Trybunał Konstytucyjny

• Skład:

• 15 sędziów,

• wybieranych przez Sejm na 9 lat,

• spośród osób wyróżniających się wiedzą prawniczą,

• zgłoszonych przez 50 posłów lub Prezydium Sejmu,

• bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy obecnych,

• bez prawa do reelekcji

• Status sędziów:

• Analogiczny do sędziów powszechnych:

• nieodwołalność (wyłącznie w wypadku zrzeczenia się stanowiska lub skazania wyrokiem sądu powszechnego lub dyscyplinarnego),

• immunitet,

• zakaz łączenia stanowisk i przynależności do partii,

• podległość wyłącznie Konstytucji,

• prawo powrotu na poprzednio zajmowane stanowisko

• Funkcje TK:

• Orzekanie w sprawie konstytucyjności i legalności aktów normatywnych

• Zgodności z Konstytucją ustaw i aktów międzynarodowych

• Zgodności ustaw z aktami międzynarodowymi ratyfikowanymi za zgodą wyrażoną w ustawie

• Zgodności przepisów wydawanych przez centralne organy państwowe z Konstytucją, umowami międzynarodowymi i ustawami - np. rozporządzenia, zarządzenia i in

• Orzekanie w sprawach skarg konstytucyjnych

• Orzekanie w sprawach konstytucyjności celów lub działalności partii politycznych

• Rozstrzyganie sporów kompetencyjnych między centralnymi konstytucyjnymi organami państwa

• Rozstrzyganie w sprawie stwierdzenia przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta RP

Trybunał Stanu

• Skład:

• Przewodniczący - Pierwszy Prezes SN

• Dwóch zastępców

• 16 członków

• Wybieranych przez Sejm spoza grona posłów i senatorów na czas trwania kadencji

• Z kandydatur zgłoszonych przez Marszałka Sejmu lub grupę co najmniej 35 posłów

• Bezwzględną ilością głosów w obecności co najmniej połowy

• Połowa musi mieć kwalifikacje do zajmowania stanowiska sędziego

• Status sędziów:

• Podlegają tylko Konstytucji i ustawom

• Immunitet formalny

• Nieodwoływalność z wyjątkiem przesłanek ustawowych

Odpowiedzialność przed Trybunałem Stanu

Przed TS odpowiadają:

• Prezydent - za naruszenie Konstytucji lub ustawy w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania oraz popełnienie przestępstwa - na wniosek 2/3 członków Zgromadzenia Narodowego

• Prezes i członkowie Rady Ministrów - za naruszenie Konstytucji lub ustawy w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania oraz popełnienie przestępstwa w związku z zajmowanym stanowiskiem - na wniosek 3/5 liczby posłów

• Prezes NBP, Prezes NIK, członkowie KRRiT, Naczelny Dowódca Sił Zbrojnych - za naruszenie Konstytucji lub ustawy w związku z zajmowanym stanowiskiem lub w zakresie swojego urzędowania - na wniosek Sejmu przyjęty bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy

• Posłowie i senatorowie - za złamanie zakazów prowadzenia działalności gospodarczej z osiąganiem korzyści z majątku Skarbu państwa lub samorządu terytorialnego oraz nabywania tego majątku - na wniosek j.w.

Hierarchia aktów prawnych

• Konstytucja

• Umowy międzynarodowe ratyfikowane za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie

• Ustawy, pozostałe ratyfikowane umowy międzynarodowe

• Rozporządzenia

• Akty prawa miejscowego

• Akty prawa wewnętrznego danych organów i instytucji - nie stanowią prawa dla ogółu obywateli, nie mogą stanowić podstawy decyzji wobec obywateli, są wiążące w hierarchii danej instytucji

• Zarządzenia

• Uchwały

• Postanowienia

• Wytyczne

Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.

