psychologia, psychologia -, PSYCHOLOGIA - 20 godzin


PSYCHOLOGIA - 20 godzin

I SPOTKANIE

  1. Podstawowe pojęcia psychologii:

  1. Procesy poznawcze człowieka:

- analiza emocji człowieka: gniew, zazdrość, zadowolenie;

- uczucia;

- motywacje człowieka;

- decyzje;

- reakcje człowieka: agresja, stres.

II SPOTKANIE

  1. Osobowość egzaminatora:

  1. Temperament jako szczególny składnik osobowości egzaminatora:

III SPOTKANIE

  1. Psychologiczna sylwetka zdającego egzamin:

  1. Psychologiczne aspekty przygotowania i przeprowadzania egzaminu:

IV SPOTKANIE

  1. Elementy psychologii pracy;

  2. Badania psychologiczne kierowców;

  3. Praktyczne wykorzystanie wiedzy z psychologii w egzaminowaniu kandydatów na kierowców lub motorniczych, ze szczególnym uwzględnieniem oceny predyspozycji kandydata na kierowcę.

WYKŁAD I

PSYCHOLOGIA (od gr. psyche = dusza, i logos = słowo, myśl, rozumowanie) jest nauką zajmującą się badaniem mechanizmów i praw rządzących zjawiskami psychicznymi oraz zależnymi od nich modelami zachowań.

Grecka litera Psi jest symbolem psychologii

Philips Zimbardo - psychologia to naukowe badanie zachowania organizmów; jest ona nauką która pozwala ustalić co „porusza” ludźmi i jak funkcjonuje ich psychika. To pewien sposób myślenia o tym, jak żywe stworzenia radzą sobie ze swoim środowiskiem i jak zachowują się względem siebie. Jako taka jest dziedziną znajdującą się na przecięciu innych dyscyplin: filozofii, biologii, socjologii, fizjologii, antropologii.

Psychologia zajmuję się tym, co odróżnia ludzi od maszyn. I wreszcie, co najważniejsze: PSYCHOLOGIA JEST TYM RODZAJEM WIEDZY I SPOSOBEM UJMOWANIA ZJAWISK, KTÓRY MOŻNA WYKORZYSTAĆ DO PODNIESIENI JAKOŚCI LUDZKIEGO ŻYCIA.

Psychika interesowała ludzi we wszystkich kulturach, ale systematyczne gromadzenie wiedzy empirycznej na ten temat rozpoczyna się dopiero w XIX wieku. Za datę ukonstytuowania się psychologii jako samodzielnej nauki empirycznej uważa się utworzenie w 1879 pierwszego laboratorium psychologicznego na Uniwersytecie Lipskim przez Wilhelma Wundta. Wundt usystematyzował metodę rejestracji subiektywnych doznań określaną jako introspekcja.

Wcześniej psychologia była traktowana jako dziedzina filozofii. Filozofów najbardziej interesowała specyfika procesów psychicznych: czy mają charakter materialny, czy też są funkcją odrębnej substancji (duszy). Filozofowie, którzy wnieśli największy wkład w rozwój psychologii to:

Jakkolwiek każdy z nas jest po trosze psychologiem, a tak tzw. psychologia zdrowego rozsądku w wielu przypadkach może być wystarczająca, tak niekiedy może ona doprowadzić do fałszywych wniosków i nieskutecznych działań. Przyczyną tego mogą być:

EGZAMINATOR - PSYCHOLOG

Aby być dobrym egzaminatorem należy nauczyć się, jak sprawdzać swoje przypuszczenia, dokładnie obserwować, obiektywnie oceniać dowody i przede wszystkim wyciągać uzasadnione wnioski.

CZYM ZAJMUJE SIĘ PSYCHOLOGIA JAKO NAUKA:

KIERUNKI W PSYCHOLOGII:

Najważniejsze XIX-wieczne i XX-wieczne trendy i szkoły psychologiczne

Psychologia posiada 5 głównych podejść:

  1. FIZJOLOGICZNE,

  2. PSYCHOANALITYCZNE,

  3. BEHAWIORYSTYCZNE,

  4. POZNAWCZE,

  5. HUMANISTYCZNE

  6. EWOLUCYJNE (Zimbardo)

Ad 1. Podejście fizjologiczne:

Kierunek biologiczny, z bierno-mechanistycznym poglądem na naturę ludzką oraz uwzględniający dziedziczność i procesy biochemiczne jako zasadnicze determinanty zachowania, zajmuje się badaniami okolic mózgu, które odgrywają dominującą rolę w powstawaniu agresji. Innymi słowy, stymulując różne obszary mózgu i rejestrując wywołane podrażnieniem działanie agresywno-destrukcyjne, bada on szeroki wachlarz impulsów nerwowych i reakcji związanych z tym zjawiskiem. Szczególnym zainteresowaniem przedstawicieli wspomnianego nurtu cieszą się badania mózgów przestępców oraz poszukiwanie związku pomiędzy poziomami agresji i rytmami biologicznymi człowieka.

Ad 2. Podejście psychoanalityczne:


Wyodrębniła się na przełomie 18 i 19 wieku. Wiąże się z nazwiskiem Zygmunta Freuda. Szukał on sposobu na pomoc w leczeniu histerii, rozbudował system hipnozy. Doszedł do wniosku, że podświadomość jest tym co powinniśmy badać, żeby poznać człowieka.

Pierwszym ze sposobów dotarcia do naszej podświadomości według Freuda jest badanie naszych wspomnień z dzieciństwa. Inną metodą jest sposób omyłkowy, a jeszcze inna metoda swobodnych skojarzeń.

Twórcą tego terminu jest Zygmunt Freud, austriacki Żyd o bogatej praktyce psychiatrycznej. Człowiek stanowi dynamiczny system energetyczny, który w wyniku ciągłego oddziaływania świata zewnętrznego znajduje się w stanie chwiejnej równowagi.

Źródłem aktywności ludzkiej są wrodzone popędy. Popędy te mają charakter seksualny i noszą nazwę LIBIDO. Energia libidarna poprzez dążność do zaspokojenia jakiejś rozkoszy dynamizuje działania człowieka.

Nieświadome i dziedziczne popędy składają się na strukturę ID ( podświadomość ). Pobudzone popędy domagają się natychmiastowego zaspokojenia, ID rządzi się zasadą przyjemności.

W miarę dorastania człowieka rozwija się u człowieka struktura EGO ( JA ). Jest to część osobowości odpowiedzialna za kierowanie zachowaniem człowieka w sposób społecznie akceptowany. Po osiągnięciu dojrzałości EGO panuje nad ID, ale dochodzi do konfliktów, jeśli zwycięży ID tu ulegamy popędom.

Trzecią strukturą jest SUPEREGO ( SUMIENIE ). Powstaje ono na bazie doświadczeń z dzieciństwa, kontroluje czy działanie jednostki są zgodne z ideałem nowego Ja.

Według Freuda człowiek przechodzi przez trzy fazy rozwoju, zaspokajane przez popęd libidarny : faza oralna, faza analna, faza genitalna. Potem jest faza utajenia zwana latentną, potem zaś faza genitalna wtórna ( kompleks Edypa i Elektry ). Neopsychoanaliza była praktykowana przez uczniów Freuda, głównie przez Junga i Adlera, lecz różniła się od poglądów mistrza.

MODEL PSYCHE - CARL GUSTAW JUNG


Model służy do zrozumienia funkcjonowania psychiki człowieka. Nasza psyche składa się z dwóch uzupełniających się i przeciwstawnych systemów psychicznych: świadomości i nieświadomości.
Punkt środkowy modelu stanowi jaźń, gdzie następuje uświadamianie nieświadomych treści czyli urzeczywistnianie potencjalnej osobowości. W trakcie tego procesu uwalniamy naszą świadomość od przewrażliwionego, pełnego osobistych pragnień Ja. Wraz z umacnianiem jaźni następuje rozpad persony i maleje rola naszej świadomości. Proces ten przebiega w stanie psychicznego rozstroju i zmierza do utworzenie nowego porządku psychicznego. Rozwój jaźni jest celem naszego życia, ostatnim stopniem doświadczenia psychicznego.

0x08 graphic


 

 

 

 

 

Ad 3. Podejście behawiorystyczne:

( teoria uczenia się ) - bada uwarunkowania środowiskowe pomijając to wszystko co dzieje się wewnątrz organizmu. Bada w jakich warunkach powstaje określone zachowanie.

Behawioryzm jako koncepcja człowieka.


John Watson sformułował nową koncepcję psychologii, proponując porzucenie badań świadomości i wewnętrznego życia psychicznego na rzecz badania zachowania. Behawioryzm nie neguje istnienia świadomości czy psychiki. Behawioryści podkreślają niemożność badania zjawisk tego typu, co opisujące je pojęcia pozbawia. Zachowanie jest kształtowane przez doświadczenie, z tego powodu jego wizja badań opierała się na warunkowaniu klasycznym zapoczątkowanym przez Pawłowa. Chociaż zachowanie jest zjawiskiem złożonym, może być jednak, jak sądzili behawioryści, rozłożone i przeanalizowane jako pary skojarzeń bodziec - reakcja. Behawioryzm oparty na pracach Watsona i jego następców, zyskał znaczną popularność, a jego zasady i wypracowane metody badań stały się integralną częścią psychologii.

Ad 4. Podejście poznawcze

Psychologowie reprezentujący to podejście uważają, iż aby dobrze zrozumieć zachowanie człowieka trzeba najpierw zbadać co się dzieje u niego we wnętrzu.

Kierunek poznawczy, odwołujący się do aktywno-twórczej natury człowieka i upatrujący determinant zachowania w procesach umysłowych, uruchamianych dzięki warunkom bodźcowym, poświęca najwięcej uwagi analizowaniu wrogich spostrzeżeń, skojarzeń, myśli, wyobrażeń i fantazji, jakie pojawiają się u ludzi głównie narażonych na uczestnictwo w aktach okrucieństwa i destrukcji, oraz u ludzi wykazujących skłonność do zachowań agresywnych wobec innych lub mających tendencje do niszczenia, nie wyłączając destrukcji skierowanej przeciwko samym sobie. Ponadto psychologowie poznawczy zainteresowani są również badaniem negatywnego wpływu przemocy, pokazywanej w mass mediach, na przyjmowane przez ludzi postawy, które ograniczają rozwój własny człowieka.

Ad 5. Podejście humanistyczne

Stara się ono by pomimo ograniczeń indywidualnych osiągnąć maksimum osobistego rozwoju. Psychologia humanistyczna powinna skoncentrować się na świadomym i subiektywnym doświadczeniu jednostki. Głównymi dziedzinami badań w psychologii jest problem przystosowania człowieka, jego zachowań, życia psychicznego oraz analiza źródeł postępowania.


Psychologia humanistyczna skupia się na subiektywnym i świadomym doświadczaniu jednostki. Podkreśla wyjątkowość człowieka i jego wolność w wyborze własnej drogi życiowej. Psychologia ta zakłada, że metod nauk przyrodniczych nie można stosować do badania człowieka. Głównym celem tej psychologii jest dopomożenie człowiekowi w wykorzystaniu potencjału jego psychicznego rozwoju. Psychologię humanistyczną charakteryzuje optymizm. Dla niej ludzie walczą o wykorzystanie swoich możliwości, po to by mimo ograniczeń indywidualnych osiągnąć maksimum osobistego rozwoju.

Dwaj wiodący teoretycy podejścia humanistycznego to Carl Rogers i Abraham Maslov.

--> [Author:h]

HIERARCHIA POTRZEB CZŁOWIEKA - MODEL MASŁOWA

Masłow wyodrębnił sześć podstawowych potrzeb człowieka. Trzy najbardziej podstawowe, zakończone potrzebą emocjonalnych związków z innymi ludźmi i przynależności do grup społecznych, podporządkował higienie człowieka. Pozostałe trzy, wyższego rzędu, określił jako motywacyjne.
Potrzebę docenienia podzielił na: docenienie przez siebie samego i przez innych. Na szczycie hierarchii potrzeb, umieścił potrzebę realizacji siebie. Siła motywacyjna tej potrzeby, w życiu człowieka, jest często wykorzystywana w sloganach reklamowych. Na przykład: Bądź sobą - pij Pepsi. Życie człowieka sprowadza się do ciągłego zaspakajania 6 potrzeb. Poniżej przedstawiam kilka zasad związanych z tym procesem.

    1. Trudno jest myśleć o potrzebach wyższego rzędu, jeżeli nie są zaspokojone potrzeby podstawowe.

    2. Gdy odczuwamy jakąś potrzebę, lecz z przyczyn obiektywnych nie możemy jej zaspokoić, to spychamy ją do podświadomości. Nadmiar niezrealizowanych potrzeb w podświadomości generuje frustrację, agresję, bezsenność, nerwice i psychozy. Zjawisko to jest główną przyczyną wszelkich chorób fizycznych i psychicznych.

    3. Niezaspokojone potrzeby zakłócają naszą percepcję, uniemożliwiając obiektywne widzenie rzeczywistości.

    4. Wartość motywacyjną mają potrzeby wyższego rzędu, dlatego powinny być generowane przez obowiązki pracownika. Trzy niższe potrzeby, związane z ogólnymi warunkami pracy, powinny być tylko w stanie zaspokojonym.

Podejście humanistyczne przyczyniło się do zainteresowania psychologów subiektywnym doświadczeniem jednostki oraz znaczeniem samoakceptacji dla poprawnego funkcjonowania psychicznego. Psychologowie humanistyczni mają duży wkład w psychologiczną praktykę, rozwijając metody badania obrazu „ja” i techniki terapii podwyższające stopień samoakceptacji i autonomii jednostki. Psychologia humanistyczna odrzuca determinizm na rzecz wolnej woli, interpretując działania ludzi jako pochodną ich wyborów. Odrzuca ona eksperyment jako metodę badania jednostki uznając ją za dehumanizującą i redukcjonistyczną.

W ujęciu humanistycznym psychologia reprezentuje następujące stanowisko wobec natury i zachowań ludzkich: człowiek jest istotą aktywną o nieograniczonych wprost możliwościach i potencjalnie samosterującą. Akcent położony jest w tym kierunku na śledzenie systemów wartości i warunków społeczno-środowiskowych, sprzyjających kreowaniu i utrwalaniu postaw agresywnych.

Ad 6. Podejście ewolucyjne - Philip Zimbardo (s.29-30)

Przedstawiciele kierunku ewolucyjnego, zajmujący się generalnie człowiekiem epoki plejstoceńskiej, poszukują psychologicznych mechanizmów przystosowawczych, ukształtowanych w toku jego ewolucji, które przyczyniły się do uczynienia z agresji zachowania typowo adaptacyjnego. W swoich badaniach biorą oni pod uwagę tak determinanty wewnętrzne, czyli tendencje przystosowawcze o charakterze dziedzicznym, jak i zewnętrzne, tj. wyzwania środowiskowe stojące przed naszymi przodkami, którym musieli sprostać, żeby przetrwać.

RODZAJE ZJAWISK PSYCHICZNYCH

Klasyfikacja zjawisk psychicznych (wg Tomaszewskiego)

  1. Psychiczne procesy poznawcze:

Wszystkie one umożliwiają poznawanie otaczającej rzeczywistości czyli odbiór informacji, przechowywanie informacji w świadomości, odtwarzanie w sytuacji, kiedy są nam potrzebne oraz wytwarzanie nowych informacji.

Poznajemy otaczające zjawiska, przedmioty, sytuacje w różnych poziomach:

  1. Procesy emocjonalno - motywacyjne - w skład tej grupy wchodzą:

ZALEŻNOŚĆ PROCESÓW PSYCHICZNYCH OD FUNKCJONOWANIA UKŁADU NERWOWEGO CZŁOWIEKA

Podbudową anatomiczno - fizyczną życia psychicznego człowieka jest system nerwowy a zwłaszcza tak zwany centralny (ośrodkowy) układ nerwowy. Jest on strukturalnie i funkcjonalnie zróżnicowany. Oznacza to że, na poszczególnych jego piętrach powstają określone przeżycia i procesy psychiczne. Wyróżnić można następujące rodzaje zależności pomiędzy funkcjonowaniem systemu nerwowego człowieka a przeżywanymi procesami psychicznymi:

  1. Zależność genetyczna - ostatecznym źródłem naszych przeżyć psychicznych jest system nerwowy i oddziaływujące na niego bodźce. Nawet najprostsze przeżycie psychiczne może być doznane przez jednostkę tylko przy sprawnie funkcjonującym systemie nerwowym i oddziaływaniu na niego bodźców o określonej sile.

  2. Zależność funkcjonalna - poszczególne procesy i dyspozycje psychiczne mają swoje ośrodki nerwowe w korze mózgowej bądź w strukturach podkorowych np. ośrodek mowy Broca, ośrodek rozumienia mowy Wernickiego, ośrodek pisania Eksnera. Wyróżnić można dwa stanowiska co do lokalizacji funkcji psychicznych mózgu.

  1. Stanowisko wąsko lokalizacyjne stwierdza że, każda czynność psychiczna cecha czy właściwość ma ściśle określony ośrodek w mózgu uszkodzenie go albo zniszczenie powoduje w sposób nieodwracalny utratę danej funkcji psychicznej.

  2. Stanowisko anty lokalizacyjne - jedynie w przypadku najprostszych przeżyć psychicznych można mówić o ścisłej ich lokalizacji w mózgu natomiast w przypadku procesów psychicznych bardziej złożonych mózg funkcjonuje jako całość.

  1. Zależność treściowa - treść przeżyć psychicznych odpowiada bodźcom które te przeżycia wywołały np.: spostrzegam stół w świadomości powstaje jego obraz i ten umysłowy obraz stołu odpowiada realnie istniejącemu przedmiotowi.

  2. Zależność rozwojowa - życie psychiczne organizmu jest tym bardziej złożone i ustruktualizowane, im organizm ten zajmuje wyższą pozycję w rozwoju ewolucyjnym.

Struktura życia psychicznego (rodzaje procesów i dyspozycji psychicznych).

Czynności intelektualne są charakterystyczne tylko dla człowieka i umożliwiają mu zrozumienie zależności (relacji), jakie występują pomiędzy elementami danej sytuacji i na tej podstawie programowanie dalszych działań.

STRUKTURA ŻYCIA PSYCHICZNEGO CZŁOWIEKA

0x08 graphic

C.U.N. - centralny układ nerwowy,

K.M - kora mózgowa,

O.P - ośrodki podkorowe (pień mózgu)

R.K - Rdzeń kręgowy

Układ siatkowy - oddziela procesy intelektualne od emocji i w przypadku gdy jest on zbyt „szczelny” może dojść do przypadku gdy człowiek bardzo sprawny intelektualnie nie posiada emocji np. nie potrafi współczuć, nie zna litości itp.

Podbudową anatomiczno - fizyczną życia psychicznego człowieka jest system nerwowy a zwłaszcza tak zwany centralny (ośrodkowy) układ nerwowy. Jest on strukturalnie i funkcjonalnie zróżnicowany. Oznacza to że, na poszczególnych jego piętrach powstają określone przeżycia i procesy psychiczne. Wyróżnić można następujące rodzaje zależności pomiędzy funkcjonowaniem systemu nerwowego człowieka a przeżywanymi procesami psychicznymi.

Wyróżnić można następujące rodzaje zjawisk psychicznych:

1. Psychiczne procesy poznawcze; wrażenia, spostrzeżenia, wyobrażenia, uwaga, pamięć, myślenie - umożliwiają one poznawanie otaczającej rzeczywistości czyli odbiór informacji, przechowywanie informacji w świadomości, odtwarzanie w sytuacji, kiedy nam są potrzebne oraz wytwarzanie nowych informacji.

Poznajemy otaczające zjawiska, przedmioty, sytuacje w różnych poziomach:

2. Procesy emocjonalno - motywacyjne.

W skład tej grupy wchodzą procesy:

  1. Osobowość rozumiana jako centralny system psychicznej regulacji zachowania człowieka.

AD 1. PROCESY POZNAWCZE CZŁOWIEKA

1. ŚWIADOMOŚĆ;

Świadomość jest to optymalny stan aktywacji ośrodkowego układu nerwowego umożliwiający samoorientację i orientację w otoczeniu. Samoorientacja to zdolność rozpoznania własnych procesów psychicznych - introspekcja umożliwiająca samokontrolę i plastyczną zmianę zachowania. Neuroanatomicznym podłożem świadomości jest układ siatkowaty składający się z części zstępującej i wstępującej oraz współpracujący z nim układ limbiczny. Wstępną ocenę stanu świadomości przeprowadza się poprzez pytania o orientację w czasie, otoczeniu oraz co do własnej osoby.

  1. WRAŻENIA

Wrażenie - jest elementarnym zjawiskiem psychicznym, powstającym w mózgu w wyniku oddziaływania przedmiotów i zjawisk na zakończenie nerwowe w narządach zmysłowych (receptory). Wrażenie jest odzwierciedleniem w świadomości cech poszczególnych przedmiotów, barw, dźwięków, smaków itp.

Wrażenia ogólne otrzymujemy poprzez zakończenia nerwowe rozsiane w skórze i wewnątrz organizmu i obejmują wrażenia dotyku, ucisku, stawowe, mięśniowe, temperaturowe i bólu.

Wrażenia zmysłowe albo sensoryczne otrzymujemy od specjalnie do tego celu ukształtowanych narządów, jak oko, ucho, język, nos i skóra.

Rodzaje wrażeń:

Wrażenia wzrokowe - Wzrok wyróżnia się spośród innych zmysłów w dziedzinie poznawania świata. W miarę rozwoju wzrok uzyskuje wyjątkowo uprzywilejowane stanowisko w procesach poznawania i dostarcza on głównej masy danych zmysłowych, potrzebnych nam do znajomości przedmiotu. Wśród danych tych znajdują się takie, jak wielkość, barwa, kształt i stosunki przestrzenne. Wszystkie zjawiska, których dostrzec nie możemy, gdyż nie mamy odpowiednich analizatorów, staramy się za pomocą przyrządów ujawnić w taki sposób, który by pozwalał stwierdzić obecność tych zjawisk okiem.

Wrażenia słuchowe - ucho nasze reaguje na drgania o częstotliwości 16-20000 Hz. Granica słyszalności jest różna u różnych jednostek, obniża się ona z wiekiem. Dzieci słyszą jeszcze dźwięki o częstotliwości 22 kHz, u ludzi starszych granica ta obniża się do 15 kHz. Znaczenie dźwięku jest bardzo duże. Dzięki niemu komunikujemy się z innymi ludźmi mową, otrzymujemy wiele różnych sygnałów dźwiękowych, możemy zachwycać się muzyką.

Wrażenia węchowe i smakowe - Narządy węchu stanowią zakończenia nerwu węchowego w błonie śluzowej nosa. Informują one o obecności w powietrzu różnych ciał lotnych, cząstek rozpylonych w powietrzu substancji. Węch człowieka jest rozwinięty na ogół słabo w porównaniu do węchu zwierząt, mimo to ma wysoki stopień doskonałości. Potrafimy rozróżniać znaczną ilość rozmaitych zapachów i wykrywać bardzo drobne cząstki substancji. Węch człowieka ma życiowe znaczenie. Wrażenia węchowe są silni zabarwione uczuciowo (są przyjemne lub przykre)

Wrażenia węchowe mają duży udział w tworzeniu się wrażeń smakowych. Narządem wrażeń smakowych są zakończenia nerwowe umieszczone na powierzchni języka, na podniebieniu, na wewnętrznej tylnej powierzchni policzków. Wrażenia smakowe ze względu na jakość dzielą się na cztery grupy: słodkie, kwaśne, gorzkie i słone. Wszystkie inne wrażenia smakowe powstają ze zmieszania tych czterech zasadniczych w różnych proporcjach oraz na współdziałaniu wrażeń węchowych, a częściowo i dotykowych.

Wrażenia skórne - zakończenia nerwowe rozmieszczone w skórze dostarczają wrażeń trzech rodzajów: dotyku, ciepła i zimna (temperatury) i bólu. Dla każdego rodzaju służą inne zakończenia nerwowe. Wrażeniom bólu towarzyszą odpowiednie przeżycia uczuciowe.

Wrażenia mięśniowo ruchowe - zwane inaczej kinetycznymi, pochodzą od zakończeń nerwowych, znajdujących się w mięśniach, ścięgnach i na powierzchni stawów. Donoszą one o skurczach mięśni i zmianach położenia naszych stawów. Dzięki nim wiemy, czy nasz ręka jest wyprostowana czy zgięta. Wrażenia ruchowe odgrywają bardzo ważną rolę przy poznawaniu przedmiotów.

Wrażenia równowagi - pochodzą od zakończeń nerwowych, znajdujących się w uchu wewnętrznym i informują o położeniu naszego ciała. Ma to szczególne znaczenie przy poruszaniu się (piloci, praca nurków, zawody budowlane)

Wrażenia ustrojowe - pochodzą od zakończeń nerwowych, znajdujących się w ściankach rozmaitych narządów wewnętrznych, jak przełyk, żołądek, jelita, naczynia krwionośne itp. Do wrażeń tych należą odczucie głodu, pragnienia, sytości, bólu w narządach, duszności itp.

W każdym wrażeniu można wyróżnić trzy cechy: jakość, siłę lub intensywność i czas trwania.

Jakością - nazywamy podstawową właściwość różniącą jedne wrażenie od innych np. istnieją różnice jakości wrażeń, pochodzących czy dostarczonych przez jeden analizator. Różną jakość mają różne barwy lub różne tony. Jeszcze drobniejsze różnice jakości zachodzą np. między odcieniami tej samej barwy.

