Piotr Kowalski
WSEI Warszawa
Wydział fizjoterapii
Studia niestacjonarne
Temat: Charakterystyka człowieka w okresie późnej dorosłości.
Psychologia -wykład
mgr Paulina Hakim.
Późna dorosłość to okres starzenia się człowieka nazywany tradycyjnie starością. O ile łatwo jest wskazywać koniec starości, którym jest śmierć, o tyle trudno ściśle zdefiniować początek starzenia się, charakteryzującego okres późnej dorosłości.
Według klasyfikacji Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) starość rozpoczyna się
w 60 roku życia.
Obraz psychiki i zachowania się człowieka dorosłego oraz starego charakteryzuje się znacznym indywidualnym zróżnicowaniem, wskutek podlegania wielorakim kulturowo- historycznym uwarunkowaniom oraz zmian rozwojowych. Ostatecznie trudność w ustaleniu jednoznacznego progu starości oraz stadiów tego okresu wynikają z indywidualnego tempa starzenia się. Trzy kryteria starości to:
kryterium biologiczne- określone przez uchwytne zmiany funkcji fizjologicznych organizmu.
kryterium socjoekonomiczne- wynikające z podporządkowania przestrzeni życiowej współczesnego człowieka czynnikom socjologicznym i ekonomicznym.
kryterium psychologiczne- obejmuje przeobrażenia w sferze procesów psychicznych osobowości oraz w sferze subiektywnych doświadczeń.
Biologiczne zmiany w późnej starości mają charakter zmian wstecznych
ich postawą, jest zanik zdolności reprodukcyjnych komórek oraz ich stopniowa degeneracja.
Z medycznego punktu widzenia wyróżnia się zasadnicze typy zmian:
1. obniżenie sprawności fizycznej, przejawia się ona ograniczeniu zdolności
do wysiłku, zwiększonej męczliwości i tym samym w ograniczeniu aktywności oraz ogólnego spadku wigoru.
2. mnoga patologia jest to występowanie kilku dolegliwości równocześnie u tej samej osoby, spowodowane przewagą katabolicznych nad metabolicznymi.
Główną kategorią opisu sytuacji społecznej człowieka w okresie późnej dorosłości jest pojęcie „ strata” albo „ koszty” starzenia się. Takie zdarzenia mają
tą właściwość, że wzbudzają silne, negatywne emocje, a jeśli dotyczą wartości
w codziennym życiu stają się zdarzeniami kryzysogennymi. Zmuszają jednostkę
do zmiany dotychczasowych ustosunkowań wobec rzeczywistości, zmiany stylu życia, nierzadko do przyjęcia nowej koncepcji czy filozofii życia.
Najczęściej występujące w starości zdarzenia krytyczne to:
utrata zdrowia, kondycji i atrakcyjności fizycznej,
utrata bliskich osób,
utarta statusu społecznego i ekonomicznego,
utrata poczucia przydatności,
zbliżająca się perspektywa śmierci.
Krytyczne zdarzenia związane z kryzysem starości zawsze są dla jednostki wyzwaniem, źródłem nowych trudnych zadań.
Teorie adaptacji do starości:
teoria aktywności- zakłada ona, że naturalny proces starzenia się pozwala jednostce na utrzymanie dotychczasowego zaangażowania życiowego.
teoria wycofania się- głosi ona, że to nie aktywność lecz przeciwnie wyłączenie się z życia społecznego stanowi naturalną i funkcjonalnie ważną potrzebę rozwojową człowieka w późnej dorosłości. Styl życia wynikający z tej potrzeby nazwano stylem „bujanego fotela”. Teoria ta oparta jest na dwóch przesłankach. Z jednej strony osoba akceptowała ograniczenia aktywności jako coś nieuniknionego z drugiej zaś wyrażała żal z powodu utraty poczucia własnej wartości.
teoria stresu starości- krytyczne zdarzenia w życiu człowieka starzejącego się jak obniżenie sprawności, utrata statusu społecznego działają jako stresorzy. Zmuszają człowieka do readaptacji pozbawiają go nabytych cech i upraszczają osobowość.
Efektywna adaptacja do starości to sztuka radzenia sobie z problemami codzienności dzięki sprawowaniu osobistej kontroli nad perspektywą starzenia się oraz jakością życia. Wskaźnikiem adaptacji jest doświadczenie „ maksimum satysfakcji przy minimum kosztów psychicznych”.
