotowym.

Zgodnie z treścią [art.336 K.c.] posiadaczem rzeczy jest zarówno:

• ten, kto nią faktycznie włada jak właściciel (posiadacz samoistny), jak i

• ten, kto nią faktycznie włada jak użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca lub mający inne prawo, z którym łączy się określone władztwo nad cudzą rzeczą (posiadacz zależny).

Faktyczne władztwo nad rzeczą dzielimy na dwa elementy (oba muszą wystąpić równocześnie):

• fizyczne władztwo nad rzeczą (corpus = zewnętrzna wola władania, rzeczywistego korzystania z rzeczy),

• psychiczne władztwo nad rzeczą (animus = wewnętrzna wola władania, chęć posiadania rzeczy dla siebie).

Równoczesność:

[art. 337 K.c.] Posiadacz samoistny nie traci posiadania przez to, że oddaje drugiemu rzecz w posiadanie zależne.

Domniemanie ciągłości:

[art.340 K.c.] Domniemywa się ciągłość posiadania. Niemożność posiadania wywołana przez przeszkodę przemijającą nie przerywa posiadania.

Skutek przywrócenia:

[art. 345 K.c.] Posiadanie przywrócone poczytuje się za nie przerwane.

Wola władania rzeczą dla siebie - oznacza to, iż nie jest posiadaczem ten, kto faktycznie włada rzeczą, za kogo innego (dzierżyciel np. komisant - [art.338 K.c.]), jeżeli bowiem nawet ktoś włada rzeczą cudzą, to czyni to we własnym interesie, dla siebie i jest wtedy posiadaczem, ale zależnym.

Dzierżenie rzeczy:

[Art.338 K.c.] Kto rzeczą faktycznie włada za kogo innego, jest dzierżycielem.

Np. przewoźnik, spedytor, przechowawca, składujący.

RODZAJE posiadania - posiadanie dzielimy na:

1. Posiadanie samoistne i zależne:

• posiadaczem samoistnym jest ten, kto rzeczą faktycznie włada jak właściciel,

• posiadaczem zależnym jest ten, kto rzeczą faktycznie włada jak użytkownik, zastawnik, najemca, dzierżawca lub mający inne prawo, z którym łączy się określone władztwo nad cudzą rzeczą.

• Posiadanie w dobrej i złej wierze:

• posiadaczem w dobrej wierze jest ten, kto pozostaje w mylnym, ale usprawiedliwionym przekonaniu, że przysługuje mu wykonywane prawo do rzeczy,

• posiadaczem w złej wierze jest ten, kto przy należytej staranności mógł się dowiedzieć, iż nie służy mu wykonywane prawo do rzeczy (to niedbalstwo).

Zła wiara wyklucza lub ogranicza skutki prawne - np. zasiedzenie.

3. Posiadanie z tytułem i bez tytułu prawnego:

• posiadaczem z tytułem prawnym jest w zakresie posiadania samoistnego jedynie właściciel, a w zakresie posiadania zależnego jest nim np. najemca,

• posiadaczem bez tytułu prawnego jest np. złodziej.

• Posiadanie wadliwe i niewadliwe:

• posiadaczem wadliwym jest ten, kto nabył rzecz środkami niedozwolonymi przez prawo (np. podstęp),

• posiadaczem niewadliwym jest ten, kto nabył rzecz środkami dozwolonymi przez prawo

19. SYSTEM DOMNIEMAŃ ZWIĄZANYCH Z POSIADANIEM

Niekiedy trudno jednoznacznie określić, z jakim rodzajem posiadania mamy do czynienia, zwłaszcza, że często podstawą różnicowania posiadania:

• nie jest element zewnętrzny (corpus), ale

• wola władania (animus).

Domniemania prawnie wzruszalne - najczęściej, jeżeli ktoś jest posiadaczem danej rzeczy, to za tym posiadaniem idzie prawo i to doprowadziło do systemu domniemań związanych z posiadaniem, są to domniemania prawnie wzruszane, a mianowicie:

1. Domniemanie posiadania samoistnego - domniemywa się, że ten, kto rzeczą faktycznie włada, jest posiadaczem samoistnym [art.339 K.c.], to stwierdzenie zawiera w sobie dwa domniemania:

• to posiadacz, a nie np. dzierżyciel

• to posiadacz samoistny, a nie zależny.

Domniemanie to ma istotne znaczenie w tych przypadkach, gdzie skutki prawne są uzależnione od posiadania samoistnego (np. zasiedzenie)

2. Domniemanie ciągłości posiadania - otóż domniemywa się ciągłość posiadania:

• niemożność posiadania wywołana przez przeszkodę przemijającą nie przerywa posiadania, np. nabycie prawa własności przez zasiedzenie (jeżeli ktoś uważa inaczej, to musi to udowodnić) [art.340 K.c.],

• posiadanie przywrócone poczytuje się za nie przerwane [art.345 K.c. - tzw. skutek przywrócenia].

3. Domniemanie zgodności posiadania z stanem prawnym - domniemywa się, że posiadanie jest zgodne ze stanem prawnym i domniemanie to dotyczy również posiadania przez poprzedniego posiadacza, ma szczególne znaczenie przy rzeczach ruchomych [art. 341 K.c.].

4. Domniemanie dobrej wiary posiadacza - domniemywa się, że każdy posiadacz jest posiadaczem w dobrej wierze, czyli że jest przekonany, iż co najmniej służy mu prawo i zachowuje się zgodnie z prawem inaczej, jeżeli ustawa uzależnia skutki prawne od dobrej lub złej wiary, domniemywa się istnienie dobrej wiary [art.7 K.c.].

20. NABYCIE I UTRATA POSIADANIA

NABYCIE posiadania - tradycyjnie wyróżnia się posiadanie:

1. pierwotne - objęcie rzeczy we faktyczne władanie z zamiarem (wolą) wykonywania określonego prawa do rzeczy (np. objęcie rzeczy niczyjej, zawładnięcie cudzą rzeczą - legalnie lub z naruszeniem prawa),

2. pochodne - występuje najczęściej w wypadku przeniesienia posiadania:

1. przeniesienie posiadania przez wydanie rzeczy - wydanie dokumentów lub środków jest jednoznaczne z wydaniem samej rzeczy np. wydanie dowodu rejestracyjnego lub wydanie kluczyków od samochodu [art.348 K.c.],

2. przeniesienie posiadania, któremu nie musi towarzyszyć wydanie rzeczy:

• z zachowaniem władztwa - np. właściciel sprzedaje nieruchomość osobie trzeciej i jednocześnie zostawia ją w swym władaniu jako dzierżawca [art.349 K.c.],

• przez umowę i zawiadomienie - przeniesienie posiadania samoistnego następuje przez umowę między stronami i przez zawiadomienie posiadacza zależnego np. dzierżawcę [art.350 K.c.],

• z mocy umowy - przeniesienie posiadania samoistnego na posiadacza zależnego albo dzierżyciela następuje na mocy samej umowy między stronami [art.351 K.c.].

3. dziedziczenie posiadania - jest pochodnym sposobem przeniesienia posiadania [art.176 §2 K.c.],

4. zasiedzenie.

UTRATA posiadania - ????

21. OCHRONA POSIADANIA

System prawny gwarantuje ochronę posiadania, gdy jest ono elementem treści określonego prawa podmiotowego, jak i wtedy, gdy posiadanie występuje jako instytucja samoistna.

Przepisy Kodeksu cywilnego w [art.342 K.c.] stanowią o zakazie naruszania:

Nie wolno naruszać samowolnie posiadania, chociażby posiadacz był w złej wierze.

Posiadacz może:

• własnym działaniem chronić posiadanie i może również

• zwrócić się do sądu z żądaniem ochrony jego posiadania.

Zatem ochronę posiadania można podzielić na:

1. Ochrona własna - w ramach, której wyróżniamy:

• obronę konieczną - posiadacz może zastosować obronę konieczną, ażeby odeprzeć samowolne naruszenie posiadania [art.343 §1 K.c.], stosuje się ją w celu odparcia zamachu na posiadanie, stosując środki niezbędne i zarazem wystarczające (musi być zachowana odpowiednia proporcja),

• dozwoloną samopomoc:

• posiadacz nieruchomości może niezwłocznie po samowolnym naruszeniu posiadania przywrócić własnym działaniem stan poprzedni; nie wolno mu jednak stosować przy tym przemocy względem osób [art.343 §2 K.c.],

• posiadacz rzeczy ruchomej, jeżeli grozi mu niebezpieczeństwo niepowetowanej szkody, może natychmiast po samowolnym pozbawieniu go posiadania zastosować niezbędną samopomoc w celu przywrócenia stanu poprzedniego [art.343 §3 K.c.], nie ma tu zakazu stosowania przemocy.

• Ochrona sądowa (roszczenia posesoryjne) - roszczenia o ochronę [art. 344 K.c.]:

§1. Przeciwko temu, kto samowolnie naruszył posiadanie, jak również przeciwko temu, na czyją korzyść naruszenie nastąpiło, przysługuje posiadaczowi roszczenie o przywrócenie stanu poprzedniego i o zaniechanie naruszeń. Roszczenie to nie jest zależne od dobrej wiary posiadacza ani od zgodności posiadania ze stanem prawnym, chyba że prawomocne orzeczenie sądu lub innego powołanego do rozpoznawania spraw tego rodzaju organu państwowego stwierdziło, że stan posiadania powstały na skutek naruszenia jest zgodny z prawem.