Intensywnością - lub siłą wrażenia nazywamy różny stopień nasilenia, występujący przy wrażeniach o tej samej jakości np. taki sam ton może dźwięczeć ciszej głośniej, taka sama barwa może mieć większe lub mniejsze nasycenie.

  1. WYOBRAŻENIA

Myślenie jest czynnością umysłową, polegającą na dokonywaniu operacji umysłowych na informacjach zawartych w spostrzeżeniach, wyobrażeniach i pojęciach zgodnie z określonymi regułami w celu rozwiązania problemu, lub wytworzenia czegoś.

Wyobrażenia - (obrazy pamięciowe) , które w przeciwieństwie do wrażeń i spostrzeżeń, mogą występować w świadomości niezależnie od bezpośredniej obecności ich przedmiotu, na podstawie śladów dawniejszych spostrzeżeń. Wyobrażenia dzielą się na:

W procesie uczenia wyobrażenia odgrywają ważną rolę. Przy powtarzaniu już wcześniej poznanego materiału ujawniają się wrażenia odtwórcze, natomiast gdy uczeń przyswaja nowy (dla niego) materiał ujawniają oba rodzaje wrażeń, przy czym wytwórcze stanowią większość.

  1. UWAGA

Jest to proces psychiczny decydujący o wybiórczości zachowania poprzez selekcjonowanie i blokowanie bodźców. Uwaga pozwala na utrzymywanie ukierunkowanej aktywności.

Uwaga może być mimowolna i celowa. Posiada ona następujące cechy:

1. Trwałość - utrzymywanie koncentracji na jednej czynności

2. Zakres - ilość bodźców, które można objąć percepcją w danym momencie

3. Podzielność - zdolność percepcji kilku bodźców na raz i wykonywania kilku

czynności

4. Przerzutność - zdolność przenoszenia uwagi z bodźca na bodziec

Proces uwagi jest uwarunkowany takimi czynnikami jak:

  1. PAMIĘĆ

Pamięć - jest to właściwość systemu nerwowego człowieka, która umożliwia mu nabywanie różnych informacji, czynności, sposobów zachowania, przechowywanie ich w strukturach mózgowych, oraz odtwarzanie w sytuacjach kiedy są nam potrzebne.

Pamięć umożliwia nam poczucie ciągłości własnego życia oraz poczucie tożsamości. Mówimy że, pamięć jest podstawą nabywania indywidualnego doświadczenia na które składają się opanowane w toku życia umiejętności (sposoby zachowania).

Pamięć obejmuje trzy procesy:

Zapamiętywanie

Przechowywanie

Odtwarzanie

Spostrzegane przez jednostkę przedmioty, zjawiska, sytuacje wywołują zmiany w komórkach nerwowych mózgu o charakterze bio - chemicznym. Zmiany te określamy jako kody pamięciowe, ślady pamięciowe bądź englany.

Zapamiętywanie - może mieć charakter mimowolny (mechaniczny), lub

celowy (logiczny).

Ślady pamięciowe utrzymują się w polach pamięciowych mózgu mimo że, bodźce które wywołały te ślady aktualnie i bezpośrednio nie oddziaływują na receptory umysłu.

Przechowywanie - składa się z dwóch faz: konsolidacji śladu pamięciowego

(do 1 godziny), oraz zacierania śladu (zapominania).

Dzięki śladom pamięciowym możemy rozpoznawać uprzednio spostrzegane przedmioty, zdarzenia bądź reprodukować zapamiętane informacje.

Odtwarzanie polega na przypominaniu śladu pamięciowego poprzez

rozpoznawanie (gdy zadziała bodziec uprzednio spostrzegany) lub

reprodukcję (bez zadziałania bodźca).

Jest to utrwalanie, przechowywanie, rozpoznawanie i odtwarzanie treści

doznanych uprzednio spostrzeżeń, myśli, emocji oraz dokonanych czynności

ruchowych.

Zjawisko zapominania w trakcie długotrwałego przechowywania śladupamięciowego wiąże się z następującymi prawidłowościami:

a. najpierw zanikają ostatnio nabyte ślady pamięciowe (prawo Ribot'a)

b. nowe ślady pamięciowe powodują zacieranie starych

c. stare ślady pamięciowe utrudniają przyswajanie nowych

d. silne emocje np. lęk mogą powodować wyparcie śladu pamięciowego

Wyobrażenie: jest to złożony proces pamięciowo-myślowy polegający na odzwierciedleniu w myśli zęsto w sposób zmieniony przez towarzyszące emocje różnych śladów pamięciowych.

Cechy pamięci:

a. szybkość zapamiętywania - liczba powtórzeń potrzebna do utrwalenia śladu

b. zakres pamięci - ilość zapamiętanych śladów po jednorazowym spostrzeżeniu

c. wierność pamięci - zgodność odtwarzanych śladów z zapamiętanymi

d. trwałość pamięci - czas przechowywania śladów pamięciowych

e. gotowość pamięci - szybkość i łatwość przypominania

  1. Trwałość pamięci - decyduje o czasie przechowywania. Zależy od właściwości strukturalnych i funkcjonalnych pól pamięciowych mózgu, od stopnia zrozumienia zapamiętanych informacji w chwili zapamiętywania związku nowo zapamiętanych informacji z już istniejącymi w świadomości oraz struktury logicznej zapamiętywanych informacji. U niektórych osób spotykamy wybiórczą trwałość to znaczy zapamiętuje ona w sposób trwały tylko określone rodzaje informacji.

  2. Wierność pamięci - zdolność do odtwarzania bez pomyłek błędów zniekształceń. Cecha ta ma znaczenie w sytuacji kiedy na podstawie instrukcji programów wykonujemy czynności praktyczne. Zniekształcenia w zapamiętany treściach powodują błędne działanie.

  3. Gotowość pamięci - to zdolność do odtwarzania informacji kiedy nam są potrzebne. Cecha ta ma szczególne znaczenie w sytuacji uczenia się szkolnego. Często zdąża się że, uczeń przygotowany do lekcji zapytany, nie potrafi odtworzyć potrzebnych informacji. W danej chwili nie przychodzi mu na myśl. Aby pomóc uczniowi w takiej sytuacji wystarczy przeredagować pytanie (zapytać w inny sposób) lub podpowiedzieć.

PAMIĘĆ BEZPOŚREDNIA STM A PAMIĘĆ DŁUGOTRWAŁA LTM.

Współczesna psychologia wyodrębnia dwa podstawowe magazyny pamięciowe w których przechowujemy zapamiętane informacje.

  1. Krótkotrwała (bezpośrednia) S.T.M. - charakteryzuje się ograniczoną pojemnością oraz ograniczonym czasem przechowywania.

  2. Długotrwała (odroczona) L.T.M. - charakteryzuje się nieograniczoną pojemnością i czasem przechowywania informacji.

S.T.M. - schock time memory 7 ± 2 jednostki pojemności informacji, ograniczenia to pojemność i czas do 15s.

L.T.M. - long time memory - pamięć bez ograniczeń.

Dowodem na istnienie powyższych magazynów pamięci jest eksperyment, swobodnego przypominania przykładowo listę piętnastu słów prezentujemy badanej osobie, jej zadaniem jest odtworzenie tej listy bezpośrednio po prezentacji w dowolnym porządku. Okazuje się że, najlepiej odtwarzane są pierwsze i ostatnie słowa z tej listy. Ponieważ w tej sytuacji działają dwa efekty pamięciowe, efekt pierwszeństwa i efekt świeżości. Efekt świeżości dotyczy ostatnich słów z listy które są odtwarzane z S.T.M. zezwala na to pojemność i czas. Natomiast pierwsze słowa nie mogą być odtwarzane z S.T.M.-u, przyjmujemy zatem że, zdążyły się zakodować w L.T.M. -ie i stamtąd były odtwarzane.

0x08 graphic
Model pamięci Atkinsona:

Zaburzenia pamięci

Mogą mieć charakter ilościowy i jakościowy

Do ilościowych zaburzeń zaliczamy:

1. Hipermnezja - nadczynność pamięci. Jest to mechaniczna nadczynność pamięci polegająca na nadmiernym zapamiętywaniu szczegółów, występująca w zespole maniakalnym, niekiedy w zespole paranoicznym lub pod wpływem emocji

2. Hipomnezja - osłabienie pamięci. Może mieć charakter czynnościowy (np. pod wpływem silnych emocji, szczególnie lęku, następuje dezorganizacja przypominania) lub organiczny, gdy pod wpływem zatruć, urazów, zmian zwyrodnieniowych, niedokrwienia mózgu zakłócone jest zapamiętywanie, jak i przechowywanie i przypominanie.

3. Amnezja - niepamięć zupełna. Polega na całkowitym wymazaniu z pamięci określonej grupy wspomnień. Może mieć charakter czynnościowy i organiczny. Niepamięć czynnościowa polega na wyparciu szczególnie przykrych wspomnień. Organiczna występuje najczęściej po urazach i może obejmować okres poprzedzający (amnesia retrogarda - wsteczna), lub okres po wystąpieniu urazu (amnesia anterogarda - następcza)

Zaburzenia jakościowe pamięci nazywamy paramnezjami

Paramnezje to:

a. Złudzenia pamięciowe - zniekształcone pod wpływem emocji (strachu, zazdrości, nienawiści) wspomnienia rzeczywistych faktów.

b. Omamy pamięciowe - rozpoznajemy gdy chory jest przekonany o realności wspomnień dotyczących nieistniejących w przeszłości faktów.

c. Konfabulacje są to nierealne, często fantastyczne lub naiwne wymysły,

którymi chorzy zapełniają luki pamięciowe, np. w zespole Korsakowa

d. Kryptomnezje, gdy wspomnienia utraciły cechę powtórności i wydają się nowe (np. nieświadome zapożyczenia i plagiaty)

e. Ekmnezje - mieszanie przeszłości z teraźniejszością

  1. MYŚLENIE

Myślenie jest procesem psychicznym polegającym na odzwierciedleniu stosunków pomiędzy elementami otaczającej nas rzeczywistości. Za pomocą tego procesu możemy wytwarzać nowe pojęcia i rozwiązywać problemy z zastosowaniem posiadanej wiedzy.

MYŚLENIE JAKO PROCES PRZETWARZANIA I INTEGRACJI INFORMACJI.

Psychologiczna problematyka myślenia jest złożona i rozległa mimo licznych badań i obserwacji wiele szczegółowych zagadnień dotyczących istoty myślenia, jego struktury, różnic indywidualnych w zakresie efektywności tego procesu wymaga dalszych wyjaśnień i analiz.

Przede wszystkim samo pojęcie „myślenie” jest różnie definiowane przez poszczególnych autorów. Trudność w jednoznacznej odpowiedzi na pytanie jaka jest istota tego procesu wynika z jego złożoności. Z jednej strony proces myślenia jest podstawą bardzo złożonych czynności takich jak : projektowanie, konstruowanie, przewidywanie, ocenianie. Z drugiej strony myślenie jest obecne
w czynnościach stosunkowo prostych np. z zakresu codziennej obsługi : golenie.

Wyróżnia się dwa rodzaje myślenia jako procesu :

1/ myślenie asocjacyjne (skojarzeniowe) - jest to strumień myśli ciągle obecnych w naszej świadomości. Treść tego myślenia dotyczy aktualnej sytuacji, w której jednostka się znajduje i zmienia się wraz ze zmianą tej sytuacji.

2/ myślenie jako czynność naszego umysłu, rozumu skierowana na rozwiązywanie różnych problemów, zadań, sytuacji trudnych.

Definicja wg. Józefa Kozieleckiego :

„Myślenie to wewnętrzny proces psychiczny, który polega na przetwarzaniu posiadanych przez jednostkę informacji, produkowaniu nowych informacji i integracji (połączeniu) tych nowo wytworzonych informacji w klasy, systemy, zbiory informacji”

W tak rozumianym procesie myślenia wyróżnić można następujące elementy składowe:

  1. informacje jakie posiada jednostka o przedmiotach, zjawiskach, zachowaniach innych ludzi są zawarte w naszych spostrzeżeniach, wyobrażeniach, pojęciach, zapamiętanych definicjach, twierdzeniach czy wzorach. Stanowią one materiał myślenia, który na dalszych etapach tego procesu będzie ujmowany w innych niż dotychczas zależnościach, relacjach, związkach,

  2. operacje umysłowe takie jak: analiza, synteza, porównywanie, klasyfikacja, wnioskowanie dedukcyjne, wnioskowanie indukcyjne, abstrahowanie, za pomocą których przetwarzamy posiadane informacje,

reguły myślenia - są to różne sposoby, metody czy wzory, które określają kolejność wykonywania poszczególnych operacji umysłowych np. w zadaniu matematycznym materiałem myślenia są znaki, liczby, symbole; operacjami umysłowymi są dodawanie, mnożenie, a regułami myślenia są wzory matematyczne, które określają kolejność wykonywania poszczególnych działań.

RÓŻNICE INDYWIDUALNE W ZAKRESIE CECH MYŚLENIA.

Dotychczasowe obserwacje i eksperymenty wskazują na znaczne różnice między ludźmi w zakresie efektywności procesu myślenia a w szczególności w zakresie następujących cech myślowych:

  1. krytycyzm myślenia polega na tym, że jednostka po wyprodukowaniu pierwszego pomysłu, czy hipotezy rozwiązania sytuacji czy problemu, nie przyjmuje ich jako ostateczne i poprawne rozwiązania. Natomiast sprawdza i analizuje wszystkie argumenty za i przeciw danemu pomysłowi. Nie ulega sugestii innych osób, nawet gdy cieszą się one autorytetem. Przeciwieństwem krytycyzmu myślenia jest jego pochopność czyli wypowiadanie różnych poglądów, ocen bez wystarczających dowodów. W działalności praktycznej pochopność myślenia ujawnia się podejmowaniem czynności bez namysłu, bez rozwagi.

  2. giętkość myślenia to zdolność do wynajdywania nowych metod czy sposobów rozwiązywania problemów jeżeli dotychczas stosowane okazują się nie skuteczne, nie przynoszą rozwiązania. Giętkość myśli to też zdolność do przystosowania swoich czynności, zachowań do zmieniających się warunków, w których jednostka pracuje. Przeciwieństwem giętkości myślenia jest. tzw. sztywność myśli czyli powtarzania wciąż tych samych wyuczonych wcześniej sposobów działania mimo, że nie doprowadzają one do osiągnięcia celu. Sztywność myślenia występuje też w sferze poglądów, postaw i przekonań. Sztywność myślenia polega na nie zmienianiu, nie uwzględnianiu dokonujących się zmian zachodzących w środowisku.

płynność myślenia to zdolność do produkowania znacznej liczby pomysłów w stosunkowo krótkim okresie czasu.. Jeżeli te pomysły są nie spotykane, nowoczesne to wówczas mówi się o tzw. oryginalności myślenia.

Intelekt

Jest to sprawność procesów poznawczych przejawiająca się przede wszystkim zdolnością sprawnego przeprowadzania operacji myślowych oraz umiejętnością wykorzystania posiadanej wiedzy i doświadczenia. Intelekt uwarunkowany jest czynnikami wrodzonymi, do których należą anatomiczno-fizjologiczne cechy mózgu oraz czynnikami nabytymi w czasie nauki i poprzez doświadczenia życiowe. Poziom intelektu można oceniać za pomocą testów określających indywidualne właściwości funkcjonowania procesów poznawczych oraz zasobu nabytej wiedzy w porównaniu ze średnią tych cech w populacji. Powszechnie stosowanym testem oceny intelektu jest test Wechslera-Bellevue w wystandaryzowanych i znormalizowanych wersjach dla dorosłych i dzieci.

  1. PERCEPCJA, SPOSTRZEGANIE

Spostrzeganie ludzi nazywane jest in. percepcją społ., perc. interpersonalną lub spostrzeganiem społ.
Jest to proces złożony, przebiegający na poziomie wyższym tzn. semantyczno - operacyjnym. Różni się od spostrzegania prostego zw. spostrzeganiem figuralnym, który przebiega na procesie niższym - senso - notorycznym. Spostrzeganie społeczne polega nie tylko na odzwierciedlaniu cech, obserwowaniu zachowań innych ludzi, ale także na interpretowaniu, selekcji, przetwarzaniu, na integrowaniu informacji o obiekcie percepcji. Obserwując zachowanie innych wnioskujemy o intencjach, potrzebach, cechach osobowości, cechach moralnych i in. Przebieg procesów spostrzegania ludzi wyjaśnia teoria atrybucji, zapoczątkowana przez Hajdera.

Atrybucja to przypisywanie innym ludziom lub samemu sobie określonych cech osobowości bądź systemu wartości, potrzeb, motywów na podstawie zewnętrznych zachowań, m. in. Wypowiedzi, mimiki, gestów. W klasycznych teoriach atrybucji mówi się o procesie wnioskowania o stanach wewnętrznych osoby działającej, jak i samego siebie na podstawie przesłanek zewnętrznych.

Ważnym elementem procesu tworzenia się spostrzeżeń jest nazywanie przedmiotów i zjawisk. Z chwilą nazwania pewne wrażenia barw, kształtów i innych jakości zmysłowych wyodrębniają się z chaosu wrażeń i przekształcają w określony przedmiot czy zjawisko. Z tą chwilą w sposób bardziej uporządkowany narasta wiedza o przedmiocie i później wiemy o nim o wiele więcej niż aktualnie informują nas wrażenia. Od razu bowiem dołącza się uprzednia wiedza i zgromadzone doświadczenia, dotyczące takich samych przedmiotów, z którymi stykaliśmy się wcześniej. Sensowne spostrzeganie polega właśnie na rozpoznawaniu na podstawie wrażeń przedmiotów i zjawisk. Bierze w nim udział nasze uprzednie doświadczenie, które odgrywa w tym procesie ogromną rolę.

Jednym z zasadniczych elementów spostrzeżenia jest wyodrębnienie przedmiotu spośród innych, otaczających go przedmiotów. Kiedy patrzę np. na scenę teatralną, to odbieram wrażenie wielu barwnych plam. Pewne z nich się poruszają, inne są nieruchome. Poruszające się plamy spostrzegam jako ludzi działających wśród plam nie poruszających się, ujmowanych jako sprzęty, ściany, obrazy, które stanowią dekorację teatralną. Ujmowanie poszczególnych przedmiotów stanowi jak gdyby pierwszą fazę wyodrębnienia. Jeżeli spoglądam dalej, to po pewnym czasie przykuwa moją uwagę bohater toczącej się akcji. Wszystko, co otacza, występuje jako tło jego działania, choć w poszczególnych momentach mogę w ten sposób wyodrębnić różne osoby w toczącej się akcji.

• Percepcja to proces nadawania znaczeń otrzymanym wrażeniom (czyli informacjom, dostarczonym przez zmysły).

• Istnieje szereg czynników, które wpływają na percepcje:

sytuacja - czynniki mające wpływ na powstanie pierwszego wrażenia, zależnego od miejsca i zaistniałej sytuacji;

atrybuty- wnioski dotyczące wewnętrznych stanów umysłu i emocji, oparte na obserwowanych zachowaniach;

oczekiwania - oczekiwania wobec innych ludzi, bieżące potrzeby i aktualny nastrój;

projekcja - przenoszenie własnych odczuć i systemu wartości;

percepcja selektywna - odbieranie tylko tych bodźców, które chce się odebrać;

stereotypy - trudne do zmiany wyobrażenia, osobisty system wartości, uprzedzenia i doświadczenia, tworzenie skrótów społecznych, szybka i pobieżna identyfikacja sytuacji.

Warto spojrzeć na poniższy schemat pola percepcji człowieka.

0x01 graphic

Zgodnie ze schematem doznania zmysłowe, nim je sobie uświadomimy, przechodzą przez grupę "filtrów", którymi są:

Ten zestaw filtrów to nasze pole percepcji, czyli sposób organizacji i interpretacji wrażeń zmysłowych, w celu zrozumienia otoczenia.

Percepcja i postrzeganie

• Percepcja umożliwia rozpoznawanie, selekcjonowanie, a także interpretacje bodźców zawartych w przekazie.

• Postrzeganie jest procesem selektywnym - odbiorcy zwracają uwagę na czynniki istotne z punktu widzenia tylko ich potrzeb, budując w swojej świadomości własny obraz rzeczywistości - model.

0x08 graphic

• Z powodu różnic postrzeganiu i percepcji w świadomości odbiorcy tworzą się tzw. mapy percepcji, zawierające charakterystyki postrzeganego obiektu i związane z nim skojarzenia.

• Percepcja podprogowa (subcepcja), opiera się na koncepcji istnienia progu percepcyjnego, określającego minimalne natężenie sygnału, konieczne do tego, aby został on dostrzeżony. Świadomość - 120ms.

Reakcja na przekaz:

• Poprawne odczytanie przekazu wiąże się z określoną reakcją (interakcją) odbiorcy na przekaz. Reakcja może być:

• Odruchowa - w podświadomości odbiorcy, której nie można zbytnio kontrolować

• Instynktowna - zależna od chwili, w której dochodzi do odebrania przekazu. Odbiorca postępuje wtedy intuicyjnie, sugerując się wewnętrznymi odczuciami i chwilowymi potrzebami.

• Przemyślana - świadoma, którą zazwyczaj cechuje wydłużony czas działania. Odbiorca komunikatu decyduje o sposobie odzewu na sygnał.

Wzmocnienie i szum:

• Wzmocnienie powstaje w wyniku nakładania się kilku przekazów na siebie, także nałożenia się dodatkowo osobistych sugestii, doświadczeń i przyzwyczajeń oraz czynników występujących chwilowo i przypadkowo, co powoduje powstanie reakcji silniejszej niż normalna.

• Szum jest elementem procesu komunikacji, określającym występowanie różnorodnych zakłóceń w procesie porozumiewania się, a najczęściej w procesie dekodowania.

BŁĘDY W PERCEPCJI wynikają z tego, że u ludzi istnieje silna tendencja do szukania przyczyn zachowania wewnątrz jednostki, w jego osobowości, a pomijania lub niedoceniania rzeczywiście działających czynników pozaosobowościowych i sytuacyjnych. Zdaniem wielu badaczy wnioski o ludziach wyprowadzamy z wcześniej zgromadzonej wiedzy o nich, którą często określa się mianem ukrytej teorii osobowości. Ukryta teoria osobowości, to powstały w strukturze poznawczej człowieka pewien wzorzec ludzkiej natury na podstawie niewielkiej liczby informacji. Ukryta teoria osobowości pozwala wyciągnąć wnioski o ludizach na podstawie niewielkiej porcji informacji i budować obszerne i wewnętrzne spójne obrazy drugiego człowieka. Jest mieszaniną doświadczeń indywidualnych lub kulturowych. Ludzie przyswajają sobie określone stereotypy dotyczące zachowania ludzi latami pod wpływem przekazu pokoleniowego, książek, filmów, programów telewizyjnych. Tego typu teorie wyznaczają związki np. między wyglądem zewn., a więc wzrostem, wysokością czoła, kształtem nosa, kolorem włosów, wielkością ust, czy też posiadanymi cechami. Większość stereotypów nie ma realnego uzasadnienia. Niektóre stereotypy mają rzeczywiste uzasadnienie.


Ukryte teorii osobowości ukształtowały się w procesie socjalizacji, w wyniku osobistych doświadczeń, opinii osób znaczących, obserwacji innych oraz samego siebie. Są to własne teorie nie mające potwierdzenia w naukowej literaturze. Zmiana czy też załamanie się własnej teorii osobowości może nastąpić wtedy, gdy człowiek odkryje, iż osoby, które obserwuje posiadają cechy odmienne od tych, jakie przewiduje jego teoria, np. jeżeli ktoś wytworzył sobie pogląd, że ludzie serdeczni są uczciwi, to dopiero znalezienie dużej liczby serdecznych, lecz nieuczciwych może zmodyfikować takie twierdzenie. Tworząc prywatne teorie osobowości popełniamy wiele błędów. Pierwszy wynika z dostrzegania związków przyczynowo - skutkowych między elementami jakiegoś wydarzenia a danym zachowaniem. Np. obserwując kogoś zauważamy, że jest zdenerwowany uczestnicząc w jakimś posiedzeniu. Zauważamy więc jego zdenerwowanie spowodowane właśnie tym zebraniem. Choć przyczyna może mieć inną podstawę. Nie mamy możliwości obserwacji wszystkich sytuacji, w których może się pojawiać źródło zachowania.
Inny błąd wynika z uzasadnienia sukcesów i porażek w zależności od tego kogo one dotyczą. Istnieje generalna tendencja do uzasadniania sukcesów innym tym, co dzieje się na zewnątrz. Najczęściej uzasadniamy je w ten sposób, że np. nasz znajomy ma dobre układy, sprzyjała mu sytuacja. Zaś, gdy uzasadniamy własne sukcesy obowiązuje inna zasada. Wówczas podkreślamy własne przymioty, pracowitość, inteligencję.

Odwrotnie zaś postępujemy, gdy szukamy przyczyn niepowodzenia. Jeżeli dotyczą one kogoś innego, a nie nas, wówczas mówimy, że ten ktoś jest głupi, że nie umie przewidywać, że nie zna przepisów. Gdy zaś niepowodzenia dotyczą nas samych, wtedy przyczyn szukamy na zewnątrz i powiadamy, że nie mamy szczęścia.

Z czego wynika interpretacja sukcesów i samego siebie?

Wynika ona z tendencji do zachowania samooceny. Nikt bowiem nie chce się przyznać przed sobą, że jest głupi, mało sprytny. Natomiast spostrzeganie innych, jako gorszych ode mnie poprawia moje samopoczucie i podnosi samoocenę.