Objawami nieprzystosowania są: bierność, egocentryzm, roszczeniowa postawa wobec otoczenia, ucieczka w fantazje, wrogość i agresja oraz depresja.
Z wiekiem wrażliwość zmysłów słabnie. Stopniowo podwyższa się próg wrażliwości zmysłu: wzroku, słuchu oraz smaku. Jedynie wrażliwość na ból pozostaje na względnym stały poziomie. Proces uwagi wykazuje osłabienie jak i zdolność
do koncentracji. Wydłuża się czas reakcji na bodźce wzrokowe i słuchowe oraz czas wykonywania czynności. Z wiekiem obniża się zdolność zapamiętywania, przy czym największy deficyt występuję w odniesieniu do pamięci mechanicznej i bezpośredniej. Pamięć długoterminowa również ulega z wiekiem osłabieniu jednak w mniejszym stopniu niż pamięć bezpośrednia.
Zmiany w sferze intelektualnej dotyczą:
= poziomu ogólnej inteligencji,
= relacji składających się na inteligencję ogólną,
= relacji między podstawowymi typami funkcjonowania poznawczego.
W wieku późnej dorosłości obniżeniu ulega ogólny iloraz inteligencji.
Osobowość człowieka starego.
W starości osiągnięcie integracji jest równoznaczne z odkryciem sensu życia oraz przekonaniem o wartości własnej drogi życiowej mimo świadomości, że mogłaby ona przebiegać inaczej. Pozytywnym przejawem integracji jest brak lęku przed śmiercią. Człowiek o zintegrowanej osobowości staje się gotowy do odejścia jak po dobrze spełnionej misji. Przeciwieństwem integracji ego jest stan rozpaczy, sygnalizowany wzmożonym lękiem przed śmiercią przez osoby, które nie potrafią zaakceptować swojego życia jako unikalnej formy a już nie mogą go zmienić.
Struktura potrzeb ludzi starych cechuje bierność oraz zależność od otoczenia. Wykazują oni niską, w porównaniu z osobami młodymi, motywację osiągnięć oraz małą pewność siebie, natomiast podwyższoną potrzebę spokoju i bezpieczeństwa
a także wysoki poziom lęku przed osamotnieniem. Zaobserwowano, że wysokiemu poczuciu osamotnienia towarzyszy wzmożona agresywność. Na ogół jednak wraz
z wiekiem ludzie łagodnieją i stają się wobec otoczenia bardziej pojednawczo usposobieni.
Najważniejszą kategorią postaw ludzi starych stanowią postawy wobec własnego życia definiowane w terminach poczucia jakości życia.
Typowy stary człowiek ma niskie poczucie jakości życia rozumiane jako elementarna ocena tego co zrobiłem, robie i co będę robić w życiu. Pomoc psychoterapeutyczna wobec ludzi starych powinna zatem zmierzać przede wszystkim w kierunku uporządkowania całokształtu osobistego doświadczenia.
Mądrość transcendentna jest aspektem rozwoju osobowego przypadającego na okres późnej dorosłości. Jej charakterystyczną cechę stanowi, to że ujawnia się w sytuacjach niepewnych, nieokreślonych, paradoksalnych i dlatego wymaga wrażliwości na kontekst intuicji, wyczucia oraz względu w całość sytuacji. Ta rozumiana mądrość nie jest cechą rozumu ile atrybutem całej osobowości
Ostatni etap życia, czyli śmierć jest uważana za najpotężniejsze źródło motywacji ludzkich działań a strach przed śmiercią za źródło poszukiwania sensu życia oraz podstawowy motor mechanizmów obronnych np.: ucieczka i samooszukiwanie. Krytycznym zjawiskiem fazy preterminalnej są powrót do przeszłości oraz lęk przed śmiercią. Starzenie się jest nie tyle rozstawaniem się z życiem ile nadawanie mu nowego sensu. Rolę śmierci u kresu życia odwołuje się do koncepcji zgodnie, z którą dla każdego etapu rozwojowego człowieka charakterystyczny jest specyficzny czynnik wiążący i strukturalizujący jego doświadczenie. Dla okresu starości takim czynnikiem jest właśnie śmierć. Jej zbliżająca się perspektywa uwalnia i aktywizuje treści doświadczeń często traumatycznych.
Bibliografia:
Harwas- Napirał B., Trempa J. Psychologia rozwoju człowieka. Charakterystyka okresów życia człowieka. Warszawa 2004. ss. 263-288.
- 4 -