Konstytucję uchwala Sejm i Senat:

• Projekt zmiany może przedłożyć co najmniej 1/5 posłów, Senat lub Prezydent RP

• Pierwsze czytanie projektu może się odbyć nie wcześniej niż 30 dni po przedłożeniu go w Sejmie

• Sejm uchwala zmianę większością co najmniej 2/3 głosów w obecności co najmniej połowy ustawowej liczby posłów, a następnie - w terminie nie dłuższym niż 60 dni - Senat w tym samym brzmieniu, bezwzględną większością głosów w obecności co najmniej połowy liczby senatorów

• Uchwalenie zmian dotyczących suwerenności RP (rozdział I), praw i obowiązków obywateli (rozdział II) i sposobu zmiany Konstytucji (rozdział XII) nie może się odbyć wcześniej niż 60 dni po pierwszym czytaniu - 1/5 posłów, Senat lub Prezydent RP może zażądać, w terminie 45 dni po uchwaleniu przez Senat, przeprowadzenia referendum zatwierdzającego. Marszałek Sejmu organizuje referendum w terminie 60 dni od złożenia takiego wniosku. Zmiana przechodzi, jeśli odpowiedziała się za nią większość głosujących

• Po zakończeniu procedury Marszałek Sejmu przedkłada ustawę zmieniającą Konstytucję do podpisu Prezydentowi RP, który ma 21 dni na jej podpisanie i zarządza jej ogłoszenie w Dzienniku Ustaw (Dz. U.)

Prawo - wolność - obowiązek

• Prawa człowieka - wynikające z konstytucji i aktów międzynarodowych uprawnienia każdej osoby, z których może ona swobodnie korzystać, dopóki nie narusza praw i wolności innych osób, rodzące po stronie innych osób obowiązek nieprzeszkadzania w tym korzystaniu, a po stronie Państwa - obowiązek nieprzeszkadzania oraz obowiązek zapewnienia warunków umożliwiających korzystanie z tego prawa, np. prawo do edukacji

• Wolności człowieka - wynikające z konstytucji i aktów międzynarodowych uprawnienia każdej osoby, z których może ona swobodnie korzystać, dopóki nie narusza praw i wolności innych osób, rodzące po stronie Państwa i innych osób obowiązek nieprzeszkadzania w tym korzystaniu, nierodzące po niczyjej stronie obowiązku w pomocy w korzystaniu z tej wolności, np. wolność wyznania

• Obowiązki obywatelskie - nałożone przez konstytucję obligacje każdego pełnoletniego obywatela spełniane wobec Państwa, np. obowiązek płacenia podatków

Źródła praw i wolności człowieka

• Prawo międzynarodowe

• Akty Organizacji Narodów Zjednoczonych

• Akty Rady Europy

• Akty Unii Europejskiej

• Prawo narodowe

• Konstytucja

• Ustawy

Prawa i wolności człowieka w Konstytucji RP

• Źródłem praw i wolności człowieka jest przyrodzona, niezbywalna i nienaruszalna godność człowieka. Obowiązkiem władz publicznych jest poszanowanie i ochrona godności człowieka.

• Wolność człowieka podlega ochronie prawnej. Każdy jest obowiązany szanować wolności i prawa innych. Nikogo nie wolno zmuszać do czynienia tego, czego prawo mu nie nakazuje.

• Wszyscy są równi wobec prawa i mają prawo do równego traktowania przez władze publiczne. Kobieta i mężczyzna mają równe prawa w życiu rodzinnym, politycznym, społecznym i gospodarczym, a w szczególności do kształcenia, zatrudnienia i awansów, jednakowego wynagrodzenia za pracę jednakowej wartości, do zabezpieczenia społecznego oraz zajmowania stanowisk, pełnienia funkcji oraz uzyskiwania godności publicznych i odznaczeń.

• Nikt nie może być dyskryminowany w życiu politycznym, społecznym lub gospodarczym z jakiejkolwiek przyczyny. Z praw i wolności na terytorium RP korzystają wszyscy niezależnie od obywatelstwa.

• Ograniczenia w zakresie korzystania z konstytucyjnych wolności i praw mogą być ustanawiane tylko w ustawie i tylko wtedy, gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw.

Prawa osobiste

• RP zapewnia każdemu człowiekowi prawną ochronę życia.

• Nikt nie może być poddany eksperymentom naukowym, w tym medycznym, bez dobrowolnie wyrażonej zgody.

• Nikt nie może być poddany torturom ani okrutnemu, nieludzkiemu lub poniżającemu traktowaniu i karaniu. Zakazuje się stosowania kar cielesnych.

• Każdemu zapewnia się nietykalność osobistą i wolność osobistą.