Teoria osobowości wpływa na kierunek wnioskowania o ludziach. Często bywa tak, że jedna dominująca właściwość człowieka może powodować, że osoba postrzegająca może przypisywać jej wszelkie właściwości, których nie będzie posiadać. Dla opisania kierunku wnioskowania mogącego wiązać z ukrytym efektem osobowości używa się określenia halloefekt, efekt aureoli, efekt Polyanny, efekt fałszywej jednomyślności.

Halloefekt jest to tendencja do generalizowania pewnych cech, tj. do przypisywania danej osobie szeregu pozytywnych cech na podstawie jednej cechy lub cech, która została oceniona pozytywnie, bądź też tendencja do przypisywania spostrzeganej osobie szeregu cech negatywnych, ponieważ pewną jej właściwość oceniono negatywnie. Dlatego można mówić o halloefekcie pozytywnym i negatywnym. Przy czym skłonność do przypisywania osobom ocenianym pozytywnie dużej liczby cech pozytywnych przy niedostrzeganiu cech negatywnych określa się, jako efekt aureoli. Skłonność do przypisywania osobom ocenianym negatywnie cech negatywnych przy niedostrzeganiu pozytywnych daje efekt diabelski.

Halloefekt powoduje często błędy przy formułowaniu sądu o innych ludziach.
Ludzie preferują jednostronnie pozytywny, niż jednostronnie negatywny obraz drugiego człowieka. Efekt ten nazwano efektem Polyanny. Zatem, gdy osoba spostrzegająca dysponuje już pewnymi informacjami o drugiej osobie, pozytywnymi lub negatywnymi będzie znacznie częściej uzupełniała jej obraz poprzez przypisywanie cech częściej pozytywnych, niż negatywnych (efekt charakterystyczny dla kobiet).

Efekt fałszywej jednomyślności, sprowadza się do tego, iż przyjmujemy założenie, że inni ludzie są podobni do nas.

Ukryte teorie osobowości umożliwiają szybkie ocenianie innych na podstawie informacji często niepełnych, czyli umożliwiają one wychodzenie poza dostarczone informacje, a brakujące informacje ludzie uzupełniają innymi, zakodowanymi w strukturach umysłowych. Prowadzi to do uproszczenia i ujednolicenia spostrzegania. W spostrzeganiu ludzi bardzo ważną rolę odgrywają schematy poznawcze. Schemat poznawczy jest to subiektywna, względnie stabilna reprezentacja poznawcza ludzi. Reprezentacja ta tworzy się w wyniku napływania i przetwarzania informacji o drugim człowieku. Schematy poznawcze sprawiają, że spostrzegany człowiek zachowuje swoją tożsamość i jest stale tym samym człowiekiem, mimo zmienności nastroju, jakichś jednostkowych odstępstw w zachowaniu, czy też warunków postrzegania. Schematy poznawcze sprawiają, że przejawiają tendencję do selektywnego odbierania napływających informacji o ludziach, o których posiadamy już określoną wiedzę.

Funkcję selekcyjną w spostrzeganiu rzeczywistości spełniają nastawienia. Powodują one przecenianie lub niedocenianie pewnych aspektów rzeczywistości lub odpowiednie jej interpretowanie. Wpływ nastawień na spostrzeganie w dużym stopniu zależy od ich siły. Im silniejsze jest nastawienie, tym w większym stopniu wpływa na spostrzeganie. Dlatego mniejsza liczba informacji potrzebna jest do jego potwierdzenia, a większa do odrzucenia. Siła nastawień dotycząca ludzi może mieć swe uwarunkowania w tradycji kulturowej, a więc w etyce, religii, stereotypach, przesądach społecznych. Wpływ nastawień na spostrzeganie kierowane jest zasadą zgodności. Oznacza to, że większe szanse percypowania mają te informacje, które są zgodne z nastawieniami. Jeżeli np. jednostka jest nastawiona, że przykładowy Jan posiada cechy pozytywne, to w kontakcie z nim będzie spostrzegać głównie cechy pozytywne, podczas gdy jednostka posiadająca przeciwstawne nastawienie będzie spostrzegać u niego przede wszystkim cechy negatywne. Dotyczy to ogólnej oceny spostrzeganej osoby, jak również spostrzegania jej specyficznych cech np. inteligencji, życzliwości, agresywności, różnorodnych zaburzeń.

Z badań wynika, że nastawienie wpływa u nauczycieli na spostrzeganie przejawów wyższej lub niższej inteligencji u uczniów. Tak więc człowiek w sytuacji, gdy napływają do niego informacje rozbieżne z utworzonym uprzednio obrazem jakiejś osoby, nadal stara się zachować w miarę zintegrowany i spójny jej obraz. Pomijając lub redukując ważność informacji rozbieżnych, niezgodnych z utrwalonymi schematami może również uruchomić mechanizm racjonalizacji, tzn. wyjaśniać sobie ową rozbieżność. I wtedy, gdy napływają do nas informacje negatywne, a obraz osoby jest pozytywny, wówczas nie przyjmujemy tego do świadomości. W omawianych przypadkach możemy mówić o efekcie poznawczego potwierdzania się hipotez. Efekt ten występuje wówczas, gdy podmiot spostrzega określoną osobę i interpretuje jej zachowania zgodnie z jego nastawieniami. Samopotwierdzanie się hipotez, nastawień dokonuje się poprzez samospełniające się proroctwo. Polega ono na tym, że podmiot jeżeli jest odpowiednio, tzn. pozytywnie lub negatywnie nastawiony wobec innej osoby, zachowuje się wobec niej tak, że przejawia ona zachowania zgodne z nastawieniem podmiotu.

Tworzenie się schematów poznawczych innych ludzi oparte jest na zasadzie pierwszeństwa albo na efekcie pierwszeństwa, albo na pierwszym wrażeniu. Oznacza to, że informacje zdobyte wcześniej w wyniku pierwszych z nią kontaktów są szczególnie silne. Kreują względnie trwałą opinię o danej osobie. Powodują selekcję informacji napływających później, a to prowadzi do odrzucenia tych niezgodnych z pierwszymi, a zbierania tych, które potwierdzają pierwsze wrażenie. Pierwsze wrażenie jest bardzo ważne dla późniejszego funkcjonowania człowieka i na późniejsze oceny. Z czasem pierwsze wrażenie może być stopniowo korygowane, wymaga to długiego czasu, częstych kontaktów i poznania drugiego człowieka. Pierwsze wrażenie pełni funkcję czynnika selekcyjnego. Badania wykazały, że przeprowadzający rozmowę z kandydatami do pracy podejmują decyzję w ciągu 4 minut. Decyzja ta zapada na podstawie pierwszego wrażenia.


Obraz innych ludzi tworzy się także w oparciu o zasadę częstotliwości. Oznacza to, że sygnały dotyczące jakiejś osoby, jeżeli często się powtarzają, stają się podstawą formułowania o niej oceny. Percepcja ludzi oparta jest także na zasadzie syndromu cech. Syndrom oznacza występowanie razem. Zatem właściwości ludzi spostrzegane są, jako wzajemne przynależne, tzn., że ludzie mają skłonność do obserwowania, oceniania pewnych właściwości wyłącznie jako syndromu cech. W takim syndromie zwykle jedna cecha jest spostrzegana, jako dominująca, a wokół niej występują inne z nią związane.

W związku z tym spostrzeganie jednej cechy może powodować wnioskowanie o posiadanie przez daną osobę innych cech z nią występujących, np. osoba mało atrakcyjna fizycznie może być spostrzegana, jako mało inteligentna.

Rodzaje złudzeń:

• Podwójne znaczenie - ma źródło w odbieraniu kontekstu otoczenia i zależy od elementów sąsiadujących, które mogą intensywnie wpływać na postrzeganie rysunku.

• W malarstwie często przywoływana przez S. Dali.

0x08 graphic

0x08 graphic
0x08 graphic

        Dlaczego czasem widzimy to, czego nie ma, a nie widzimy tego, co samo "wpada nam w oko"? Dzieje się tak, ponieważ to mózg widzi. Istnieją oczywiście złudzenia związane z niedoskonałością optycznego układu widzenia, jednak większość z nich to złudzenia percepcji rozgrywające się na poziomie mózgowym.

       Potrafimy wskazać pewne obszary kory mózgowej "odpowiedzialne" za interpretację odpowiednich wrażeń wzrokowych, ale poznanie dokładnego mechanizmu widzenia na poziomie komórek nerwowych mózgu to dopiero przyszłość. Znacznie lepiej znamy układ optyczny. Wiadomo, że na siatkówce tworzy się pomniejszony i odwrócony obraz przedmiotu, na który patrzymy. Jednak nie widzimy świata do góry nogami. Obraz, który tworzy się na siatkówce jest nieostry o rozmytych kolorach. Mózg ma więc sporo roboty, zanim cokolwiek zobaczymy.
        Gdybyśmy na kilka dni założyli okulary, które odwracałyby obraz na siatkówce, okazałoby się, że po pewnym czasie przyzwyczailibyśmy się do takiego widzenia świata. Po zdjęciu okularów potrzebowalibyśmy kilku dni, aby nauczyć się żyć na nowo. Fakt, że w ogóle byłaby możliwa adaptacja do tak drastycznej zmiany, świadczy o olbrzymich możliwościach ludzkiego mózgu.
        Typy złudzeń optycznych zostały niejednoznacznie sklasyfikowane. Można je podzielić na sześć kategorii:

Pomimo upływu czasu, wielu badań oraz obserwacji, przeważająca część złudzeń wciąż nie została jednoznacznie wyjaśniona. Może powszechność złudzeń optycznych, ich różnorodność wynikają z głęboko zakorzenionej ludzkiej potrzeby? Wszyscy przecież uwielbiamy się łudzić. Skoro nie możemy się pozbyć złudzeń, a nawet do końca ich zrozumieć, to może należy je w jakiś sposób wykorzystać. Otóż, już od tysiącleci wykorzystują je w swojej pracy malarze, fryzjerzy czy też architekci.

PROCESY EMOCJONALNO-MOTYWACYJNE:

Procesy emocjonalne

Są to procesy psychiczne, które czynnościom człowieka nadają „barwę” i wyrażają jego osobisty stosunek do przedmiotów, zjawisk, innych ludzi i własnej osoby. Procesy te są ściśle związane z funkcjonowaniem układu limbicznego, jako układu integrującego czynności struktur korowych (zwłaszcza kory czołowej) z procesami neuroendokrynnymi i czynnością autonomicznego układu nerwowego.

OGÓLNA CHARAKTERYSTYKA PROCESÓW EMOCJONALNYCH.

Zdefiniowanie emocji stanowi dla psychologów dużą trudność, miedzy innymi dlatego, że wyniki pomiarów części składowych uczuć nie są jednoznacznie ze sobą powiązane.

Wyróżniono pięć grup komponentów emocjonalnych:

Czy możemy wyróżnić podstawowe emocje, podobnie jak podstawowe kolory? Pytanie to pozostaje bez odpowiedzi mimo wielu badań porównawczych i międzygatunkowych, zapoczątkowanych przez Karola Darwina. Ekspresja twarzy towarzysząca niektórym emocjom, takim jak strach, złość, smutek, zdziwienie, obrzydzenie czy szczęście, jest bardzo podobna u ludzi z odmiennych grup etnicznych, a także wielu zwierząt. Jednakże, być może z powodu braku jednoznacznego związku między pięcioma komponentami uczuć, bardziej zróżnicowane emocje mogą być rozpoznawane raczej doświadczalnie niż przez odwołanie do fizjologii czy ekspresji; w rzeczywistości istnieje tyle rodzajów uśmiechu i sposobów marszczenia brwi, ile osób je wyrażających i sytuacji, które je wywołują. Złożone emocje, jak poczucie winy czy wstyd, które są silnie zdeterminowane przez czynniki poznawcze - np. sposób, w jaki postrzegamy siebie lub wyobrażamy sobie, że widzą nas inni - albo przez uwewnętrznione reguły społeczne, nie różnią się od siebie, o ile nam wiadomo, pod względem fizjologicznym i łatwo je mylimy, kiedy polegamy wyłącznie na dającej się zaobserwować ekspresji.


Przez większość czasu doświadczamy raczej mieszaniny uczuć - lub mamy do czynienia z odcieniami emocji, które swoim niezwykłym zróżnicowaniem przypominają kolory - niż czystych stanów emocjonalnych. Mimo że istnieją wspólne aspekty naszych uczuć, które sprawiają, że oboje, i ty, i ja, czujemy smutek, rozpoznajemy go i wiemy, co mamy na myśli, mówiąc o nim, to jednak moje doświadczenie smutku różni się od twojego. Znaczenia, jakie ma on dla mnie, i sposób, w jaki go wyrażam, są uzależnione od moich doświadczeń, zapamiętanych treści, myśli, reakcji oraz tego, jak inni poprzednio reagowali na mój smutek. Jeżeli mówiono mi, żebym się zabierała i nie zawracała głowy, mogę teraz ukrywać to uczucie lub mieć trudność w mówieniu o nim. Ważne, że zarówno doświadczanie, jak wyrażanie emocji są efektami złożonych procesów, których działanie psychologowie dopiero teraz zaczynają rozumieć.


Poszczególnymi emocjami kierują różne części mózgu; złość i smutek angażują głównie prawą półkulę, podczas gdy takie emocje jak szczęście wiążą się z półkulą lewą. Już nawet reakcje emocjonalne tygodniowego noworodka są różnicowane w jego płatach czołowych - części mózgu, która ma szczególne znaczenie dla emocji. Być może jest tak dlatego, że każda półkula specjalizuje się w kontroli odmiennych grup mięśni, np. prawa półkula sprawuje dominującą kontrolę nad dużymi mięśniami, które umożliwiają walkę lub ucieczkę. Nie wiemy, czy ta specjalizacja przynosi jeszcze inne korzyści, lecz istnieją dowody, że część mózgu zwana układem limbicznym odgrywa rolę centrum emocjonalnego i że warstwa zwiniętej istoty szarej (kora i kora nowa) rozwinęła się w sensie ewolucyjnym później, wnosząc między innymi zdolność myślenia o uczuciach.


Informacje płyną szybko, bezpośrednio do lub z układu limbicznego, a dopiero potem docierają do ośrodków poznawczych, przygotowując nas w ten sposób na "zabranie się emocjonalną okazją", jak to czyni autostopowicz: wybuch gniewu czy napad strachu, który nas ogarnia, mimo że obiecywaliśmy sobie, iż zachowamy spokój i będziemy panować nad uczuciami. W stanie skrajnego lęku możemy ujawnić "prymitywne" reakcje, wyskakując na drogę przed jadącą ciężarówkę i wołając o ratunek, lub zachować się bardziej racjonalnie, telefonując po pomoc. Pierwotna reakcja na uczucie głodu może polegać na zjedzeniu wszystkich czekolad w zasięgu ręki i przypomina zachowanie niedźwiedzia, który objada się jesiennymi owocami, zanim zaczną się zimowe mrozy; bardziej racjonalne reakcje zaś obejmą "powstrzymywanie się" lub "niepoddawanie" głodowi. Takie przemyślane zachowania są konieczne, aby niwelować presję płynącą z pierwotnych systemów oraz dać możliwość ujawnienia się wszelkiego rodzaju złożonym uczuciom od zadowolenia z siebie po brak satysfakcji.
Istnienie owych ewolucyjnie pierwotnych aspektów uczuć pozwala wyjaśnić siłę niszczycielskiego wpływu uczuć na myślenie (tab. 14). Kiedy czujemy niepokój, narzekamy, że nie jesteśmy w stanie skupić myśli, i jest to w pełni uzasadnione. Płaty przednie odgrywają istotną rolę w funkcjonowaniu pamięci krótkotrwałej i nie mogą sprawnie działać, kiedy układ limbiczny (związany z emocjami) dominuje i wymaga pełnej uwagi. Zwróciło to uwagę psychologów na problem skutecznego sposobu kontrolowania emocji, co ma wiele praktycznych konsekwencji, na przykład sprzyja zmianie nastawienia dorosłych wobec dzieci z trudnościami w nauce. Dzieci, które są nadruchliwe i niespokojne lub cierpią na zaburzenia zachowania, mają problemy z uczeniem się ze względu na wysoki stopień pobudzenia emocjonalnego, jednak ich możliwości przyswojenia sobie szkolnej wiedzy mogą ulec poprawie zarówno dzięki obniżeniu poziomu niepokoju, jak i (a może przede wszystkim) w rezultacie udoskonalenia metod nauczania.


FORMY EKSPRESJI PROCESÓW EMOCJONALNYCH.

Uśmiech, zmarszczenie brwi, pozycja ciała

PODSTAWOWE TRUDNOŚCI I KONFLIKTY EMOCJONALNE MŁODZIEŻY W WIEKU DORASTANIA.

Wydzielane hormony przez gruczoły płciowe powodują powstawanie tzw. trzeciorzędnych cech płciowych a mianowicie owłosienia, mutacji głosu, menstruacji. Ważnym aspektem rozwoju w okresie dorastania jest kształtowanie się dojrzałości emocjonalnej. Wyróżnić tu można następujące charakterystyczne cechy życia emocjonalnego.

1. Znaczna siła i intensywność przeżyć emocjonalnych, niejednokrotnie mają one charakter afektu (silnego wzburzenia emocjonalnego), które ogranicza kontrolę zachowania przez świadomość. Te silne emocje znajdują wyraz w słownictwie dorastającej młodzieży (np. pęknę ze śmiechu, szaleję z radości).

2. Labilność (zmienność emocjonalna), obserwuje się fluktuację stanów emocjonalnych. W tej samej sytuacji następuje przejście od radości, zadowolenia, uśmiechu do stanu apatii, smutku czy depresji.

3. Ambiwalencja - polega na jednoczesnym przeżywaniu sprzecznych emocji wobec tego samego obiektu

4. Bezprzedmiotowość emocji - stany emocjonalne pozytywne bądź negatywne pojawiają się bez wyraźnych przyczyn zewnętrznych czy powodów. Dorastający nie uświadamiają sobie dlaczego w danej chwili jest im smutno albo wesoło.

5. Stany nieuzasadnionej melancholii (zwłaszcza u dziewcząt).

Procesy motywacyjne

Motywacja do działania wiąże się z zaspokajaniem potrzeb biologicznych, psychologicznych i społecznych w sposób hierarchiczny (potrzeby wyższego rzędu zaspokajane są po potrzebach niższego rzędu). Potrzeby biologiczne określa się mianem popędów: najważniejsze z nich to potrzeba pokarmu, napoju, snu, popęd samozachowawczy, popęd płciowy. Potrzeby psychologiczne obejmują potrzeby poznawcze, potrzeby emocjonalne, potrzebę znaczenia, potrzebę sensu życia. Potrzeby społeczne będące w dużej mierze wynikiem społecznego uczenia się obejmują m.in. poczucie obowiązku, solidarności, patriotyzmu itp. U człowieka w niektórych sytuacjach hierarchia potrzeb może się zmienić, np. potrzeby

społeczne mogą zdominować potrzeby biologiczne.

PROCESY MOTYWACYJNE - KIERUNEK, SIŁA MOTYWACJI .

Procesy motywacyjne to motywy ludzkiego zachowania.

W literaturze psychologicznej spotykamy różne stanowiska dotyczące motywacji, zachowania człowieka. Człowiek nie tylko odzwierciedla otaczające go środowisko, przedmioty, ludzi, sytuacje, ale też ustosunkowuje się do poszczególnych obiektów ponieważ mogą one w mniejszym lub większym stopniu zaspokoić lub przyczynić się do zaspokajania potrzeb.

Pojęcie motywu jest definiowane jako [w sensie szerokim] przyczyna zachowania jednostki albo jako przyczyna zachowania świadomego, zorganizowanego, ukierunkowanego na poszczególne cechy i wartości. Ogólnie można powiedzieć, że motywem ludzkiego zachowania jest wszystko to, co aktywizuje go do działania, nadaje temu działaniu określony kierunek i energie, siłę oraz podtrzymuje działanie aż do osiągnięcia celu.

Zdaniem Reykowskiego Janusza stan motywacyjny u człowieka powstaje
z dwóch powodów :

  1. w związku z koniecznością zaspokajania podstawowych potrzeb,

  2. w związku z koniecznością realizacji zadań, które sama sobie jednostka stawia, bądź te zachowania są jej narzucone z zewnątrz.

Wyróżnić można 2 rodzaje czynników motywacyjnych zachowania:

1) zewnętrzne czynniki motywacyjne rozumiane jako wpływ innych ludzi na zachowanie jednostki, np. wybór szkoły, wybór partnera życiowego;

2) wewnętrzne czynniki motywacyjne są to nasze potrzeby, aspiracje, dążenia, cele życiowe.

Niektórzy autorzy wyodrębniają motywy aktualnie wzbudzone, które mają bezpośredni wpływ na konkretny akt, zachowanie jednostki oraz względnie stałe dyspozycje motywacyjne, które ujawniają się we wszystkich formach działalności jednostki, obejmuje niejako całą osobowość człowieka. Przykładem jest tzw. motyw osiągnięć rozumiany jako stała tendencja jednostki do rywalizowania, pokonywania już osiągniętych standardów w zakresie wykształcenia, kwalifikacji zawodowych, awansu zawodowego oraz posiadanych dóbr materialnych.

Procesy motywacyjne charakteryzują się dwoma podstawowymi właściwościami:

  1. kierunek motywacji -cecha ta decyduje o tym, na jakie obiekty, ludzi, sytuacje nasza aktywność zostaje skierowana. Zostaje skierowana na te obiekty, które mogą się przyczynić do zaspokojenia naszych potrzeb.

  2. siła motywacji ( M ) - to cecha potrzebna do wykonania określonej czynności, bądź zdobycia wartości czy celu przez jednostkę. Siła motywacji zależy od dwóch czynników:

M = f ( U · P )

/1/ od czynnika ,,U” rozumianego jako użyteczność danego celu, czy czynność dla jednostki ; w im większym stopniu mogą one zaspokoić potrzeby, tym większa siła motywacji do ich zdobycia, wykonania.

/2/ od czynnika ,,P ” rozumianego jako subiektywne prawdopodobieństwo osiągnięcia przez jednostkę zamierzonego celu ; oznacza to, że jednostka przed podjęciem działania ocenia swoje możliwości, swoje szanse zdobycia celu.

Jeżeli wartość któregoś z czynników równa jest 0, to siła motywacji do wykonania jakiejś czynności, czy do zdobycia celu jest zerowa.

PRAWA MOTYWACYJNE.

Na podstawie przeprowadzonych badań nad wpływem siły motywacji na zachowanie, funkcjonowanie człowieka sformułowano
2 następujące prawa motywacyjne:

1/ pierwsze prawo ujmuje zależność między siłą motywacji do wykonania określonej czynności a efektywnością, poziomem jej wykonania.

Początkowo wraz ze wzrostem siły motywacji zwiększa się efektywność wykonania danej czynności. Najlepiej realizujemy ją po osiągnięciu tzw. optymalnego poziomu siły motywacji. Jest on odczuwany przez jednostkę jako poczucie kompetencji, zadowolenia z wykonanej czynności. Ilość błędów, pomyłek przy tym poziomie siły motywacji jest minimalna. Jeżeli siła motywacji przekroczy ten optymalny poziom i dalej wzrasta, to spowoduje wyraźne obniżenie poziomu wykonania czynności.

2/ drugie prawo ujmuje zależność między siłą motywacji a stopniem trudności zadania, które jednostka podejmuje do realizacji.

Okazuje się, że zadania trudne dla efektywnej realizacji ich wykonania wymagają stosunkowo niewielkiej siły motywacji. Ponieważ to niewielkie napięcie motywacyjne nie obniża poziomu funkcjonowania naszych procesów poznawczych np. myślenia, przypominania informacji, podejmowania decyzji oraz nie obniża poziomu wykonywania czynności motoryczno - ruchowych np. precyzja.

Natomiast zadania łatwe wymagają stosunkowo dużego napięcia motywacyjnego ażeby jednostka w ogóle przystąpiła do ich realizacji. Mamy tendencję do odkładania zadań łatwych. Poziom ich (łatwych) wykonania nie obniża się pod wpływem znacznej siły motywacji, ponieważ wykonujemy je automatycznie, w sposób nawykowy, bez większego udziału świadomości.

KONFLIKTY MOTYWACYJNE

Życie człowieka przebiega w otoczeniu różnych obiektów. Środowisko, w którym funkcjonuje często ogranicza jego możliwości, potrzeby i ta sytuacja wywołuje stan wewnętrznego pobudzenia, napięcia określany jako konflikt motywacyjny. Wyróżnia się trzy typy konfliktów motywacyjnych:

1) dążenie - dążenie ( propulsja - propulsja). Jest to sytuacja, w której jednostka ma do realizacji co najmniej dwa cele. Obydwa mają dla niej wartość dodatnią, obydwa chce osiągnąć, ale ponieważ występują w tym samym czasie, realizacja jednego celu uniemożliwia osiągnięcie drugiego. Należy pamiętać, że ten typ konfliktu nie stanowi zbytniego obciążenia dla życia psychicznego człowieka ze względu na dodatnią wartość obu celów.

SPOSOBY ROZWIĄZANIA:

2) unikanie - unikanie ( repulsja - repulsja ).Jest to sytuacja, w której jednostka ma do realizacji co najmniej dwa zadania. Obydwa mają dla jednostki wartość negatywną, a jednocześnie za brak realizacji jednego z nich grożą jej dodatkowe negatywne konsekwencje.

W początkowym etapie konfliktu obserwujemy tzw. fluktuację zachowań. Polega ona na zbliżaniu się w sensie psychologicznym lub fizycznym do któregoś z zadań z zamiarem jego realizacji, ale wartość negatywna tego zadania odpycha ją i wydaje się, że lepiej będzie realizować zadanie przeciwne. Fluktuacja powoduje to przedłużanie się podjęcia decyzji o realizacji któregoś z zadań. Jednocześnie otrzymujemy informację zwrotną o konieczności do przystąpienia realizacji. Powoduje to dalszy wzrost negatywnych emocji tj. lęk, gniew, zazdrość.

