Nauczyciel kieruje procesem uczenia się uczniów,przewiduje,planuje,organizuje określone ciągi działań,decyduje o sposobach realizacji,o doborze środków, pobudza aktywność poznawczą ucznia, jest przewodnikiem,animatorem,organizatorem i doradcą.
Jednym z warunków wpływających na efekty uczenia się jest aktywność uczniów. Aktywność tę pobudzamy i podtrzymujemy przez różne zabiegi. Aby móc kierować procesem nauczania trzeba dobrze znać swoich uczniów, ich możliwości poznawcze,poziom rozwoju spostrzegawczości, uwagi, pamięci, myślenia i mowy, ich zainteresowania, motywy uczenia się, ich mocne i słabe strony.
Praca dydaktyczno-wychowawcza powinna służyć rozwojowi każdego dziecka. Jest to trudne do osiągnięcia,zwykle skupiamy uwagę na pewnej grupie uczniów, często tracą najzdolniejsi lub najsłabsi. Na lekcji realizujemy temat wspólny dla wszystkich uczniów,ale powinniśmy też dawać im indywidualne zadania.
Rozwój umysłowy polega na zdobywaniu wiedzy,kształtowaniu poglądów i przekonań, na podnoszeniu na wyższy poziom spostrzegawczości , pamięci, myślenia i mowy, na poszerzeniu zainteresowań światem, opanowaniu metod uczenia się.
Ważnym czynnikiem ułatwiającym spostrzeganie i podtrzymującym uwagę jest nastawienie emocjonalne, motywacja poznania określonego obiektu. Dziecko przejmuje zaangażowanie i zainteresowanie nauczyciela. Ważna jest więc postawa nauczyciela, nie może on być obojętny, znudzony, ale przejęty, powinien umieć zaciekawić i wspólnie z dziećmi cieszyć się z wyników pracy poznawczej.
Metoda nauczania to celowo i systematycznie stosowany sposób kierowania pracą uczniów w procesie dydaktycznym,użyty ze świadomością jego stosowania.
Podczas realizacji programu przedmiotu:środowisko społ.-przyrodnicze stosujemy wszystkie grupy metod pamiętając, aby nie nadużywać metod słownych,gdyż myślenie dziecka ma jeszcze charakter konkretno-obrazowy.
Dziecko w procesie nauczania powinno być podmiotem, głównym uczestnikiem,a nie widzem. W celu pobudzenia aktywności ucznia wysuwamy na czoło metody problemowego uczenia się, metody organizujące działanie dziecka, metody umożliwiające obserwację i odkrywanie.
Wszystkim zajęciom powinno towarzyszyć przeżywanie, radość z odkrywania i pokonywania trudności, radości z działania i uzyskania osiągnięć, czasem atmosfera troski, wzruszenia, smutku.
W nauczaniu powinien dominować tryb hipotetyczny,poszukujący a nie podająco-objaśniający. Tryb hipotetyczny polega na wysuwaniu problemów, formułowaniu przypuszczalnych rozwiązań i sprawdzaniu ich.
I Metody oparte na posługiwaniu się słowem .
Metody te to : opowiadanie , wykład , pogadanka , dyskusja oraz praca z książką.
Opowiadanie polega na zaznajamianiu uczniów z określonymi rzeczami, zjawiskami, wydarzeniami lub procesami w formie ich słownego opisu. Metoda ta jest stosowana przede wszystkim w niższych klasach szkoły podstawowej.
Powinno wdrażać uczniów do słuchania ze zrozumieniem i zapamiętywania najważniejszych faktów. W tym celu treść musi nawiązywać do posiadanego przez dzieci i młodzież doświadczenia.
Wykład służy przekazywaniu uczniom określonych informacji z zakresu nauk o przyrodzie, społeczeństwie, technice i kulturze. Różni się od opowiadania tym iż oddziałuje nie tyle na wyobraźnię i uczucia a także pobudza myślenie konkretno - obrazowe , co raczej aktywizuje myślenie hipotetyczno dedukcyjne u słuchaczy. Dlatego też jego struktura jest bardziej systematyczna niż struktura opowiadania.
Wykładem można posługiwać się dopiero w najwyższych klasach szkoły podstawowej.
Skuteczność wykładu zależy od jego przygotowania.
Pogadanka jest to rozmowa z uczniami kierowana przez nauczyciela, który zmierzając do znanego tylko sobie celu stawia uczniom odpowiednie pytania, na które udzielają oni odpowiedzi. Stanowi najstarszą metodę dydaktyczną, którą wykorzystywał już Sokrates.
