POSTĘPOWANIE PROCESOWE I NIEPROCESOWE

Postępowanie procesowe

1. Czynności postępowania. Postępowanie cywilne jako pewna całość określona przepisami prawa, składa się z elementów, którymi są zdarzenia postępowania (w tym także takie zdarzenia, jak upływ czasu, śmierć stro­ny). Spośród zdarzeń szczególne znaczenie mają czynności postępowania, zwane również czynnościami procesowymi. Są to czynności podmiotów po­stępowania, a więc organów procesowych i uczestników postępowania, wy­wołujące skutki w postępowaniu cywilnym.

2. Pisma procesowe. Są to pisma uczestników postępowania cywilnego kierowane do organów procesowych. One obejmują wnioski i oświadczenia uczestników postępowania składane poza rozprawą.

Każde pismo procesowe winno spełniać określone prawem wymogi, bowiem występujące braki mogą wstrzymać prawidłowy bieg sprawy. Zgod­nie z art. 126 § l k.p.c. każde pismo procesowe powinno zawierać:

• oznaczenie sądu, do którego jest skierowane,

• imię i nazwisko lub nazwę stron oraz ich przedstawicieli ustawo­wych i pełnomocników,

• oznaczenie rodzaju pisma,

• osnowę wniosku lub oświadczenia oraz dowody na poparcie przy-

toczonych okoliczności,

• podpis strony albo jej przedstawiciela ustawowego lub pełnomocnika,

• wymienienie załączników.

Jeżeli dane pismo procesowe jest pierwszym pismem w sprawie (po­zwem), wówczas ono powinno ponadto zawierać:

• oznaczenie zawodu strony,

• oznaczenie miejsca zamieszkania lub siedziby stron,

• oznaczenie przedstawicieli ustawowych i pełnomocników,

• określenie przedmiotu sporu.

Do pism procesowych należy dołączyć: pełnomocnictwo (Jeżeli pismo wnosi pełnomocnik, który przedtem nie złożył pełnomocnictwa) oraz odpisy pism i odpisy załączników dla doręczenia ich uczestniczącym w sprawie osobom.

Szczególnym pismem procesowym jest pozew, który będąc pismem zapoczątkowującym postępowanie cywilne musi spełniać wymogi okre­ślone prawem, w tym zawierać dokładne określenie żądania, a w sprawach majątkowych oznaczenie wartości przedmiotu sporu, oraz przytoczenie oko­liczności faktycznych uzasadniających żądanie, a w miarę potrzeby przyto­czenie również okoliczności uzasadniających właściwości sądu (rzeczową i miejscową). Pozew musi być doręczony przez sąd pozwanemu. Doręcze­nie pozwu zarządza przewodniczący w czasie prac przygotowawczych do wyznaczenia rozprawy. W ten sposób pozwanemu stwarza się możliwość ustosunkowania do zarzutów stawianych w pozwie. Czyni to w piśmie pro­cesowym nazywanym odpowiedzią na pozew.

3. Posiedzenia sądowe. Regułą w ramach polskiego procesu cy­wilnego jest to, że: posiedzenia sądowe są jawne, a sąd orzekający roz­poznaje sprawę na rozprawie. Wszelkie odstępstwa od tej reguły mogą mieć miejsce tylko wówczas, gdy przepis szczególny pozwala na odstęp­stwo.

Posiedzenia sądowe wyznacza przewodniczący, czyniąc to z urzę­du. O posiedzeniach jawnych zawiadamia się strony i osoby zaintere­sowane. Przewodniczący kieruje przebiegiem posiedzenia sądowego -otwiera, prowadzi i zamyka posiedzenie, udziela głosu, a także odbiera głos, gdy przemawiający go nadużywa, zadaje pytania Jak również upo­ważnia do zadawania pytań i uchyla pytania, jeżeli uznaje je za niewła­ściwe lub zbyteczne oraz ogłasza orzeczenia. Z posiedzenia sądowego protokolant, pod kierunkiem przewodniczącego, spisuje protokół.

