Agrobiznes
WYKŁAD 2
Charakterystyka agregatu pierwszego agrobiznesu, zaopatrzenie oraz postęp rolniczy.
Rolnictwo współczesne jest uzależnione od innych działów gospodarki narodowej i od nakładów kapitałowych pochodzenia nierolniczego, wciąż rośnie zależność rolnictwa od nakładów pozarolniczych, czyli od środków produkcji pochodzenia przemysłowego tj. pozarolniczego w tym maszyn, środków chemicznych (głównie nawozów mineralnych i środków ochrony roślin, pasz treściwych, ich komponentów i dodatków paszowych, koncentratów paszowych, leków weterynaryjnych, materiałów budowlanych, energii elektrycznej i paliw). Rolnictwo jest uzależnione od firm wytwarzających i rozprowadzających te produkty powstają różne formy powiązań między rolnictwem a zaopratrującymi go firmami. Podobnie uzależnia się od zaopatrzenia przemysł rolno-spożywczy, historycznie biorąc w różnych okresach różne rodzaje środków produkcji i firm odgrywały najważniejszą rolę w kształtowaniu poziomu produkcji rolnej i przetwórstwa rolno-spożywczego np.: w okresie pierwszej rewolucji technicznej taką rolę odgrywał przemysł maszyn i ciągników rolniczych. Chodziło wtedy o zamianę żywej siły pociągowej w rolnictwie i transporcie na siłę mechaniczną oraz wymianę sprzętu towarzyszącego dostosowanego do trakcji konnej na przystosowanie do ciągników. Okres wymiany siły pociągowej jest nazywany okresem traktoryzacji rolnictwa. Rola przemysłu i zaopatrzenia jest w agrobiznesie ogromna i nadal rośnie. Zmiany w tym względzie dokonują się ze zmienną intensywnością w zależności od wielu czynników. Zastosowanie automatyki, elektroniki i techniki komputerowej zmienia jakość stosowanych maszyn i urządzeń. W maszynach i urządzeniach wykorzystywanych w agrobiznesie są wykorzystywane coraz szerzej nowe rozwiązania wykorzystujące dokonujący się postęp oraz efekty badań naukowych. Również wprowadzenie do rolnictwa mieszanek pasz przemysłowych w tym pełnoporcjowych mieszanek zawierających komplet składników odżywczych przeznaczonych dla rożnych rodzajów zwierząt i ich grup wiekowych oraz produkcyjnych nowoczesnych środków chemicznych ochrony roślin, nawozów mineralnych wieloskładnikowych, czy uzyskanych w wyniku hodowli roślin nowych odmian roślin uprawnych i w wyniku hodowli zwierząt nowych ras zwierząt gospodarskich, stanowiły rewolucyjne, skokowo pokonywane etapy rozwoju agrobiznesu w czym ogromny udział miały środki produkcji pochodzące spoza rolnictwa dostarczane przez sektor zaopatrzenia. Od lat 70-tych ubiegłego wieku trwa tzw. rewolucja biotechnologiczna, polegająca na wprowadzaniu do produkcji rolniczej osiągnięć nauki przede wszystkim inżynierii genetycznej, hodowli komórkowej i tkankowej oraz transplantacji embrionów zwierząt gospodarskich. Rolnictwo jest działem gospodarki narodowej, niezwykle dynamicznym, w którym stale dokonuje się postęp, głównie pod wpływem stosowania środkow produkcji, dostarczanych przez sektor zaopatrzenia.