Pogadanka może służyć :
-przygotowywaniu uczniów do pracy na lekcji
-zaznajamianiu ich z nowym materiałem
-systematyzowaniu i utrwalaniu wiadomości
-bieżącej kontroli stopnia opanowania tego materiału
Różni się od opowiadania i wykładu tym że wymaga od uczniów samodzielnej pracy myślowej.
Dyskusja jest to wymiana poglądów dotyczących określonego tematu, wykorzystywana w wyższych klasach szkoły podstawowej, gimnazjum i liceum, gdyż wymaga ona specjalnego przygotowania jej uczestników. Warunkiem skutecznego posługiwania się nią jest uprzednie przygotowanie uczniów do wymiany myśli zarówno w sensie merytorycznym jak i formalnym. Przygotowanie to polega przede wszystkim na wyposażeniu dzieci i młodzieży w wiadomości niezbędne do prowadzenia dyskusji. Ważne jest aby nauczyciel wyrobił u uczniów umiejętność jednoznacznego formułowania dyskutowanych problemów i pytań, prezentowania własnych punktów widzenia w merytorycznie uzasadniony i zarazem logicznie spójny sposób.
Praca z książką stanowi jeden z ważniejszych sposobów zarówno poznawania jak i utrwalania nowych wiadomości. Przedmiotem samodzielnej pracy ucznia z książką może być po prostu lektura, wyszukiwanie odpowiedzi na określone pytania, streszczenie poglądów jej autora, analiza tekstu ze względu na miejsce i czas akcji, styl i formy gramatyczne lub logiczne, wreszcie uczenie się na pamięć. Do posługiwania się książką uczniowie muszą być przygotowani przez szkołę: umiejętność płynnego czytania ze zrozumieniem oraz umiejętność sporządzania notatek.
Wyposażyć w technikę sprawnego czytania ,stadia lektury:
-wstępna orientacja
-pobieżne przeglądanie
-lektura pogłębiona połączona ze staranna analizą treści oraz sporządzeniem notatek
Metody oparte na działalności praktycznej uczniów
Dzieli się je na metodę laboratoryjną i met zajęć praktycznych.
Metoda laboratoryjna polega na samodzielnym przeprowadzeniu eksperymentów przez uczniów tzn. na stwarzaniu sztucznych warunków dla wywołania jakiegoś zjawiska po to aby można było zbadać przyczyny jego występowania, jego przebieg i skutki. Stosuje się ją przede wszystkim w nauczaniu fizyki, biologii, chemii.
Metoda ta ma dwie odmiany:
• tradycyjna metoda laboratoryjna polega na tym że nauczyciel gromadząc niezbędne pomoce naukowe oraz odpowiednio przygotowując się do lekcji umożliwia uczniom wykonywanie określonych eksperymentów doświadczeń. Bezpośrednie poznawanie rzeczywistości za pomocą tradycyjnej metody laboratoryjnej wymaga wprawdzie znacznie więcej czasu aniżeli poznawanie pośrednie z podręcznika.
• problemowa metoda laboratoryjna. Polega ona na wdrażaniu dzieci i młodzieży do dostrzegania, formułowania i rozwiązywania określonych problemów teoretycznych i praktycznych podczas zajęć lekcyjnych i pozalekcyjnych. W toku tej pracy uczniowie wykorzystują wiedzę zdobytą wcześniej, przyswajają sobie nowe wiadomości i umiejętności przede wszystkim w drodze samodzielnej aktywności poznawczej.
Metoda zajęć praktycznych polega na stosowaniu wiedzy w rozwiązywaniu zadań praktycznych. Więc na plan pierwszy wysuwa się tu rozwijanie umiejętności stosowania teorii w praktyce, wiążące się jednak stale ze zdobywaniem i pogłębianiem wiedzy.
Do metod aktywizujących zalicza się różnego rodzaju gry dydaktyczne:
• burza mózgów - metoda ta służy samodzielnemu i szybkiemu wymyślaniu przez uczniów pewnych hipotez w drodze myślenia intuicyjnego
• metoda sytuacyjna (metoda przypadków) polega na szczegółowym rozpatrzeniu danego, typowego przypadku (metoda ta często wykorzystywana jest w szkolnictwie medycznym lub wojskowym)
metoda symulacyjna (inscenizacja) - polega na udawaniu kogoś, odwzorowaniu wszystkich jego zachowań.