• na roszczenia posesoryjne składają się:

• roszczenia o zaniechanie, jeżeli istnieje obawa dalszych naruszeń,

• roszczenia o przywrócenie stanu poprzedniego,

• przysługują każdemu posiadaczowi niezależnie od:

• charakteru posiadania,

• dobrej czy złej wiary oraz

• zgodności posiadania z prawem,

• wyrok w procesie posesoryjnym ma z reguły charakter tymczasowy, bo nie rozstrzyga o prawie do rzeczy, a jedynie o jej posiadaniu

• roszczenie to wygasa, jeżeli nie będzie dochodzone w ciągu roku od chwili naruszenia [art.344 §2 K.c.],

• ochrona między współposiadaczami - roszczenie o ochronę posiadania nie przysługuje w stosunkach pomiędzy współposiadaczami tej samej rzeczy, jeżeli nie da się ustalić zakresu współposiadania [art.346 K.c.].

• roszczenie o wstrzymanie budowy - posiadaczowi nieruchomości przysługuje roszczenie o wstrzymanie budowy, jeżeli budowa mogłaby naruszyć jego posiadanie albo grozić wyrządzeniem mu szkody:

• roszczenie może być dochodzone przed rozpoczęciem budowy;

• wygasa ono, jeżeli nie będzie dochodzone w ciągu miesiąca od rozpoczęcia budowy [art.347 K.c.].

22. POJĘCIE I OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA KSIĄG WIECZYSTYCH

Podstawę normatywną do prowadzenia ksiąg wieczystych stanowi ustawa z dnia 1982-07-06 o księgach wieczystych i hipotece (tekst jednolity Dz.U. z 2001r. Nr 124, poz.1361).

Księgi wieczyste są szczególnym rodzajem rejestrów publicznych, które zgodnie z [art.1 u.k.w.] prowadzi się w celu ustalenia stanu prawnego nieruchomości.

Ponadto z przepisów ww. ustawy wynika, że:

• księgi wieczyste prowadzą wydziały gospodarcze sądów rejonowych,

• wpisy w księdze wieczystej są dokonywane na wniosek osoby, której przysługuje prawo rzeczowe do nieruchomości, a tylko wyjątkowo z urzędu (wpisem jest także wykreślenie z księgi),

• wpisowi do księgi wieczystej podlegają:

• prawo własności, prawo użytkowania wieczystego,

• inne prawa rzeczowe (np. służebność, hipoteka),

• prawa osobiste i roszczenia (tylko w przypadkach przewidzianych w ustawie),

• wpis praw osobistych i roszczeń powoduje, że stają się one skuteczne w stosunku do każdoczesnego właściciela nieruchomości,

• wpis do księgi może mieć charakter:

• konstytutywny - dokonanie wpisu w księdze wieczystej jest warunkiem powstania prawa rzeczowego (tylko w przypadku określonym w ustawie np. ustanowienie użytkowania wieczystego, hipoteki),

• deklaratoryjny - prawo rzeczowe powstaje i istnieje bez względu na to czy zostało wpisane do księgi wieczystej.

• wpisy są jawne, można mówić o jawności:

• formalnej - każdy ma prawo sprawdzić stan prawny nieruchomości,

• materialnej

• odpisy wydawane są na żądanie:

• osób zainteresowanych,

• sądu, prokuratora,

• notariusza, organów administracji.

• przy każdej księdze wieczystej prowadzi się akta, do których składa się dokumenty i pisma dotyczące nieruchomości

Budowa ksiąg wieczystych - księga wieczysta zawiera cztery działy, z których:

• Dział pierwszy - obejmuje oznaczenie nieruchomości oraz wpisy praw związanych z jej własnością (chodzi o te prawa, które służą właścicielowi danej nieruchomości w stosunku do innych nieruchomości - np. służebności)

• Dział drugi - obejmuje wpisy dotyczące własności i użytkowania wieczystego (czyli ujawnia się tu osobę, każdoczesnego właściciela lub użytkownika wieczystego)

• Dział trzeci - przeznaczony jest na wpisy dotyczące:

• ograniczonych praw rzeczowych obciążających daną nieruchomość (z wyjątkiem hipotek),

• ograniczeń w rozporządzaniu nieruchomością lub użytkowaniem wieczystym,

• innych praw i roszczeń (z wyjątkiem roszczeń hipotek),

• Dział czwarty - przeznaczony jest na wpisy dotyczące hipotek.

23. PRAWNOMATERIALNE ZASADY KSIĄG WIECZYSTYCH

1. Zasada domniemanie zgodności wpisu z rzeczywistym stanem prawnym [art.3 u.k.w] - domniemywa się, że:

• prawo jawne z księgi wieczystej jest wpisane zgodnie z rzeczywistym stanem prawnym,

• prawo wykreślone nie istnieje.

Są to domniemania wzruszalne bo można je obalić dowodem przeciwnym.

2. Zasada rękojmii wiary publicznej ksiąg wieczystych [art.5 u.k.w.]:

W razie niezgodności miedzy stanem prawnym nieruchomości ujawnionym w księdze wieczystej a rzeczywistym stanem prawnym treść księgi rozstrzyga na korzyść tego, kto przez czynność prawną z osobą uprawnioną według treści księgi nabył własność lub inne prawo rzeczowe.

Niezgodność ta:

• polega z reguły na tym, że jako uprawniony jest wpisana osoba, która w rzeczywistości takiego statusu nie ma (np. były właściciel nieruchomości),

• może polegać na istnieniu prawa rzeczowego obciążającego nieruchomość (np. służebności), które nie zostało ujawnione w księdze,

• lub na nieistnieniu prawa wpisanego do księgi.

Rękojmia ta funkcjonuje tylko w wypadku nabycia prawa w drodze czynności prawnej, odpłatnej, o charakterze syngularnym, zatem nie podlegają ochronie:

• czynności nieodpłatne (np. darowizna),

• o charakterze sukcesji uniwersalnej (np. spadkobranie),

• dokonane na rzecz nabywcy działającego w złej wierze (w złej wierze jest ten, kto wie, że treść księgi wieczystej jest niezgodna z rzeczywistym stanem prawnym lub ten, kto mógł się o tym z łatwością dowiedzieć).

Rękojmia nie działa przeciwko:

• prawom obciążającym nieruchomość z mocy ustawy (niezależnie od wpisu),

• prawu dożywocia,

• służebnościom ustanowionym na podstawie decyzji właściwego organu administracji państwowej,

• służebnościom drogi koniecznej albo ustanowionym w związku z przekroczeniem granicy przy wznoszeniu budynku lub innego urządzenia.

3. Zasada pierwszeństwa ograniczonych praw rzeczowych [art.11 u.k.w.]:

Ograniczone prawo rzeczowe, ujawnione w księdze wieczystej, ma pierwszeństwo przez takim prawem nie ujawnionym w księdze.

Chwila (dzień) złożenia wniosku rozstrzyga o pierwszeństwie, jest to chwila od której liczy się skutki dokonanego wpisu ponieważ wpis ma moc wsteczną od chwili złożenia wniosku o dokonanie wpisu.

4. Zasada jawności ksiąg wieczystych [art.2 u.k.w.]:

Księgi wieczyste są jawne. Nie można zasłaniać się nieznajomością wpisów w księdze wieczystej ani wniosków, o których uczyniono w niej wzmiankę.

5. Zasada wpisu - ?? czyli obowiązek ujawnienia własności, zgodnie z [art.35 ukw]:

Właściciel nieruchomości jest obowiązany do niezwłocznego złożenia wniosku o ujawnienie swego prawa w księdze wieczystej.

ZAGADNIENIA OBJĘTE ZAKRESEM EGZAMINU - ROK AKADEMICKI 2002/2003

IV. ELEMENTY PRAWA SPADKOWEGO

1. POJĘCIE SPADKU

Spadkiem - jest ogół, mających cywilnoprawny charakter, podmiotowych praw i obowiązków majątkowych zmarłego przechodzących z chwila jego śmierci na jednego lub kilku spadkobierców [art. 922 § 1 Kc]

Spadek nie obejmuje praw i obowiązków, które nie maja cywilnoprawnego charakteru np. wynikają ze stosunków:

• administracyjnych (np. zezwolenie na sprzedaż alkoholu),

• finansowych (np. zobowiązania podatkowe),

• karnoprawnych (np. orzeczona kara grzywny).

Art. 922. [Pojęcie spadku]

§ 1. Prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przychodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób stosownie do przepisów księgi niniejszej.

§ 2. Nie należą do spadku prawa i obowiązki zmarłego ściśle związane z jego osobą, jak również prawa, które z chwilą jego śmierci przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami.