4. Postępowanie przed sądem pierwszej instancji. Jeszcze przed zapo­czątkowaniem rozprawy może dojść do zawarcia ugody w ramach postępo­wania pojednawczego, jeżeli charakter sprawy cywilnej na to zezwala. Po­stępowanie pojednawcze jest inicjowane przez wezwanie, za pośrednictwem sądu, przeciwnika do próby ugodowej. Sąd doręcza wezwanie przeciwniko­wi i wzywa strony na posiedzenie pojednawcze. Postępowanie pojednawcze przeprowadza sąd w składzie jednoosobowym. Z posiedzenia spisuje się protokół, a jeżeli doszło do ugody, wówczas osnowę zawartej ugody wpisuje się do protokółu, a strony podpisują ugodę sądową.

Odrębnym zagadnieniem jest dopuszczalność zawarcia ugody sądowej po wytoczeniu powództwa. W toku rozprawy przewodniczący powinien skłaniać strony do pojednania, zwłaszcza na pierwszym posiedzenie, po wstęp­nym wyjaśnieniu stanowiska stron. Jeżeli dojdzie w tej sytuacji do zawarcia ugody sądowej, wtedy osnowa ugody zawartej przed sądem powinna być wciągnięta do protokołu rozprawy i stwierdzona podpisami stron.

Ugoda zawarta w ramach postępowania pojednawczego, jak i po wy­toczeniu powództwa, powoduje, że dalsze postępowanie staje się zbęd­ne. Ugoda podlega wykonaniu przez strony. W razie nie wykonania umo­wy przez którąkolwiek ze stron ugoda zawarta przed sądem stanowi podstawę do przeprowadzenia postępowania egzekucyjnego, bowiem stano­wi ona tytuł egzekucyjny.

Po wniesieniu pozwu przez powoda i jego przyjęciu przez sąd prze­wodniczący wyznacza termin rozprawy oraz wydaje zarządzenia mają­ce na celu przygotowanie rozprawy.

Rozprawa odbywa się w ten sposób, że:

• po wywołaniu sprawy strony - najpierw powód a potem pozwany - zgłaszają ustnie swe żądania i wnioski oraz przedstawiaj ą twier­dzenia i dowody na ich potwierdzenie,

• strony mogą ponadto wskazywać podstawy prawne swych żądań i wniosków,

• każda ze stron obowiązana jest do złożenia oświadczenia co do twierdzeń strony przeciwnej, dotyczących okoliczności faktycz­nych,

• po wymienionych wyżej czynnościach, stosownie do okoliczności na­stępuje postępowanie dowodowe i rozstrzyganie jego wyników. Pozwany nie może odmówić wdania się w spór co do istoty sprawy i to nawet wówczas, gdy wniósł zarzuty formalne. 5.Orzeczenia. Postępowanie procesowe powinno być zakończone orzeczeniem sądowym. Rodzaj tego orzeczenia zależy od rodzaju samego za­kończenia., a więc czy następuje merytoryczne zakończenie procesu cywil­nego, czy też niemerytoryczne zakończenie procesu cywilnego. Merytoryczne zakończenie procesu cywilnego oznacza stanowcze rozstrzygnięcie co do istoty sprawy i dokonane jest przez sąd w postaci wyroku. Z kolei niemery­toryczne zakończenie procesu cywilnego oznacza niemożność rozstrzygnię­cia danej sprawy, co może być następstwem wielu różnych przyczyn. Wów­czas sąd wydaje orzeczenie w postaci postanowienia.