SPOSOBY ROZWIĄZANIA:

3) dążenie - unikanie (propulsja - repulsja ). Jest to sytuacja, w której ten sam obiekt ma dla jednostki podwójną wartość ( dodatnią i ujemną ). Konflikt ten powoduje tzw. ambiwalencję emocjonalną tzn. jednoczesne przeżywanie sprzecznych emocji wobec tego obiektu ( kocham i nienawidzę, tęsknię i unikam ). W zachowaniu wobec tego obiektu uwidacznia się tzw. ambitendencja tzn. zbliżanie się i oddalanie. Jeżeli obiekt jest daleko od nas wtedy silniejsza jest tendencja do zbliżania się. Jeżeli obiekt jest blisko, to wówczas narasta i to dość szybko tendencja do unikania. Uciążliwość tego konfliktu polega na tym, że nie możemy uwolnić się od obiektu, ponieważ jednocześnie nas przyciąga i odpycha. Sytuacja ta może spowodować zaburzenia nerwicowe a nawet choroby psychosomatyczne ( wrzody żołądka, alergie ).

SPOSOBY ROZWIĄZANIA:

rozwiązanie konfliktu wymaga pomocy psychologicznej lub interwencji psychiatrycznej.

STAN STRESU I J EGO NASTĘPSTWA.

Pojęcie stresu zostało wprowadzone dna grunt psychologii, początkowo pojawiły się znaczne trudności z określeniem treści i zakresu tego pojęcia. Nawet były próby rezygnacji i zastąpienia go pojęciem sytuacja trudna czy konfliktowa. Obecnie pojęcie stresu psychicznego w literaturze psychologicznej funkcjonuje w następujących znaczeniach :

Sytuacja stresowa - rozumiana jako szczególnie niekorzystny układ warunków zewnętrznych które zaburzają funkcjonowanie mechanizmów psychicznych, chodzi zarówno o procesy intelektualne (spostrzeganie, myślenie, podejmowanie decyzji) jak i reakcje emocjonalne (lęk gniew, zazdrość).

Stresor - pojedynczy czynnik obniżający poziom funkcjonowania jednostki (przykładowo niedostateczny dla ucznia).

Stan stresu - rozumiany jako negatywny stan emocjonalny spowodowany oddziaływaniem sytuacji stresowej lub stresora.

Według Janusza Reykowskiego należy wziąć pod uwagę trzy następujące czynniki żeby ustalić czy jego jednostka znajduje się w sytuacji stresu psychicznego:

1. jakie zadanie stoi przed jednostką (stopień trudności),

2. możliwości intelektualne i fizyczne w zakresie realizacji,

3. warunki zewnętrzne.

Jeżeli stopień trudności zadań które jednostka podejmuje do realizacji, przekracza jej możliwości fizyczne czy intelektualne, bądź ich realizacja przebiega w szczególnie niekorzystnych warunkach zewnętrznych to wówczas mówimy, że jednostka znajduje się w sytuacji stresu psychicznego.

Reykowski wyodrębnia następujące rodzaje sytuacji stresowych (stres psychologiczny)

1. Zagrożenie - sytuacja w której istnieje znaczne prawdopodobieństwo utraty przez jednostkę cennych wartości materialnych bądź moralnych. Jednostka antycypuje (oczekuje) że, w niedalekiej przyszłości może zostać pozbawiona tych wartości. Powoduje to stan permanentnego napięcia, niepokoju.

2. Przeciążenie - sytuacja w której jednostka realizuje powierzone jej zadania na granicy swoich możliwości psychicznych i fizycznych. Powoduje to stan zmęczenia, znużenia i tendencji do opuszczenia tej trudnej sytuacji niezależnie od tego czy cel zostanie osiągnięty czy nie.

3. Zakłócenie - polega na tym że, w toku wykonywania różnych czynności w sposób nie oczekiwany dla jednostki pojawiają się różne przeszkody, bariery które uniemożliwiają kontynuowanie podjętych czynności. Przeszkody te mogą nieć charakter fizyczny bądź też intelektualny (wewnętrzny). Brak informacji do kontynuowania zadania ponadto zakłócenie może być spowodowane koniecznością wykonania w czasie krótszym niż poprzednio ustalono.

4. Sytuacje deprywwacyjne - w których istnieje znaczne ograniczenie możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb, dzieli się je na deprywacje:

Obecnie w literaturze psychologicznej używa się dwóch pojęć na oznaczenie funkcjonowania jednostki w sytuacji stresowej :

I. EUSTRES - sytuacja w której oddziaływanie czynników stresowych nie przekracza odporności jednostki (jednostka radzi sobie stosunkowo skutecznie z tym obciążeniem), jest ono traktowane jako korzystne, ponieważ mobilizuje do działania, aktywności.

II. DYSTRES - Sytuacja, w której czynniki stresogenne przekraczają poziom odporności jednostki wówczas oddziaływanie stresu jest destrukcyjne i wyraźnie obniża poziom funkcjonowania intelektualnego, emocjonalnego i motorycznego..

CZYNNIKI WARUNKUJĄCE ODPORNOŚĆ NA SYTUACJE STRESOWE.

Nie od razu człowiek ulega destrukcji pod wpływem sytuacji stresowej, ale podejmuje działania (czynności) które mają doprowadzić do pokonania przeszkody. Dotychczasowe badania nad zachowaniem ludzi w sytuacjach stresu pozwoliły na wyodrębnienie następujących faz :

1. Faza instrumentalna - w tej fazie powinniśmy zaktywizować wszystkie swoje możliwości fizyczne, intelektualne następnie dokonać próby pokonania przeszkody wprost i osiągnąć zamierzony cel. Można powiedzieć że, poziom funkcjonowania intelektualnego w tej fazie jest optymalny, myślenie, koncentracja, przypominanie polega na właściwym, normalnym poziomie. Nie obserwujemy również negatywnych emocji (lęk gniew). Również czynności motoryczne nie ulegają obniżeniu.

Obejście przeszkody - gdy nie możemy pokonać przeszkody wprost należy starać się ją ominąć.

Cel zastępczy - cel czasowo nas satysfakcjonujący.

2. Faza krytyczna (rozstrojenia) w związku z utrzymującą się sytuacją stresową mimo pełnej mobilizacji narastają negatywne emocje (lęk, gniew) i one obniżają poziom funkcjonowania intelektualnego i motorycznego. Dlatego popełniamy coraz więcej błędów pomyłek niewłaściwej reakcji, pojawia się również tendencja do oczekiwania pomocy z zewnątrz.

3. Faza stosowania przez jednostkę mechanizmów obronnych przed stresem (wyczerpanie). W tej fazie w związku z utrzymującą się sytuacją stresową następuje dalszy wzrost negatywnych emocji (lęku, gniewu, zazdrości), pod ich wpływem jednostka rezygnuje z osiągnięcia zamierzonego celu i podejmuje takie czynności które mają spowodować redukcję, obniżenie wewnętrznego niepokoju. Jednocześnie stara się utrzymać pozytywną opinię innych osób o własnej osobie.

Wyróżnić można następujące reakcje obronne na stres psychologiczny :

REAKCJE OBRONNE CZŁOWIEKA W SYTUACJI TRUDNEJ (STRESOWEJ).

Wyróżnić można następujące reakcje obronne na stres psychologiczny :

AGRESJA - jest to zachowanie o charakterze destrukcyjnym skierowanym na przedmiot bądź osobę którego celem jest ich zniszczenie bądź uszkodzenie. Część autorów stwierdza, że o agresji należy mówić tylko wtedy, gdy w wyniku czynności podjętych przez jednostkę inna osoba doznaje bólu, cierpienia, czy zostaje wyrządzona krzywda (materialna). Natomiast teoretyk BAS stwierdza, że o agresji należy mówić już wtedy gdy jednostka ma chęć, motywację, intencje zadania innej osobie bólu, cierpienia czy krzywdy.

Wyróżnić można następujące rodzaje agresji :

  1. Fizyczna - ma formę bezpośredniego ataku.

  2. Werbalna - groźby, przekleństwa, kłótnie.

  3. Przemieszczona - pojawia się w sytuacji gdy czynności agresywne nie mogą być skierowane na przyczynę która agresję wywołała. Wówczas agresja zostaje skierowana na tak zwane obiekty bezpieczne które nie mogą odpowiedzieć agresją (przedmioty martwe, dzieci, zwierzęta, podwładni).

  4. Autoagresja - czynności agresywne skierowane na własną osobę. Ten typ agresji pojawia się u jednostek psychopatycznych i niekiedy upośledzonych umysłowo.

Geneza zachowań agresywnych - wyróżnia się dwa podstawowe stanowiska co do przyczyn reakcji agresywnych zachowań człowieka :

Biologiczne - przyjmuje się, że agresja jest zjawiskiem przystosowawczym biologicznie korzystnym, w świecie zwierząt stanowi mechanizm selekcji gatunku tzn. w walce o pożywienie, terytorium, partnera zwyciężają silniejsze organizmy, lepiej przystosowane i one przekazują korzystne cechy następnym pokoleniom. Również w świecie ludzi agresja ma charakter przystosowawczy i musi być stosowana np. w celach samoobrony i dlatego nie chodzi o wyeliminowanie agresji z zachowania człowieka, ale by go nauczyć realizacji czynności agresywnych stosownych do zagrożenia i obowiązujących norm moralnych czy społecznych. Przedstawiono następujące dowody na poparcie tezy o wrodzonym charakterze zachowań agresywnych :

· Dodatkowy chromosom płciowy Y u mężczyzn.

· Dodatkowy chromosom płciowy X u kobiet.

· Podwyższony poziom testosteronu.

· Nadczynność tarczycy.

Środowiskowe - jego przedstawiciele twierdzą, że człowiek nie ma wrodzonych predyspozycji do zachowań agresywnych, ale uczy się czynności agresywnych w toku życia osobniczego pod wpływem obserwacji i naśladownictwa modelu zachowań agresywnych. Oznacza to że jeżeli jednostka spostrzega czynności agresywne agresora i doprowadzają one do osiągnięcia zamierzonego przez niego celu to wówczas pojawia się tendencja do naśladowania tych zachowań ponieważ są skuteczne. Natomiast jeśli czynności agresywne są karane bądź nieskuteczne nie doprowadzają do celu to wówczas tendencja do ich naśladowania nie pojawia się . Można mówić również o tzw. rozhamowaniu agresji w sytuacji kiedy jednostka spostrzega, że osoba znacząca wykonuje czynności agresywne (pojawianie się agresji na nowo). Według Konrada Lorenca zachowania agresywne uwarunkowane są biologicznie ale to czy dojdzie do ich realizacji zależy od tzw. wyzwalaczy agresji. Oznacza to, że jeżeli jednostka spostrzega przedmioty za pomocą których czynności agresywne mogą być realizowane, to wówczas istnieje większe prawdopodobieństwo, że czynności te zostaną podjęte. Autor ten stwierdza, że u ludzi w toku rozwoju ewolucyjnego doszło do zaniku naturalnego mechanizmu kontroli zachowań agresywnych wobec przedstawicieli swojego gatunku. Natomiast mechanizm ten utrzymuje się w świecie zwierząt.

Według Zbigniewa Skornego wyodrębnić można następujące rodzaje agresji:

  1. Frustracyjna - powstaje w sytuacji kiedy jednostka w drodze do realizacji swoich potrzeb napotyka różne przeszkody (bariery) które uniemożliwiają ich realizację to wówczas agresja zostaje skierowana na te przeszkody. Siła agresji zależy od ważności, istotności potrzeb zablokowanych. Można powstrzymać jednostkę od zachowań agresywnych w tej sytuacji przez zagrożenie silną karą, ale tylko na okres istnienia zagrożenia karą. Jeżeli ono mija jednostka wraca do poprzednich form zachowania agresywnego. Oznacza to, że karanie agresji nie zawsze jest środkiem skutecznym. Jej powstrzymania w związku z tym autorzy proponują, żeby nauczyć jednostkę innego sposobu zaspokajania potrzeb.

  2. Instrumentalna - jej teoretycy stwierdzają, że człowiek nie jest z natury agresywny, nie podejmuje czynności agresywnych dla przyjemności ale podejmuje je w takiej sytuacji, gdy jego zdaniem jedynym sposobem uzyskania środków do zaspokojenia potrzeb są działania agresywne. Oznacza to, że agresja spełnia rolę środka do realizacji potrzeb własnych. Nie wszystkie osoby są przedmiotem ataku, tylko te które dysponują odpowiednimi cechami, środkami budzącymi zainteresowania agresora na tym tle w kryminologii powstał pogląd o odpowiedzialności ofiary agresji za bycie ofiarą określanym jako wiktymologia. Oznacza to, że niektórzy ludzie mają specyficzne cechy, właściwości które, wyróżniają ich z tła, dlatego zwracają uwagę agresora i stają się ofiarami agresji. W związku z tym ponoszą pewną odpowiedzialność za bycie ofiarą.

  3. Patologiczna - agresja dla agresji - zadawanie bólu, cierpienia (wyrządzanie krzywdy) daje poczucie zadowolenia satysfakcji a nawet pobudzenia erotycznego (sadyzm), im ofiara bardziej się broni, tym wyzwala silniejszą agresję. Tę formę agresji spotykamy u psychopatów i czasem upośledzonych umysłowo.

REGRESJA - zachowanie które nie odpowiada poziomowi rozwoju intelektualnego i emocjonalnego jednostki. Ma charakter infantylny, jest powrotem do takich zachowań które stosowała jednostka w okresie dzieciństwa w sytuacjach trudnych, konfliktowych (płacz, milczenie). W okresie dzieciństwa były to zachowania skuteczne, natomiast w okresie dojrzałości stają się niedostosowane do sytuacji w której jednostka się znajduje.

UCIECZKA z sytuacji trudnej w sensie fizycznym - opuszczenie sytuacji poprzez wyjazd, zmianę miejsca zamieszkania, rozwód, zmianę miejsca pracy, oraz w sensie psychicznym polega na wytwarzaniu świata wewnętrznych wyobrażeń, iluzji. Ten wyobrażeniowy świat jest przyjazny dla jednostki dlatego jednostka chce w nim ciągle przebywać, a jednocześnie oddala się od realnej rzeczywistości. W skrajnych przypadkach mówimy o autyzmie. Osoby, które często doznają niepowodzeń w realnej rzeczywistości mają tendencje do tworzenia świata nierealnego (wewnętrznego), tracą poczucie realizmu.

FIXACJA - polega na powtarzaniu wciąż tych samych zachowań, czynności, wcześniej wyuczonych (opanowanych), ale nie dostosowanych do specyfiki sytuacji stresowej. Mimo ich powtarzania stresor nie zostaje usunięty. Jednostka nie może uwolnić się (oderwać) od przyjętego zachowania, niejako usztywnia się w swoich postawach, określamy to zachowanie jako dogmatyczne.

PROJEKCJA - jest to rzutowanie, czyli przypisywanie innym osobom własnych cech, sposobów zachowania czy czynności nie akceptowanych u siebie. Przypisywanie tych cech innym osobom jest próbą uwolnienia się od nich.

RACJONALIZACJA - jest to nie właściwy sposób interpretacji własnych trudności, niepowodzeń, czy doznanych przykrości w taki sposób, że w wypowiedzi jednostki zostają one przekształcone w sukces, powodzenie. Można powiedzieć, że jest to oszukiwanie samego siebie, ponieważ obiektywne doznane niepowodzenia interpretowane są jako osiągnięcie sukcesu, nagrody. Andrzej Lewicki wyodrębnia dwa sposoby racjonalizacji:

  1. metoda tzw. gorzkie winogrona,

  2. metoda tzw. słodka cytryna.

U osób stosujących ten mechanizm pojawia się tzw. pseudologia fantastica. Polega ona na opisywaniu różnych sytuacji które nie miały miejsca a jednostka pokazuje się w nich jako główny bohater, dłuższe stosowanie tego mechanizmu powoduje utratę realności.

WYKŁAD II

  1. Osobowość egzaminatora:

  1. Temperament jako szczególny składnik osobowości egzaminatora:

POJĘCIE I STRUKTURA OSOBOWOŚCI.

OSOBOWOŚĆ - jako zbiór niezależnych autonomicznych cech psychicznych.

Część autorów (psychologów) reprezentuje pogląd, że osobowość człowieka możemy scharakteryzować, opisać za pomocą kategorii cech psychicznych.

Cecha psychiczna rozumiana jest jako względnie stały sposób reagowania jednostki na określone bodźce (ludzi, sytuacje), oznacza to, że mimo znacznych różnic w zachowaniu jednostki obserwujemy pewną stałość, powtarzalność, niezmienność uwarunkowaną cechami psychicznymi. Zwolennicy tego poglądu przyjmują, że cechy osobowościowe uwarunkowane są genetycznie i przekazywane w drodze dziedziczenia z pokolenia na pokolenie. Oznacza to, że cech tych nie można kształtować pod wpływem rodziny, szkoły ponad poziom wyznaczony materiałem genetycznym.

Według Allporta osobowość jest to zbiór wszystkich cech psychicznych oraz sposobów zachowania się jednostki, które różnią ją od innych ludzi, warunkują sposób jej egzystowania do wymagań środowiska społecznego i przyrodniczego. W skład tak rozumianej osobowości wchodzą takie cechy jak: temperament, postawy, zainteresowania, potrzeby, cechy charakterologiczne, zdolności, obraz samego siebie, inteligencja, skłonności patologiczne.

Powyższa koncepcja osobowości umożliwia rozpoznanie różnic indywidualnych jakie występują między ludźmi w zakresie wymienionych cech osobowościowych. Możemy również opierając się na wynikach badań określić predyspozycje jednostki do wykonywania określonych czynności zawodowych bądź pełnienia określonych ról społecznych.

Nie wyjaśnia czy istnieje zależność pomiędzy poszczególnymi cechami osobowościowymi, raczej traktuje je jako niezależne od siebie (autonomiczne). Spotyka się to z krytyką współczesnych autorów stwierdzających, że osobowość jest systemem regulacji zachowania jednostki składającym się z wielu podsystemów z sobą współzależnych.

Teoria osobowości H.J.Eysencka:

Osobowość, jak mówi Eysenck, stanowi "względnie trwałą organizację charakteru, temperamentu, intelektu i właściwości fizycznych, które determinują specyficzne sposoby przystosowania się do otoczenia".

Eysenck przedstawia schematy organizacji osobowości, w których można wyróżnić cztery poziomy:

poziom konstruktów teoretycznych (L1);

poziom zjawisk, które można zaobserwować w eksperymentach psychologii ogólnej (L2);

poziom nawyków (cech) zachowania (L3);

poziom postaw lub nawyków myślowych (L4).

0x08 graphic

Wymiary osobowości

Na podstawie wyczerpujących analiz czynnikowych danych uzyskanych z badań psychometrycznych i laboratoryjnych, prowadzonych na przestrzeni kilku dziesięcioleci na zróżnicowanych populacjach, Eysenck doszedł do wniosku, że struktura osobowości jest trójczynnikowa. Te trzy czynniki, traktowane jako wzajemnie niezależne, to:

ekstrawersja (E),

neurotyczność (N) i

psychotyczność (P).

Eysenck nazywał je często czynnikami nadrzędnymi, superczynnikami, a także typami osobowości. Jak zostało to opisane powyżej, struktura czynników jest hierarchiczna, a w ich skład wchodzą czynniki pierwszego rzędu (pierwotne), które z kolei są pochodnymi całej grupy skorelowanych ze sobą nawyków i aktów behawioralnych.

Charakteryzując ekstrawersję-introwersję, opisuje się zazwyczaj bieguny tego wymiaru (kontinuum) albo inaczej - biegunowe typy osobowości. Sanocki (1981) pisze:

"Typowy ekstrawertyk jest towarzyski, posiada wielu przyjaciół, odczuwa potrzebę prowadzenia rozmów z innymi ludźmi, nie lubi natomiast zajmować się czytaniem w samotności. Potrzebuje podniet z zewnątrz, działa pod wpływem sytuacji, w której aktualnie się znajduje. Ogólnie uważa się go za jednostkę impulsuwną i działającą bez zastanowienia. Lubi zajmować się działalnością praktyczną. Zawsze posiada gotową odpowiedź na skierowane pod jego adresem uwagi. Lubi zmiany. Nie przejmuje się nigdy zbytnio z powodu doznanych niepowodzeń. Jest optymistycznie nastawiony w stosunku do przyszłości. Lubi być w ruchu, wykonywać prace ręczne. Łatwo wpada w gniew, jest agresywny. Jego życie uczuciowe nie jest poddane kontroli intelektu i obowiązujących w danym środowisku, powszechnie przyjętych zasad współżycia. Freud powiedziałby, że ten człowiek w postępowaniu swoim kieruje się przede wszystkim, lub nawet wyłącznie, zasadą przyjemności.

Introwertyk z kolei lubi zajmować się introspekcją, woli raczej czytać książki niż przebywać w towarzystwie, jest powściągliwy, przyjaciół ma niewielu, a w ich doborze jest bardzo wymagający. W działaniu nie jest impulsywny, można by powiedzieć, że na co dzień kieruje się maksymą: >>Sto razy pomyśl, a raz zrób<<. Sprawy dnia powszedniego traktuje bardzo poważnie i lubi wieść uporządkowany tryb życia. Uczucia swe poddaje bardzo dokładnej kontroli. Z przyjętych na siebie zobowiązań wywiązuje się sumiennie i zwykle posiada opinię człowieka, na którym można zawsze polegać. Dużą wagę przywiązuje do wartości etycznych. Jego stosunek do przyszłości zabarwiony jest pesymizmem."

Mimo tego, że wśród ludzi najwięcej jest ambiwertyków, czyli osób mających część cech intro-, a część ekstrawertywnych, Eysenck poświęcił im niewiele uwagi. Odpowiedni poziom ekstrawersji stanowi, według Eysencka, istotny warunek społecznego zachowania jednostki, a także jej ewentualnej resocjalizacji. Proces wychowania i socjalizacji polega na warunkowaniu określonych zachowań i emocji. U introwertyków warunkowanie przebiega łatwiej, szybciej i silniej, dlatego uwarunkowanie określonych emocji i zachowań będzie zachodziło u nich łatwiej i będzie bardziej trwałe niż u ekstrawertyków.

Neurotyzm jest wymiarem, na którego jednym krańcu znajduje się stałość emocjonalna (zrównoważenie emocjonalne), zaś na drugim - niezrównoważenie emocjonalne (neurotyczność). Na określenie neurotyzmu używa się także terminów: wrażliwość emocjonalna, chwiejność emocjonalna, emocjonalna reaktywność; jest on związany z lękiem rozumianym jako "ogólny popęd emocjonalny".

Osoby neurotyczne są generalnie mało odporne na działanie stresu, ponieważ ich autonomiczny układ nerwowy jest szczególnie wrażliwy, co sprawia, że powstałe emocje są silne i długotrwałe. Neurotycy często uskarżają się na nieokreślone dolegliwości somatyczne, skarżą się na ciągłe kłopoty, łatwo ulegają nastrojom, są drażliwi, skłonni do stanów lękowych i załamań nerwowych, podatni na depresję i cierpiący na bezsenność. Eysenck zakłada, że neurotyzm jest kontinuum od normy do patologii. Wiąże ten czynnik przede wszystkim z dziedzicznością i biologicznymi cechami organizmu, lecz z drugiej strony wskazuje także na znaczenie wpływów środowiska, zwłaszcza stosowanych we wczesnym dzieciństwie metod wychowawczych.

Psychotyczność to wymiar, którego jeden biegun opisują takie cechy, jak altruizm, empatia i uspołecznienie, drugi biegun zaś opisuje przestępczość, psychopatię i schizofrenię. Osoby uzyskujące wysokie wyniki w skali Psychotyzmu są "zimne, bezosobowe, nie potrafią współczuć, nieprzyjazne, nieufne, dziwaczne, nieskore do wzruszeń, nieszczęśliwe, antyspołeczne, bez wglądu w siebie, z urojeniami prześladowczymi". Psychotyk, to "człowiek samotny, nie zważający na ludzi, często sprawiający trudności, nigdzie nie zadomowiony. Może być okrutny i nieludzki, pozbawiony wszelkich uczuć empatycznych, całkowicie nieczuły. Bywa złośliwy w stosunku do ludzi, nawet do przyjaciół i krewnych, wykazuje agresję, nawet do tych, których kocha. Bywa także zamiłowany w dziwacznych i niezwykłych przygodach, nie bacząc na niebezpieczeństwa. Często bawi się kosztem innych ludzi, specjalizując się w wyprowadzaniu ich z równowagi [...]. Od najwcześniejszego dzieciństwa mamy bardzo klarowną psychologiczną sylwetkę dziwaka, samotnika, sprawiającego szereg trudności w życiu, zimnego jak lód, pozbawionego ludzkich uczuć, zarówno w stosunku do innych jednostek jak i do zwierząt, agresywnego i złego, nawet w odniesieniu do swych bliskich i drogich. Już jako dziecko wykazuje zanik uczuć. Nadmiernie angażuje się w pełne napięcia, mrożące krew w żyłach sytuacje, nie zwracając uwagi na niebezpieczeństwa z tym związane. Uspołecznienie jest sprawą bardzo odległą od tego typu dzieci i dorosłych, empatia, poczucie winy i wrażliwość na sprawy innych są czymś bardzo obcym dla ich psychiki" (zob. Pospiszyl, 1985).