• Pozbawianie i ograniczenie wolności może nastąpić tylko na zasadach określonych w ustawie. Każdy pozbawiony wolności nie na podstawie wyroku sądowego ma prawo odwołania się do sądu. Każdy zatrzymany powinien być niezwłocznie i w sposób zrozumiały dla niego poinformowany o przyczynach zatrzymania. Powinien on być w ciągu 48 godz. przekazany do dyspozycji sądu, który ma 24 godz. na wydanie postanowienia o tymczasowym aresztowaniu. Każdy bezprawnie pozbawiony wolności ma prawo do odszkodowania.

• Każdy pozbawiony wolności powinien być traktowany w sposób humanitarny.

Wolności osobiste

• Każdemu zapewnia się wolność religii i sumienia, co obejmuje wolność wyznawania religii według własnego wyboru, uprawianie kultu, nauczanie, posiadanie świątyń.

• Nikt nie może być zmuszany do uczestnictwa lub nieuczestniczenia w praktykach religijnych.

• Religia kościoła lub związku wyznaniowego o uregulowanej sytuacji prawnej może być przedmiotem nauczania w szkole, przy czym nie może być naruszona wolność sumienia i religii innych osób.

• Rodzice mają prawo do zapewnienia dzieciom wychowania i nauczania religijnego zgodnie ze swoimi przekonaniami.

• Nikt nie może być zobowiązany przez władze państwowe do ujawnienia swojego światopoglądu, przekonań religijnych lub wyznania.

• Wolność uzewnętrzniania religii może być ograniczona jedynie w drodze ustawy, gdy jest to konieczne dla ochrony bezpieczeństwa Państwa, porządku publicznego, zdrowia, moralności lub wolności i praw innych osób.

• Każdemu zapewnia się wolność wyrażania swoich poglądów oraz pozyskiwania i rozpowszechniania informacji. cenzura prewencyjna środków społecznego przekazu oraz koncesjonowanie prasy są zakazane. Ustawa może wprowadzić koncesje na prowadzenie stacji radiowej lub telewizyjnej.

Kadencja Sejmu

• Sejm i Senat są wybierane na czteroletnie kadencje.

• Wybory do Sejmu i Senatu zarządza Prezydent Rzeczypospolitej nie później niż na 90 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji Sejmu i Senatu, wyznaczając wybory na dzień wolny od pracy, przypadający w ciągu 30 dni przed upływem 4 lat od rozpoczęcia kadencji Sejmu i Senatu.

• Sejm może skrócić swoją kadencję uchwałą podjętą większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby posłów. Skrócenie kadencji Sejmu oznacza jednoczesne skrócenie kadencji Senatu.

• Prezydent Rzeczypospolitej, po zasięgnięciu opinii Marszałka Sejmu i Marszałka Senatu, może w przypadkach określonych w Konstytucji zarządzić skrócenie kadencji Sejmu. Wraz ze skróceniem kadencji Sejmu skrócona zostaje również kadencja Senatu.

• Prezydent Rzeczypospolitej, zarządzając skrócenie kadencji Sejmu oraz gdy kadencję skrócił sam Sejm, zarządza jednocześnie wybory do Sejmu i Senatu i wyznacza ich datę na dzień przypadający nie później niż w ciągu 45 dni od dnia zarządzenia - uchwalenia skrócenia kadencji Sejmu.

• Ważność wyborów do Sejmu i Senatu stwierdza Sąd Najwyższy.

• Posłowie są przedstawicielami Narodu. Nie wiążą ich instrukcje wyborców.

• Sejm i Senat obradują na posiedzeniach.

• Pierwsze posiedzenia Sejmu i Senatu Prezydent Rzeczypospolitej zwołuje na dzień przypadający w ciągu 30 dni od dnia wyborów, w wypadku skrócenia kadencji - w ciągu 15 dni od dnia wyborów.

Funkcje Prezydenta Rzeczypospolitej

• Symboliczna:

• jest najwyższym przedstawicielem Rzeczypospolitej Polskiej i gwarantem ciągłości władzy państwowej

• czuwa nad przestrzeganiem Konstytucji, stoi na straży suwerenności i bezpieczeństwa państwa oraz nienaruszalności i niepodzielności jego terytorium

• Reprezentacyjna:

• ratyfikuje i wypowiada umowy międzynarodowe, o czym zawiadamia Sejm i Senat,

• mianuje i odwołuje pełnomocnych przedstawicieli Rzeczypospolitej Polskiej w innych państwach i przy organizacjach międzynarodowych,

• przyjmuje listy uwierzytelniające i odwołujące akredytowanych przy nim przedstawicieli dyplomatycznych innych państw i organizacji międzynarodowych