Wyrok rozstrzyga sprawę merytorycznie co do istoty, jest najważ­niejszą czynnością sądu jako organu procesowego. Charakteryzują go szczególne cechy, bowiem:

• tylko wyrok wydaje się w imieniu Rzeczypospolitej Polskiej,

• w zasadzie może zapaść jedynie po przeprowadzeniu rozprawy,

• tylko wyrokiem sąd rozstrzyga merytorycznie sprawę,

• tylko od wyroków sądu I instancji przysługuje apelacja,

• tylko od wyroków II instancji przysługuje kasacja,

•jedynie prawomocne wyroki korzy stają z powagi rzeczy osądzonej,

•jedynie od prawomocnych wyroków dopuszczalna jest skarga o wzno­wienie postępowania.

Sąd powinien wydać wyrok dopiero po zamknięciu rozprawy, biorąc za podstawę stan rzeczy istniejący w chwili zamknięcia rozprawy. Sąd wydaje wyrok po niejawnej naradzie sędziów, której przedmiotem jest: dyskusja nad zgromadzonym materiałem dowodowym w konfrontacji z obowiązu­jącym stanem prawnym, głosowanie nad mającym zapaść orzeczeniem i zasadniczymi powodami rozstrzygnięcia oraz spisanie sentencji wyroku.

Sąd wydaje orzeczenie w postaci postanowienia wówczas, gdy usta­wa nie przewiduje wydania wyroku. Mogą to być zarówno postanowie­nia kończące postępowanie w sprawie, jak i postanowienia nie kończące postępowania w sprawie. Sąd podejmuje postanowienia zarówno na po­siedzeniach jawnych Jak i na posiedzeniach niejawnych.

6. Środki odwoławcze. Orzeczenie sądu może być wadliwe i to z róż­nych przyczyn. Dlatego ustawodawca stwarza możliwości zaskarżenia wy­roku sądu i rozpoznanie sprawy przez sąd wyższej instancji. Odbywa to się przy użyciu środków odwoławczych w postaci apelacji, kasacji, zażalenia, ponadto wyjątkowo w drodze wznowienia postępowania.

Apelacja jest to środek odwoławczy od wyroku sądu pierwszej instancji do sądu drugiej instancji. Wnosi się ją do sądu, który wydał zaskarżony wyrok, w terminie dwutygodniowym od doręczenia stronie skarżącej wyro­ku z uzasadnieniem. Apelację od wyroku sądu rejonowego rozpoznaje sąd okręgowy, a od wyroku sądy okręgowego jako pierwszej instancji - sąd apelacyjny. Posłużenie się tym środkiem odwoławczym wymaga od skarżą­cego jedynie przytoczenie zarzutów bez bliższego ich oznaczenia i tylko uzasadnienia owych zarzutów. Tym samym, zarzut może stanowić wszyst­ko to, co bezpośrednio lub pośrednio wpłynęło na negatywną, zdaniem skar­żącego, treść orzeczenia. Apelację może wnieść osobiście zarówno powód, jak i pozwany, albo ich pełnomocnicy. Sąd drugiej instancji oddala apelację, jeżeli jest ona bezzasadna; w razie uwzględnienia apelacji sąd zmienia za­skarżony wyrok i orzeka co do istoty sprawy; z kolei uchyla wyrok w całości lub w części Jeżeli postępowanie przed sądem pierwszej instancji było do­tknięte nieważnością albo jeżeli sąd ten nie rozpoznał istoty sprawy.

Odmiennym środkiem odwoławczym jest kasacja, która jest kierowana do Sądu Najwyższego, a przysługuje stronie tylko od wyroków lub postano­wień wydanych przez sąd drugiej instancji (sąd okręgowy albo sąd apelacyj­ny) i kończących postępowanie w sprawie. Dopuszczalność wnoszenia ka­sacji jest ograniczona. Ustawodawca wyszczególnia podstawy kasacji. Może być ona wniesiona tylko wówczas, gdy wyrok lub postanowienie sądu dru­giej instancji - kończące postępowanie w sprawie - dowodzi o:

a) naruszeniu prawa materialnego przez błędną jego wykładnię lub niewłaściwe zastosowanie lub b) naruszeniu przepisów postępowania, ale pod warunkiem, że uchy­bienie to mogło mieć istotny wpływ na wynik sprawy.