Pojęcie psychotyzmu jest jednak w teorii Eysencka najmniej jasne. Z jednej strony przegląd badań sporządzony przez Eysencka dowodzi, że podwyższone wyniki w skali Psychotyzmu otrzymują więźniowie, schizofrenicy, alkoholicy, narkomani i dzieci z zaburzeniami antyspołecznymi, z drugiej zaś strony inne badania wykazały, że w porównaniu z populacją ogólną podwyższone wyniki w skali P uzyskiwali także artyści odnoszący sukcesy, studenci humanistyki, twórczy pisarze, zawodowi artyści czy angielscy studenci. Zestawienie to dowodzi, że skala P nie tyle mierzy patologię, co niekonwencjonalność charakterystyczną dla "szalonych" artystów.

Poniżej przedstawiony został diagram ukazujący stosunek różnych cech zachowania do wymiarów ekstrawersji-introwersji oraz neurotyczności. Wymienione cechy uporządkowane zostały według zawartych w nich ładunków obydwu czynników. Eysenck zwraca uwagę na to, że zawarte w diagramie cechy są biegunowo przeciwne, związane z dwoma wymiarami na podstawie odpowiednich współczynników korelacji, przy czym im wyższy jest współczynnik korelacji dodatni, tym mniejszy jest kąt, a więc tym bliżej siebie położone są dane cechy zachowania. Jeśli współczynnik korelacji wynosi 0, to kąt jest wówczas równy 90 i takie dwie cechy są niezależne. Współczynnik korelacji równy lub bliski 1 odpowiada kątom w pobliżu 180 - takie dwie cechy uznajemy za biegunowo przeciwne.

0x08 graphic

Osobowość w ujęciach psychologicznych

1. OSOBOWOŚĆ JAKO ŹRÓDŁO RÓŻNIC INDYWIDUALNYCH:

UJĘCIE NEOBEHAWIORYSTYCZNE

Badając relacje miedzy bodźcami a reakcjami natrafimy na fakt, że są one nieidentyczne u różnych ludzi. Różnice te można opisywać w sposób systematyczny jako położenia jednostki na określonych w wymiarach, takich jak np. autorytaryzm, potrzeba osiągnięć, lęk, inteligencja, pojęcie własnego „ Ja” itp. Badanie osobowości to ustalenie położeń konkretnej osoby na tych wymiarach oraz zależności między tymi położeniami a sposobem reagowania w różnych sytuacjach.

Teoria osobowości zajmuje się czterema głównymi grupami problemów, są to:

Pojęcie osobowość to kategoria czysto opisowa, pozbawiona sensu teoretycznego, która nie nadaje się do tego, aby za jej pomocą dochodzić do nowych hipotez i nowych przewidywań. Należy zaznaczyć, że pewnym rozwinięciem punktu widzenia jest teoria społecznego uczenia się, której głównym twórcą jest Albert Bandura. Bandura rozwinął w sposób systematyczny koncepcję uczenia się w toku społecznego kontaktu, ujmując osobowość jako produkt tego uczenia się.

2. OSOBOWOŚĆ JAKO ORGANIZACJA CECH: UJĘCIE KLASYCZNE

Punktem wyjścia tego ujęcia jest obserwacja, że zachowanie się ludzi ma pewne stałe właściwości. Właściwości takie uwarunkowane są pewnymi dyspozycjami czy cechami osobowości. Osobowość zaś to „zbiór” czy „mozaika”, czy też „dynamiczna organizacja” takich cech. Według słów Gordona W. Allporta (1897-1967), osobowość to „dynamiczna organizacja w jednostce tych systemów psychofizycznych, które determinują jego specyficzną formę przystosowania do otoczenia”.

Definicja Allporta zawiera szereg założeń odnoszących się do tego, co nazywa on osobowością. A więc zakłada, że cechy pozostają w jakichś wzajemnych stosunkach. Osobowość jest organizacją dynamiczną, co oznacza, że osobowość zmienia się, sama się reguluje i wpływa motywująco na zachowanie się. Zakłada również, że jednostka przystosowuje się do otoczenia, a jednocześnie podkreśla, iż przystosowanie to nie tylko reaktywna adaptacja typowa dla roślin i zwierząt, lecz również spontanicznie, twórcze zachowanie się, zmierzające do opanowania świata.

Zdaniem Cattella, psycholog może czerpać wiedzę na temat osobowości z trzech głównych źródeł: z obserwacji zachowania się w warunkach naturalnych, ze specjalnych kwestionariuszy osobowości oraz z tzw. testów obiektywnych.

Cattell stanął na stanowisku, że tai zbiór czynników stanowi hipoteczną konstrukcję przedstawiającą organizację osobowości. Czynniki te są w zasadzie, nieskorelowane, a więc każdy z nich reprezentuje jakąś dymensję psychologiczną, niezależną od wszelkich innych dymensji. Opierając się na tych założeniach Cattell sformułował równanie mające umożliwić przewidywanie zachowania się człowieka (tzw. równanie specyfikacyjne). Ma ono następującą postać:

Rji = Sj1F1 + Sj2F2 + ….+ SjkFki + SjiFji

Cattell zakłada, że znając natężenia wszystkich głównych czynników u danej osoby oraz stopień, w jakim dana sytuacja angażuje każdy z tych czynników, można przewidzieć zachowanie się danej osoby w tej sytuacji. Sama metoda analizy czynnikowej, jako sposób dochodzenia do twierdzenia na temat osobowości, budzi liczne zastrzeżenia. W rezultacie teoria osobowości staje się niczym więcej jak bardziej ogólnym przedstawieniem cech - innymi słowy, pewną abstrakcyjną wersją opisu.

3. OSOBOWOŚĆ JAKO ORGANIZACJA SIŁ DYNAMICZNYCH:

UJĘCIE PSYCHODYNAMICZNE

Punktem wyjścia koncepcji dynamicznych jest fakt, że zachowania ludzi są zorganizowane i ukierunkowane. Tak więc teoria osobowości ma odpowiadać napytanie: czym można wyjaśnić celowe zachowanie się? Ku jakim celom człowiek zmierza? W jakim stosunku pozostają do siebie różne rodzaje celów? Koncepcje, które podejmują taką problematykę, wywodzą się z dwóch źródeł: Williama McDougalla i Zygmunta Freuda .

Prace McDougalla, który wyjaśnił zachowanie się ludzi, opierając się przede wszystkim na hipotezie instynktu, nie znalazły wielu zwolenników. Natomiast wielki wpływ na rozwój psychologii osobowości w krajach zachodnich wywarła psychoanaliza - przede wszystkim w wersji Freuda. W ujęciu psychoanalizy osobowość człowieka to skomplikowana struktura, w której da się wyróżnić trzy poziomy czy obszary.

Pierwszy poziom to zbiór prymitywnych impulsów, który nosi nazwę ID (ono). Impulsy te, to swego rodzaju stany napięcia, które pobudzają człowieka do tego, by starał się je natychmiast usunąć, czyli zaspokoić. Zaspokojenie impulsów dostarcza uczuć przyjemnych, dlatego mówi się, że ID działa według tzw. „ Zasady przyjemności”. Te prymitywne impulsy nie liczą się z niczym - z przeszkodami, niebezpieczeństwami, innymi impulsami, nie uwzględniają miejsca ani czasu. O istnieniu tych sił sami niewiele wiemy, ponieważ w swej bezpośredniej formie nie występują nigdy u normalnego człowieka. Ich działalność dotyczy dostrzec można niekiedy u małych dzieci, u ludzi o pewnych schorzeniach psychicznych, we śnie. Obecność ich w nas wyrażamy czasami, mówiąc: „ coś popycha mnie do tego, aby…”, „coś ciągnie mnie do…”itp.

Niekontrolowana aktywność doprowadziła by człowieka do niszczenia samego siebie. Poza tym otoczenie stawia przeszkody w realizacji impulsów. Dlatego też już od pierwszych chwil życia człowiek musi się uczyć regulować swoje impulsy. Dzięki temu powstaje nowa organizacja psychiczna - świadome „ Ja”, Ego.

Ego w odróżnieniu od ID rządzi się zasadą realizmu. Reguluje ono postępowanie człowieka w taki sposób, aby zaspokojenie poszczególnych popędów nie narażało na szwank innych potrzeb jednostki. W tym celu musi ono kontrolować popędy, a zarazem poznawać świat: spostrzegać, zapamiętywać, sądzić, decydować. Tak więc inaczej niż ID, które nie odróżnia fantazji, marzeń sennych od rzeczywistości, Ego żyje w świecie realnym. Jednakże jest jeszcze inne źródło presji, które Ego musi uwzględniać. Źródłem tym jest Superego, które powstaje jako rezultat przyswojenia czy raczej ”uwewnętrznienia” wymagań i zakazów formułowanych przez otoczenie społeczne, przede wszystkim przez rodziców. Superego, to wewnętrzna siła „karcąca” pewne postępki jako złe - środkami kary jest poczucie winy i wyrzuty sumienia; siła ta dysponuje także potęgą nagradzania - zawiera ona obraz „idealnego Ja”; jeśli nasze postępowanie jest z nim zgodne, powstaje poczucie dumy i zadowolenia z siebie. Superego to wewnętrzny reprezentant standardów moralnych społeczeństwa, umieszczony w każdym z nas.

Jak się przejawia ta trójpoziomowa organizacja osobowości?

Ego może też podsunąć sposoby zastępczego wyładowania agresji w postaci marzeń o zadawaniu cierpienia, w postaci czynności sympatyzujących z agresywnymi działaniami innych osób. Ego musi wybrać tym bardziej ukryte środki, im silniejsze i bardziej surowe jest Superego. Impulsy ID pochodzą z napięć powstających w różnych okolicach ciała, przy czym głównymi dla psychicznego rozwoju człowieka są napięcia powstające w tzw. erogenicznych strefach ciała, w strefie oralnej(ust), analnej(odbytu) i genitalnej(narządów płciowych). W zależności od tego, jakich funkcji pochodne dominują w charakterze człowieka, rozróżnia się odpowiednio charaktery: oralny, analny, falliczny. Impuls aby zostać zaspokojony, musi znaleźć odpowiedni przedmiot lub odpowiednią wyładowującą go czynność. Tak np. dla impulsów pokarmowych środkiem będzie pokarm i czynność jedzenia. Na przykład impuls związany z napięciem w okolicy ust zaspakajany jest przez małe dziecko ssaniem smoczka czy własnego palca, ale dorosły musi znaleźć inne sposoby, aby go zaspokajać - takim sposobem jest np. palenie papierosów, pocałunek itp.

Psychoanaliza opisała inny jeszcze mechanizm rozwojowy - mechanizm identyfikacji, czyli utożsamiania się z jakąś osobą i tą drogą przyswojenia jej cech. Okolicznościami sprzyjającymi identyfikacji są między innymi; utrata kochanego obiektu, fakt zagrożenia prze kogoś. Rozwój psychiczny ma pewne punkty zwrotne, z których najważniejszym jest powstanie i rozwikłanie kompleksu Edypa.

4. OSOBOWOŚĆ JAKO MECHANIZM KIEROWANIA SAMYM SOBĄ:

UJĘCIE POZNAWCZE

Teorie „poznawcze” wychodzą z założenia, że to, co człowiek robi i w jaki sposób ustosunkowuje się do otoczenia, jest określone prze sposób, w jaki patrzy n świat i jak go rozumie. Według teorii Tolmana - osobnik żywy - zarówno człowiek, jaki i zwierzę, formuje systemy oczekiwań. Oczekiwania te są dwojakiego rodzaju - są to oczekiwania następstwa zjawisk niezależnych od podmiotu oraz oczekiwania tego, co się stanie, jeżeli jednostka wykona określoną rekcję. A więc innymi słowy, nasze struktury poznawcze przygotowują nas na określone następstwo i określony porządek zdarzeń, które zachodzą poza nami, a także przygotowują nas na określone następstwa naszych własnych czynów.

Oczekiwania tego rodzaju tworzą sieć - mapę umysłową, która pozwala człowiekowi orientować się w otoczeniu i wybierać działania prowadzące do zdarzeń korzystnych - unikać zaś niekorzystnych. Materiałem, na którym oparł(George Kelly 1905 - 19670) swoją koncepcję, było doświadczenie psychoterapeutyczne. W odróżnieniu jednak od typowego podejścia klinicznego, analizując motywy, uczucia i symptomy pacjenta, Kelly stanął na stanowisku, że trzeba zająć się tym, jak pacjent widzi swój świat. W wyniku analizy idącej w tym właśnie kierunku powstała koncepcja teoretyczna, wedle której osobowość człowieka trzeba ujmować jako system alternatyw, w ramach których człowiek organizuje swoje doświadczenie, spośród których wybiera i które sprawdza stykając się z konsekwencjami wyboru.

Kelly wyszedł z założenia, że aktywność jest atrybutem żywych istot, a wobec tego teoria psychologiczna nie musi zajmować się jej wyjaśnianiem. Musi natomiast wyjaśnić, dlaczego ta aktywność zmierza w tym a nie innym kierunku. W umyśle każdego z nas tworzą się teoretyczne twierdzenia, czyli, jak je nazywa Kelly, konstrukty osobiste. Te konstrukty to indywidualne sposoby ujmowania świata, od których zależy ukierunkowanie aktywności wobec przedmiotów, osób, zdarzeń.

Konstrukty tworzą w umyśle człowieka charakterystyczną sieć obejmującą wielką liczbę ogniw. Każde z tych ogni, czyli każdy konstrukt, ma formę abstrakcyjną i może odnosić się do wielkiej liczby różnorodnych doświadczeń. Cechą charakterystyczną konstruktu jest jego biegunowość. Kelly opracował metodę, za pomocą której można charakteryzować system konstruktów osobistych poszczególnej osoby (tzw. REP TEST). Posługując się tą metodą ustalono m.in., że w miarę rozwoju jednostki kontrakty nabierają bardziej abstrakcyjnego charakteru. Według Hellego, system konstruktów osobistych jest przesłanką przewidywań odnoszących się do tego, jaki jest świat.

ROZUMIENIE, STRUKTURA I ZNACZENIE OSOBOWOŚCI W PROCESIE EGZYSTENCJI DLA PROCESÓW ŻYCIA.

Istnieje głębokie przekonanie, że treść czy istota struktur osobowości kształtowana jest w procesie interakcji człowieka z otoczeniem, zachodzącym w ciągu całego jego życia. Teoretycy osobowości powiązani z poglądem materialistycznym, niezależnie od konkretnych rozwiązań odnośnie do struktury i rozwoju osobowości, podzielają pogląd, że osobowość kształtuje się wyłącznie w działaniu. Należy traktować ją jako wynik działalności ludzkiej oraz jako produkt warunków społeczno - historycznych. Psychologowie osobowości nie ignorują jednak faktu, że ludzie różnią się między sobą pod względem wielu cech zachowania , które już nie można uznać za zjawiska fizjologiczne, i które trudno jeszcze uznać za zjawiska osobowości. Zrodziło się szereg nowych koncepcji traktujących o dynamicznym aspekcie osobowości, czy o wymiarze intensywności zachowania, pojawiła się koncepcja poszukiwania doznań i stymulacji oraz siły układu nerwowego



OSOBOWOŚĆ - KONKLUZJA

1) zbiór względnie stałych, charakterystycznych dla danej jednostki cech i właściwości, które wyznaczają jej zachowania i pozwalają odróżnić ją od innych;


2) zespół warunków wewnętrznych wpływających na sposób, w jaki człowiek przystosowuje się do otoczenia;


3) zespół psychologicznych mechanizmów, które powodują, że człowiek jest zdolny do kierowania własnym życiem, a jego zachowania są zorganizowane i względnie stałe.



Najnowsze ujęcia dotyczące osobowości akcentują, że wprawdzie cechy biofizyczne człowieka i zewnętrzne oddziaływanie są podstawą osobowości, ale jej nie determinują. Natomiast decydujący wpływ na kształtowanie się osobowości ma aktywność samej jednostki. Od kilku lat szczególnie cenioną koncepcją, wykorzystywaną do opisu osobowości jest tzw. "Wielka Piątka".

Osobowość wyznacza pięć czynników, są to: neurotyczność, ekstrawersja, otwartość, ugodowość i sumienność. Osobowość jest czymś w rodzaju herbaty zaparzanej z mieszanki pięciu różnych gatunków. Każdy z nich jest obecny w suszu herbacianym i decyduje o innych właściwościach herbaty: jeden o jej kolorze, drugi o zapachu, trzeci o aromacie; w zależności od tego, który składnik dominuje, a który jest szczątkowy, zmienia się jej koloryt, smak i zapach.


Neurotyczność decyduje o sprawności w radzeniu sobie z sytuacjami trudnymi, o podatności na doświadczanie "trudnych" emocji takich jak: lęk, smutek, wrogość. Wysoka neurotyczność sprzyja trudnościom adaptacyjnym, utrudnia radzenie sobie ze stresem, zwiększa podatność na doświadczanie lęku, agresji, depresji. Niska neurotyczność sprzyja zrównoważeniu, radzeniu ze stresem, stabilności samooceny.


Składnik ekstrawersji decyduje o jakości i intensywności relacji interpersonalnych i nastawieniu do innych ludzi, a także o wigorze, energii życiowej, zapotrzebowaniu na działanie i aktywność, poszukiwanie wrażeń. Gdy poziom ekstrawersji jest niski oznacza to pojawienie się introwersji. Introwertyk przejawia skłonność do unikania licznych, częstych relacji społecznych, ma zapotrzebowanie na samotność (z wyboru), ogranicza stymulację.

Trzeci składnik to otwartość poznawcza decydująca o gotowości do przyjmowania nowych doświadczeń, idei, wartości, koncepcji. Osoby o niskiej otwartości wolą trzymać się znanych konwencjonalnych sposobów, zasad, pomysłów.



Czwarty składnik to ugodowość, wpływająca na przekonania, nastawienie i działania w relacjach społecznych. Wysoka ugodowość wyraża się zaufaniem do innych, prostolinijnością, skromnością, czasami skłonnością do ustępowania i poświęcania się. Osoby takie w odbiorze innych są jednoznaczne, przewidywalne i życzliwe co sprawia, że wytwarzają aurę bezpieczeństwa .W ich obecności znika obawa przed "wykolegowaniem" i wykorzystaniem. Osoby o niskiej ugodowości nie traktują innych ze specjalną atencją, chętnie wykorzystują ludzi, bez ich wiedzy, do swoich celów, manipulują i też zgodnie z własnym postępowaniem nie ufają innym. Z niezrozumieniem, a często też ze zdziwieniem mogą śledzić łatwe wzruszanie się tych pierwszych w kontakcie z kimś doświadczonym przez los opuszczonym, zrozpaczonym.


Piąty wymiar to sumienność, pozwalająca prognozować aktywność zawodową i szkolną. Wysoka sumienność rokuje sukcesy szkolne i zawodowe, ponieważ ujawnia się jako odpowiedzialność, wytrwałość w dążeniu do celu, rozwaga w planowaniu i podejmowaniu nowych zadań, a także uporządkowanie czasami przechodzące w perfekcjonizm. Niska sumienność oznacza przeciwieństwo wymienionego i generalnie skłonność do wygodnictwa i lenistwa.

Opisane wymiary można odnaleźć w każdej osobie, zaś o jednostkowej niepowtarzalności decyduje ich kompozycja.


Aczkolwiek można mieć wrażenie, że niektóre z tych właściwości są dobre, a inne gorsze, to tak naprawdę każda kompozycja cech ma swoje niezastępowalne plusy i możliwe słabości w zależności od sytuacji, w której człowiek się znajduje.


Osoba sumienna, ale równocześnie z wysoką neurotycznością będzie prawdopodobnie ceniona zawodowo za swój profesjonalizm i niezawodność, ale jej subiektywne odczucie ponoszonych kosztów (przeżywanie lęków, zamartwianie się, często paraliżująca obawa) będą tak znaczne, że satysfakcja z osiągnięć stanie się mieszanką radości i żalu, może poczucia krzywdy

NA CO WPŁYWA LUDZKA OSOBOWOŚĆ?

Wśród teoretyków osobowości coraz bardziej powszechny jest pogląd, zgodnie, z którym osobowość stanowi produkt zewnętrznych warunków, przy czym idzie tu głównie o środowisko społeczne. Istotę osobowości determinują specyficzne dla człowieka stosunki interpersonalne.

Istnieje głębokie przekonanie, że treść czy istota struktur osobowości kształtowana jest w procesie interakcji człowieka z otoczeniem, zachodzącym w ciągu całego jego życia.
Teoretycy osobowości powiązani z poglądem materialistycznym, niezależnie od konkretnych rozwiązań odnośnie do struktury i rozwoju osobowości, podzielają pogląd, że osobowość kształtuje się wyłącznie w działaniu. Należy traktować ją jako wynik działalności ludzkiej oraz jako produkt warunków społeczno - historycznych. Psychologowie osobowości nie ignorują jednak faktu, że ludzie różnią się między sobą pod względem wielu cech zachowania , które już nie można uznać za zjawiska fizjologiczne, i które trudno jeszcze uznać za zjawiska osobowości. Zrodziło się szereg nowych koncepcji traktujących o dynamicznym aspekcie osobowości, czy o wymiarze intensywności zachowania, pojawiła się koncepcja poszukiwania doznań i stymulacji oraz siły układu nerwowego. Wszystkie wspomniane tu cechy czy wymiary mają swoje źródło w tradycyjnym ujmowaniu temperamentu według Wundta, który odwoływał się do formalnych, a nie treściowych cech zachowania.

Jeżeli założymy, że osobowość stanowi zjawisko typowo ludzkie, i że jest ona produktem warunków specyficznych dla rozwoju człowieka tj. warunków społeczno - historycznych , to takie wymiary jak: poszukiwanie stymulacji i doznań, intensywność zachowania, reaktywność, dynamika zachowań, trudno uznać za cechy osobowości, bowiem występują one również u zwierząt. Stanowią one wynik ewolucji biologicznej, choć w przypadku gatunku ludzkiego nabierają one niewątpliwie specyficznej treści. Gdyby wymienione wymiary zachowania, współ determinowane w dużym stopniu specyficznymi mechanizmami fizjologicznymi i będące produktem ewolucji biologicznej, zaliczyć do sfery temperamentu, natomiast wszystkie cechy (mechanizmy), które stanowią wynik warunków społeczno - historycznych, włączyć do obszaru osobowości, można by uniknąć wielu nieporozumień i wieloznaczności.
Człowiek jest istotą biospołeczną, przez co należy rozumieć, że rozwój człowieka stanowi wynik interakcji między czynnikami biologicznymi i społecznymi. Wynika stąd , że trudno oddzielać temperament od osobowości. Znaczy to również, że rozwój osobowości nie może być rozpatrywany w izolacji od czynników biologicznych. Co dotyczy człowieka, rozpatrywanie temperament z wyłączeniem czynników społecznych stanowi również swego rodzaju redukcjonizm.
Zasadnicze różnice między osobowością a temperamentem można ująć w sposób następujący:
Temperament stanowi wynik ewolucji biologiczne, podczas gdy osobowość jest wytworem warunków społeczno - historycznych.


• Temperament właściwy jest zarówno ludziom, jak i zwierzętom, osobowość z kolei stanowi zjawisko psychiczne, typowe tylko dla człowieka.


Jednostka ma określone właściwości temperamentu od momentu urodzenia. Wynika to z faktu, że one zdeterminowane przez wrodzone mechanizmy fizjologiczne, które z kolei ulegają modyfikacji - zmianom pod wpływem określonych oddziaływań środowiska. Człowiek w momencie urodzenia nie posiada jeszcze osobowości. Kształtuje się ona w działaniu oraz w interakcji człowieka ze środowiskiem społecznym.
• Temperament obejmuje wyłącznie formalne cechy zachowania, niezależnie od ich treści. Osobowość to przede wszystkim aspekt treściowy zachowania, w którym wyraża się stosunek do świata i do samego siebie.


Osobowość rozwija się od samego początku na gruncie pierwotnych mechanizmów popędowo - emocjonalnych, obejmujących takie stany, jak: pragnienie, głód, strach, przyjemność versus przykrość, których źródłem są określone doznania zmysłowe, płynące od bodźców z zewnątrz, jak i wewnątrz organizmu. Wszystkie te stany emocjonalno-popędowe, niezależnie od swojej specyfiki uwarunkowanej potrzebami jednostki, jakością bodźców czy też wywołującą je sytuacją, charakteryzują się zarazem specyficzną dla poszczególnych jednostek siłą, wielkością, szybkością, czasem trwania czy innymi cechami czasowymi zachowania. Wszystkie te charakterystyki, jako temperamentalnie zdeterminowane, są specyficzne dla poszczególnych osób. Różnice te przejawiają się m.in. w tym, że począwszy od urodzenia, przy zewnętrznie tych samych warunkach jedne dzieci płaczą lub śmieją się więcej, inne mniej, różnią się one intensywnością wyrażania tych reakcji, niektóre leżą bardzo spokojnie, inne nieustannie wykonują jakieś ruchy. U jednych dzieci już bardzo słabe bodźce w otoczeniu wywołują określone reakcje, podczas gdy te same bodźce nie wywołują żadnych zmian w zachowaniu innych. Wraz z rozwojem cechy temperamentalne przejawiają się nie tylko w pierwotnych popędach i emocjach, ale również w bardziej różnorodnych i złożonych reakcjach, we wszelkich wyuczonych czynnościach i działaniach.
Wszystkie te formy zachowania, składające się na zespół cech temperamentalnych i przejawiające się już we wczesnej ontogenezie, nie mogą być obojętne dla zachowania tych osób, które tworzą bezpośrednie otoczenie dziecka. Na zasadzie sprzężenia zwrotnego zachowania osób będących w bezpośredniej bliskości fizycznej i emocjonalne dziecka wpływają w znaczący sposób na kształtowanie się jego osobowości. Cechy dziecka wpływają na zachowanie się rodziców, szczególnie matki lub innych osób uczestniczących bezpośrednio w procesie wychowawczym. Temperament współwyznacza sposób postępowania z dzieckiem, głównie dzięki temu, że wywołuje określone zmiany w otoczeniu społecznym, wpływa na tworzenie się określonych struktur poznawczych , w tym inteligencji czystej, i czynnościowych czy też na kształtowanie się odpowiednich mechanizmów motywacyjnych. Wpływ ten ma jednak charakter pośredni, ponieważ wymienione struktury osobowościowe zależą bezpośrednio od jakości i sposobu oddziaływań wychowawczych oraz od zachodzących w otoczeniu interakcji społecznych.