§ 3. Do długów spadkowych należą także koszty pogrzebu spadkodawcy w takim zakresie, w jakim pogrzeb ten odpowiada zwyczajom przyjętym w danym środowisku, koszty postępowania spadkowego, obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek oraz obowiązek wykonania zapisów i poleceń, jak również inne obowiązki przewidziane w przepisach księgi niniejszej.

Art. 923. [Uprawnienia bliskich do mieszkania] 

§ 1. Małżonek i inne osoby bliskie spadkodawcy, które mieszkały z nim do dnia jego śmierci, są uprawnione do korzystania w ciągu trzech miesięcy od otwarcia spadku z mieszkania i urządzenia domowego w zakresie dotychczasowym. Rozporządzenie spadkodawcy wyłączające lub ograniczające to uprawnienie jest nieważne.

§ 2. Przepisy powyższe nie ograniczają uprawnień małżonka i innych osób bliskich spadkodawcy, które wynikają z najmu lokali lub ze spółdzielczego prawa do lokalu.

Art. 924. [Otwarcie spadku]

Spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy.

Art. 925. [Nabycie spadku]

Spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku.

Art. 926. [Tytuł do spadku]

§ 1. Powołanie do spadku wynika z ustawy albo z testamentu.

§ 2. Dziedziczenie ustawowe co do całości spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał spadkobiercy albo gdy żadna z osób, które powołał, nie chce lub nie może być spadkobiercą.

§ 3. Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, dziedziczenie ustawowe co do części spadku następuje wtedy, gdy spadkodawca nie powołał do tej części spadkobiercy albo gdy którakolwiek z kilku osób, które powołał do całości spadku, nie chce lub nie może być spadkobiercą.

Art. 927. [Zdolność do dziedziczenia]

§ 1. Nie może być spadkobiercą osoba fizyczna, która nie żyje w chwili otwarcia spadku, ani osoba prawna, która w tym czasie nie istnieje.

§ 2. Jednakże dziecko w chwili otwarcia spadku już poczęte może być spadkobiercą, jeżeli urodzi się żywe.

§ 3. Fundacja ustanowiona w testamencie przez spadkodawcę może być spadkobiercą, jeżeli zostanie wpisana do rejestru w ciągu dwóch lat od ogłoszenia testamentu.

Art. 928. [Niegodność spadkobiercy]

§ 1. Spadkobierca może być uznany przez sąd za niegodnego, jeżeli:

1) dopuścił się umyślnie ciężkiego przestępstwa przeciwko spadkodawcy;

2) podstępem lub groźbą nakłonił spadkodawcę do sporządzenia lub odwołania testamentu albo w taki sam sposób przeszkodził mu w dokonaniu jednej z tych czynności;

3) umyślnie ukrył lub zniszczył testament spadkodawcy, podrobił lub przerobił jego testament albo świadomie skorzystał z testamentu przez inną osobę podrobionego lub przerobionego.

§ 2. Spadkobierca niegodny zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jak by nie dożył otwarcia spadku.

Art. 929. [Uznanie spadkobiercy za niegodnego]

Uznania spadkobiercy za niegodnego może żądać każdy, kto ma w tym interes. Z żądaniem takim może wystąpić w ciągu roku od dnia, w którym dowiedział się o przyczynie niegodności, nie później jednak niż przed upływem trzech lat od otwarcia spadku.

Art. 930. [Przebaczenie]

§ 1. Spadkobierca nie może być uznany za niegodnego, jeżeli spadkodawca mu przebaczył.

§ 2. Jeżeli w chwili przebaczenia spadkodawca nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie jest skuteczne, gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem.

2. OTWARCIE SPADKU

Otwarcie spadku - jest technicznoprawnym pojęciem, którym posługuje się prawo spadkowe dla oznaczenia chwili śmierci spadkodawcy i z którym to zdarzeniem ustawa łączy skutek w postaci przejścia praw i obowiązków majątkowych na spadkobierców; spadek otwiera się bowiem z chwilą śmierci spadkodawcy (art.924 KC).

Art. 924. Spadek otwiera się z chwilą śmierci spadkodawcy.

Art. 925. Spadkobierca nabywa spadek z chwilą otwarcia spadku.

Za chwilę śmierci - uznaje się tzw. śmierć mózgową (stanie funkcji pnia mózgu) potwierdzoną wystawieniem aktu zgony lub z postanowienia sądu stwierdzającego zgon albo orzeczenia uznającego osobę fizyczną za zmarła (art.31 § 1 KC)

Art. 31. [Domniemanie śmierci]

§ 1. Domniemywa się, że zaginiony zmarł w chwili oznaczonej w orzeczeniu o uznaniu za zmarłego.

§ 2. Jako chwilę domniemanej śmierci zaginionego oznacza się chwilę, która według okoliczności jest najbardziej prawdopodobna, a w braku wszelkich danych - pierwszy dzień terminu, z którego upływem uznanie za zmarłego stało się możliwe.

§ 3. Jeżeli w orzeczeniu o uznaniu za zmarłego czas śmierci został oznaczony tylko datą dnia, za chwilę domniemanej śmierci zaginionego uważa się koniec tego dnia.

3. DZIEDZICZENIE TESTAMENTOWE (TESTAMENT - POJĘCIE FORMY)

Dziedziczenie (nazywane także spadkobraniem) - polega na przejściu wskutek śmierci spadkodawcy ogółu praw i obowiązków majątkowych objętych spadkiem na jedno (w całości) lub kilku (w częściach ułamkowych) spadkobierców; zdarzeniem, z którym ustawodawca łączy przejście praw i obowiązków, jest śmierć osoby fizycznej gdyż wówczas następuje otwarcie spadku (art.924 KC)

Testament może być rozumiany jako czynność prawna na wypadek śmierci lub jako dokument zawierający rozporządzenie spadkodawcy.

Testament jest rodzajem jednostronnej czynności prawnej zawierającej oświadczenie woli nie skierowane do konkretnego adresata, odwołalnej w całości lub części w każdej chwili aż do śmierć, mocą której spadkodawca (testator) i przy zachowaniu szczególnej formy prawem przewidzianej dokonuje rozrządzenia swoim majątkiem na wypadek śmierci.

Najistotniejszym elementem treści testamentu jest rozrządzenie majątkiem przez powołanie spadkobierców, testament może zawierać również dyspozycje odnoszące się do zapisów, poleceń, wykonawcy testamentu, wydziedziczenia, a także wskazówki np. dotyczące miejsca pochówku.

Prawo spadkowe zakazuje sporządzania testamentów wspólnych.

Formy testamentu:

1. Testament zwykły (działanie testatora w normalnych warunkach):

• testament holograficzny - sporządzony własnoręcznie przez testatora podpisany i opatrzony datą.

• testament allograficzny - oświadczenie ustne ostatniej woli w obecności dwóch świadków składane przed przewodniczącym jednostki samorządowej (wójt, burmistrz), kierownikiem s.c. sporządzony protokół musi być podpisany przez spadkodawcę.

• testament notarialny- sporządzony w formie aktu notarialnego.

• Testament szczególny ( działanie testatora w warunkach szczególnych):

• testament ustny - składany w szczególnych okolicznościach zagrożenia życia w obecności co najmniej trzech świadków;

• testament podróżny - składany na polskim statku morskim lub powietrznym dowódcy statku (jego zastępcy) w obecności dwóch świadków;

• testament wojskowy - regulują odrębne przepisy.

Art. 941. [Wyłączność rozrządzenia] 

Rozrządzić majątkiem na wypadek śmierci można jedynie przez testament.

Art. 942. [Zakaz testamentów wspólnych]

Testament może zawierać rozrządzenia tylko jednego spadkodawcy.

Art. 943. [Odwołalność testamentu]

Spadkodawca może w każdej chwili odwołać zarówno cały testament, jak i jego poszczególne postanowienia.

Art. 944. [Zdolność testamentowania]

§ 1. Sporządzić i odwołać testament może tylko osoba mająca zdolność do czynności prawnych.

§ 2. Testamentu nie można sporządzić ani odwołać przez przedstawiciela.

Art. 945. [Wady oświadczenia woli]

§ 1. Testament jest nieważny, jeżeli został sporządzony:

1) w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli;

2) pod wpływem błędu uzasadniającego przypuszczenie, że gdyby spadkodawca nie działał pod wpływem błędu, nie sporządziłby testamentu tej treści;

3) pod wpływem groźby.

§ 2. Na nieważność testamentu z powyższych przyczyn nie można się powołać po upływie lat trzech od dnia, w którym osoba mająca w tym interes dowiedziała się o przyczynie nieważności, a w każdym razie po upływie lat dziesięciu od otwarcia spadku.

Art. 946. [Sposoby odwołania testamentu]

Odwołanie testamentu może nastąpić bądź w ten sposób, że spadkodawca sporządził nowy testament, bądź też w ten sposób, że w zamiarze odwołania testament zniszczył lub pozbawił go cech, od których zależy jego ważność, bądź wreszcie w ten sposób, że dokona w testamencie zmian, z których wynika wola odwołania jego postanowień.

Art. 947. [Rozwinięcie testamentu]

Jeżeli spadkodawca sporządził nowy testament nie zaznaczając w nim, że poprzedni odwołuje, ulegają odwołaniu tylko te postanowienia poprzedniego testamentu, których nie można pogodzić z treścią nowego testamentu.

