Koncepcja ewolucjonistyczno-kulturowa religii wg Jamesa Frazera
Frazer pisał: „ Przez religię rozumiem zjednywanie lub pozyskiwanie sobie sił stojących ponad człowiekiem, o których sądzi się, że kontrolują i kierują biegiem przyrody i życia ludzkiego”, był twórcą oryginalnej i interesującej teorii pochodzenia religii z magii. W historii kultury pierwotnej był okres, zdaniem badacza, kiedy ludzkość nie znała religii . Pierwotnie istniała magia, która początkowo nie miała nic wspólnego z religią. Człowiek uważał, że dzięki magii może sprawować całkowitą władzę nad przyrodą. (wywołać deszcz, lub piękną pogodę). Jednak , gdy okazało się że zmiany zachodzące w przyrodzie nie są ich dziełem, nie powstają w wyniku określonych praktyk magicznych, ale ich sprawcami muszą być inne istoty. Istoty te zaczęto wyobrażać sobie na obraz i podobieństwo ludzi, ale jako potężniejsze od człowieka i przyrody dające się jednak zjednać za pomocą kultu i ofiar. Tak więc bezsilność człowieka wobec przyrody zrodziła wyobrażenie istot nadprzyrodzonych; duchów, demonów, bóstw i bogów, przekonanie zaś o zależności od tych istot wytworzyło praktyki religijne, w których ludzie zwracali się do bóstw z prośbą o pomoc lub z ofiarą odwrócenia gniewu.
Koncepcja psychoanalityczna religii wg Carla Junga
Jung dostrzega genezę religii w kolektywnej nieświadomości. Niemniej jednak na pozytywny stosunek do wszystkich religii. Jung przedstawia religię jako pozytywny czynnik, posiadający wartość psychologiczną. Choć napisał również ,że jest ona złudzeniem, która więzi jednostkę w dziecięcych fazach rozwoju. Idealna religia powinna umożliwić jednostce przejście od wiary do rozumienia. Dla Junga religia była błędem lecz o pozytywnym znaczeniu. „Daje ona człowiekowi poczucie pewności i siłę, tak aby nie był obezwładniony przez upiory tego świata „Symbol religijny jest tu psychologicznie prawdziwy, ponieważ umożliwił ludzkości przejście od stanu instynktownej nieświadomości do wyżyn moralnych i kulturalnych osiągnięć.
Koncepcja psychoanalityczna religii wg Zygmunta Freuda
Freud bezsprzecznie uznawał wiarę w boga za złudę, której ludzie dojrzali powinni się wyzbyć. Idea Boga nie jest kłamstwem, lecz wybiegiem nieświadomości, który psychologia winna rozszyfrować. Bóg osobowy to nic innego niż wywyższona postać ojca - potrzeba takiego bóstwa bierze się z dziecięcych tęsknot za potężnym, opiekuńczym ojcem. Porównuje on wiarę do choroby psychicznej, nazywał ja kolektywną neurozą. Dlatego też religia spełnia negatywną rolę w życiu ludzkim, gdyż poddaje człowieka pod władzę sił fikcyjnych.
Koncepcja socjologiczna religii wg Emila Durkheima
Zjawisko religii definiuje Durkhein następująco: ,,Wszelka religia jest systemem solidarnych wierzeń i praktyk odnośnie do rzeczy świętych ... wierzeń i praktyk łączących w jedną wspólnotę moralną zwaną Kościołem, tych , którzy do niej należą”
Tworząc socjologiczną koncepcję religii E. Durkheim oparł się głównie na materiale obrazującym wierzenia totemistyczne ludów Australii. Po pierwsze, uważany za przodka rodu totem - jako symbol grupy- ma charakter,, wyobrażenia zbiorowego”, stanowił przykład społecznego, grupowego wyobrażenia ,,rzeczy świętej”. Z tego wyobrażenia wyłonił się kult duchów zmarłych przodków, bóstw, aż wreszcie Boga. Po drugie - jako fakt wskazujący na społeczną genezę religii było ożywianie się życia religijnego Australijczyków w okresach „schodzenia się” całego plemienia lub rodu, aby dokonać wspólnych obrzędów (w potrzebach). Dla Durkheima człowiek pozostaje wobec bóstwa na stopie bezwzględnej równości: zależy od nich, ale oni też w pewnym sensie zależą od niego. potrzebuje ich pomocy, ale oni potrzebują jego ofiar.