Wszystkie postacie związku pomiędzy temperamentem a osobowością, opierają się na założeniu, że temperament będąc zjawiskiem pierwotnym w relacji do osobowości, wpływa na nią lub współdeterminuje jej kształtowanie. Czy możliwa jest odwrotna zależność? Biorąc za punkt wyjścia interakcyjny sposób myślenia, który w psychologii ma silne uzasadnienie empiryczne, celowe wydaje się założenie, że cechy osobowości mogą wpływać na temperament. Wymiary czy mechanizmy osobowości, niezależnie od swojej treści i specyfiki, w których wyraża się stosunek jednostki do samej siebie, jak i do świata zewnętrznego, mogą pełnić funkcję generatora stymulacji.


Za przykład może służyć rozbieżność między Ja idealnym, a Ja realnym. Taka rozbieżność może być silnie stymulująca. Określona cecha osobowości, będąc sama w sobie źródłem stymulacji, wpływać może na zachowanie jednostki w taki sposób, że będzie ona poszukiwała bądź unikała aktywności o określonym ładunku stymulacyjnym ze względu na stymulację, jakiej dostarczają jej schematy osobowościowe , ukształtowane w ontogenezie - rozwoju.


W procesie rozwoju osobowościowego jednostki zaznacza się wyraźny wpływ cech osobowościowych, ukształtowanych na bazie temperamentu i w oparciu o wpływy środowiskowe, na rozwój intelektualny jednostki. Najprościej można powiedzieć, że człowiek przychodzi na świat z pewnym określonym zasobem inteligencji czystej, następnie w procesie nabywanie wiedzy i doświadczenia, kształtuje się jego inteligencja skrystalizowana, na którą składają się różne rodzaje zdolności - społeczne, liczbowe, artystyczne, werbalne i inne. W procesie dalszego rozwoju jednostki , pod wpływem treningu, cech osobowości, cech temperamentalnych i w końcu czynników sytuacyjnych kształtują się kompetencje i umiejętności stanowiące realny i łatwo uchwytny wyraz inteligencji, z kolei owe kompetencje i umiejętności znajdują wyraz w zachowaniu człowieka w określonych sytuacjach. Tak więc zarówno osobowość jak i temperament wywierają wpływ na kształtowanie się inteligencji praktycznej, na etapie powstawania konkretnych umiejętności i kompetencji. Wpływ ten nie obejmuje całego procesu rozwoju inteligencji, a jedynie jego fragment, od którego bezpośrednio zależy w jaki sposób jednostka będzie przekładała swoje możliwości intelektualne na praktyczne działanie. Osobowość to także przyjmowane i prezentowane w różnych sytuacjach postawy. Składają się one na ogólny wizerunek jednostki, a powstają w wyniku nabywania doświadczeń i wiedzy, które w oparciu o posiadaną inteligencję czystą są interanalizowane - uwewnętrznione i budują światopogląd człowieka w zakresie dostępnych mu lub znanych obszarów funkcjonowania. Postawy są wynikiem także wpływów środowiskowych, w szczególności pochodzących od osób lub grup szczególnie ważnych dla danej jednostki, czy to pod względem emocjonalnym, czy społecznym, posiadanej władzy, wiedzy, wpływu na zachodzące wydarzenia lub jeszcze innych czynników. Ile ludzi tyle może być obszarów kształtujących postawy, dla każdego inny obszar może stanowić wartość dla której się z nim identyfikuje. Naturalnie wpływ ów jest regulowany przez istniejące wcześniej mechanizmy temperamantalne i ukształtowane cechy osobowości.


Odwieczne pytanie - czy rozwój osobowości kiedyś się kończy, a jeżeli tak to kiedy? Przyjęło się uważać ludzi 25 letnich z a dojrzałych, ale tak naprawdę, rozwój ich osobowości nie został zakończony. Położone zostały fundamenty pod pełnię osobowości danego człowieka. Korzystając z wiedzy empirycznej, można stwierdzić, z całą pewnością, że istnieją ludzie, których rozwój kończy się wraz ze śmiercią, jednostki aktywne do ostatnich chwil swego bytowania, uczące się coraz nowych rzeczy i ciągle poszukujące. Ich osobowość została w pewien sposób ukształtowana, ale nierozsądkiem byłoby stwierdzenie, że jej rozwój został w określonym momencie zakończony. Osobowość, o ile jej kształt nie jest wynikiem choroby, jest elastyczna, chłonna, ciągle zmieniająca się, tak pod wpływem czynników środowiskowych jak i nowych potrzeb, doznań i doświadczeń. Człowiek nigdy nie jest skończony, rozwija się przez całe życie, a zmiany, choć może nie zawsze łatwo zauważalne dla otoczenia, zachodzą.

TEMPERAMENT - jako składnik osobowości

Historię temperamentu rozpoczął grecki filozof i lekarz Hipokrates, opisując zdrowie jako stan zależny od czterech soków organizmu: krwi, flegmy, żółci czarnej i żółtej. Pół ty-siąca lat później kolejny grecki lekarz Galen powiązał przewagę jednego z soków w organizmie z określonymi sposobami zachowań i w ten sposób wyodrębnił pierwszą typologię tem-peramentu:

Te typy opisał w swojej monografii De temperamentis (z łaciny: mieszać we właściwych proporcjach).
Ważny wkład w rozumienie pojęcia temperamentu wniósł Iwan Pawłow. Postawił hipotezę, że każdym zacho-waniem kieruje układ nerwowy (tzw. zasada nerwizmu). Podczas prowadzenia badań nad warunkowaniem odruchów poczynił obserwacje, które wykazały istnienie różnic indywidualnych w przebiegu opisanych procesów. Dotyczyły one np. prędkości powstawania odruchu, jego stałości czy dokładności. Pawłow wysunął hipotezę, że za te różnice odpowiedzialne są określone właściwości układu nerwowego. Należą do nich:

  1. Siła procesu pobudzenia - (uważana za najważniejszą w tej koncepcji) - zdolność komórek korowych do pracy. Polega na tym, że komórka wytrzymuje silną stymulacje bez włączania swoistego "bezpiecznika", jakim jest hamowanie ochronne.

  2. Hamowanie ochronne - (o charakterze bezwarunkowym) właściwość komórek zapewniająca ochronę przed przeciążeniem układu nerwowego.

  3. Równowaga procesów nerwowych - zdolność do hamowania pobudzeń w celu stworzenia miejsca dla bardziej adekwatnych reakcji na bodźce.

  4. Ruchliwość procesów nerwowych - przejawia się w szybkości hamowania reakcji na bodziec tak, by ustąpić miejsca innej.

Kombinacje właściwości układu nerwowego wg Pawłowa

Pawłow swoje badania nad funkcjonalną wydolnością komórki nerwowej odniósł do typologii temperamentów Hipokratesa. Kombinacje typów temperamentalnych to odpowiedni: typ melancholiczny, typ choleryczny, typ sangwiniczny i typ flegmatyczny.

0x08 graphic

Melancholik - jeden z 4 typów temperamentu (obok choleryka,

flegmatyka i sangwinika) wyróżnionych przez Hipokratesa; człowiek

o usposobieniu łagodnym, biernym, którego cechuje brak

impulsywności, silne, wolno narastające reakcje uczuciowe;

w działaniu mało odporny, niewytrwały; wg I.P. Pawłowa fizjol.

podstawę temperamentu melancholika stanowi tzw. słaby typ układu

nerwowego.

Flegmatyk - jeden z 4 typów temperamentu wyróżnionych przez

Hipokratesa (choleryk, melancholik, sangwinik); człowiek

odznaczający się mało dynamicznym usposobieniem, nie ulegający

gwałtownym emocjom, słabo reagujący na podniety, ale wytrwały

w działaniu i konsekwentny w uczuciach; wg typologii I.P. Pawłowa

fizjol. podstawę temperamentu flegmatyka stanowi silny,

zrównoważony i mało ruchliwy typ układu nerwowego.

Sangwinik - jeden z 4 typów temperamentu wyróżnionych przez

Hipokratesa (choleryk, flegmatyk, melancholik); człowiek o żywym

usposobieniu, wrażliwy, o silnych, szybkich reakcjach; łatwo

dostosowuje się do zmiennych warunków życia, odporny na

trudności; w typologii wyższej czynności nerwowej I.P. Pawłowa

odpowiada mu silny, zrównoważony i ruchliwy typ układu

nerwowego.

Choleryk - jeden z 4 klas. typów temperamentu wyodrębnionych

przez Hipokratesa; człowiek wybuchowy, o silnych i szybko

powstających reakcjach uczuciowych; odznacza się dużą energią

życiową i brakiem opanowania; wg typologii I.P. Pawłowa fizjol.

podstawę temperamentu choleryka stanowi silny, niezrównoważony

(przewaga procesu pobudzenia nad procesem hamowania) typ układu

nerwowego.


Wobec wielości koncepcji temperamentu przytoczę jedynie najważniejsze elementy, co do których panuje względna zgodność wśród badaczy:

  1. Pod pojęciem temperamentu należy rozumieć cechy zachowania - stąd też temperament stanowi część składową osobowości. Osobowość kształtuje się na osnowie temperamentu.

  2. W porównaniu z innymi zjawiskami psychicznymi temperament charakteryzuje się względną stałością w ciągu życia.

  3. Temperament ma podłoże bio-logiczne - choć w zależności od przyjętych koncepcji różne mechanizmy fizjologiczne i biochemiczne traktuje się jako podstawę temperamentu. Różnice indywidualne w cechach temperamentu są częściowo zdeterminowane genetycznie.

  4. Cechy temperamentalne przejawiamy już od wczesnego niemowlęctwa, występują także w świecie zwierząt(2).

Elementy te znalazły pełne odzwierciedlenie w Regulacyjnej Teorii Temperamentu psychologa Jana Strelaua:
"Pojęcie temperamentu odnosi się do podstawowych, względnie stałych czasowo cech osobowości, które manifestują się w formalnej charakterystyce zachowania (parametrach energetycznych i czasowych). Cechy te występują we wczesnym dzieciństwie i są wspólne dla człowieka i zwierząt. Będąc pierwotnie zdeterminowany przez pierwotne mechanizmy fizjologiczne, temperament podlega zmianom zachodzącym pod wpływem dojrzewania i starzenia się oraz niektórych czynników środowiskowych"(2).

Podstawowe wymiary

Jan Strelau wyodrębnił dwa podstawowe poziomy, na których przejawia się temperament, oraz poszczególne wymiary charakteryzujące każdy z poziomów.


Dwa podstawowe poziomy to:

1. Poziom Energetyczny, w którego skład wchodzą te cechy, które są odpowiedzialne za gromadzenie i rozładowywanie zmagazynowanej energii.


Reaktywność emocjonalna. Wywodzi się z koncepcji siły procesu pobudzenia. Wymiar ten przejawia się we wrażliwości (zmysłowej i emocjonalnej) na jednym krańcu oraz wydolności (wytrzymałości na działanie silnej stymulacji) na drugim.


Osoby wysokoreaktywne (typ słaby wg Pawłowa) charakteryzuje duża wrażliwość, czyli łatwość reagowania intensywnymi emocjami, głównie nieprzyjemnymi i mała wydolność. Takie osoby można w pewnym uproszczeniu opisać jako ceniące sobie spokój. Zamiast koncertu The Rolling Stones, wybiorą kwartet smyczkowy. Osoby niskoreaktywne (typ silny według Pawłowa) charakteryzują się małą wrażliwością i dużą wytrzymałością. Taka osoba będzie się dobrze czuła w zawodzie np. ochroniarza, strażaka. Wymiar ten jest ściśle połączony z następnym. Reaktywność wyznacza nasze indywidualne zapotrzebowanie na ilość "energii", jaką musimy sobie dostarczyć, żeby sprawnie działać. Umożliwia to następny wymiar.
Aktywność. To cecha temperamentu odnosząca się do częstości i intensywności działań jednostki. To tendencja do podejmowania zachowań o dużej wartości stymulacyjnej lub do zachowań dostarczających silnej stymulacji zewnętrznej2

.
Zmiany w aktywności doprowadzają do zwiększenia bądź zmniejszenia wartości stymulacyjnej zachowania j.dnostki i sytuacji zewnętrznych. Osoba wysokoreaktywna z racji dużej wrażliwości i małej wytrzymałości, mając niskie zapotrzebowanie na stymulacje, będzie tak modyfikowała swoją aktywność, żeby zapewnić sobie tylko tę niewielką ilość niezbędną do dobrego samopoczucia. Będzie również zabezpieczać się przed zetknięciem ze zbyt stymulującą sytuacją. Zrobi to np. unikając takich miejsc jak targowiska, dyskoteki.

Osoba niskoreaktywna z powodu niskiej wrażliwości i dużej wytrzymałości będzie miała duże zapotrzebowanie na stymulację. Będzie efektywnie funkcjonować, gdy zapewni sobie, poprzez swoją aktywność, odpowiedni dopływ stymulacji. Zrobi to, podejmując aktywność przynoszącą zwrotnie dużą dawkę stymulacji np. uprawiając sporty ekstremalne. Tego rodzaju działania umożliwiają zaspokojenie indywidualnej potrzeby stymulacji.

Przyjmuje się, że istnieją dwa typy aktywności. Pierwszy nazywany "aktywnością pośrednią" polega na gotowości do takich działań, które umożliwią dostarczenie lub uniknięcie stymulacji pochodzącej z zewnątrz organizmu. Drugi zwany "aktywnością bezpośrednią" polega na gotowości do podejmowania działań, które same w sobie są źródłem stymulacji.

2 Drugi poziom, na którym przejawia się temperament w postaci formalnych cech zachowania:
Żwawość. Tendencja do szybkiego reagowania, do utrzymywania wysokiego tempa aktywności i łatwej zmiany z jednego zachowania (reakcji) w inne, odpowiednio do zmian w otoczeniu.
Perseweracja. Tendencja do kontynuowania i powtarzania zachowań po zaprzestaniu działania bodźca (sytuacji), który to zachowanie wywołał.

Wrażliwość sensoryczna. Zdolność do reagowania na bodźce zmysłowe o małej wartości stymulacyjnej.
Wytrzymałość. Zdolność do adekwatnego reagowania w sytuacjach wymagających długotrwałej lub wysoko stymulującej aktywności i/lub w warunkach silnej stymulacji zewnętrznej2.
Cechy te pośredniczą m.in. w dwóch ważnych procesach związanych ze sprawnym realizowaniem zadań (np. powstrzymywaniem się od picia czy uczestniczeniem w terapii). Są to: utrzymywanie optymalnego poziomu aktywacji i zapewnienie optymalnego poziomu stymulacji. Autorem tej koncepcji jest psycholog Andrzej Eliasz

INTELIGENCJA jako składnik osobowości

Jak zmierzyć ludzkie możliwości


Na początku mijającego wieku psychologowie opracowali pierwsze testy na inteligencję i ustalili współczynnik IQ (Intelligence Quotient - iloraz inteligencji) pozwalający na porównywanie wyników testów mierzących różne jakości naszego intelektualnego funkcjonowania. Wydawało się, że nauka znalazła idealne narzędzie pomiaru ludzkich możliwości. Dzięki złożonym, wielozadaniowym testom inteligencji można określić poziom myślenia abstrakcyjnego, zdolności kojarzenia i przetwarzania informacji osoby badanej. Pojawia się jednak pytanie: czy to cała inteligencja? Czy myślenie abstrakcyjne, zdolność kojarzenia informacji i szybkość przeprowadzania operacji umysłowych wystarczają do przewidzenia ludzkiego sukcesu? Czy na inteligencję nie składają się również - pomijane przez testy - umiejętności radzenia sobie w trudnych sytuacjach społecznych, rozwiązywania konfliktów, radzenia sobie z silnymi emocjami? Podejście traktujące człowieka jak chłodną maszynę nie pomoże nam udzielić odpowiedzi na pytania, które interesują nas najbardziej: dlaczego niektórym ludziom udaje się żyć lepiej niż innym; dlaczego niektórzy odnoszą sukces, a inni nie; dlaczego najbystrzejsze dziecko w klasie nie zawsze robi większą karierę niż dzieci uczące się przeciętnie; dlaczego niektórych ludzi lubimy od pierwszego wejrzenia, a niektórym nie zaufamy nigdy; dlaczego niektórzy wychodzą zwycięsko z każdego życiowego zawirowania, a niektórzy po pierwszej porażce nigdy nie dochodzą już do siebie. Krótko mówiąc: jakie cechy umysłu czy ducha wpływają na sukces w życiu?

EQ zamiast IQ?


Psychologia wyzbyła się już zachwytu testami i powoli wycofuje się z metafory komputerowej opisującej działanie gatunku homo sapiens. Pojęcie inteligencji poszerza się. Wielką karierę robi ostatnio pojęcie inteligencji emocjonalnej. Czy wiesz, co teraz czujesz? Czy potrafisz te emocje nazwać? Czy jesteś zły, smutny, a może rozczarowany? Czy potrafisz te emocje kontrolować? Czy rozumiesz emocje innych ludzi? Czy potrafisz porozumiewać się z ludźmi? To są cechy, które w coraz bardziej wymagającym współpracy świecie stały się niezbędne do odniesienia sukcesu. Im wyższe stanowisko zajmujemy w hierarchii zawodowej, tym więcej zdolności wchodzących w skład inteligencji emocjonalnej potrzebujemy.

Pojęcie inteligencji emocjonalnej zostało stworzone przez Petera Saloveya z Uniwersytetu Yale i Johna Mayera z Uniwersytetu w New Hampshire. Pierwsze badania dotyczące inteligencji emocjonalnej pojawiły się w artykułach naukowych na początku lat dziewięćdziesiątych. W międzyczasie idea znaczenia inteligencji emocjonalnej dla przewidywania sukcesu przyciągnęła uwagę naukowców i zyskała ogromną popularność (nie ma chyba osoby, która nie słyszała o książce Daniela Golemana).

Modele inteligencji emocjonalnej


W literaturze fachowej można znaleźć trzy modele inteligencji emocjonalnej. Najlepiej udokumentowany i poparty badaniami naukowymi to model autorstwa Saloveya i Mayera. Według nich inteligencja emocjonalna to zdolność rozpoznawania i kierowania własnymi emocjami i uczuciami, zdolność do dostrzegania i kierowania emocjami i uczuciami innych, znajomość różnych stanów emocjonalnych i wykorzystywanie tych umiejętności w kierowaniu własnymi działaniami oraz zdolność do nawiązywania i podtrzymywania kontaktów z innymi ludźmi. Drugim modelem inteligencji emocjonalnej jest model stworzony przez Bar-On'a. Według Bar-On'a inteligencja emocjonalna jest zbiorem pozaintelektualnych możliwości, kompetencji i umiejętności wpływających na zdolność jednostki do efektywnego radzenia sobie z oczekiwaniami otoczenia (umiejętności intrapersonalne, umiejętności interpersonalne, umiejętności przystosowawcze, strategie radzenia sobie ze stresem i ogólny nastrój). Według Golemana do zdolności określanych mianem inteligencji emocjonalnej należą: znajomość własnych emocji (samoświadomość - rozpoznawanie uczucia w chwili gdy nas ogarnia oraz zdolność śledzenia uczuć z momentu na moment), kierowanie emocjami (panowanie nad emocjami, tak aby były właściwe w każdej sytuacji, zdolność uspokajania się oraz zdolność otrząsania się ze smutku, niepokoju i irytacji), zdolność motywowania się (podporządkowywanie emocji obranym celom, odkładanie w czasie zaspokajanie pragnień i tłumienie popędliwości, zdolność wprawiania się w stan „uniesienia twórczego”), rozpoznawanie emocji u innych (empatia oparta o własna świadomość emocjonalną, wyczulenie na subtelne sygnały społeczne wskazujące, czego chcą czy potrzebują inni) oraz nawiązywanie i podtrzymywanie związków z innymi (umiejętność kierowania emocjami innych ludzi dobre kontakty z innymi).

Rozmiary tego artykułu nie pozwalają na przedstawienie wszystkich kwestii dotyczących inteligencji emocjonalnej. Przyjrzyjmy się trzem kompetencjom emocjonalnym pojawiającym się w większości prac poświęconych inteligencji emocjonalnej.

O znaczeniu świadomości emocji


Najważniejszą i podstawową wydaje się umiejętność zauważania i nazywania własnego stanu emocjonalnego. Jest to pytanie o to czy wiem co czuję, czy mam świadomość jakich uczuć doświadczam w tej chwili, czy radzę sobie z kilkoma różnymi uczuciami mogącymi pojawić się w odpowiedzi na jakąś sytuację? Dlaczego umiejętność zauważania i nazywania własnego stanu emocjonalnego jest taka ważna? Zrozumienie, że w danej sytuacji odczuwam strach, a nie smutek, tworzy różne ścieżki podejmowania działań. W pierwszym wypadku rozsądne może okazać się wycofanie z sytuacji (albo zastosowanie jakiegoś sposobu radzenia sobie z lękiem), w drugim wypadku najlepiej przystosowanym działaniem może być szukanie wsparcia. Ludzie, którzy nie wiedzą co czują skazani są na chaotyczne działanie będące odpowiedzią na duże pobudzenie emocjonalne o niewiadomych cechach: „Jestem podminowany ale nie wiem dokładnie co czuję - na wszelki wypadek, aby pozbyć się nieprzyjemnego stanu, zacznę awanturę”. Takie zachowanie, chociaż doraźnie może przynieść ulgę, to długofalowo jest nieopłacalne - ani dla naszego samopoczucia ani dla naszych kontaktów z innymi. Emocje pełnią bardzo ważną rolę w organizowaniu naszych zachowań i działań. Trudno sobie wyobrazić jak moglibyśmy normalnie funkcjonować bez udziału emocji w naszym życiu. I nie chodzi tu o ewentualny brak uniesień i romantycznych przeżyć. Jeżeli nie odczuwam emocji to tracę kierunek działania. Nie umiem rozpoznać niebezpieczeństwa bo nie wiem czy się boję. Nie można też pominąć znaczenia umiejętności nazywania swoich stanów emocjonalnych dla naszych kontaktów z innymi - dzięki dobrze rozwiniętej umiejętności „etykietowania” doświadczeń emocjonalnych może komunikować doświadczenia naszego wewnętrznego świata innym ludziom.

Składniki inteligencji emocjonalnej



Analiza zależności pomiędzy opisanymi wymiarami inteligencji emocjonalnej wykazuje, że jasne rozpoznawanie emocji i adekwatne ich nazywanie jest silnie związane ze zdolnością regulowania nastroju. Oznacza to, że trafny wgląd w przeżywane stany emocjonalne ułatwia też ich regulację w pożądanym kierunku. Natomiast samo zwracanie uwagi na swoje emocje nie jest wystarczające aby uruchomić cykl kontroli emocjonalnej. Krótko mówiąc: koncentracja na swoich stanach emocjonalnych niewiele nam pomoże. Dopiero trafne rozpoznanie i nazwanie emocji daje szansę na efektywne działanie. Ciekawe jest też, że zdolność do świadomego regulowania emocji związana jest z życiowym optymizmem, natomiast skłonności depresyjne wiążą się z mniejszą jasnością rozpoznawania swoich uczuć.

Inną, niezmiernie ważną umiejętnością wchodzącą w skład inteligencji emocjonalnej jest zdolność dostrzeganie emocji innych ludzi. Zdolność postrzegania uczuć innych ludzi rozwija się wraz ze świadomością uczuć własnych i rozwojem współodczuwania (empatii). Czym musimy dysponować aby dokonać wyrafinowanego wglądu w doświadczenia emocjonalne innych ludzi? Potrzebna jest nam umiejętność dekodowania wyrazów twarzy pojawiający się w określonych stanach emocjonalnych. Musimy też rozumieć sytuacje, które zwykle wywołują emocje. Oczywiście tymi umiejętnościami (w większym czy mniejszym stopniu) dysponuje każdy z nas. Już niemowlęta uczą się śledzić zmiany wyrazu twarzy (szczególnie twarzy swych opiekunów), by móc oceniać emocjonalne znaczenie sytuacji niejednoznacznych. Niemniej badania prowadzone na osobach dorosłych jednoznacznie wykazują, że różnimy się tempem, z jakim rozpoznajemy emocje i uczucia innych oraz poprawnością odczytywania komunikatów emocjonalnych wysyłanych przez innych.

SFERA TZW. POTRZEB „JA” jako składnik osobowości

Jednym z podstawowych zjawisk rozwoju osobowości jest utworzenie w umyśle jednostki reprezentacji własnej osoby - własnego „Ja”

1. POTRZEBA OSIĄGNIEĆ

Standardy doskonałości, które człowiek sobie stawia, mogą pochodzić od otoczenia lub tez mogą być wytwarzane przez ten sam podmiot. W pierwszym przypadku to cudze osiągnięcia - wyższe (na określonej skali) od własnych wyznaczają standard (np. osiągnięcia mistrzów sportu jako standardy dla jego adeptów, osiągnięcia najlepszych w klasie jako standardy dla niektórych uczniów itd.), ale jest też wiele osób, które same dla siebie określają standardy doskonałości, postanawiając realizować coś, czego nikt inny dotychczas nie realizował. Sukces może mieć wartość instrumentalną, czyli służyć czemuś - np. dzięki osiągniętym sukcesom można lepiej zaspakajać potrzeby materialne - lub też może mieć wartość autoteliczną czyli wartość „samą w sobie”. Wtedy gdy człowiek dąży do sukcesu jako do wartości autotelicznej, mówimy, że ma potrzebę osiągnięć.

