Ogólna charakterystyka grzybów

Candida, Saccharomyces

- zarodnikujące

- jedno lub wielokomórkowe

- cudzożywne

- grzyby jednokomórkowe są kulistymi lub owalnymi komórkami. Niektóre z nich tworzą w określonych warunkach
długie, nitkowate wypustki, tzw. Grzybnię rzekomą (pseudomycelium)

- grzyby wielokomórkowe - występują pod postacią długich, splątanych ze sobą nitek (strzępek), których całość
stanowi właściwe ciało grzyba, zwane grzybnią- cymelium

- nitki grzybni mogą zawierać przegrody poprzeczne lub być ich pozbawione

- z grzybni tak zwanej wegetatywną, wyrasta po pewnym czasie druga zwana grzybnią rozrodczą, na nitkach której
tworzą się różne i różnie ułożone zarodniki służące rozmnażaniu grzyba

Od bakterii różnią się:

1. Obecnością jądra (jąder), widoczne po odpowiednim barwieniu

2. Grubszą na ogół niż u bakterii ścianą komórkową, w skład której wchodzi chityna, a u drożdżaków celuloza

3. Wytwarzanie dwojakiego rodzaju zarodników (spor); jedne z nich (ekto- i endospory) biorą udział w rozmnażaniu grzyba, drugie (chlamydospory) w utrzymaniu gatunku w niesprzyjających okolicznościach i w tym są podobne do przetrwalników wytwarzanych przez bakterie

4. Wzrost następuje przez podział komórek szczytowych

Grzybnia (mycelium) - główna masa ciała grzyba, zbudowana ze strzępek wnikających w podłoże i czerpiących z niego pożywienie (wegetatywna) lub tworzących zwarte sploty, z których zbudowane są m.in. owocniki (powietrzna)

Strzępka - wielojądrowy, nitkowaty, bogato rozgałęziony twór tworzący grzybnię, często podzielony poprzecznymi przegrodami (septami)

Pseudostrzępka (pseudomycelium) - zbudowana z jednej komórki lub przylegających do siebie, ale nie kontaktujących się ze sobą komórek

Formami inwazyjnymi jest grzybnia i pseudogrzybnia

Konidia - zarodniki konidialne, kuliste wytwarzane są często przez workowce właściwe (Ascomycota), rzadziej podstawczaki (Bazidiomycota) i grzyby niedoskonałe (brak jest stadium rozmnażania płciowego)

Podstawowe metody badań mikologicznych:

Poznanie makromorfologii grzybów:

- grzyby można oglądać w stanie natywnym (niebarwione) już pod powiększeniem ok. 200-krotnym

- w badaniu materiałów chorobowo-zmienionych (włosów, naskórka, paznokci) poddaje się je działaniu ługu
sodowego lub potasowego (10-20%) i lekko podgrzewa, co powoduje rozjaśnienie podłoża i lepsze uwidocznienie
elementów grzyba

- w badaniu grzybów wielokomórkowych preparat można przygotować w różny sposób, np. przez naniesienie na
szkiełko podstawowe agaru z częścią koloni i rozgnieceniu jej między dwoma szkiełkami

- można również użyć przezroczystej taśmy klejącej - przylepić do jej powierzchni część kolonii i taśmę przykleić do
szkiełka podstawowego - na które wcześniej naniesiono kroplę laktofuksyny

- w celu wykazania otoczek grzybów stosuje się metodę tuszową Burriego

- najprostsza metoda barwienia - laktofuksyną

- zarodniki grzybów barwi się metodą Schaeffer-Fultona

- niemal wszystkie grzyby barwią się Gram dodatnio

- izolowanie grzybów z materiałów chorobowych przeprowadza się na podłożach - Sabourauda płynne, stałe

- pobudzenie wzrostu i obfitszego wytwarzania zarodników, do podłoża dodaje się - asparaginę

- inne podłoża - Czapeka, Littmana (z dodatkiem żółci bydlęcej), ryżowe, różnicujące (dla rodzaju Trichophyton,
Candida)

- w celu usunięcia zanieczyszczeń bakteryjnych do podłoża dodaje się: penicylinę, streptomycynę, chloramfenikol

- w celu usunięcia pleśniaków - aktidion

Mikrohodowle:

- zakłada się w celu obserwacji pojedynczych elementów grzyba w stanie naturalnym

- na szkiełko nakrywkowe nanosi się małą kroplę płynnej pożywki, wprowadza się do niej drobną ilość kolonii grzyba,
nakrywa szkiełkiem z wgłębieniem, odwraca i parafinuje