• jest najwyższym zwierzchnikiem Sił Zbrojnych Rzeczypospolitej Polskiej

• Arbitra:

• ma prawo veta i wystąpienia do Trybunału Konstytucyjnego

• może zarządzać referenda narodowe

• może zgłaszać projekty zmian w konstytucji i projekty ustaw

• ma prawo łaski

• może zwracać się z orędziem

• Wykonawcza:

• ogłasza wybory

• skraca kadencję Sejmu

• Prowadzi politykę zagraniczną i obronną - może wydawać rozporządzenia w tym zakresie

• wprowadza stanu wyjątkowego i stanu wojny

• powołuje rząd i przyjmuje jego dymisję

• nadaje stopnie wojskowe

• nadaje obywatelstwo polskie i wyraża zgodę na zrzeczenie się obywatelstwa polskiego

• nadaje ordery i odznaczenia

• powołuje sędziów

Biegły psycholog przed sądem

• Postępowanie rozwodowe

• opinia ośrodka diagnostyczno-konsultacyjnego

• mediacja

• Postępowanie o unieważnienie małżeństwa z powodu choroby psychicznej, przejściowego braku świadomości lub groźby

• Postępowanie o unieważnienie czynności prawnej z powodu braku świadomości

• Postępowanie o unieważnienie testamentu

• Postępowania o zadośćuczynienie za szkody psychiczne

• Postępowanie przed sądem pracy o mobbing

• Postępowanie o ubezwłasnowolnienie

• Postępowanie odnośnie do władzy rodzicielskiej nad dziećmi

• Postępowanie o ustalenie kontaktów z dzieckiem

• Postępowanie o ustalenia miejsca pobytu dziecka

• Postępowanie o umieszczenie dziecka poza rodziną

• Postępowanie o przysposobienie, rozwiązanie przysposobienia

• Postępowanie o ustanowienie opiekuna lub kuratora dla dziecka lub ubezwłasnowolnionego, kuratora dla osoby niepełnosprawnej

• Postępowania w sprawie rozstrzygnięcia ważnych spraw małżeńskich, konfliktu rodzice-dzieci lub ubezwłasnowolniony-kurator

• Postępowanie w sprawach nieletnich

• Postępowanie o przymusowe leczenie odwykowe

• Postępowanie o przymusowe leczenie psychiatryczne lub umieszczenie w domu pomocy społecznej

• Mediacja w sprawach rodzinnych lub nieletnich

• W wypadkach wymagających wiadomości specjalnych sąd może wezwać jednego lub kilku biegłych w celu zasięgnięcia ich opinii. Sąd oznaczy, czy opinia ma być przedstawiona ustnie, czy na piśmie.

• W postępowaniu cywilnym biegli powoływani są na wniosek strony, która też sugeruje ich specjalność i liczbę.

• Aż do ukończenia czynności biegłego strona może żądać jego wyłączenia z przyczyn wskazujących na brak obiektywizmu biegłego w stosunku do stron.

• Biegły składa przed rozpoczęciem czynności przyrzeczenie w następującym brzmieniu: "Świadomy znaczenia mych słów i odpowiedzialności przed prawem przyrzekam uroczyście, że powierzone mi obowiązki biegłego wykonam z całą sumiennością i bezstronnością".

• Biegły sądowy stały składa przyrzeczenie tylko przy objęciu stanowiska, w poszczególnych zaś sprawach powołuje się na nie.

• Sąd może zarządzić okazanie biegłemu akt sprawy i przedmiotu oględzin oraz zarządzić, aby brał udział w postępowaniu dowodowym.

• Opinia biegłego powinna zawierać uzasadnienie.

• Sąd może zażądać ustnego wyjaśnienia opinii złożonej na piśmie, może też w razie potrzeby zażądać dodatkowej opinii od tych samych lub innych biegłych.

• Osoba wyznaczona na biegłego może nie przyjąć włożonego na nią obowiązku z przyczyn, jakie uprawniają świadka do odmowy zeznań, a ponadto z powodu przeszkody, która uniemożliwia jej wydanie opinii.

• Za nieusprawiedliwione niestawiennictwo, za nieuzasadnioną odmowę złożenia przyrzeczenia lub opinii albo za nie usprawiedliwione opóźnienie złożenia opinii sąd skaże biegłego na grzywnę.

---