Genezy potrzeby osiągnięć dopatrywano się początkowo w postawach wychowawczych rodziców, w szczególności w ich systemie nagradzania za sukces i karania za niepowodzenie. Motywacja ta może mieć genezę wcześniejszą. Niektórzy autorzy sądzą, że jej podstaw trzeba szukać w mechanizmach „ samowzmocnienia”, które dadzą się zaobserwować już w pierwszym roku życia. Hipotezę dotyczącą roli tych mechanizmów sformułował - Heckhausen. Na dowód czynnikiem wzmacniającym czynność nie jest fakt jako taki, lecz rezultat własnych działań, przytacza on obserwacje wskazujące, że w wielu wypadkach pozytywna reakcja występuje tylko wtedy, kiedy dziecko samo, dzięki własnemu działaniu, osiągnie dany efekt, a nie występuje gdy wywoła go ktoś inny. Nabycie zdolności interpretowania osiągnięcia jako przesłanki do oceny samego siebie. Wskutek tego zadowolenie z efektów czynności zaczyna przekształcać się w zadowolenie lub niezadowolenie z siebie.

Winterbottom stwierdziła, że postawy matek, polegające na wczesnym wymaganiu od dzieci samodzielności i radzenia sobie w różnych sytuacjach, sprzyjają rozwojowi potrzeby osiągnięć. Cechy potrzeby osiągnięć zależą os sposobu wzmacniania sukcesów i niepowodzeń. Stwierdzono również, że wzory, z którymi dziecko się styka, wywierają znaczny wpływ na potrzebę osiągnięć: dziecko, stykając się z osobami znaczącymi, o wyraźnych przejawach potrzeby osiągnięć, przejawia podobne tendencje (Bandura i Michel, 1965). Na powstawanie motywacji do osiągnięć obok czynników organizmalnych („potrzeby efektu”) i czynników normatywnych (wymagania i wzory otoczenia) istotny wpływ może wywierać panująca w danym społeczeństwie forma ładu - system kategorii, w jakich ujmowane jest życie społeczne.

2. POTRZEBA DOMINACJI

Jednym z ważnych kryteriów oceny tego, co nas otacza, jest moc - nasza i innych osób. Bardzo często moc ujmowana jest w kategoriach relatywnych jako relacja sił między nami a otoczeniem (silniejsze - słabsze ode mnie), czyli przewaga. Przewaga może mieć różne podstawy: tak więc może opierać się na sile fizycznej, na własnych sprawnościach i wiadomościach, wynikać z położenia (tak fizycznego, jak i społecznego), może opierać się na pewnych właściwościach psychicznych (jak determinacja), posiadanych środkach materialnych itp. Zdobycie przewagi zwiększa poczucie bezpieczeństwa, a także zwiększa szanse realizacji celów, jakie człowiek sobie stawia, dlatego też bywa ono na ogół stanem pożądanym dla człowieka.

Dwa rodzaje przewagi

Należy odróżnić dwie różne formy przewagi: przewagę nad ludźmi i przewagę nad problemami. W pierwszym przypadku chodzi o panowanie nad ludźmi jako o cel sam w sobie, w tym drugim przewaga nad ludźmi jest środkiem do osiągania innych celów i dążenie do niej może mieć jedynie okazjonalny charakter. Osoby o dużym natężeniu tej motywacji wolą same podejmować decyzje o sobie, podejmują specjalne działania, które mają je zabezpieczyć przed utratą kontroli, są skłonne do pełnienia ról przywódczych, natomiast osoby o niskim natężeniu tej motywacji wolą, aby ktoś inny podejmował za nich decyzje. Przewaga stwarza możliwość realizowania własnych celów bez oglądania się na innych, zwiększa poczucie bezpieczeństwa (a często obniża poczucie bezpieczeństwa innych osób, tych, nad którymi ma się przewagę), może ułatwić eksploatację innych.

Niezależnie od tego, jakie korzyści można odnosić z osiągania przewagi, dla wielu osób sam fakt jej osiągnięcia jest stanem pożądanym - innymi słowy, kontrola nad ludźmi jest dla niektórych dobrem autotelicznym. O ludziach takich mówi się, że mają potrzebę władzy (dominacji). Potrzeba dominacji nie jest identyczna z potrzebą posiadania znaczenia. Wprawdzie zdobycie przewagi nad innymi (czy władzy) ma wpływ na znaczenie jakie jednostka ma w swojej zbiorowości, ale znaczenie można mieć z wielu powodów nie dotyczących przewagi (władzy). Jednym z najważniejszych czynników określających znaczenia osób są pełnione przez nich role społeczne; system ról społecznych definiuje znaczenia przepisywane członkom danej zbiorowości.

GENEZA POTRZEBY DOMINACJI

  1. Po pierwsze, potrzeba ta może kształtować się na podłożu wczesnodziecięcych dążeń do uzyskania kontroli nad otoczeniem; mechanizm dążeń tego rodzaju opisał R. White, wskazując, że u dziecka pojawia się pozytywna reakcja afektywna wtedy, gdy osiaga ono zamierzony efekt, a negatywna w wypadku frustracji. Jest to reakcja rodzona, uwarunkowana organizmalnie ( tendencja do „opanowania świata”). Rola ta wynika z faktu, iż owa tendencja poszerza się obejmując relacje z ludźmi: dziecko odczuwa satysfakcje z tego, że może zapanować nie tylko nad światem zdarzeń fizycznych, lecz również nad światem ludzi: nad rodzicami, rówieśnikami itd. O ile początkowo jest to satysfakcja z możliwości wywołania określonego, jednostkowego efektu (np. spowodowanie uśmiechu, uzyskania tego, czego się żądało), to po jakimś czasie można przekształcić się w satysfakcjię z ustalenia specyficznej relacji - z tego, że „jestem tym kto ma przewagę”.

  2. Potrzeba dominacji powstaje także pod wpływem wzorów i norm obowiązujących w otoczeniu. Tak np. identyfikacja dziecka z dominującym rodzicem może doprowadzić do uformowania dążeń, żeby osiągnąć taką samą przewagę nad otoczeniem jak rodzic. Ważną rolę mogą ogrywać normy panujące w kulturze; należą tu m.in. normy definiujące „ prawdziwego mężczyznę”, który obowiązany jest do osiągania przewagi nad innymi.

  3. Pewną rolę w powstawanie potrzeby dominacji może odgrywać sposób pojmowania świata. U niektórych ludzi kształtuje się obraz świata jako miejsca bezwzględnej rywalizacji między ludźmi, rywalizacji, której wygrywają silniejsi. Jest więc sprawą „naturalną”, że silniejsi opanowują i podporządkowują sobie słabszych. Przedstawiono dowody, że tego rodzaju obraz świata sprzyja ukształtowaniu specyficznego nastawienia na manipulowanie ludźmi i dążności do takiego manipulowania. Nastawienie takie nazwano machiawelizmem. Machiawelistyczny obraz świata jest bardzo odporny na wpływ otoczenia. Autorzy prowadzący badania nad machiawelizmem stwierdzili, że skłonność do ujmowania świata w sposób machiawelistyczny da się zaobserwować już u dzieci.

  4. Powstanie orientacji machiawelistycznej zdaje się mieć związek ze stosunkami między dzieckiem a rodzicami. W badaniach nad młodzieżą Christie i Geis stwierdzili, że podwyższony poziom machiawelizmu współ-występował z tendencją do negatywnej oceny rodziców i brakiem identyfikacji z nimi.


Potrzeba dominacji podlega zmianom rozwojowym.

3. POTRZEBA AFILIACJI

Od dość dawna zdawano sobie sprawę, że kontakt emocjonalny między małym dzieckiem a matką, w tym kontakt fizyczny związany z fizyczną opieką nad dzieckiem, odgrywa istotną rolę w formowaniu się osobowości człowieka. W sposób rozwinięty dał temu wyraz Z. Freud, który kładł nacisk na konsekwencje pierwszych kontaktów sensorycznych z otoczeniem. Harlow stwierdził, że wychowanie małych rezusów bez fizycznego kontaktu i innymi osobnikami z własnego gatunku wywiera głęboki wpływ na psychikę osobnika dorosłego; osobnik taki jest niezdolny do normalnego funkcjonowania seksualnego, do współżycia w stadzie, do samoobrony.

Obserwacje dzieci, które w pierwszym roku życia były pozbawione matki lub innej osoby nawiązującej z nimi stały, bliski i serdeczny kontakt, wskazują, że również u ludzi może to prowadzić do głębokiego upośledzenia charakterologicznego - niektórzy autorzy upatrują w tym źródła psychopatii (por. Bowlby, cyt. Szymborska, 1969).

Na podstawie tych i wielu innych obserwacji można dojść do wniosku, że w rozwoju psychicznym człowieka ważną rolę odgrywają pierwsze cielesne kontakty z otoczeniem (przede wszystkim za pośrednictwem zmysłów skórnych). Jednym z głównych elementów źródeł tych kontaktów są opiekuńcze czynności matki (karmienie, przewijanie przytulanie, itp.). Kontakty te są nie tylko źródłem silnych dodatnich emocji, lecz również przyczyniają się do redukcji napięcia w sytuacjach zagrożenia. U dziecka tworzy się silne zapotrzebowanie na taki kontakt - przywiązuje się ono do osoby, z którą taki kontakt nawiązuje. Siła tych dążeń jest tak duża, że mogą one prowadzić do reakcji paradoksalnych: tak np. obserwuje się, że dziecko skarcone przez matkę jeszcze bardziej zbliża się do niej, ponieważ kara powoduje niepokój i napięcie, i aby je usunąć, trzeba przybliżyć się do osoby będącej źródłem poczucia bezpieczeństwa (mimo że jest ona źródłem kary). W miarę rozwoju rozszerzają się i wzbogacają formy kontaktu: nabiera znaczenia kontakt psychiczny - gesty, słowa, wyraz twarzy, które komunikują bliskość, ciepło serdeczność bądź dystans, chłód, obojętność. Tak więc potrzeba kontaktu fizycznego przekształca się w potrzebę życzliwości i psychologicznej bliskości, czyli w potrzebę afiliacji.

Człowiek dojrzały wskazuje tendencję nie tylko do otrzymywania uczuć, lecz również do ich dawania. Znaczy to, że domagają się oni od otoczenia zainteresowania swoją osobą, ciepła, a sami w zamian nic innym nie dają. Podobnie jak u dzieci, tak i u ludzi dorosłych istnieje związek między potrzebą afiliacji a poczuciem bezpieczeństwa. Badania eksperymentalne nad tym zjawiskiem prowadził m.in. S. Schachter. Stwierdził on, że osoby, których oczekuje jakieś przykre, budzące strach doświadczenie, przejawiają wzmożoną skłonność do przebywania w towarzystwie innych ludzi; skłonność ta jest tym większa, im większe jest zagrożenie. Jest ona bardziej zaznaczona u tych dzieci, którymi zajmowano się szczególnie wiele, dotyczy to zwłaszcza dzieci pierworodnych (Schachter, 1959). Przytoczone tu stwierdzenia sugerują natężenie potrzeby afiliacji może zależeć od doświadczeń pierwszych lat życia.

EGZAMINATOR - CHARAKTERYSTYKA OSOBOWOŚCI

Wiadomo już, jakie cechy osobowości powinien mieć egzaminator kandydatów na kierowców, a jakie cechy go dyskwalifikują. Teoretycznie możliwa jest pozytywna selekcja do zawodu egzaminatora. Nie wiadomo tylko, kiedy to nastąpi w praktyce.

W Zakładzie Psychologii Instytutu Transportu Samochodowego w Warszawie ostatecznie podsumowano wyniki badań kandydatów do zawodu egzaminatora na prawo jazdy. Pozwoli to na zatrudnienie najlepszych. Pośród zatrudnionych obecnie egzaminatorów jest około 20 proc. osób, które są oceniane przez przełożonych jako pracujące na poziomie niezadowalającym.
Dziś, zgodnie z obowiązującą ustawą - Prawo o ruchu drogowym, kandydat na egzaminatora przechodzi tylko badania kwalifikacyjne, takie same jak każdy zawodowy kierowca. Natomiast egzaminator to zawód specyficzny, który wymaga przede wszystkim konkretnych cech psychicznych, w tym odporności na określone zagrożenia.


Doktor Ewa Tokarczyk przebadała reprezentatywną grupę egzaminatorów z Warszawy i spoza niej. Badani zgłaszali się dobrowolnie. Najpierw wykorzystując specjalistyczne testy, na podstawie analizy stanowisk pracy (sala egzaminacyjna, plac manewrowy, kabina pojazdu) zdefiniowano zawód egzaminatora i specyficzne wymagania psychologiczne potrzebne do jego wykonywania.
Następnie egzaminatorzy byli oceniani przez swoich przełożonych. Dokonywali też samooceny zawodowej.

Rozwiązywali również testy psychologiczne pozwalające określić np. poziom lęku, stopień zrównoważenia emocjonalnego, poziom agresywności. Oczywiście analizowano wiarygodność ocen przełożonych oraz samooceny badanych.

Wśród ustalonych kilkudziesięciu specyficznych cech niezbędnych do wykonywania zawodu egzaminatora znalazły się np.

- zdolność do nawiązywania kontaktu z ludźmi (otwartość),

- umiejętność postępowania z ludźmi (takt pedagogiczny),

- umiejętność i gotowość do współdziałania w sytuacjach zadaniowych,

- jasne i precyzyjne wydawanie poleceń,

- odporność emocjonalna,

- zdolność do samokontroli

- egzaminator powinien być też odporny na "sytuacje nacisku społecznego", np. groźby, szantaże.


Jakie są natomiast specyficzne przeciwwskazania psychologiczne do wykonywania tego zawodu? Jest to np.

- nadmierna skłonność do ryzyka oraz

- tendencja do manipulowania ludźmi.

- Egzaminator nie może być introwertykiem, czyli człowiekiem zamkniętym w sobie, unikającym ludzi.

- Nie może być też osobą niezrównoważoną emocjonalnie i agresywną.

- Egzaminatora dyskwalifikuje ujawniany w testach wysoki poziom lęku.

MORALNOŚĆ EGZAMINATORA

SFERA MORALNA - MOTYWACJA CZYNNOŚCI PROSPOŁECZNYCH

Wbrew poglądom głoszonym przez wielu dawniejszych psychologów i filozofów, są podstawy do mniemania, że ludzie są zdolni do tego, aby troszczyć się nie tylko o dobro własne, lecz także o dobro innych, i to nawet wtedy, gdy troska taka niczego dobrego im samym nie przynosi, a nawet naraża ich na straty i niebezpieczeństwa. Innymi słowy, dobro innych może mieć wartość dla jednostki. Mechanizmy motywacyjne, które skłaniają do zainteresowania losem innych osób, mogą występować w kilku różnych formach.

Inną formą reakcji empatycznej jest zjawisko, które można opisać jako „emocjonalne zrażanie się”: obserwator odczuwa tę samą mocję co osoba obserwowana. Zjawisko emocjonalnego zrażania się występuje najczęściej wtedy, gdy nadawca i odbiorca emocji znajdują się w podobnej sytuacji. Tak np. ktoś, kto czuje się zagrożony, łatwo się zarazi lękiem zauważywszy jego objawy u innej osoby.

Trzecia najbardziej zaawansowana forma empatii, która wyraża się w reakcjach emocjonalnych, odnoszących się do stanu i sytuacji drugiej osoby; w tym wypadku reakcja jednostki nie zależy od treści emocji innej osoby, lecz od tego, co się z nią dzieje; tak więc może to być smutek z powodu cudzego nieszczęścia, współczucie na widok cudzego bólu, zadowolenia, że komuś się powiodło, żal z powodu tego, że ktoś został poniżony itp. Tę formę empatii można nazwać współczuciem. Mechanizm nabywania takiej reakcji przypomina uczenie się odruchowo - warunkowe.

Zdolność to empatii ma ważne znaczenie adaptacyjne. Dzięki niej człowiek może przeżywać emocjonalne sytuacje, w których sam nie uczestniczył, a tym samym zwiększyć zakres swoich doświadczeń, nie ponosząc trudów i niebezpieczeństw rzeczywistego uczestnictwa. Reakcja empatyczna pojawia się jako odpowiedź na konkretne bodźce zmysłowe, których źródłem jest stan emocjonalny i sytuacja innej osoby. Im bardziej wyraźne bodźce, tym silniejsza reakcja.

III SPOTKANIE

  1. Psychologiczna sylwetka zdającego egzamin:

  1. Psychologiczne aspekty przygotowania i przeprowadzania egzaminu:

Ad. 1.1 Reakcja egzaminatora na zdającego czy zdającego na egzaminatora?

Atrakcyjność interpersonalna. Reguły komunikacji interpersonalnej

Jakich ludzi lubimy?

W zasadzie badania wykazały, że pociągają nas ludzie, którzy dostarczają nam maksymalnej ilości nagród czy gratyfikacji przy minimalnym koszcie. Lubimy ludzi, dla których już jesteśmy atrakcyjni i którzy okazują nam to wyświadczając przysługi i mówiąc o nas miłe rzeczy. Lubimy ludzi, którzy zaspokajają nasze potrzeby i którzy mają potrzeby, które my możemy zaspokoić.

Ogólnie rzecz biorąc pięknych ludzi lubimy bardziej niż nieładnych czy brzydkich. Zostało to udowodnione w szeregu badań eksperymentalnych. Dzieje się tak dlatego, że ludzi pięknych uważamy jednocześnie za bardziej inteligentnych, miłych szczęśliwych i mających więcej sukcesów niż inni ludzie, nawet jeśli nie ma żadnej obiektywnej podstawy dla tych sądów. Taka atrakcyjność fizyczna odgrywa ważniejszą rolę przede wszystkim w początkowych stadiach “zaznajamiania się” niż w późniejszym okresie trwania znajomości

W procesach komunikacji interpersonalnej dużą rolę niekiedy odgrywa podobieństwo i komplementarność. Ludzie bowiem lubią tych, którzy są podobni do nich samych. Lubimy zwłaszcza ludzi, którzy mają podobne postawy i zgadzają się z nami. Nie każde podobieństwo rodzi jednak sympatie. Atrakcyjność może być wynikiem posiadania komplementarnych (uzupełniających się) potrzeb lub stylów osobowości. Np. osoba bardzo dominująca może lubić kogoś, kto jest spokojny i uległy, bardziej niż inna dominującą jednostkę.

Dlaczego lubimy tych ludzi, których lubimy - teoria słuszności (sprawiedliwości) głosi m.in., że ludzie starają się maksymalizować uzyskiwane wyniki, osiągając możliwie największe nagrody, przy minimum kosztów. Więcej “nagród” otrzymujemy od ludzi, którzy są mili i wyświadczają nam uprzejmości niż od tych, którzy są nieprzyjemni i kłótliwi.

Przy stosowaniu teorii słuszności do związków uczuciowych “zrównanie” partnerów ujmuje się w kategoriach atrakcyjności społ.

Ludźmi o wysokiej atrakcyjności są te osoby, które są bardziej atrakcyjne fizycznie, bardziej inteligentne, zamożniejsze itd. Teoria słuszności przewiduje, że tacy ludzie będą wybierać i najbardziej lubić ludzi o równie wysokiej “wartości społ.”. Podobnie ludzie o niższej atrakcyjności społ. będą wybierać i woleć partnerów, którzy odpowiadają im pod wzgl tej atrakcyjności.

Teoria zyskiwania i utraty - zgodnie z tą teorią zmiany sposobu oceniania nas przez druga osobę będą miały większy wpływ na naszą sympatię do niej, niż gdyby ocena ta była stała. Osobę której uznanie dla nas wzrasta z czasem, będziemy zatem lubić bardziej niż kogoś, kto lubił nas zawsze. Podobnie osobę, która ocenia nas coraz bardziej negatywnie będziemy lubić jeszcze mniej niż kogoś, kto zawsze nas nie lubił. Jednym z powodów, że tak się dzieje jest to, że zmianę w postawie danej osoby jesteśmy bardziej skłonni przypisywać czemuś, co sami zrobiliśmy, podczas gdy niezmienną postawę przypisuje się dyspozycją danej osoby.

Innym możliwym sposobem jest wzbudzanie i redukcja lęku. Ludzie wzbudzają w nas lęk wyrażając się o nas negatywnie; gdy później powiedzą coś pozytywnego, to oceny te nie tylko są nagradzające same przez się, lecz także redukują poprzedni lęk i w ten sposób są podwójnie nagradzające.

KOMUNIKACJA NIEWERBALNA

Nie można zrozumieć praktycznego znaczenia komunikacji niewerbalnej bez zaznajomienia się z podstawowymi zagadnieniami teoretycznymi dotyczącymi tego tematu. Niżej podano najważniejsze informacje wprowadzające.

0x01 graphic
Rozumienie komunikacji niewerbalnej

Komunikacja niewerbalna może być rozumiana w dwojaki sposób. W ujęciu szerszym oznaczać będzie wszelki niewerbalny przekaz informacji. W ujęciu węższym natomiast obejmuje niewerbalny przekaz informacji występujący w kontakcie społecznym, a więc kiedy na przykład rozmawiają ze sobą dwie osoby. Zdecydowana większość omawianych na tej stronie zagadnień dotyczy tego drugiego sposobu ujmowania komunikacji niewerbalnej.

0x01 graphic
Funkcje komunikatów niewerbalnych

Niewerbalne aspekty porozumiewania się pełnią ważne funkcje komunikacyjne. Właściwie nie sposób wyobrazić sobie możliwości pełnego porozumiewania się ludzi bez "wspomagania" niewerbalnego. Niżej przedstawiono kilka klasyfikacji funkcji komunikatów niewerbalnych.

0x01 graphic
Klasyfikacja Knappa

1. Powtarzanie - kanał niejęzykowy przekazuje jednocześnie informacje zawarte w wypowiedzi słownej. Np. gest wskazujący wnętrze mieszkania przy wypowiedzi "zapraszamy do środka"

2. Zastąpienie - zamiast słów prezentowana jest sekwencja niejęzykowa, która oznacza to samo. Np. gest pozdrowienia zamiast słów "Dzień dobry". Nie wszystkie wypowiedzi mogą być zastępowane przekazami niejęzykowymi.

3. Regulacja konwersacji - ustalanie kolejności wypowiedzi.

4. Akcentowanie tekstu mówionego - ruchy rąk, głowy itd. mogą podkreślać znaczenie wypowiadanych słów przez obrazowanie. Np. pochylenie wobec rozmówcy jako okazanie szacunku.

5. Maskowanie - zachowania niejęzykowe mające na celu ukrycie prawdziwych uczuć, przekonań czy myśli. Np. zachowania występujące podczas kłamania

0x01 graphic
Klasyfikacja Argyle'a

1. Komunikowanie interpersonalnych postaw i emocji

Kody niewerbalne służą przede wszystkim odzwierciedlaniu stosunku człowieka do jego otoczenia, w tym zwłaszcza społecznego. Wzajemne ustosunkowanie się ludzi przejawiane jest takimi znakami jak wyrazy twarzy, ton głosu, spojrzenia czy choćby przyjmowane odległości. To tylko niektóre z gamy środków, poprzez które wysyłamy i odbieramy informacje takie jak sympatia - antypatia, zainteresowanie - brak zainteresowania, partnerstwo - dominacja - uległość. Można powiedzieć, że na poziomie niewerbalnym mamy do czynienia przede wszystkim z komunikacją emocjonalną. Komunikowanie werbalne jest natomiast głównym sposobem przekazywania informacji innego rodzaju.

2. Samoprezentacja

Poprzez ubiór, fryzurę, sposób wypowiadania się, różne rekwizyty czy ogólniej styl zachowania ludzie wysyłają komunikaty dotyczące tego kim są lub kim chcieliby by być. Innymi słowy poprzez różne niewerbalne środki informują (często niezamierzenie) o swoim statusie społecznym, ekonomicznym, osobowości, sympatiach politycznych (znaczek w klapie marynarki) oraz innych aspektach "ja". Bardzo często ludzie grają pewne role, czyli pokazują się takimi (na ogół lepszymi, mądrzejszymi, bogatszymi, bardziej pewnymi siebie) niż są w rzeczywistości. Bardzo trafnie ujmuje to tytuł książki Ervinga Goffmana Człowiek w teatrze życia codziennego do przeczytania, której szczególnie zachęcam.

3. Rytuał

Kody niewerbalne odgrywają ważną rolę w rytuałach. Dobrze wszystkim znanym rytuałem społecznym jest witanie się i żegnanie. Podczas przywitania w kulturze polskiej mężczyźni podają sobie ręce (jeśli odległość pomiędzy osobami na to pozwala), uśmiechają się do siebie oraz nawiązują kontakt wzrokowy. Inny wariant przywitania to podniesienie ręki lub zdjęcie nakrycia głowy (rzadziej już dziś spotykane) oraz ukłon kiedy odległość jest zbyt duża aby podać sobie dłonie. Zachowania tego rodzaju są redundantne (wysoce przewidywalne i tym samym mające mniejsze znaczenie informacyjne) służą jednak podtrzymywaniu dobrych relacji z innymi. Inne rodzaje rytuałów to promocje, immatrykulacje, honorowe wręczanie nagród, gdzie także obowiązują określone normy na przykład dotyczące strojów czy sposobów zachowywania się.