Art. 948. [Wykładnia testamentu]

§ 1. Testament należy tak tłumaczyć, ażeby zapewnić możliwie najpełniejsze urzeczywistnienie woli spadkodawcy.

§ 2. Jeżeli testament może być tłumaczony rozmaicie, należy przyjąć taką wykładnię, która pozwala utrzymać rozrządzenia spadkodawcy w mocy i nadać im rozsądną treść.

TESTAMENTY ZWYKŁE

Art. 949. [Testament własnoręczny]

§ 1. Spadkodawca może sporządzić testament w ten sposób, że napisze go w całości pismem ręcznym, podpisze i opatrzy datą.

§ 2. Jednakże brak daty nie pociąga za sobą nieważności testamentu własnoręcznego, jeżeli nie wywołuje wątpliwości co do zdolności spadkodawcy do sporządzenia testamentu, co do treści testamentu lub co do wzajemnego stosunku kilku testamentów.

Art. 950. [Testament notarialny]

Testament może być sporządzony w formie aktu notarialnego.

Art. 951. [Testament allograficzny]

§ 1. Spadkodawca może sporządzić testament także w ten sposób, że w obecności dwóch świadków oświadczy swoją ostatnią wolę ustnie wobec wójta (burmistrza, prezydenta miasta), starosty, marszałka województwa, sekretarza powiatu albo gminy lub kierownika urzędu stanu cywilnego.

§ 2. Oświadczenie spadkodawcy spisuje się w protokole z podaniem daty jego sporządzenia. Protokół odczytuje się spadkodawcy w obecności świadków. Protokół powinien być podpisany przez spadkodawcę, przez osobę, wobec której wola została oświadczona, oraz przez świadków. Jeżeli spadkodawca nie może podpisać protokołu, należy zaznaczyć w protokole ze wskazaniem przyczyny braku podpisu.

§ 3. Osoby głuche lub nieme nie mogą sporządzić testamentu w sposób przewidziany w artykule niniejszym.

TESTAMENTY SZCZEGÓLNE

Art. 952. [Testament ustny]

§ 1. Jeżeli istnieje obawa rychłej śmierci spadkodawcy albo jeżeli wskutek szczególnych okoliczności zachowanie zwykłej formy testamentu jest niemożliwe lub bardzo utrudnione, spadkodawca może oświadczyć ostatnią wolę ustnie przy jednoczesnej obecności co najmniej trzech świadków.

§ 2. Treść testamentu ustnego może być stwierdzona w ten sposób, że jeden ze świadków albo osoba trzecia spisze oświadczenie spadkodawcy przed upływem roku od jego złożenia, z podaniem miejsca i daty oświadczenia oraz miejsca i daty sporządzenia pisma, a pismo to podpiszą spadkodawca i dwaj świadkowie albo wszyscy świadkowie.

§ 3. W wypadku gdy treść testamentu ustnego nie została w powyższy sposób stwierdzona, można ją w ciągu sześciu miesięcy od dnia otwarcia spadku stwierdzić przez zgodne zeznania świadków złożone przed sądem. Jeżeli przesłuchanie jednego ze świadków nie jest możliwe lub napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody, sąd może poprzestać na zgodnych zeznaniach dwóch świadków.

Art. 953. [Testament podróżny]

Podczas podróży na polskim statku morskim lub powietrznym można sporządzić testament przed dowódcą statku lub jego zastępcą w ten sposób, że spadkodawca oświadcza swą wolę dowódcy statku lub jego zastępcy w obecności dwóch świadków; dowódca statku lub jego zastępca spisuje wolę spadkodawcy, podając datę jej spisania, i pismo to w obecności świadków odczytuje spadkodawcy, po czym pismo podpisuje spadkodawca, świadkowie oraz dowódca statku lub jego zastępca. Jeżeli spadkodawca nie może podpisać pisma, należy w piśmie podać przyczynę braku podpisu spadkodawcy. Jeżeli zachowanie tej formy nie jest możliwe, można sporządzić testament ustny.

Art. 954. [Testament wojskowy]

Szczególną formę testamentów wojskowych określi rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej wydane w porozumieniu z Ministrem Sprawiedliwości.

Art. 955. [Skuteczność testamentów szczególnych]

Testament szczególny traci moc z upływem sześciu miesięcy od ustania okoliczności, które uzasadniały niezachowanie formy testamentu zwykłego, chyba że spadkodawca zmarł przed upływem tego terminu. Bieg terminu ulega zawieszeniu przez czas, w ciągu którego spadkodawca nie ma możności sporządzenia testamentu zwykłego.

Oddział 3 - PRZEPISY WSPÓLNE dla testamentów zwykłych i szczególnych

Art. 956. [Niezdolność bezwzględna świadków]

Nie może być świadkiem przy sporządzaniu testamentu:

1) kto nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych;

2) niewidomy, głuchy lub niemy;

3) kto nie może czytać i pisać;

4) kto nie włada językiem, w którym spadkodawca sporządza testament;

5) skazany prawomocnie wyrokiem sądowym za fałszywe zeznania.

Art. 957. [Niezdolność względna świadków]

§ 1. Nie może być świadkiem przy sporządzaniu testamentu osoba, dla której w testamencie została przewidziana jakakolwiek korzyść. Nie mogą być również świadkami: małżonek tej osoby, jej krewni lub powinowaci pierwszego i drugiego stopnia oraz osoby pozostające z nią w stosunku przysposobienia.

§ 2. Jeżeli świadkiem była jedna z osób wymienionych w paragrafie poprzedzającym, nieważne jest tylko postanowienie, które przysparza korzyści tej osobie, jej małżonkowi, krewnym lub powinowatym pierwszego lub drugiego stopnia albo osobie pozostającej z nią w stosunku przysposobienia. Jednakże gdy z treści testamentu lub z okoliczności wynika, że bez nieważnego postanowienia spadkodawca nie sporządziłby testamentu danej treści, nieważny jest cały testament.

Art. 958. [Skutki naruszenia formy]

Testament sporządzony z naruszeniem przepisów rozdziału niniejszego jest nieważny, chyba że przepisy te stanowią inaczej.

4. DZIEDZICZENIE USTAWOWE

Dziedziczenie (nazywane także spadkobraniem) - polega na przejściu wskutek śmierci spadkodawcy ogółu praw i obowiązków majątkowych objętych spadkiem na jedno (w całości) lub kilku (w częściach ułamkowych) spadkobierców; zdarzeniem, z którym ustawodawca łączy przejście praw i obowiązków, jest śmierć osoby fizycznej gdyż wówczas następuje otwarcie spadku (art.924 KC).

Mimo, że prawo spadkowe umożliwia spadkodawcy wskazanie następców prawnych w testamencie, częstszym tytułem dziedziczenia jest w praktyce ustawa. Kodeksowe reguły dziedziczenia ustawowego oparte zostały na więzach rodzinnych, jako że po spadkodawcy dziedziczą jego krewni na równi z nimi małżonek oraz osoby przysposobione.

Dziedziczenie ustawowe zmierza do pozostawienia majątku spadkowego osobom najbliższym spadkodawcy, którzy nie jednokrotnie już za życia swego poprzednika prawnego korzystali z tego majątku, a nieraz nawet przyczyniali się do jego tworzenia.

Twierdzi się przy tym, że ustawowy porządek dziedziczenia ma odzwierciedlać dorozumianą wolę spadkodawcy, która w wielu wypadkach pokrywałaby się prawdopodobnie z kolejnością dziedziczenia określona przez ustawodawcę.

Zwraca się uwagę także na to, że krąg spadkobierców ustawowych zbliżony jest znacznie do kręgu osób uprawnionych i zobowiązanych do alimentacji.

Do kręgu spadkobierców ustawowych prawo spadkowe zalicza:

• zstępnych spadkodawcy, jego małżonka,

• rodziców i rodzeństwo oraz zstępnych rodzeństwa.

Ustawodawca rozmieszcza spadkobierców w dwóch grupach i ustala kolejność dochodzenia do spadku; wśród spadkobierców ustawowych znajduje się także Skarb Państwa, dziedziczący w ostateczności.

Art. 931. [Dziedziczenie zstępnych i małżonka]

§ 1. W pierwszej kolejności powołane są z ustawy do spadku dzieci spadkodawcy oraz jego małżonek; dziedziczą oni w częściach równych. Jednakże część przypadająca małżonkowi nie może być mniejsza niż jedna czwarta całości spadku.

§ 2. Jeżeli dziecko spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada jego dzieciom w częściach równych. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszych zstępnych.

Art. 932. [Dziedziczenie małżonka, rodziców i rodzeństwa]

§ 1. W braku zstępnych spadkodawcy powołani są do spadku z ustawy jego małżonek, rodzice i rodzeństwo.

§ 2. Udział spadkowy małżonka, który dziedziczy w zbiegu bądź z rodzicami, bądź z rodzeństwem, bądź z rodzicami i rodzeństwem spadkodawcy, wynosi połowę spadku.