- prostsza metoda

- umieszczenie kropli pożywki z grzybem na szkiełku podstawowym i nakryciu go szkiełkiem nakrywkowym

- mikrohodowle inkubuje się w komorze wilgotnej (płytka Petriego z wilgotną ligniną)

Metody biochemiczne:

- służą głównie do identyfikacji grzybów niższych (drożdżaków)

- wykorzystuje się ich zdolność do rozkładania określonych cukrów lub przyswajania (asymilacji) cukrów i związków
azotowych

- zestawienie zdolności rozkładania cukrów przez poszczególne gatunki nazywa się zymogramem

Auksanografia:

- metoda badania zdolności asymilacji węglowodanów, związków azotowych lub etanolu

- grzyby posiane na podłoże stałe, zawierające określony związek, wykazują - w zależności od zdolności jego
asymilacji - obfity wzrost, słaby wzrost lub nie rosną w ogóle

Próby biologiczne:

- wyizolowanie z badanego materiału grzybów, nie zawsze świadczy o byciu przyczyną schorzenia

Chorobotwórczość można wykazać poprzez:

- zakażenia zwierząt laboratoryjnych

** diagnostyka mykotoksykoz polega na podawaniu zwierzętom zakażonych pasz lub naskórnym wprowadzaniu eterowych wyciągów grzybów**

Próby biologiczne:

Myszy - podejrzenie kryptokokozy

Szczury podejrzenie sporotrichozy

Królik - podejrzenie mykotoksykozy, kandydozy

Świnka morska - podejrzenie dermatofitii

Zarodki kurze - podejrzenie mykotoksykozy

Metody pośrednie - serologiczne:

- aglutynacja (antygenami w tym odczynie są hodowle Cadida albicans, Cryptococcus neoformans itp.)

- odczyn wiązania dopełniacza

- precypitacji

Odczyny te są używane do rozpoznawania grzybic głębokich

W rozpoznawaniu tego typu schorzeń stosowane są także odczyny alergiczne

Candida:

W preparatach mikroskopowych stwierdza się różne kształty grzyba, w zależności od fazy w jakiej występuje

- faza „Y” drożdżowa- komórki owalne, cienkościenne, pojedyncze lub pączkujące o wymiarach 2-3 x 4-6 μm

- faza „M” micelialna - cechuje się tworzeniem wydłużonych komórek, układających się w długie twory z
rozgałęzieniami, co upodabnia je do nitek grzybni. Jest to grzybnia rzekoma - pseudomycelium

Pseudomycelium:

- powstaje w warunkach hodowlanych w obecności żywych komórek (np. w hodowli fibroblastów zarodka kurzego)

- często spotykana faza w ogniskach nekrotycznych i w przebiegu schorzeń skóry wywołanych przez rodzaj Candida

- w określonych warunkach (np. na podłożu ryżowym) powstają z niej duże, kuliste i otoczone dość grubą błoną

twory - chlamydospory.

Zakażenia:

Infekcji sprzyja:

- przewlekła antybiotykoterapia

- osłabienie odporności

- sztuczne zastawki

- cewniki

- zabiegi inwazyjne etc.

Zazwyczaj kandydozę dzieli się na:

1. Powierzchowną

2. Znacznie poważniejszą uogólnioną

Candida albicans:

- gatunek grzybów zaliczany o rzędu drożdżaków (Saccharomycetes)

- jest to grzyb bezotoczkowy, wywołujący zakażenia oportunistyczne u chorych z obniżoną odpornością

- stanowi florę fizjologiczną przewodu pokarmowego u 40-80% populacji

Diagnostyka:

Preparat bezpośredni:

- w przypadku kandydozy powierzchownej biomateriał zanurzany jest w roztworze KOH, który niszczy keratynę nie
wpływając na komórki grzyba

- w preparacie mikroskopowym C. albicans widoczne są blastospory (pączkujące komórki), pseudostrzępki, czasami
strzępki prawdziwe

Hodowla:

- grzyb wzrasta na pożywce Sabourauda w ciągu 2-4 dni, tworząc białe do kremowych kolonie, o masłowatej
konsystencji

- brzeg kolonii jest gładki, czasami frędzlowaty ze względu na wytwarzaną grzybnię

- wstępna identyfikacja opiera się na stwierdzeniu w hodowli na podłożu zubożonym (podłoże ryżowe) pod
szkiełkiem nakrywkowym charakterystycznych zarodników przetrwalnikowych - chlamydospor