Kasacja może być wniesiona tylko przez pełnomocnika strony, będącego adwokatem lub radcą prawnym. Kasację wnosi się do sądu, który wydał zaskarżony wyrok lub postanowienie, czyniąc to w terminie jednego miesią­ca od dnia doręczenia orzeczenia stronie skarżącej. Sprawę rozpoznaje Sąd Najwyższy, który może oddalić albo uwzględnić kasację a także odroczyć wydanie orzeczenia wobec wyłonienia się zagadnienia prawnego budzącego poważne wątpliwości i wówczas skierować sprawę do rozstrzygnięcia tego zagadnienia przez powiększony skład Sądu Najwyższego.

Zażalenie jest środkiem odwoławczym kierowanym do sądu drugiej instancji. Nie jest ono środkiem zaskarżenia orzeczeń rozstrzygających sprawę co do istoty (wyroków), jak to ma miejsce przy apelacji, a jedy­nie służy do zaskarżania czynności decyzyjnych sądu dotyczących kwe­stii procesowych.

Skarga o wznowienie postępowania jest nadzwyczajnym środkiem od­woławczym. Wznowienie postępowania jest dopuszczalne tylko w spra­wach zakończonych prawomocnym wyrokiem i gdy występują powody nie­ważności postępowania lub podstawy wznowienia. Następuje ono wobec żądania zgłoszonego w skardze o wznowienie postępowania, skierowanej do sądu przez uprawiony podmiot. Podstawę wznowienia stanowi między innymi to, że wyrok został oparty na dokumencie podrobionym lub prze­robionym albo na skazującym wyroku karnym następnie uchylonym lub wyrok został uzyskany za pomocą przestępstwa.

7. Postępowania odrębne. Kodeks postępowania cywilnego w ramach procesu cywilnego, obok postępowania zwykłego, normuje problematykę postępowań odrębnych. Dotyczy to postępowań: w sprawach małżeńskich, w sprawach ze stosunków między rodzicami a dziećmi, w sprawach z za­kresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych, w sprawach o naruszenie posiadania, w sprawach gospodarczych oraz postępowania nakazowego i upominawczego.

Istota przyjętego przez ustawodawcę uregulowania postępowań odręb­nych polega na tym, że przepisy zamieszczone w tytule VII części pierw­szej, księgi pierwszej Kodeksu postępowania cywilnego mają zastosowanie w miejsce przepisów ogólnych. Ustawodawca tak postanowił, by określone przez niego sprawy jak najlepiej rozpoznać i rozstrzygnąć.

Postępowanie nieprocesowe

Postępowanie nieprocesowe jest drugim obok procesu trybem postępo­wania rozpoznawczego w ramach postępowania cywilnego. Sprawy objęte tym trybem rozpoznają sądy rejonowe, z wyjątkiem spraw, dla których za­strzeżona jest właściwość sądów okręgowych, np. w sprawach o ubezwła­snowolnienie. Z reguły sąd wszczyna postępowanie nieprocesowe na wnio­sek zainteresowanego, a jest nim każdy, którego praw dotyczy wynik postę­powania. W wypadkach wskazanych w ustawie sąd może wszcząć postępo­wanie nieprocesowe z urzędu. Orzeczenia sądu w postępowaniu nieproceso­wym zapadają w formie postanowień. Od postanowień orzekających co do istoty sprawy przysługuje apelacja.

Zakres przedmiotowy postępowania nieprocesowego jest stosunkowo sze­roki. Dotyczy, między innymi, spraw z zakresu: prawa osobowego, prawa rodzinnego, prawa rzeczowego, prawa spadkowego, złożenia przedmiotu świadczenia do depozytu sądowego.

---