* boczna linia rozwojowa zwierząt wtóroustych, które utraciły pierwotną symetrię dwuboczną i wtórnie

stały się organizmami o symetrii pięcioramiennej

* żyją wyłącznie w morzach o pełnym zasoleniu

* związane z dnem zbiorników lub rzadziej unoszące się w toni wodnej

POCHODZENIE

* grupa reliktowa (szczyt świetności w paleozoiku)

* najstarsze szczątki znamy z kambru

* przodkami najprawdopodobniej były robakokształtne zwierzęta mające wtórną jamę ciała

(celomę) podzieloną na segmenty

* zwierzęta te następnie przeszły do osiadłego trybu życia, tracąc przy tym dwuboczną symetrię

* z nich rozwinęło się wiele niezależnych grup szkarłupni osiadłych (prawie wszystkie wymarły

pod koniec paleozoiku i pozostały jedynie liliowce)

* pozostałe szkarłupnie poruszające się na dnie wywodzą się od swych osiadłych przodków, którzy

powtórnie przeszli do aktywnego trybu życia (pojawiły się na początku paleozoiku)

JEŻOWCE

ECHINOIDEA

LILIOWCE

CRINOIDEA

SZKARŁUPNIE

ECHINODERMATA

DEUTEROSTOMIA

EUMETAZOA

STRZYKWY

HOLOTHURIOIDEA

WĘŻOWIDŁA

OPHIUROIDEA

ROZGWIAZDY

ASTEROIDEA

ECHINODERMATA

SZKARŁUPNIE

PRZEGLĄD SYSTEMATYCZNY I ZNACZENIE SZKARŁUPNI

CRINOIDEA

LILIOWCE

* najbardziej pierwotna gromada osiadłych szkarłupni

* kształt kieliszków przytwierdzonych do podłoża łodyżką rożnej długości

* otwór gębowy znajduje się pośrodku kielicha, skierowany jest ku górze i otoczony ramionami

* żywią się zawiesiną organiczną

ASTEROIDEA

ROZGWIAZDY

* mają tarczę centralną i odchodzących od niej pięć grubych ramion

* w większości drapieżne, polują na morskie ślimaki, małże, pierścienice i inne bezkręgowce, a nawet

ryby

* nieliczne są detrytofagami (odżywiają się szczątkami - detrytusem)

* poruszają się za pomocą nóżek ambulakralnych

OPHIUROIDEA

WĘŻOWIDŁA

* ciało składa się z tarczy centralnej i pięciu wyraźnie oddzielonych, ruchliwych i obłych w przekroju

ramion

* ramiona mogą się rozgałęziać

* mułożerne

* nie mają odbytu

ECHINOIDEA

JEŻOWCE

* kształt kulisty, czasami nieco spłaszczony

* pokryte mocnych pancerzem wapiennym zaopatrzonym w ruchliwe kolce

* do rozcierania pokarmu służy im specyficzny narząd żujący, zwany latarnią Arystotelesa

* niektóre są jadalne

HOLOTHURIOIDEA

STRZYKWY

* ciało wydłużone, wałeczkowate (stąd ich potoczna nazwa ogórki morskie)

* nie mają płytek wapiennych tworzących pancerz, w skórze tkwią jedynie drobne wapienne igiełki

* pięcioramienna symetria zostaje zatarta, co jest związane ze sposobem lokomocji

* otwór gębowy położony z przodu ciała

* odżywiają się planktonem i detrytusem (mułożerne)

* z suszonych i wędzonych strzykw Holothuria edulis przyrządza się w Chinach wyszukaną potrawę

- trepang

* filtratory i mułożercy żywiący się szczątkami (detrytusem)

* spełniają ważną rolę czyścicieli w zbiornikach morskich

* niektóre jeżowce i rozgwiazdy (KORONA CIERNIOWA), zjadając polipy koralowców przyczyniają

się do nieszczenia raf koralowych (inwazja tych rozgwiazd w ostatnich latach spowodowała zagrożenie

dla Wielkiej Rafy Koralowej u wschodnich wybrzeży Australii)