- drugą metodą jest wykonanie testu fi lamentacji, który polega na inkubacji komórek C. albicans w surowicy przez 2-
3h w temp. 37⁰C. po tym czasie komórki „kiełkują” tworząc Rostki, które w przeciwieństwie do tworzonych pączków
lub pseudogrzybni nie są oddzielone ścianą komórkową

Testy serologiczne:

- wykorzystywane są do wstępnej diagnostyki zakażeń narządowych i uogólnionych oraz do monitorowania
skuteczności leczenia

- nie pozwalają na jednoznaczne określenie gatunku

Profil biochemiczny:

- grzyby asymilują glukozę, maltozę, sacharozę i galaktozę, ale nie laktozę

- dwa pierwsze węglowodany drobnoustrój fermentuje z wytworzeniem gazu, trzeci (galaktozę) tylko do kwasu

- fermentacja galaktozy jest zależna od szczepu

- grzyby nie wytwarzają ureazy

Saccharomyces:

- rodzaj jednokomórkowych grzybów z rodziny drożdżakowatych (Saccharomycetaceae)

- są organizmami saprofitycznymi - żyją na podłożach zawierających cukry proste, przeprowadzają fermentację
alkoholową, przeważnie w warunkach beztlenowych

- dobrze poznano ok. 30 gatunków drożdży, z dużą liczbą odmian

Czynniki sprzyjające powstawaniu grzybic - ze strony grzybów:

- niezależność od dostępu tlenu

- zdolność do wykorzystania martwych komórek makroorganizmu

- termotolerancja

- wytwarzanie enzymów uszkadzających tkanki

- odporność na działanie enzymów trawiennych i fagocytozę

- zdolność do wytwarzania mycelium i pseudomycelium w tkankach

- wytwarzanie endo- i egzotoksyn

Czynniki sprzyjające powstawaniu grzybic - ze strony makroorganizmów (gospodarza):

- schorzenia pierwotne - zaburzenia przemiany materii, wchłaniania, hormonalne, niedoborowe, choroby wirusowe,
bakteryjne, pasożytnicze

- długotrwała antybiotykoterapia

- obecność martwych komórek - podłoże sprzyjające rozwojowi oportunistów

- przerwanie ciągłości tkanek

Rodzaje oddziaływania grzyba:

- mechanicznie - mycelium wywiera ucisk na sąsiadujące komórki powodując ich zanik

- enzymatycznie - wydzielają szereg enzymów

- alergizujące - po powtórnym kontakcie zakażonego organizmu z alergenem wywołują objawy chorobowe -
zapalenie żył, zmiany skórne tzw. grzybiczaki - wysięki, grudy, strupy, pokrzywka

Grzyby pleśniakowate:

Rodzina: Mucoraceae

Rodzaj:

Mucor - Pleśniak

Absidia

Rhizopus - Rozłożek

- grzybnia nie jest podzielona przegrodami poprzecznymi - jedna wielojądrzasta komórka (komórczak)

- u Absidia i Rhizopus w grzybni oprócz nitek wegetatywnych tzw. strzępki chwytnikowe - rizoidy

- na końcach grzybni powietrznych (sporangioforów) powstają zarodnie (sporangia), wewnątrz których powstają
zarodniki (konidia)

- Rhizopus - sporangia wyrastają z rhizoidów

- Absidia - sporangiofory wyrastają z łuków rozłogowych, sporangia kształtu gruszkowatego

- Mucor - brak rhizoidów

Kolonie:

- rosną szybko na każdym podłożu

- kolor szary, brunatny lub czarny w zależności od etapu dojrzewania spor
- „puszyste”, watopodobne

- osiągają wysokość kilku centymetrów

W materiale chorobowym np. ropie, grube o nieregularnym kształcie nitki grzybni, niekiedy sporangia

Sporadycznie zwierzęta domowe - ronienia u świń i bydła (w łożysku stwierdza się strzępki grzybów),

u człowieka schorzenia skóry, tkanki podskórnej, układu oddechowego i nerwowego

Mucormikoza/ Fikomikoza:

- zakażenie pleśniami następuje przez drogi oddechowe lub alimentarnie

- zwykle jest to zakażenie wtórne, wikłające toczący się proces chorobowy, np. choroby układu oddechowego

- grzyby osiedlają się zwykle w węzłach chłonnych, układzie oddechowym lub pokarmowym

- zakażenia zarodnikami
(aerogennie lub alimentarnie) przeważnie bezobjawowe.
- sprzyjające warunki -> kiełkowanie, strzępki wnikają do tkanek/węzłów chłonnych powodując tam zmiany
wytwórcze i ziarniakowate owrzodzenia