Postęp rolniczy są to zmiany techniczne, biologiczne, organizacyjne lub ekonomiczne, w przebiegu procesów produkcji rolniczej mające na celu osiągnięcie przez producenta korzyści o charakterze ekonomicznym, organizacyjnym lub innym. Postęp w agrobiznesie oznacza sumaryczne zmiany w poszczególnych jego elementach, w wyniku których wytwarzanie dóbr materialnych i usług staje się bardziej efektywne (tańsze), organizacja i zarządzanie są bardziej sprawne a stosunki społeczne powszechniej akceptowane. Do najczęściej wymienianych rodzajów postępu rolniczego należą:
postęp biologiczny
techniczny
-organizacyjny
Ponadto w teorii i praktyce wyróżnia się postęp technologiczny i społeczno-ekonomiczny. Postęp biologiczny polega na doskonaleniu roślin uprawnych i zwierząt gospodarskich oraz zwiększaniu liczby gatunków roślin i zwierząt, będących przedmiotem produkcji rolnej. W ramach postępu biologicznego znaczne osiągnięcia zanotowaliśmy w hodowli roślin i zwierząt. Powstało wiele cennych odmian roślin uprawnych i nowych ras zwierząt. Wprowadzono do uprawy nowe rośliny. W Polsce wyhodowane przężyto (o wysokiej wartości użytkowej). Osiągnięto istotny postęp w jakości produktów roślinnych. Polska jest znanym w świecie producentem grzybów jadalnych, ziół, owoców, warzyw. W produkcji zwierzęcej osiągnięto istotną poprawę jakości pogłowia zwierząt gospodarskich a przede wszystkim ich produkcyjności. Szczególnie wyraźne jest wzrost mleczności krów i poprawa jakości mleka. Poprawiła się też mięsność zwierząt rzeźnych, zwłaszcza trzody chlewnej i drobiu. Z powodzeniem prowadzona jest hodowla zachowawcza tradycyjnych polskich ras zwierząt. Polska hodowla koni należy do czołówki światowej. Duży postęp osiągnięto też w hodowli drobiu i ryb słodkowodnych. Postęp techniczny polega na zastosowaniu w rolnictwie odkryć naukowych, wynalazków i innowacji technicznych oraz organizacyjno technicznych, powodujących obniżenie kosztów produkcji własnych i społecznych np.: w zakresie ochrony środowiska, poprawę jakości produktu czy tworzenie nowego produktu lepiej zaspokajającego potrzeby nabywców. Najczęściej postęp techniczny dotyczy inwestowania w maszyny i urządzenia rolnicze oraz ich modernizację a także w budownictwo gospodarskie i mieszkaniowe w celu budowy, rozbudowy lub modernizacji zabudowań. Postęp techniczny obejmuje głównie środki produkcji pochodzenia przemysłowego. W rolnictwie występują następujące rodzaje postępu technicznego:
energetyczny
mechaniczny
chemicznych
budowlany
inżynieryjno-wodny
cybernetyczno-elektroniczny.
Postęp energetyczny polega na wykorzystaniu nowych źródeł i nośników energii w celu wzrostu wydajności pracy, obniżenia jej uciążliwości dla środowiska, substytucji droższych form energii przez tańsze, a także zastępowaniu źródeł energii nieodnawialnej przez odnawialne. W ramach tego postępu dokonano elektryfikacji wsi i wiejskich gospodarstw domowych. Zmalało na wsi zużycie węgla a wzrosło zużycie energii elektrycznej i gazu. Na wsi zużywa się coraz więcej paliw odnawialnych co odpowiada polityce gospodarki promowanej przez UE.
Postęp mechaniczny dotyczy złożonych narzędzi pracy i ma na celu zwiększenie wydajności pracy, zmniejszenie jej uciążliwości, jednoczesne wykonywanie wielu czynności i automatyzację, by zwiększyć wydajność pracy, osiągnąć wzrost produkcji, obniżyć nakłady pracy żywej przez zastąpienie jej pracą uprzedmiotowioną. Postęp mechanizacyjny, dokonywany w polskim rolnictwie dotyczy głównie mechanizacji produkcji roślinnej. Żywa siła pociągowa została zastąpiona przez ciągniki a większość prac, wykonywanych dotychczas ręcznie przejęły maszyny rolnicze nowej generacji. Również znaczny postęp nastąpił w mechanizacji produkcji zwierzęcej, zwłaszcza wielkostadnej. Proces mechanizacji objął takie prace jak przygotowanie i zadawanie pasz, dojenie mleka, usuwanie obornika, ale obsługa zwierząt trudniej poddaje się mechanizacji aniżeli produkcji roślinna.