Art. 933. [Rozwinięcie]

§ 1. Udział spadkowy każdego z rodziców, które dziedziczy w zbiegu z rodzeństwem spadkodawcy, wynosi jedną czwartą części tego, co przypada łącznie dla rodziców i rodzeństwa. Pozostałą część dziedziczy rodzeństwo w częściach równych.

§ 2. Jeżeli jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku, udział spadkowy, który by mu przypadał, przypada po połowie drugiemu z rodziców i rodzeństwu spadkodawcy.

§ 3. Jeżeli do spadku powołani są obok małżonka tylko rodzice albo tylko rodzeństwo, dziedziczą oni w częściach równych to, co przypada łącznie dla rodziców i rodzeństwa.

Art. 934. Jeżeli którekolwiek z rodzeństwa spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku pozostawiając zstępnych, udział spadkowy, który mu przypadł, przypada jego zstępnym. Podział tego udziału następuje według zasad, które dotyczą podziału między dalszych zstępnych spadkodawcy.

Art. 935. [Rozwinięcie; dziedziczenie Skarbu Państwa]

§ 1. W braku zstępnych, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa spadkodawcy cały spadek przypada jego małżonkowi.

§ 2. W braku zstępnych i małżonka spadkodawcy cały spadek przypada jego rodzicom, rodzeństwu i zstępnym rodzeństwa.

§ 3. W braku małżonka spadkodawcy i krewnych powołanych do dziedziczenia z ustawy spadek przypada Skarbowi Państwa jako spadkobiercy ustawowemu.

Art. 9351. [Seperacja]

Przepisów o powołaniu do dziedziczenia z ustawy nie stosuje się do małżonka spadkodawcy pozostającego w separacji.

Art. 936. [Dziedziczenie w razie przysposobienia pełnego]

§ 1. Przysposobiony dziedziczy po przysposabiającym i jego krewnych tak, jak by był dzieckiem przysposabiającego, a przysposabiający i jego krewni dziedziczą po przysposobionym tak, jak by przysposabiający był rodzicem przysposobionego.

§ 2. Przysposobiony nie dziedziczy po swoich wstępnych naturalnych i ich krewnych, a osoby te nie dziedziczą po nim.

§ 3. W wypadku gdy jeden z małżonków przysposobił dziecko drugiego małżonka, przepisu § 2 nie stosuje się względem tego małżonka i jego krewnych, a jeżeli takie przysposobienie nastąpiło po śmierci drugiego z rodziców przysposobionego, także względem krewnych zmarłego, których prawa i obowiązki wynikające z pokrewieństwa zostały w orzeczeniu o przysposobienie utrzymane.

Art. 937. [Dziedziczenie w razie przysposobienia niepełnego]

Jeżeli skutki przysposobienia polegają wyłącznie na powstaniu stosunku między przysposabiającym a przysposobionym, stosuje się przepisy poniższe:

1) przysposobiony dziedziczy po przysposabiającym na równi z jego dziećmi, a zstępni przysposobionego dziedziczą po przysposabiającym na tych samych zasadach co dalsi zstępni spadkodawcy;

2) przysposobiony i jego zstępni nie dziedziczą po krewnych przysposabiającego, a krewni przysposabiającego nie dziedziczą po przysposobionym i jego zstępnych;

3) rodzice przysposobionego nie dziedziczą po przysposobionym, a zamiast nich dziedziczy po przysposobionym przysposabiający; poza tym przysposobienie nie narusza powołania do dziedziczenia wynikającego z pokrewieństwa.

Art. 938. [Uprawnienia dziadków]

Dziadkowie spadkodawcy, jeżeli znajdą się w niedostatku i nie mogą otrzymać należnych im środków utrzymania od osób, na których ciąży względem nich ustawowy obowiązek alimentacyjny, mogą żądać od spadkobiercy nie obciążonego takim obowiązkiem środków utrzymania w stosunku do swoich potrzeb i do wartości jego udziału spadkowego. Spadkobierca może uczynić zadość temu roszczeniu także w ten sposób, że zapłaci dziadkom spadkodawcy sumę pieniężną odpowiadającą wartości jednej czwartej części swojego udziału spadkowego.

Art. 939. [Przedmioty urządzenia domowego]

§ 1. Małżonek dziedziczy z ustawy w zbiegu z innymi spadkobiercami, wyjąwszy zstępnych spadkodawcy, którzy mieszkali z nim razem w chwili jego śmierci, może żądać ze spadku ponad swój udział spadkowy przedmiotów urządzenia domowego, z których za życia spadkodawcy korzystał wspólnie z nim lub wyłącznie sam. Do roszczeń małżonka z tego tytułu stosuje się odpowiednio przepisy o zapisie.

§ 2. Uprawnienie powyższe nie przysługuje małżonkowi, jeżeli wspólne pożycie małżonków ustało za życia spadkodawcy.

Art. 940. [Wyłączenie małżonka od dziedziczenia]

§ 1. Małżonek jest wyłączony od dziedziczenia, jeżeli spadkodawca wystąpił o orzeczenie rozwodu lub separacji z jego winy, a żądanie to było uzasadnione.

§ 2. Wyłączenie małżonka od dziedziczenia następuje na mocy orzeczenia sądu. Wyłączenia może żądać każdy z pozostałych spadkobierców ustawowych powołanych do dziedziczenia w zbiegu z małżonkiem; termin do wytoczenia powództwa wynosi sześć miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o otwarciu spadku, nie więcej jednak niż jeden rok od otwarcia spadku.

5. ZRZECZENIE SIĘ DZIEDZICZENIA

Zrzeczenie się dziedziczenia - może tylko nastąpić przed otwarciem spadku po otwarciu można tylko oświadczyć, ze spadek się przyjmuje lub odrzuca.

Zrzeczenie się dziedziczenia:

• następuje w drodze umowy zawartej w formie aktu notarialnego między przyszłym spadkodawca a spadkobiercą ustawowym,

• której skutkiem prawnym jest wyłączenie od dziedziczenia zrzekającego się oraz jego zstępnych, tak jakby nie dożyli oni otwarcia spadku.

Art. 1047. [Dopuszczalność wyjątkowa]

Z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w tytule niniejszym umowa o spadek po osobie żyjącej jest nieważna.

Art. 1048. [Zrzeczenie się dziedziczenia]

Spadkobierca ustawowy może przez umowę z przyszłym spadkodawcą zrzec się dziedziczenia po nim. Umowa taka powinna być zawarta w formie aktu notarialnego.

Art. 1049. [Skutki zrzeczenia]

§ 1. Zrzeczenie się dziedziczenia obejmuje również zstępnych zrzekającego się, chyba że umówiono się inaczej.

§ 2. Zrzekający się oraz jego zstępni, których obejmuje zrzeczenie się dziedziczenia, zostają wyłączeni od dziedziczenia, tak jakby nie dożyli otwarcia spadku.

Art. 1050. [Uchylenie zrzeczenia]

Zrzeczenie się dziedziczenia może być uchylone przez umowę między tym, kto zrzekł się dziedziczenia, a tym, po kim się dziedziczenia zrzeczono. Umowa powinna być zawarta z formie aktu notarialnego.

6. ZAPIS

Rozporządzenie testamentowe może polegać na zobowiązaniu spadkobiercy ustawowego lub testamentowego do spełnienie określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby fizycznej lub prawnej, bez względu na to, czy osoba ta jest równocześnie spadkobiercą, czy też nie:

• instytucja ta jest nazywana zapisem (legatem),

• osoba uprawniona zaś do otrzymywania świadczenia zapisobiercą.

Dopuszczony jest również dalszy zapis (sublegat), polegający na obciążeniu zapisem zapisobiercy.

Art. 968. [Zapis i dalszy zapis]

§ 1. Spadkodawca może przez rozrządzenie testamentowe zobowiązać spadkobiercę ustawowego lub testamentowego do spełnienia określonego świadczenia majątkowego na rzecz oznaczonej osoby (zapis).

§ 2. Spadkodawca może obciążyć zapisem także zapisobiercę (dalszy zapis).

Art. 970. [Wymagalność zapisu]

W braku odmiennej woli spadkodawcy zapisobierca może żądać wykonania zapisu niezwłocznie po ogłoszeniu testamentu. Jednakże zapisobierca obciążony dalszym zapisem może się powstrzymać z jego wykonaniem aż do chwili wykonania zapisu przez spadkobiercę.

Art. 971. [Zapis obciążający kilku spadkobierców]

Jeżeli spadek przypada kilku spadkobiercom, zapis obciąża ich w stosunku do wielkości udziałów spadkowych, chyba że spadkodawca postanowił inaczej. Przepis ten stosuje się odpowiednio do dalszego zapisu.

Art. 972. [Odesłanie]

Przepisy o powołaniu spadkobiercy, o zdolności do dziedziczenia i o niegodności stosuje się odpowiednio do zapisów.

Art. 973. [Skutki wyłączenia zapisobiercy]

Jeżeli osoba, na której rzecz został uczyniony zapis, nie chce lub nie może być zapisobiercą, obciążony zapisem zostaje zwolniony od obowiązku jego wykonania, powinien jednak w braku odmiennej woli spadkodawcy wykonać dalsze zapisy.