Koncepcja socjologiczna religii wg Maxa Webera
Ostatecznym źródłem religii jest społeczeństwo, przedmiot religii (sacrum) jest jedynie symbolem mocy społecznej. Interesował się wierzeniami; tym czym religia jest a nie tym co religia czyni. Religia dla niego to jest teoria, a mniej praktyka. Zestawia problem duchowości i realności religii. Zdaniem Webera protestantyzm, a zwłaszcza kalwinizm, wytworzył specyficzną atmosferę umysłową, bez której nie mogłoby powstać i rozwinąć się kapitalistyczne stosunki produkcji. Jej istotą było dążenie do aktywności ekonomicznej i kształtowania takich walorów osobowości jak: pracowitość, oszczędność, gospodarność itp.. Rola religii protestanckiej polegała na tym, że nadała ona wysoką rangę pracy ludzkiej i stworzyła tym samym swoisty typ motywacji społecznych, określających takie, a nie inne zachowania ludzi
Koncepcja dyfuzjonistyczna religii wg Franza Boasa
Dyfuuzjiniści ze szkoły Boasa badali religię Indian amerykańskich w kontekście zainteresowania kulturą jako sferą wartości i postaw. Poddawali surowej krytyce ewolucjonistyczne modele typów religii pierwotnych, czego przykładem najbardziej typowym może być totemizm. Istotę totemizmu stanowi idea pokrewieństwa (lub szczególnej bliskości, tajemniczego związku) grupy ludzkiej z określonym gatunkiem zwierząt. W totemizmie człowiek przenosi na całą przyrodę cechy własnego ustroju społecznego: przyroda dzieli się tu na społeczności analogiczne do społeczności ludzkich. Badacze nie mogli zaakceptować faktu występowania różnych elementów totemizmu np.; organizacji klanowej, nazywania klanów nazwami zwierząt czy roślin, wiary w pochodzenie czy też pokrewieństwo klanu i jego zwierzęcia totemowego, uznali totemizm za zjawisko sztucznie skonstruowane przez ewolucjonistów, którzy, ich zdaniem, połączyli w jedną spójną całość społeczno-religijną, najrozmaitsze nie połączone ze sobą elementy. Boas wychodząc z założenia, że nie ma dwóch identycznych gałązek, postulował koncentrowanie się na tej właśnie różnorodności, na opisywaniu każdego faktu jako faktu specyficznego w swej indywidualności.
Koncepcja egzystencjalna religii wg Rogara Cailloisa
Caillos podejmował badania z zakresu historii religii, ale celem tych badań nie była rekonstrukcja historycznego procesu powstania i rozwoju religii, lecz rekonstrukcja fundamentalnych struktur świętości. Punktem wyjścia egzystencjalizmu jest uznanie sacrum i profanum jako odrębnych i przeciwstawnych rzeczywistości.
Sfera profanum to świat codzienności, w którym człowiek działa bez lęku (dopiero gdy wykracza poza codzienność, rodzi się trwoga śmierci), ale w którym zatraca też swą autentyczność. Życie codzienne to forma, której treścią jest świętość. Świętość to dziedzina wielkich energii, napięć, twórczości: sacrum jest niewyczerpalnym źródłem twórczości. Rzeczywistość sakralna jest niebezpieczna, kontakt z nią grozi unicestwieniem, ale jest ona źródłem siły, dzięki której człowiek może przezwyciężyć kryzysy egzystencjalne; dlatego kontakt ze świętością rodzi uczucia lęku, ale i nadziei.
Koncepcja religii wg. Maxa Schellera.
Max Scheller pojmował osobę jako zespolone akty: czucia i pojmowania. Prawdziwe doświadczenie siebie jest dopiero poprzez te akty. Idea Boga jest najwyższą wartością.
Struktura psychiczna człowieka to:
pęd życiowy
instynkt
praktyczna inteligencja (możliwość wyboru)
duch - dzięki duchowi człowiek unika sprowadzenia do tego tylko to co jest organiczne.
Dualizm ducha i pędu sprzyja rozwojowi kultury, społeczeństwa. Wzajemnie oddziaływają na siebie czynniki idealne i realne. Wtedy jest skuteczny prawdziwy rozwój.
Trzy podstawowe akty moralne:
- miłość do absolutnych wartości bytu
samoopanowanie impulsów popędowych życia, one powinny być uduchowione
utworzenie naturalnego „ja”
Koncepcja religii wg Eliade
Eliade kładł szczególny nacisk na znaczenie przesłania mitycznego dla ludzi ze społeczności archaicznych. Twierdzi on, że przeżycie sacrum ma ścisły związek z poszukiwaniem wartości tkwiących w myśli religijnej rozmaitych ludów. Dzieje religii składają się z ogromnych ilości manifestacji sacrum. Eliade rozróżniał strefę świecką i świętą w sacrum. Religia jest według niego formą rozumienia „sacrum” czyli świętości przejawiających się w zjawiskach przyrody, treść zaś religii sprowadza się do przeżyć. Eliade głęboko wnikał w psychikę człowieka religijnego, pełna skłonności do mitów, symboli i metafor, wiążąc religię z cywilizacją tradycyjną i nie widząc w niej miejsca w cywilizacji współczesnej (technicznej). Wykrył zarazem wiele pozostałości psychiki pierwotnej u ludzi współczesnych.
Koncepcja religii wg Rudolfa Otto
Otto (protestancki psycholog) podjął on próbę wykorzystania psychologizmu i subiektywizmu w obronie teologii. W jego koncepcji religii można wyróżnić dwa składniki: założenie o realnym istnieniu przedmiotu czci religijnej, który Otto nazywa „świętym” i charakteryzuje jako „tajemnicę” (misterium), oraz uczucie jakie wywołuje u ludzi spotkanie ze „świętym”, powodowane irracjonalnym lękiem, grozą, przerażeniem, a zarazem osobliwym zachwytem, uwielbieniem, uniesieniem. W rozumieniu R. Otto uczucia te posiadają nadziemski, a nie naturalny, ludzki charakter.