* największe znaczenie gospodarcze mają strzykwy, poławiane w celach kulinarnych w wielu

miejscach świata

* kolce niektórych jeżowców i rozgwiazd zawierają jad, przez co zwierzęta te mogą być

niebezpieczne dla człowieka

ZNACZENIE

BUDOWA CIAŁA

* pięcioramienna symetria ciała

* brak wyodrębnionej głowy u osobników dorosłych

* larwy są dwubocznie symetryczne, co wskazuje na pochodzenie szkarłupni od zwierząt o takiej właśnie symetrii

* niektóre jeżowce i strzykwy wtórnie utraciły promienistą symetrię ciała i znów stały się dwubocznie symetryczne

ODDYCHANIE

* słabo wykształcone narządy oddechowe przybierają postać wyrostków skórnych (jeżowce) lub specyficznych worków połączonych z końcową częścią jelita (płuca wodne u strzykw)

* wiele nie ma w ogóle narządów oddechowych

UKŁAD KRWIONOŚNY

* bardzo uproszczony zwany układem hemalnym

* składa się z systemu zatok i kurczliwego naczynia zastępującego serce

* układ ten jest zdublowany przez specyficzny dla szkarłupni układ wodny (ambulakralny)

* składa się on z kanałów rozgałęziających się po całym ciele, w których krąży woda morska

* kanały te tworzą wiele drobnych wypustek, które wystają na zewnątrz ciała w postaci wydłużonych banieczek (nóżek ambulakralnych)

* nóżki służą do poruszania się (skurcze mięśni powodują wtłaczanie lub odprowadzanie wody z nóżek, a przez to ich ruch), zwiększają powierzchnię wymiany gazowej oraz spełniają funkcje przyssawek i narządów dotykowych

* rozgwiazdy za pomocą nóżek rozerwać skorupy małży, którymi się żywią

* występuje tu jeszcze trzeci układ krążenia zwany parahemalnym składający się z szeregu połączonych jam i przestworów międzykomórkowych

UKŁAD WYDALNICZY

* nie występuje

* usuwanie zbędnych metabolitów odbywa się głównie na drodze dyfuzji całą powierzchnią ciała

* w układzie hemalnym funkcjonują specjalne komórki (podocyty), które pochłaniają metabolity, a następnie przedostają się do układu wodnego i stąd na zewnątrz ciała

UKŁAD NERWOWY

* składa się z centralnego pierścienia otaczającego jelito (nie jest to jednak obrączka okołogardzielową, pierścień nie zawiera zwojów nerwowych, jest to jedynie układ włókien /szlaków nerwowych/, łączących ze sobą nerwy promieniste) i promieniście odchodzących od niego nerwów

* nie ma mózgu ani wyspecjalizowanych narządów zmysłów

REGENERACJA

* duża zdolność do regeneracji

* niektóre rozgwiazdy mogą z pojedynczego oderwanego ramiona odtworzyć cały organizm

ROZMNAŻANIE I ROZWÓJ

* zwierzęta rozdzielnopłciowe

* brak zaznaczonego demorfizmu płciowego

* zapłodnienie zewnętrzne

* rozwój złożony (planktoniczna larwa o dwubocznej symetrii)

WAPIENNY SZKIELET

* składa się z licznych płytek o porowatej strukturze, tworzących sztywny pancerz otaczający całe zwierzę

* nie jest to typowy szkielet zewnętrzny, bo tworzące go płytki są wytworem skóry właściwej (pochodzą z mezodermy), a nie entodermalnego naskórka (jak u stawonogów)

* płytki pancerza są często zaopatrzone w kolce, u jeżowców poruszane za pomocą mięśni

OTWÓR GĘBOWY I ODBYTOWY

* u przemieszczających się szkarłupni otwór gębowy położony jest po spodniej stronie ciała a odbytowy po grzbietowej (wyjątkiem są strzykwy, leżący jakby na boku, które otwór gębowy mają z przodu a odbytowy z tyłu ciała)

* otoczony wieńcem czułków otwór gębowy liliowców skierowany jest ku górze, a jelito tworzy pętlę, tak że otwór odbytowy znajduje się obok gębowego

BUDOWA CIAŁA I WYBRANE CZYNNOŚCI ŻYCIOWE SZKARŁUPNI

---