Art. 974. [Wykonanie dalszego zapisu]

Zapisobierca obciążony obowiązkiem wykonania dalszego zapisu może zwolnić się od tego obowiązku także w ten sposób, że dokona bezpłatnie na rzecz dalszego zapisobiercy przeniesienia praw otrzymanych z tytułu zapisu albo przelewu roszczenia o jego wykonanie.

Art. 975. [Dopuszczalność warunku lub terminu]

Zapis może być uczyniony pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu.

Art. 976. [Bezskuteczność zapisu]

W braku odmiennej woli spadkodawcy zapis rzeczy oznaczonej co do tożsamości jest bezskuteczny, jeżeli rzecz zapisana nie należy do spadku w chwili jego otwarcia albo jeżeli spadkodawca był w chwili swej śmierci zobowiązany do zbycia tej rzeczy.

Art. 977. [Roszczenia uzupełniające]

Jeżeli przedmiotem zapisu jest rzecz oznaczona co do tożsamości, do roszczeń zapisobiercy o wynagrodzenie za korzystanie z rzeczy, o zwrot pożytków lub o zapłatę ich wartości, jak również do roszczeń obciążonego zapisem o zwrot nakładów na rzecz stosuje się odpowiednio przepisy o roszczeniach między właścicielem a samoistnym posiadaczem rzeczy.

Art. 978. [Wady rzeczy oznaczonych indywidualnie]

Jeżeli przedmiotem zapisu jest rzecz oznaczona co do tożsamości, obciążony zapisem ponosi względem zapisobiercy odpowiedzialność za wady rzeczy jak darczyńca.

Art. 979. [Jakość rzeczy]

Jeżeli przedmiotem zapisu są rzeczy oznaczone tylko co do gatunku, obciążony powinien świadczyć rzeczy średniej jakości, uwzględniając przy tym potrzeby zapisobiercy.

Art. 980. [Wady rzeczy oznaczonych rodzajowo]

Jeżeli przedmiotem zapisu są rzeczy oznaczone tylko co do gatunku, do odpowiedzialności obciążonego względem zapisobiercy za wady fizyczne i prawne rzeczy stosuje się odpowiednio przepisy o rękojmi przy sprzedaży. Jednakże zapisobierca może żądać od obciążonego zapisem tylko odszkodowania za nienależyte wykonanie zapisu albo dostarczenia zamiast rzeczy wadliwych rzeczy takiego samego gatunku wolnych od wad oraz naprawienia szkody wynikłej z opóźnienia.

Art. 981.[Przedawnienie]

 Roszczenie z tytułu zapisu przedawnia się z upływem lat pięciu od dnia wymagalności zapisu.

Art. 982. [Polecenie]

Spadkodawca może w testamencie włożyć na spadkobiercę lub zapisobiercę obowiązek oznaczonego działania lub zaniechania, nie czyniąc nikogo wierzycielem (polecenie).

Art. 983. [Polecenie obciążające zapisobiercę]

Zapisobierca obciążony poleceniem może powstrzymać się z jego wykonaniem aż do chwili wykonania zapisu przez spadkobiercę. Przepis ten stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy polecenie obciąża dalszego zapisobiercę.

Art. 984. [Skutki wyłączenia zapisobiercy]

Jeżeli osoba, na której rzecz został uczyniony zapis z obowiązkiem wykonania polecenia, nie chce lub nie może być zapisobiercą, spadkobierca zwolniony od obowiązku wykonania zapisu powinien w braku odmiennej woli spadkodawcy polecenie wykonać. Przepis ten stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy polecenie obciąża dalszego zapisobiercę.

Art. 985. [Dochodzenie wykonania]

Wykonania polecenia może żądać każdy ze spadkobierców, jak również wykonawca testamentu, chyba że polecenie ma wyłącznie na celu korzyść obciążonego poleceniem. Jeżeli polecenie ma na względzie interes społeczny, wykonania polecenia może żądać także właściwy organ państwowy.

7. OŚWIADCZENIE O PRZYJĘCIU LUB ODRZUCENIU SPADKU

Nabycie spadku jest uzależnione od oświadczenia woli osoby uprawnionej (spadkobiercy):

• oświadczenie takie składa się przed sądem lub notariuszem

• w terminie miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania.

Możliwe są trzy rodzaje oświadczeń, z którymi ustawa łączy odmienne skutki prawne:

1. oświadczenie o przyjęciu spadku wprost.

2. oświadczenie o przyjęciu spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

3. oświadczenie o odrzuceniu spadku.

Skutkiem prawnym przyjęcia spadku jest uznanie danej osoby za spadkobiercę definitywnego od chwili otwarcia spadku:

• przyjęcie spadku wprost (tzw. proste) oznacza nieograniczona odpowiedzialność spadkobiercy za długi spadkowe,

• przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza powoduje ograniczenie tej odpowiedzialności do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku (art.1012 w zw. 1031 KC)

Zasadą jest, że:

• spadkobierca nie może spadku częściowo przyjąć, a częściowo odrzucić, czyli

• może tylko przyjąć bądź odrzucić.

Złożenie oświadczenia odrzucającego spadek powoduje wyłączenie spadkobiercy od dziedziczenia, jego traktuje się zaś jakby nie dożył otwarcia spadku.

Art. 1012. [Rodzaje oświadczeń]

]Spadkobierca może bądź przyjąć spadek bez ograniczenia odpowiedzialności za długi (przyjęcie proste), bądź przyjąć spadek z ograniczeniem tej odpowiedzialności (przyjęcie z dobrodziejstwem inwentarza), bądź też spadek odrzucić.

Art. 1014. [Częściowe przyjęcie; odrzucenie]

§ 1. Przyjęcie lub odrzucenie udziału spadkowego przypadającego spadkobiercy z tytułu podstawienia może nastąpić niezależnie od przyjęcia lub odrzucenia udziału spadkowego, który temu spadkobiercy przypada z innego tytułu.

§ 2. Spadkobierca może odrzucić udział spadkowy przypadający mu jako spadkobiercy powołanemu.

§ 3. Poza wypadkami przewidzianymi w paragrafach poprzedzających spadkobierca nie może spadku częściowo przyjąć, a częściowo odrzucić.

Art. 1015. [Termin oświadczenia; skutki milczenia]

§ 1. Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może być złożone w ciągu sześciu miesięcy od dnia, w którym spadkobierca dowiedział się o tytule swego powołania.

§ 2. Brak oświadczenia spadkobiercy w powyższym terminie jest jednoznaczny z prostym przyjęciem spadku. Jednakże gdy spadkobiercą jest osoba nie mająca pełnej zdolności do czynności prawnych albo osoba, co do której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia, albo osoba prawna, brak oświadczenia spadkobiercy w terminie jest jednoznaczny z przyjęciem spadku z dobrodziejstwem inwentarza.

Art. 1016. [Dobrodziejstwo inwentarza]

Jeżeli jeden ze spadkobierców przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, uważa się, że także spadkobiercy, którzy nie złożyli w terminie żadnego oświadczenia przyjęli spadek z dobrodziejstwem inwentarza.

Art. 1017. [Transmisja]

Jeżeli przed upływem terminu do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku spadkobierca zmarł nie złożywszy takiego oświadczenia, oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku może być złożone przez jego spadkobierców. Termin do złożenia tego oświadczenia nie może się skończyć wcześniej aniżeli termin do złożenia oświadczenia co do spadku po zmarłym spadkobiercy.

Art. 1018. [Cechy oświadczenia; forma]

 § 1. Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku złożone pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu jest nieważne.

§ 2. Oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku nie może być odwołane.

§ 3. (249) Oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku składa się przed sądem lub przed notariuszem. Można je złożyć ustnie lub na piśmie z podpisem urzędowo poświadczonym. Pełnomocnictwo do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku powinno być pisemne z podpisem urzędowo poświadczonym.

Art. 1019. [Błąd; groźba]

§ 1. Jeżeli oświadczenie o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku zostało złożone pod wpływem błędu lub groźby, stosuje się przepisy o wadach oświadczenia woli z następującymi zmianami:

1) uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia powinno nastąpić przed sądem;

2) spadkobierca powinien jednocześnie oświadczyć, czy i jak spadek przyjmuje, czy też go odrzuca.

§ 2. Spadkobierca, który pod wpływem błędu lub groźby nie złożył żadnego oświadczenia w terminie, może w powyższy sposób uchylić się od skutków prawnych niezachowania terminu.

§ 3. Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia o przyjęciu lub o odrzuceniu spadku wymaga zatwierdzenia przez sąd.

Art. 1020. [Skutki odrzucenia]

Spadkobierca, który spadek odrzucił, zostaje wyłączony od dziedziczenia, tak jakby nie dożył otwarcia spadku.

Art. 1021. [Odrzucenie przez zarządzającego spadkiem]

Jeżeli spadkobierca zarządzał spadkiem, a potem go odrzucił, do stosunków między nim a spadkobiercami, którzy zamiast niego doszli do spadku, stosuje się odpowiednio przepisy o prowadzeniu cudzych spraw bez zlecenia.