Koncepcja religii wg Jana Pawła II
Według niego istnienie Boga nie jest tylko sprawą intelektu, jest jednocześnie sprawą całej ludzkiej egzystencji.
Ważne jest rozróżnienie pomiędzy Absolutem, czyli Bogiem filozofów a Bogiem Jezusa Chrystusa. Tylko ten drugi jest bowiem Bogiem żywym. Racjonalizm nowożytny nie toleruje tajemnicy. Zdecydowanie nie do przyjęcia jest dla Jana Pawła II Bóg, który staje się człowiekiem, aby człowieka odkupić. Dla racjonalizmu nie do pomyślenia jest Bóg, który jest odkupicielem, a tym bardziej Bóg, który jest źródłem absolutnym wszelkiej miłości oblubieńczej miedzy ludźmi. Skoro nie ma dla człowieka perspektywy Boga, który kocha i przez Chrystusa powołuje do życia z Nim i w Nim, pozostaje, zatem tylko wymiar doczesny życia, jako teren walki o byt i o korzyści, przede wszystkim ekonomiczne.
(Książki: "Miłość i odpowiedzialność", "Osoba i czyn")
Koncepcja religii wg Darwina
Z opublikowaniem swojej teorii, która zakładała, iż gatunek zwierząt, a wśród nich człowiek powstały na drodze ewolucji, czyli w wyniku rozwoju, polegającego na nieprzerwanych przemianach, w wyniku, których niższe stadia przechodzące w wyższe, zwlekał 20 lat. Przemiany ewolucyjne tłumaczył zaś faktem istnienia jednogatunkowych populacjach bezkierunkowej zmienności, której porządek i kierunek przystosowawczy nadaje dobór naturalny, wynikający z walki o byt. Cała teoria Darwina opierała się na trzech zasadach: zmienności gatunku, cech dziedziczności, hiperprodukcji istot żywych. Koncepcja Darwina została ujęta w książce „O powstaniu gatunków..., o pochodzeniu człowieka”.
Fenomenologia religii- Gerardus van der Leeuw
Gerardus van der Leeuw - ur. 18 III 1890r. - Haga; zm. 18 XI 1950 - Utrecht;
religioznawca, teolog, filozof, historyk.
Najistotniejszą książkę, którą napisał była „Fenomenologia Religii” (1933 r.), która została przełożona na język polski w 1978 roku.
Fenomenologia religii zaczyna się od opisu świętości jako manifestacji rzeczywistości absolutnej. Jej punktem wyjścia jest więc uznanie realności sacrum, które logicznie i chronologicznie poprzedza profanum. Sacrum to datum pierwotne, które badacz religii może próbować opisywać - ale nie jest w stanie wyjaśnić historycznie, gdyż historia kształtuje jedynie jego kulturowe manifestacje, a nie jego istotę, gdyż ta należy do sfery tego co „tajemnicze. W postępow. metodycznym fenomenologa można wyróżnić trzy momenty: wczucie się i przeżycie, zrozumienie, tworzenie. Fenomenologa nie interesuje więc ani geneza, ani rozwój historyczny, ani funkcje, lecz „istota”, która jest „fundamentalną strukturą” i „nośnikiem idei”..
Postawa religijna jest „stosunkiem życiowym”, poszukiwaniem sensu absolutnego. Człowiek religijny (homo religiosus) dąży do zrozumienia sensu, ale w tym dążeniu dociera do granicy, której nigdy nie będzie w stanie przekroczyć.
Koncepcja religii protestanckiej według Zwingliego
Urlich Huldrych Zwingli urodzony 1 stycznia 1484r. w Wildhaus w Szwajcarii zmarł w 11 Października 1531r.
Zwingli był inicjatorem reformacji szwajcarskiej, Był on również jednym z twórców reformowanego ewangelicyzmu i jednym z założycieli Kościoła reformowanego. W kwietniu 1522r. ukazał się pierwszy reformacyjny traktat Zwingliego „Von Erkiesen und Fryheit der Spysen” a 22 sierpnia „Architeles”, w którym bronił on swobodnego prawa wiernych do uniezależnienia się od władzy papieża i biskupów.
Według jego poglądu eucharystia jest tylko symbolem ostatniej wieczerzy, wobec czego nie może mieć znaczenia i wartości ofiary, gdyż nie ma żadnej obecności Chrystusa w eucharystii. Na tym etapie zaczął rozwijać własną teologię tzw. zwinglianizm.
W tezach swoich zgadzał się z Lutrem, co do wyłącznego autorytetu biblii, co do swobodnego badania zasad wiary, co do zbawienia przez samą tylko wiarę i zaprzeczenia mocy sakramentów. Odrzucał luterańskie rozróżnianie Prawa i Ewangelii.
1