Postęp chemiczny polega na stosowaniu chemicznych środków produkcji w tym środków chemicznych ochrony roślin, nawozów mineralnych, dodatków paszowych i leków weterynaryjnych w celu zwiększenia produkcji roślinnej i zwierzęcej oraz poprawy jakości produktów. Postęp chemiczny w produkcji roślinnej najczęściej mierzy się wg ilości zużycia na jeden hektar. Obecnie ponadto uwzględnia się problemy ekologii i postulat umiarkowanego stosowania produktów chemii, zwłaszcza substancji aktywnej biologicznie. W przypadku środków ochrony roślin ich zużycie w Polsce wynoszące w roku 1989 1,4kg substancji aktywnej na 1 hektar użytków ornych i sadów zmniejszyła się do 0,36 kg w 1991 roku, by potem poznać do 0,7kg w 2005 roku i nieco ponad 0,9 kg w 2009 roku. Zużycie nawozów mineralnych NPK (azot, fosfor i potas) wynoszące kilkanaście lat temu 195, 5 kg na jeden hektar użytków rolnych zmniejszyło się w latach 1991/1992 do 62 kg, by wzrosnąć w latach 2004/2005 do 99kg, a do 2007 by osiągnąć ponad 120kg.
Postęp budowlany polega na inwestowaniu w nowe budynki zwłaszcza gospodarcze, w modernizację i remonty budynków istniejących w celu poprawy warunków zoohigienicznych, dostosowania do skali produkcji i zastosowania mechanizacji. Celem tego postępu jest poprawa zdrowotności zwierząt gospodarskich i ich produkcyjności oraz warunków pracy, zwiększenie wydajności pracy, zwłaszcza przy obsłudze zwierząt, poprawa jakości produktów, zastosowanie nowych technologii i materiałów oraz zmniejszenie zużycia energii. Postęp budowlany polega głównie na zmianie materiałów budowlanych i technologii budowlanych. Wprowadzono powszechnie materiały ścienne ceramiczne, co spowodowało poprawę warunków zoohigienicznych w budynkach inwentarskich. Nastąpiła też mechanizacja obsługi zwierząt i poprawa wyposażenia w instalacje. Rozbudowanie uległa infrastruktura techniczna wsi.
Postęp w zakresie inżynierii wodnej polega na poprawie stosunku ziemi do wody jako środków produkcji w celu zwiększenia sprawności i żyzności gleby, poprawy zaopatrzenia w wodę i zapewnienia odpowiedniej jej jakości (wody). Celem tego postępu jest osiągnięcie pożądanej produkcyjności ziemi, ułatwienie mechanizacji prac polowych, zwiększenie powierzchni użytków rolnych, zapewnienie odpowiednich warunków do realizacji produkcji zwierzęcej i odpowiednich warunków sanitarnych. Osiągnięcia w ramach tego postępu to melioracje wodne użytków rolnych i leśnych, regulacja rzek i cieków wodnych, budowa zbiorników retencyjnych i nawadnianie użytków rolnych. Najważniejszym osiągnięciem jest wodociągowanie wsi i budowa oczyszczalni ścieków oraz kanalizacji.
Postęp cybernetyczno-elektroniczny wykorzystuje naukę w celu przyspieszenia postępu naukowo technicznego. Występuje głównie w postaci informatyki i automatyzacji. Jego efektem jest szerokie stosowanie informatyki w agrobiznesie. Również automatyzacja wkroczyła do gospodarstw rolnych i innych segmentów agrobiznesu. Również automatyzacja dotarła do gosp domowych zwłaszcza do przemysłu spożywczego. Przykłady w rolnictwie dotyczą szklarnictwa, holowni drobiu i innych zwierząt, nowoczesne obory, mięśnego.