Art. 1022. [Zbieg tytułów do spadku]

Spadkobierca powołany do spadku zarówno z mocy testamentu, jak i z mocy ustawy może spadek odrzucić jako spadkobierca testamentowy, a przyjąć spadek jako spadkobierca ustawowy.

Art. 1023. [Sytuacja Skarbu Państwa]

§ 1. Skarb Państwa nie może odrzucić spadku, który mu przypadł z mocy ustawy.

§ 2. Skarb Państwa nie składa oświadczenia o przyjęciu spadku, a spadek uważa się za przyjęty z dobrodziejstwem inwentarza.

Art. 1024. [Odrzucenie z pokrzywdzeniem wierzycieli]

§ 1. Jeżeli spadkobierca odrzucił spadek z pokrzywdzeniem wierzycieli, każdy z wierzycieli, którego wierzytelność istniała w chwili odrzucenia spadku, może żądać, ażeby odrzucenie spadku zostało uznane za bezskuteczne w stosunku do niego według przepisów o ochronie wierzycieli w razie niewypłacalności dłużnika.

§ 2. Uznania odrzucenia spadku za bezskuteczne można żądać w ciągu sześciu miesięcy od chwili powzięcia wiadomości o odrzuceniu spadku, lecz nie później niż przed upływem trzech lat od odrzucenia spadku.

8. ODPOWIEDZIALNOŚĆ SPADKOBIERCY ZA DŁUGI SPADKOWE

Ponieważ spadek obejmuje również długi spadkowe, powstaje zagadnienie odpowiedzialności za nie; odpowiedzialność spadkobiercy za długi spadkowe wykazuje pewne zróżnicowanie, a to w zależności:

• od fazy, w której spadkobierca realizuje ciążące na nim obowiązki oraz

• od sposobu przyjęcia spadku.

W związku z tą odpowiedzialnością pozostają trzy fazy:

1. od chwili otwarcia spadku do jego przyjęcia - gdy nabycie spadku jest jeszcze definitywne spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko ze spadku;

2. od przyjęcia spadku do jego działu - w wypadku wszczęcia postępowania przez wierzycieli spadkowych przed przyjęciem spadku, pozwany spadkobierca może żądać zawieszenia tego postępowania do czasu złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku; ponadto przed przyjęciem spadku nie może być prowadzona z niego egzekucja na zaspokojenie osobistego długu spadkobiercy;

3. po dziale spadku - od tej chwili spadkobierca ponosi odpowiedzialność całego swojego majątku, zarówno osobistego jak i nabytego wskutek spadkobrania.

Zależność od sposobu przyjęcia spadku:

• przyjęcia spadku wprost (tzw. proste) - spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe całym swoim majątkiem bez ograniczenia;

• przyjęcie spadku z dobrodziejstwem inwentarza - spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe całym majątkiem spadkobiercy do wartości ustalonej w inwentarzu stanu czynnego spadku.

Odpowiedzialność spadkobiercy z tytułu zapisów i poleceń jest zawsze odpowiedzialnością ograniczoną do wartości stanu czynnego spadku.

W przypadku wielości spadkobierców odpowiedzialność za długi spadkowe:

• do momentu działu spadku jest solidarna zaś

• po dziale jest ona proporcjonalna do wielkości udziałów.

Art. 1030. [Zakres odpowiedzialności przed i po przyjęciu spadku]

Do chwili przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko ze spadku. Od chwili przyjęcia spadku ponosi odpowiedzialność za te długi z całego swego majątku.

Art. 1031. [Przyjęcie proste i z dobrodziejstwem inwentarza]

§ 1. W razie prostego przyjęcia spadku spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe bez ograniczenia.

§ 2. W razie przyjęcia spadku z dobrodziejstwem inwentarza spadkobierca ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe tylko do wartości ustalonego w inwentarzu stanu czynnego spadku. Powyższe ograniczenie odpowiedzialności odpada, jeżeli spadkobierca podstępnie nie podał do inwentarza przedmiotów należących do spadku albo podał do inwentarza nie istniejące długi.

Art. 1032. [Z dobrodziejstwem inwentarza]

§ 1. Jeżeli spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, spłacił niektóre długi spadkowe nie wiedząc o istnieniu innych długów, ponosi on odpowiedzialność za nie spłacone długi tylko do wysokości różnicy między wartością w inwentarzu stanu czynnego spadku a wartością świadczeń spełnionych na zaspokojenie długów, które spłacił.

§ 2. Jeżeli spadkobierca, który przyjął spadek z dobrodziejstwem inwentarza, spłacając niektóre długi spadkowe wiedział o istnieniu innych długów spadkowych, ponosi on odpowiedzialność za te długi ponad wartość stanu czynnego spadku, jednakże tylko do takiej wysokości, w jakiej byłby obowiązany je zaspokoić, gdyby spłacał należycie wszystkie długi spadkowe.

Art. 1033. [Zapisy i polecenia]

Odpowiedzialność spadkobiercy z tytułu zapisów i poleceń ogranicza się zawsze do wartości stanu czynnego spadku.

Art. 1034. [Współspadkobiercy]

§ 1. Do chwili działu spadku spadkobiercy ponoszą solidarną odpowiedzialność za długi spadkowe. Jeżeli jeden ze spadkobierców spełnił świadczenie, może on żądać zwrotu od pozostałych spadkobierców w częściach, które odpowiadają wielkości udziałów.

§ 2. Od chwili działu spadku spadkobiercy ponoszą odpowiedzialność za długi spadkowe w stosunku do wielkości udziałów.

9. ZBYCIE SPADKU

Spadkobierca, który spadek przyjął może go zbyć w całości lub części, to samo dotyczy udziału spadkowego.

Umowa o zbycie spadku:

• ma charakter czynności prawnej o podwójnym skutku zobowiązująco-rozporządzającym i

• nadto jest czynnością kauzalną;

• umowa zbycia spadku powinna mieć formę aktu notarialnego.

Stroną zbywająca może być tylko spadkobierca, który spadek przyjął; skutkiem zbycia jest:

• wstąpienie nabywcy spadku w prawa i obowiązki spadkobiercy;

• nabywca spadku ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe.

Art. 1051. [Zbycie spadku]

Spadkobierca, który spadek przyjął, może spadek ten zbyć w całości lub w części. To samo dotyczy zbycia udziału spadkowego.

Art. 1052. [Podwójny skutek; kauzalność; forma umowy]

§ 1. Umowa sprzedaży, zamiany, darowizny lub inna umowa zobowiązująca do zbycia spadku przenosi spadek na nabywcę, chyba że strony inaczej postanowiły.

§ 2. Jeżeli zawarcie umowy przenoszącej spadek następuje w wykonaniu zobowiązania wynikającego z uprzednio zawartej umowy zobowiązującej do zbycia spadku, ważność umowy przenoszącej spadek zależy od istnienia tego zobowiązania.

§ 3. Umowa zobowiązująca do zbycia spadku powinna być zawarta w formie aktu notarialnego. To samo dotyczy umowy przenoszącej spadek, która zostaje zawarta w celu wykonania istniejącego uprzednio zobowiązania do zbycia spadku.

Art. 1053. [Sytuacja nabywcy]

Nabywca spadku wstępuje w prawa i obowiązki spadkobiercy.

Art. 1054. [Obowiązki zbywcy]

§ 1. Zbywca spadku zobowiązany jest do wydania tego, co wskutek zbycia, utraty lub uszkodzenia przedmiotów należących do spadku zostało uzyskane w zamian tych przedmiotów albo jako naprawienie szkody, a jeżeli zbycie spadku było odpłatne, także do wyrównania ubytku wartości powstałego przez zużycie lub rozporządzenie nieodpłatne przedmiotami nienależącymi do spadku.

§ 2. Zbywca może żądać od nabywcy zwrotu wydatków i nakładów poczynionych na spadek.

Art. 1055. [Odpowiedzialność za długi spadkowe]

§ 1. Nabywca spadku ponosi odpowiedzialność za długi spadkowe w tym samym zakresie co zbywca. Ich odpowiedzialność względem wierzycieli jest solidarna.

§ 2. W braku odmiennej umowy nabywca ponosi względem zbywcy odpowiedzialność za to, że wierzyciele nie będą od niego żądali spełnienia świadczeń na zaspokojenie długów spadkowych.

Art. 1056. [Rękojmia]

W razie zbycia spadku spadkobierca nie ponosi odpowiedzialności z tytułu rękojmi za wady fizyczne i prawne poszczególnych przedmiotów należących do spadku.

Art. 1057. [Przejście korzyści i ciężarów]

Korzyści i ciężary związane z przedmiotami należącymi do spadku, jak również niebezpieczeństwo ich przypadkowej utraty lub uszkodzenia przechodzą na nabywcę z chwilą zawarcia umowy o zbycie spadku, chyba że umówiono się inaczej.

10. ZACHOWEK

Zachowek - pozwala przy pełnej swobodzie testamentowania na zabezpieczenie przed pokrzywdzeniem osób najbliższych.

Zgodnie z istotą zachowku:

• spadkodawca może swobodnie rozrządzać całym spadkiem na wypadek śmierci,

• natomiast określonym osobom najbliższym przysługuje roszczenie o świadczenie pieniężne skierowane zasadniczo do powołanego spadkobiercy;

• wielkość zachowku jest pochodną udziału spadkowego, jaki przypadałby osobie uprawnionej, gdyby dziedziczyła z ustawy.