- powstają zmiany ziarniakowe lub wrzodziejące

- węzły chłonne są stwardniałe

- odnotowano występowanie owrzodzeń żołądka i jelit

- u świń mogą występować zmiany w jelicie środkowym i węzłach podżuchwowych i guzy przypominające
nowotwory w wątrobie i płucach

Grzyby kropidlakowate:

Rodzina: Aspergillaceae

Rodzaj:

Aspergillus - kropidlak

Penicillium - pędzlak

Aspergillus:

- w materiale chorobowym stwierdza się nitki grzybni, rozgałęzione i segmentowane

- nitki grzybni rozrodczej (konidiofory) są grubsze od nitek wegetatywnych, pozbawione przegród poprzecznych i
nierozgałęzione

- na końcu buławkowatego konidioforu obwodowo ułożone podstawki (sterigmy), a na nich łańcuszki zarodników
(konidiów)

Kolonie:

- rosną dobrze i szybko prawie na wszystkich podłożach

- „puszyste”

- biała kolonia z biegiem czasu zielona, brązowa, czarna itp. (w zależności od barwy tworzonych zarodników)

Chorobotwórczość:

Gatunki chorobotwórcze:

-Aspergillus flavus - Kropidlak żółty

- Aspergillus niger - Kropidlak czarny

- Aspergillus fumigatus - Kropidlak dymnicowy

Grzyby należące do rodzaju Aspergillus zasiedlają prawie każde środowisko

Produkują miliardy zarodników, które uwalniane do otoczenia wdychane są z powietrzem

Aspergiloza:

U ptaków:

- rozwija się jako pierwotna bronchopneumonia z objawami duszności, utraty apetytu i apatią

- często obserwowane zmiany w tchawicy i workach powietrznych, zaburzenia równowagi, ruchy mimowolne w
postaci rozsianej obejmującej mózg

- w jamie opłucnowej może gromadzić się płyn wysiękowy

U przeżuwaczy:

- asymptomatyczne zapalenie płuc lub zakażenie gruczołu mlekowego

- zmiany w łożysku prowadzące do ronień

- grzybicze zapalenie płuc

- zmiany w obrębie błony śluzowej jamy nosowej

- w postaci przewlekłej w płucach zmiany przypominające gruźlicze

U koni:

- rhinitis ze zmianami guzkowatymi i dusznością

-przy postaci rozsianej zaburzenia motoryki i orientacji przestrzennej, a nawet ślepota wynikająca ze zmian w mózgu i
nerwie wzrokowym

Psy:

- najczęściej postać płucna lub rozsiana, pierwotnie zmiany w jamie nosowej

- aspergiloza jamy nosowej u „długonosych” psów

- mogą minąć miesiące do krwawienia lub wysięku

- zaburzenia oddychania, owrzodzenia nozdrzy, deformacje związane z ubytkami przegrody nosowej, martwica
rozpływna kości czołowej

Koty:

- najczęściej manifestuje się w postaci rozsianej z rokowaniem niepomyślnym

Penicillium:

- konidiofory rozgałęzione, z poprzecznymi przegrodami

- na końcach osadzone fialidy (sterigmy) ze sznurami konidiów

- dzięki małym wymaganiom odżywczym rosną dobrze na każdym podłożu

Kolonie:

- różnobarwne

- podobne z wyglądu do kolonii kropidlaka

- dzięki małym wymaganiom odżywczym rosną szybko i obficie

Rodzaje mikotoksyn:

1.Hepatotoksyczne - najlepiej poznane Aflatoksyny - skrót od Aspergillus flavus, najwcześniej rozpoznany producent -> aflatoksykoza

- patogenne dla ssaków, ptaków i ryb

- przenikają do organizmu wraz z paszą, drogą inhalacyjną lub przez uszkodzoną skórę

- działają cytotoksycznie na komórki wątroby - zwyrodnienie oraz martwica oraz kancerogennie wywołując ich
transformację nowotworową

- mutagenne działanie na płody

- najwrażliwsze indyczęta, kaczęta i pstrągi

2.Nefrotoksyczne:

- ochra toksyny A, B, C

- syntetyzowane przez Aspergillus i Penicillium

- najwrażliwszy drób i trzoda chlewna

Drób - biegunki jako następstwo zapalenia żołądka i jelit (niekiedy martwicowe) i zapalenia wątroby. A-silny supresyjny wpływ na układ immunologiczny