Osoby uprawnione do zachowku:

• zstępni,

• małżonek,

• rodzice spadkodawcy.

Osoby wyłączone od zachowku:

• osoby, które zrzekły się dziedziczenia albo odrzuciły spadek,

• uznane za nie godne dziedziczenia,

• wydziedziczone.

Art. 991. [Pojecie; uprawnieni do zachowku]

§ 1. Zstępnym, małżonkowi oraz rodzicom spadkodawcy, którzy byliby powołani do spadku z ustawy, należą się, jeżeli uprawniony jest trwale niezdolny do pracy albo jeżeli zstępny uprawniony jest małoletni - dwie trzecie wartości udziału spadkowego, który by mu przypadał przy dziedziczeniu ustawowym, w innych zaś wypadkach - połowa wartości tego udziału (zachowek).

§ 2. Jeżeli uprawniony nie otrzymał należnego mu zachowku bądź w postaci uczynionej przez spadkodawcę darowizny, bądź w postaci powołania do spadku, bądź w postaci zapisu, przysługuje mu przeciwko spadkobiercy roszczenie o zapłatę sumy pieniężnej potrzebnej do pokrycia zachowku albo jego uzupełnienia.

Art. 992. [ustalenie udziału spadkowego]

Przy ustalaniu udziału spadkowego stanowiącego podstawę do obliczania zachowku uwzględnia się także spadkobierców niegodnych oraz spadkobierców, którzy spadek odrzucili, natomiast nie uwzględnia się spadkobierców, którzy zrzekli się dziedziczenia albo zostali wydziedziczeni.

Art. 993. [Doliczenie darowizn]

Przy obliczaniu zachowku nie uwzględnia się zapisów i poleceń, natomiast dolicza się do spadku, stosownie do przepisów poniższych, darowizny uczynione przez spadkodawcę.

Art. 994. [Pominięcie innych darowizn]

§ 1. Przy obliczaniu zachowku nie dolicza się do spadku drobnych darowizn, zwyczajowo w danych stosunkach przyjętych, ani dokonanych przed więcej niż dziesięciu laty, licząc wstecz od otwarcia spadku, darowizn na rzecz osób nie będących spadkobiercami albo uprawnionymi do zachowku.

§ 2. Przy obliczaniu zachowku należnego zstępnemu nie dolicza się do spadku darowizn uczynionych przez spadkodawcę w czasie, kiedy nie miał zstępnych. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy darowizna została uczyniona na mniej niż trzysta dni przed urodzeniem się zstępnego.

§ 3. Przy obliczaniu zachowku należnego małżonkowi nie dolicza się do spadku darowizn, które spadkodawca uczynił przed zawarciem z nim małżeństwa.

Art. 995. [Ustalenie wartości darowizny]

Wartość przedmiotu darowizny oblicza się według stanu z chwili jej dokonania, a według cen z chwili ustalania zachowku.

Art. 996. [Zaliczenie darowizny na zachowek]

Darowiznę uczynioną przez spadkodawcę uprawnionemu do zachowku zalicza się na należny mu zachowek. Jeżeli uprawnionym do zachowku jest dalszy zstępny spadkodawcy, zalicza się na należny mu zachowek także darowiznę uczynioną przez spadkodawcę wstępnemu uprawnionego.

Art. 997. [Zaliczenie kosztów wychowania]

Jeżeli uprawnionym do zachowku jest zstępny spadkodawcy, zalicza się na należny mu zachowek poniesione przez spadkodawcę koszty wychowania oraz wykształcenia ogólnego i zawodowego, o ile koszty te przekraczają przeciętną miarę przyjętą w danym środowisku.

Art. 998. [Ograniczenie odpowiedzialności]

§ 1. Jeżeli uprawniony do zachowku jest powołany do dziedziczenia, ponosi on odpowiedzialność za zapisy i polecenia tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej wartość udziału spadkowego, który stanowi podstawę do obliczenia należnego uprawnionemu zachowku.

§ 2. Przepis powyższy stosuje się odpowiednio w wypadku, gdy zapis na rzecz uprawnionego do zachowku został obciążony dalszym zapisem lub poleceniem albo uczyniony pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu.

Art. 999. [Rozwinięcie]

Jeżeli spadkobierca obowiązany do zapłaty zachowku jest sam uprawniony do zachowku, jego odpowiedzialność ogranicza się do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek.

Art. 1000.[Odpowiedzialność obdarowanych]

 § 1. Jeżeli uprawniony nie może otrzymać od spadkobiercy należnego mu zachowku, może on żądać od osoby, która otrzymała od spadkodawcy darowiznę doliczoną do spadku, sumy pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku. Jednakże obdarowany jest obowiązany do zapłaty powyższej sumy tylko w granicach wzbogacenia będącego skutkiem darowizny.

§ 2. Jeżeli obdarowany sam jest uprawniony do zachowku, ponosi on odpowiedzialność względem innych uprawnionych do zachowku tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek.

§ 3. Obdarowany może zwolnić się od obowiązku zapłaty sumy potrzebnej do uzupełnienia zachowku przez wydanie przedmiotu darowizny.

Art. 1001. [Kolejność odpowiedzialności obdarowanych]

Spośród kilku obdarowanych obdarowany wcześniej ponosi odpowiedzialność stosownie do przepisów artykułu poprzedzającego tylko wtedy, gdy uprawniony do zachowku nie może uzyskać uzupełnienia zachowku od osoby, która została obdarowana później.

Art. 1002. [Dziedziczenie roszczenia o zachowek]

Roszczenie z tytułu zachowku przechodzi na spadkobiercę osoby uprawnionej do zachowku tylko wtedy, gdy spadkobierca ten należy do osób uprawnionych do zachowku po pierwszym spadkodawcy.

Art. 1003. [Zmniejszenie zapisów i poleceń]

Spadkobiercy obowiązani do zaspokojenia roszczenia z tytułu zachowku mogą żądać stosunkowego zmniejszenia zapisów i poleceń.

Art. 1004. [Zasady zmniejszania]

§ 1. Zmniejszenie zapisów i poleceń następuje w stosunku do ich wartości, chyba że z treści testamentu wynika wola spadkodawcy.

§ 2. W razie zmniejszenia zapisu obciążonego dalszym zapisem lub poleceniem, dalszy zapis lub polecenie podlega stosunkowemu zmniejszeniu.

Art. 1005. [Rozwinięcie]

§ 1. Jeżeli spadkobierca obowiązany do zaspokojenia roszczenia z tytułu zachowku sam jest uprawniony do zachowku, może on żądać zmniejszenia zapisów i poleceń w takim stopniu, ażeby pozostał mu jego własny zachowek.

§ 2. Jeżeli zapisobierca sam jest uprawniony do zachowku, zapis uczyniony na jego rzecz podlega zmniejszeniu tylko do wysokości nadwyżki przekraczającej jego własny zachowek.

Art. 1006. Jeżeli zmniejszeniu podlega zapis, którego przedmiot nie da się podzielić bez istotnej zmiany lub bez znacznego zmniejszenia wartości, zapisobierca może żądać całkowitego wykonania zapisu, uiszczając odpowiednią sumę pieniężną.

Art. 1007. [Przedawnienie roszczenia]

§ 1. Roszczenia uprawnionego z tytułu zachowku oraz roszczenia spadkobierców o zmniejszenie zapisów i poleceń przedawniają się z upływem lat trzech od ogłoszenia testamentu.

§ 2. Roszczenie przeciwko osobie obowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanej od spadkodawcy darowizny przedawnia się z upływem lat trzech od otwarcia spadku.

Art. 1008. [Wydziedziczenie z zachowku]

Spadkodawca może w testamencie pozbawić zstępnych, małżonka i rodziców zachowku (wydziedziczenie), jeżeli uprawniony do zachowku:

1) wbrew woli spadkodawcy postępuje uporczywie w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego;

2) dopuścił się względem spadkodawcy albo jednej z najbliższych mu osób umyślnego przestępstwa przeciwko życiu, zdrowiu lub wolności albo rażącej obrazy czci;

3) uporczywie nie dopełnia względem spadkodawcy obowiązków rodzinnych.

Art. 1009. [Ujawnienie przyczyny wydziedziczenia]

Przyczyna wydziedziczenia uprawnionego do zachowku powinna wynikać z treści testamentu.

Art. 1010. [Przebaczenie]

§ 1. Spadkodawca nie może wydziedziczyć uprawnionego do zachowku, jeżeli mu przebaczył.

§ 2. Jeżeli w chwili przebaczenia spadkodawca nie miał zdolności do czynności prawnych, przebaczenie jest skuteczne, gdy nastąpiło z dostatecznym rozeznaniem.

Art. 1011. [Wydziedziczenie zstępnego]

Zstępni wydziedziczonego zstępnego są uprawnieni do zachowku, chociażby przeżył on spadkodawcę.

Prawo Cywilne - PRAWO ZOBOWIĄZAŃ / III i IV semestr /Z.R..®

1

---