Świnie - zespół objawów pierwotnej nefropatii - atrofia kanalików, później zanik kłębuszków, zwłóknienie miąższu nerek, wielomocz, polidypsja. Niekiedy zwyrodnienie wątroby, rzadko biegunka

- cytrynian - Penicillum, wrażliwe indyczęta i kurczęta. Nefropatia - biegunka, wielomocz, pragnienie

3.Neurotoksyczne (tremorgeny):

- Aspergillus i Penicillium - powodują drgawki, niezborność ruchową, porażenia

- cytreowirydyna - pędzlaki -> zwierzęta mięsożerne

* porażenia od ogona i tylnych kończyn, wymioty, znaczny spadek wewnętrznej ciepłoty ciała, śmierć jako
następstwo porażenia ośrodka oddechowego

- patulina - podanie pozajelitowe. W procesie trawienia traci swoje właściwości. Wykazuje właściwości mutagenne,
teratogenne i rakotwórcze. W stężeniach niebezpiecznych dla zdrowia człowieka może występować przede
wszystkim w jabłkach i ich przetworach

Dermatofity:

- zoofilne - chorobotwórcze głównie dla zwierząt i sporadycznie dla człowieka - Trichophyton equine, T. gallinae,
Microsporum canis

- antropofilne - chorobotwórcze głównie dla człowieka - Trichophyton sp, Emidermophyton sp, Microsporum sp, ale
mogą zarazić także zwierzęta

- geofilne - bytujące w glebie, ale mogące w sprzyjających warunkach wywoływać choroby człowieka i zwierząt

Rodzina: Mucedinaceae

Rodzaj:

Trichophyton

Microsporum

Grzyby rozwijające się szczególnie dobrze w miejscach bogatych w keratynę tj. we włosach, rogach, paznokciach, naskórku itp.

Microsporum:

- grzybnia oplata włos w materiale patologicznym, z czasem rozpada się na spory

- spory drobne układają się zarówno wewnątrz jak i na zewnątrz włosa

Hodowla:

- grzybnia z nielicznymi przegrodami

- obecność wrzecionowatych lub pałeczkowatych makrokonidia podzielonych przegrodami na komory o gładkiej
powierzchni lub powierzchni pokrytych brodawkami

- na podłożach stałych tworzą kolonie z początku białawe i puszyste, przechodzące w mączaste, skórzaste lub suche

- różne ukształtowanie brzegów

- różne zabarwienie

Badanie w świetle Wooda:

Fluorescencje wykazują tylko włosy zakażone in vivo

Microsporum - jasnozielono

Trichophyton:

- kolonie mają zmienny wygląd w zależności od odmian

- przeważnie kalafiorowato pomarszczone

- konidia występują jako makro- i mikrokonidia

- grzyb rośnie wolno w ciągu 10-30 dni

W materiale nitki i spory mogą układać się:

* zewnętrznie - tworząc pochewkę wokół włosa, nie wrastając do wewnątrz

* wewnętrznie - rzadko u zwierząt

* mieszanie - elementy grzyba układają się zarówno wewnątrz jak i na zewnątrz włosa

Trichofitoza:

- częsta szczególnie u bydła

- początek w warstwie rogowej naskórka. Wyrastająca z zarodników strzępka wzrasta wzdłuż włosa do torebki włosa.
Nie atakuje cebulki i podstawy włosa. W ognisku zakażenia zaczerwienienie, strupy, azbestowy nalot. Włosy się
łamią

- zakażeniu sprzyja pora roku (jesień, zima), wiek (młode), brak higieny, uszkodzenia skóry

* bydło - T. verrucosum

* konie - T. equinum

* drób - T. galline

* mięsożerne - T. mentagrophytes

Dermatofitozy:

- zmiany na skórze - wyraźnie ograniczone ogniska z różnym nasileniem procesu zapalnego

- w ogniskach grzybiczych dochodzi do utraty włosa na skutek jego ułamywania bądź wypadania

- skóra może się łuszczyć bądź tworzyć tarczki z zaschniętego wysięku, złuszczonego naskórka

- tworzyć się mogą krosty, strupy i pęcherzyki z wysiękiem

- mają tendencję do nawrotów

Malassezia:

- około 70% przypadków zapalenia ucha zewnętrznego u psów i 28% u kotów jako infekcje mieszane ze Staph.
intermedium

- świąd, skóra zapachu zjełczałego tłuszczu

- fałdy, pysk, uszy, skóra między palcami i wokół pazurów, przyśrodkowa strona ud

- zmiany skórne - łojotokowe zapalenie skóry, pododermatitis

7

---