4. Podtrzymywanie komunikacji werbalnej

Znaczenie wypowiedzi nie zależy tylko od samej treści słów. Jest ono (znaczenie) zależne od takich czynników jak akcent, ton głosu, szybkość oraz płynność mówienia. Wypowiedź staje się przez to bardziej kompletna co czyni ją bardziej (czasami mniej jak ma to miejsce w przypadku ironii) zrozumiałą i łatwiejszą do odczytania. Poza tym podczas mówienia ludzie gestykulują a na ich twarzach widać różne miny. Są to także informacje, które mogą być pomocne w odczytaniu znaczenia wypowiedzi. Jest to o tyle ważne, że większa część tych informacji jest przekazywana i odbierana nieświadomie dlatego można uznać, że właśnie tam należy szukać potwierdzenia lub zaprzeczenia tego, co jest przekazywane w treści słów.
Podczas rozmowy dwu lub więcej osób musi zostać ustalony porządek mówienia. Trudno wyobrazić sobie rozmowę kiedy obie osoby mówią jednocześnie. Taki porządek ustalany jest właśnie znakami niewerbalnymi takimi jak nabieranie powietrza i otwarcie ust, aby za chwilę zabrać głos, skinienia głową, podniesienie ręki oraz inne. Kiedy już jedna osoba zabrała głos oczekuje ona reakcji słuchacza. Słuchacz natomiast chcąc dać do zrozumienia, że aktywnie uczestniczy w interakcji kiwa głową kiedy zgadza się z mówiącym lub kręci głową na znak niezgody. Tak czy inaczej przekazuje on mówiącemu informacje zwrotne o swoim zaangażowaniu czyni to właśnie przy pomocy kodów niewerbalnych. Wreszcie są i takie sytuacje gdzie porozumiewanie się słowne jest wykluczone. Wystarczy przyjrzeć się (np. telewizji) grupie pracujących wspólnie płetwonurków, pracownikom lotniska pomagającym pilotom parkować samolot, czy choćby pracy policjanta kierującego ruchem ulicznym na skrzyżowaniu.

0x01 graphic
Zasady interpretacji - wskazówki

Zasada 1

Istnieje pięć ogólnych kryteriów interpretacji komunikatów niewerbalnych. Są to: postawa, mimika, gesty, dystans i ton. W miarę możliwości należy uwzględniać jak najwięcej kryteriów przy każdorazowej ocenie zachowania innych.

Zasada 2

Większość zachowań niewerbalnych każdy interpretuje nieświadomie. Wynika to między innymi z faktu, że człowiek ma ograniczone możliwości świadomego spostrzegania. To czego nie uda się spostrzec świadomie będzie zarejestrowane poniżej progu świadomości, ale wzbudzi określoną reakcję emocjonalną.

Zasada 3

Pomocą podczas świadomego interpretowania zachowań innych ludzi może być werbalizacja, tego co zauważamy. Należy w myślach ubierać w słowa swoje spostrzeżenia. Pomoże nam to w uświadomieniu sobie, jakie zachowania drugiej osoby wpłynęły na naszą ocenę.

Zasada 4

Interpretacji powinny podlegać zespoły gestów a nie pojedyncze gesty. Pojedynczy gest w większości wypadków nie ma jasnego znaczenia (z wyjątkiem emblematów). Zespoły gestów wyrażających tę samą lub podobną postawę czy emocję są lepszą przesłanką do formułowania wniosków. Należy ponadto zwracać uwagę na zgodność znaku (pozytywne - negatywne) następujących po sobie zespołów gestów.

Zasada 5

Należy zwracać uwagę na spójność pomiędzy wypowiadanymi słowami a towarzyszącymi im gestami. Jeżeli gesty będą przeczyć słowom ludzie skłonni są wierzyć raczej zachowaniom niewerbalnym.

Zasada 6

Nie istnieje uniwersalny słownik gestów. Oznacza to, że nie można jednoznacznie przypisać określonym gestom jakiegoś znaczenia. Dlatego podczas oceny oprócz różnic kulturowych trzeba uwzględnić także różnice indywidualne. Każdy z nas posiada swoje charakterystyczne sposoby zachowania. Pojawiają się one niezależnie od sytuacji, w której się znajdujemy, dlatego też nie niosą one ze sobą informacji co aktualnie dzieje się z daną osobą. Nieznajomość indywidualnych nawyków w zachowaniu może doprowadzić do mylnych interpretacji. Na przykład nieprzyjemny grymas twarzy może być tikiem pozostałym po wylewie, a nie oznaką dezaprobaty czy niechęci. Prawdopodobieństwo popełnienia takiego błędu nazywa się (za Ekmanem) ryzykiem Brokawa.

Zasada 7

Należy pamiętać o wpływie sytuacji na zachowanie. Ktoś zakłada sobie ramiona na piersi ponieważ jest mu zimno. Ktoś inny siedzi sztywno bo ma za ciasne ubranie. Pierwszy przypadek nie świadczy o zamkniętej postawie, drugie zachowanie nie jest oznaką napięcia.

Zasada 8

Podczas interpretowania zachowań niewerbalnych stosować pytania kontrolne. Polegają one na konfrontowaniu uzyskanych odpowiedzi z zaobserwowanymi zachowaniami. Jeżeli np. podczas prezentacji osoba odchyli się i założy ręce na piersi należy zapytać w tym momencie, co sądzi o omawianej sprawie. Jeżeli wyrazi swoje wątpliwości będzie oznaczać to, że wcześniejsze zachowanie rzeczywiście było wyrazem negatywnej postawy.

Zasada 9

Należy zwracać uwagę na wpływ naszych zachowań niewerbalnych na zachowania innych ludzi. Ktoś w naszym towarzystwie może przyjąć postawę zamkniętą nie dlatego, że obawia się lub nie lubi nas, ale może dlatego, że to my sami wysyłamy negatywne komunikaty, które prowokują jego zachowania w tej sytuacji. Zjawisko to nosi nazwę Efektu Rosenthala.

Zasada 10

Rzeczą absolutnie podstawową podczas kształcenia umiejętności interpretacji zachowań niewerbalnych jest świadomość własnych zachowań niewerbalnych oraz ich trafna interpretacja. I od tego, tak naprawdę należałoby zacząć.

OBRAZ SAMEGO SIEBIE I JEGO WPŁYW NA ZACHOWANIE JEDNOSTKI.

Nad świadomość - dzieli się na sumienie i idealny obraz samego siebie.

Idealny obraz samego siebie - są to takie właściwości cechy czy dyspozycje których jednostka aktualnie nie posiada a które stanowią przedmiot dążeń, aspiracji. Głównie rodzice kształtują ten idealny obraz. Jeżeli istnieje niewielka rozbieżność między JA idealnym a JA idealnym, to jest to korzystne ponieważ motywuje to jednostkę do działań dzięki którym mogłaby osiągnąć te idealne cechy. Natomiast jeżeli jest zasadnicza rozbieżność między JA idealnym a JA realnym, to wówczas powoduje to stan wewnętrznego napięcia i tendencję do autodestrukcji (łącznie z samobójstwem).

Dojrzała osobowość

Dojrzała osobowość... Cóż znaczy "dojrzała"? I co to w zasadzie jest - "osobowość"?ˇ Istnieje około dwustu definicji osobowości, w tym mnóstwie część jest nawet sprzecznych. Dr Borys wybrał, jego zdaniem, najpełniejszą definicję - specjalisty w dziedzinie teorii osobowości, Gordona Willarda ALLPORTA, współczesnego psychologa amerykańskiego (1897 - 1967). Otóż Allport zdefiniował osobowość jako DYNAMICZNĄ STRUKTURĘ cech psychofizycznych, która decyduje o tym, że człowiek zachowuje się, myśli, czuje i reaguje w sposób typowy dla siebie, charakteryzujący daną osobę. Jak zwrócił uwagę dr Borys - ta definicja nadaje sens działaniom takim, jak wychowanie czy psychoterapia - ogólnie modyfikacjom osobowości - właśnie poprzez tę dynamizację. Oczywiście, nie ma róży bez kolców - jeżeli można zmieniać na lepsze, to istnieje też niebezpieczeństwo negatywnej modyfikacji - wskutek chłonięcia złych wzorców we wczesnym etapie rozwoju, zmian chorobowych (alkoholizm, narkomania) a także uszkodzeń mechanicznych - jak na przykład powypadkowa zmiana osobowości.

Przybliżając nam koncepcję dojrzałej osobowości, dr Borys skorzystał z dokonań współtwórcy psychologii humanistycznej - Abrahama Harolda MASLOWA, współczesnego psychologa amerykańskiego (1908 - 1970), skądinąd autora znanej teorii hierarchii potrzeb - klasyka już analizy potrzeb psychicznych.

Koncepcja dojrzałej osobowości, autorstwa właśnie Maslowa, zakłada współistnienie dziesięciu elementów.


Primo - realistyczny obraz siebie. Funkcjonują jednocześnie w nas dwa obrazy - "ja realny" i "ja idealny". Im większa jest rozbieżność między nimi, tym wyższy jest w nas poziom neurotyzmu (skłonności do reakcji nerwicowych). Potrzebna jest konstrukcja "lustra duszy" - byśmy zobaczyli odbicie własnego wnętrza. Taką rolę pełnić może dobrze prowadzona grupa terapeutyczna, a wybiegając poza psychoterapię - przyjaciel, prawdziwy przyjaciel, czyli ten, który mówi prawdę.

Secundo - akceptacja samego siebie. Jest bardzo mało ludzi, którzy naprawdę SIEBIE lubią (siebie w KAŻDYM przypadku - również z błędami i wadami). Tu dr Borys uwypuklił rolę domu rodzinnego i rolę ojca. Rola ojca jest bardzo ważna w procesie budowania (lub rujnowania) samoakceptacji dzieci. Powinien on chwalić dzieci - ale MĄDRZE - dostrzegając pozytywy i mówiąc o nich.

Tertio - poczucie rzeczywistości. Stąpanie po ziemi jest w tym przypadku równoznaczne stwierdzeniu, że nie jestem w stanie zrobić wszystkiego najlepiej, że mam prawo popełniać błędy, na których się będę uczył. Jest to również stawianie realistycznych celów.

Quarto - dojrzałość emocjonalna. Często nie idzie w parze z inteligencją. A przywołując przykład polityków - BARDZO często nie idzie w parze ze stanowiskiem. Emocje (z łac. movere - ruszać się, emovere - poruszać się w jakimś kierunku, ku czemuś) - niezmiernie ważny czynnik w życiu człowieka - SĄ motorem działań zarówno wspaniałych, jak i najgorszych wynaturzeń. Dojrzałość emocjonalną można poznać rozpatrując trzy zagadnienia. Są to:
A. Świadomość własnych emocji - np. wytłumaczenie sobie negatywnych relacji do konkretnej osoby (bardzo często okazuje się, że po prostu się jej boimy - z różnych względów).

B. Czytelność własnych emocji - ujawnianie ich. Dr Borys stwierdził, że na przykład dziecko MA PRAWO być złe na rodziców i OKAZYWAĆ TO. Są domy (niestety), które wychowują dzieci do nieokazywania emocji. Ludzie nieczytelni (tzw. sfinksy emocjonalne) SĄ niebezpieczni.

C. Kontrola własnych emocji. Jak stwierdził dr Borys "to NIE ZNACZY zasznurowanie pyska, tylko jak mnie ktoś zdenerwuje, to ja go od razu nie leję w mordę, lecz mówię - masz u mnie krechę" W dojrzałej osobowości te trzy kwestie powinny współistnieć.

Quinto - otwartość w relacjach? Niebezpieczne jest "hodowanie w sobie złych nastrojów". Dr Borys stwierdził: "Nie toleruję cholesterolu psychicznego. Mówię ludziom wszystko wprost, ale nie brutalnie. Nie ma gorszej sprawy niż kamuflaż." Nie zawsze jednak można sobie pozwolić na maksymalną otwartość - należy ją odpowiedzialnie dawkować.

Sexto - umiejętność wchodzenia w dojrzałe związki emocjonalne - empatia i asertywność. Nie może być głębokich relacji emocjonalnych bez otwartości, prawdziwości - jest to warunek sine qua non. Potrzebne SĄ także empatia, czyli zdolność do wczuwania się w przeżycia drugiego człowieka, oraz asertywność - umiejętność mówienia "nie", RÓŻNA od nieuczynności. Asertywność jest to raczej umiejętność obrony siebie i, tak naprawdę, drugiego człowieka. Nie wszystko, i nie dla wszystkich, da się zrobić (DOBRZE zrobić).

Septimo - względnie stały system wartości. Dlaczego "względnie"? Chodzi tu o unikanie strasznej SZTYWNOŚCI ("nauczyli mówić tak, to powiem tak, bez względu na wzgląd" - jak mawia moja babcia). Dr Borys umownie podzielił tu ludzi na "tramwaje" (jechać po torach!) i "samochody" - potrafiące omijać przeszkody, ale też przecież jadące do celu.

Octavo - przewidywalność w istotnie ważnych zachowaniach (przewidywalność reakcji). Nieprzewidywalność w niektórych sprawach (a bardzo często także zasadniczych) jest ogromnym problemem, na przykład w rodzinach alkoholowych.

Nono - stabilność psychiczna. Przeciwieństwem jest tzw. cyklofrenia - chorobowa huśtawka nastrojów (długość cyklu liczy się w miesiącach) - tzw. psychoza maniakalno-depresyjna. Chory "na fali" potrafi zrobić wspaniałe rzeczy, następnie euforia opada i przychodzi ciężka depresja.

I wreszcie decimo - szerokie zainteresowania umiejętnością koncentracji na POJEDYNCZYM. Brak umiejętności koncentracji to przejaw inteligencji (IQ) i braku inteligencji emocjonalnej (EQ). Osoba zaś dojrzała też ma szerokie widzenie świata, ale potrafi się skoncentrować na priorytetach. Potrafi skończyć to, co zaczęła.

Bardzo klarowny wykład dra Borysa sprowokował lawinę pytań. Najważniejsze dotyczyły głównych punktów wykładu - interesującej nas kreacji "lustra duszy" - potrzebnego ZARÓWNO w grupie, jak i w osobie bliskiej ("najlepszym psychoterapeutą jest dobry przyjaciel"), choć dr Borys nie wykluczył także autorozwoju, poznania samego siebie bez udziału drugiego człowieka, zaznaczając, że może ono być trudniejsze do osiągnięcia. Należy wszak pamiętać, że czasem jeden psycholog (uważany powszechnie za lepszego) nie może pomóc danej osobie, a drugi, postrzegany jako gorszy - pomaga. "Bo - jak stwierdził dr Borys - to ludzie powinni się spotkać! I czasem psycholog musi umieć powiedzieć - Ja nie umiem pomóc...".

Ad. 1.2 Charakterystyka psychologiczna jednostki w sytuacji stresowej;

STAN STRESU I J EGO NASTĘPSTWA.

Pojęcie stresu psychicznego w literaturze psychologicznej funkcjonuje w następujących znaczeniach :

Sytuacja stresowa - rozumiana jako szczególnie niekorzystny układ warunków zewnętrznych które zaburzają funkcjonowanie mechanizmów psychicznych, chodzi zarówno o procesy intelektualne (spostrzeganie, myślenie, podejmowanie decyzji) jak i reakcje emocjonalne (lęk gniew, zazdrość).

Stresor - pojedynczy czynnik obniżający poziom funkcjonowania jednostki (przykładowo niedostateczny dla ucznia).

Stan stresu - rozumiany jako negatywny stan emocjonalny spowodowany oddziaływaniem sytuacji stresowej lub stresora.

Według Janusza Reykowskiego należy wziąć pod uwagę trzy następujące czynniki żeby ustalić czy jego jednostka znajduje się w sytuacji stresu psychicznego:

1. jakie zadanie stoi przed jednostką (stopień trudności),

2. możliwości intelektualne i fizyczne w zakresie realizacji,

3. warunki zewnętrzne.

Jeżeli stopień trudności zadań które jednostka podejmuje do realizacji, przekracza jej możliwości fizyczne czy intelektualne, bądź ich realizacja przebiega w szczególnie niekorzystnych warunkach zewnętrznych to wówczas mówimy, że jednostka znajduje się w sytuacji stresu psychicznego.

Autor ten wyodrębnia następujące rodzaje sytuacji stresowych (stres psychologiczny)

1. Zagrożenie - sytuacja w której istnieje znaczne prawdopodobieństwo utraty przez jednostkę cennych wartości materialnych bądź moralnych. Jednostka antycypuje (oczekuje) że, w niedalekiej przyszłości może zostać pozbawiona tych wartości. Powoduje to stan permanentnego napięcia, niepokoju.

2. Przeciążenie - sytuacja w której jednostka realizuje powierzone jej zadania na granicy swoich możliwości psychicznych i fizycznych. Powoduje to stan zmęczenia, znużenia i tendencji do opuszczenia tej trudnej sytuacji niezależnie od tego czy cel zostanie osiągnięty czy nie.

3. Zakłócenie - polega na tym że, w toku wykonywania różnych czynności w sposób nie oczekiwany dla jednostki pojawiają się różne przeszkody, bariery które uniemożliwiają kontynuowanie podjętych czynności. Przeszkody te mogą nieć charakter fizyczny bądź też intelektualny (wewnętrzny). Brak informacji do kontynuowania zadania ponadto zakłócenie może być spowodowane koniecznością wykonania w czasie krótszym niż poprzednio ustalono.

4. Sytuacje deprywacyjne - w których istnieje znaczne ograniczenie możliwości zaspokajania podstawowych potrzeb, dzieli się je na deprywacje:

Obecnie w literaturze psychologicznej używa się dwóch pojęć na oznaczenie funkcjonowania jednostki w sytuacji stresowej :

I. EUSTRES - sytuacja w której oddziaływanie czynników stresowych nie przekracza odporności jednostki (jednostka radzi sobie stosunkowo skutecznie z tym obciążeniem), jest ono traktowane jako korzystne, ponieważ mobilizuje do działania, aktywności.

II. DYSTRES - Sytuacja, w której czynniki stresogenne przekraczają poziom odporności jednostki wówczas oddziaływanie stresu jest destrukcyjne i wyraźnie obniża poziom funkcjonowania intelektualnego, emocjonalnego i motorycznego..

Oddziaływanie stresu wszyscy rozpoznajemy w podobny sposób:
- suchość w ustach,
- szum w głowie,
- spocone dłonie,
- „dziwne” odczucia w brzuchu czy sercu,
- zgrzytanie zębami, zaciśnięte szczęki,
- niemożliwość usiedzenia w miejscu,
- problemy ze snem,
- uczucie niepokoju,
- brak apetytu lub nadmierny apetyt,
- obgryzanie paznokci, podrygiwanie nogą,
- przesadne palenie tytoniu, nadużywanie alkoholu,
- płakacz bez wyraźnej przyczyny.

Czynniki stresogenne:
· zewnętrzne -presja środowiska, przytłaczająca ilość zajęć, zmiana szkoły lub mieszkania, złe warunki pracy, monotonia pracy
· wewnętrzne (tkwiące w jednostce)-nierealistyczne oczekiwania, brak poczucia sprawowania kontroli, przynależności, kwalifikacji, przesądy, kompleksy, nieodpowiednie nawyki.


Wiele osób skłonnych jest myśleć, że stres jest zjawiskiem typowym dla naszego stulecia, że powstał w następstwie rozwoju cywilizacyjnego. Takie interpretowanie stresu nie jest jednak właściwe. Stres podobnie jak w naszym życiu, był obecny również w życiu naszych praprzodków. Różnice dotyczą jedynie jego źródeł. Stres towarzyszy nam każdego dnia z różnym natężeniem. Wielokrotnie odczuwamy jego mobilizujący- dobroczynny wpływ, niekiedy jednak stajemy się ofiarami jego paraliżującej mocy. Czym jest stres, jakie są jego źródła?W myśl jednej z wielu definicji stres jest zjawiskiem biologicznym, stanowiącym niespecyficzny sposób reakcji organizmu na jakiekolwiek stawiane mu wymagania: fizyczne, psychiczne lub somatyczne, które mogą być traktowane jako następstwo każdego- pozytywnego lub negatywnego- zdarzenia, wobec którego staje człowiek. Innymi słowy, stresem określa się wszystkie bodźce, które zmieniają stopień twojej gotowości do działania. Dzięki nim życie nie jest monotonne czy wręcz nudne. Jeżeli natomiast dociera do nas zbyt wiele bodźców, wówczas zaczynamy odczuwać dyskomfort. Jeżeli wciąż jesteśmy poddawani silnemu oddziaływania bodźców, znacząco obniża się nasze samopoczucie, zdrowie i wreszcie może dojść do całkowitej dezorganizacji naszego życia. Natura stresu wymaga więc od nas niezwykłej czujności i zręczności w kontrolowaniu poziomu odbieranych bodźców. Dobre opanowanie tej umiejętności zapewni nam komfort życia- uchroni przed nudą z jednej strony oraz przed zmaganiami ponad nasze siły z drugiej strony. Pewnie już w tej chwili rozumiesz jak ważna jest zdolność kontrolowania poziomu stresu. Aby lepiej to wyjaśnić, prześledźmy po kolei sekwencję działań mających na celu zapewnienie optymalnego natężenia pobudzenia (stresu).Punktem wyjścia jest zidentyfikowanie źródeł stresu, źródeł nieprzyjemnych odczuć. Wiele osób uświadamia sobie, że pewne aspekty życia czy pracy są przyczyną stresu. Niewielu z nas wie, że źródłem stresu może być również środowisko czy pokarm, który spożywamy na co dzień. Oto główne przyczyny stresu: Stres biologiczny: doświadczamy go w sytuacjach zagrożenia życia lub zdrowia. Organizm uwalnia wówczas duże ilości adrenaliny- hormonu, który wywołuje pełną mobilizację "strategicznych" narządów, które mają do spełnienie nie bagatelną rolę, określaną w języku hormonalnym "walcz lub uciekaj". Stres psychologiczny: pojawia się wskutek lęku przed utratą kontroli lub przed wymaganiami, które postrzegamy jako przerastające nasze możliwości. Może wywoływać go pośpiech czy problemy w relacjach z partnerem. Środowisko i praca jako źródło stresu: przykładem może być hałas, tłok, zanieczyszczenie, bałagan ale może wynikać również z trudności w pracy. Zmęczenie, wyczerpanie: stres jest tu następstwem np. długotrwałego oddziaływania wytężonej pracy. Może pojawić się kiedy stawiamy sobie wygórowane wymagania lub nieefektywnie/ nieracjonalnie zarządzamy czasem. Strategie, które pozwolą ci efektywnie radzić sobie ze stresem muszą być dostosowane do specyfiki źródła stresu. Przejdę teraz do dokładnego omówienia poszczególnych źródeł stresu. Stres biologiczny
W sytuacji fizycznego lub emocjonalnego zagrożenia twój organizm sięgając po swoje rezerwy, stara się sprostać wyzwaniu jakie przed nim stoi. Pojawia się wówczas odpowiedź w postaci stresu związanego z pobudzeniem układu wegetatywnego, hormonalnego, albo rozwijającego się ogólnego zespołu adaptacyjnego- stanowiącego wynik współdziałania układu nerwowego i hormonalnego. Organizm znajduje się wówczas w stanie mobilizacji do działania- przyśpieszeniu ulega tętno, więcej krwi płynie do mięśni i mózgu a mniej do skóry i narządów trawiennych. Proces ten angażuje zwiększone wydzielanie adrenaliny. W odpowiedzi na to zachodzi szereg zmian, najważniejszymi są:Natychmiastowy dostęp do rezerw węglowodanów, które stanowią źródło energii wszystkich procesów biochemicznych- stąd na przykład mięśnie czerpią niezbędne paliwo w sytuacji ucieczki przed napastnikiem. Natychmiastowe skierowanie krwi do organów o strategicznym znaczeniu kosztem np. ukrwienia skóry. Ma to na celu zminimalizowanie strat energii jaką dysponuje organizm. Niekiedy sytuacji zagrożenia życia towarzyszą mdłości lub biegunka- organizm dąży w ten sposób do zmniejszenia masy ciała by łatwiej sprostać zaistniałym trudnościom.Zapewne niejednokrotnie doświadczałeś tych zmian, które zwykliśmy nazywać strachem. W sytuacjach, w których liczy się siła lub wytrzymałość stres poprzez wzrost wydzielania adrenaliny pomaga nam lepiej, efektywniej działać. Kiedy natomiast liczy się precyzja ruchów i skupienie, warto umieć wyeliminować wpływ zwiększonego wydzielania adrenaliny.Wzrost wydzielania adrenaliny wpływa na wysoką wydolność w pracy i warunkuje zdolność do intensywnego wysiłku w krótkich odcinkach czasu. Natomiast długotrwałe oddziaływanie zwiększonej dawki adrenaliny prowadzi do zmian chorobowych w organizmie, zaś kiedy stan skrajnego pobudzenia przedłuża się, może dojść do śmierci.Stres psychologiczny
Sposób w jaki doświadczasz stresu jest modyfikowany przez twoją osobowość. W zależności od tego czy jesteś typem osobowości A czy B, różne będą reakcje na ten sam zestaw stresorów. Osoby, które niejako rozkwitają pod wpływem silnych bodźców, to z całą pewnością typ A. Natomiast osoby posiadające osobowość typu B preferują spokój i ciszę, w takich warunkach osiągają optymalne wyniki pracy.Stres może powodować wzrost poziomu neurotransmitera- noradrenaliny. Przejawia się to zwiększonym poczuciem pewności i podnieceniem (charakterystyczne dla typu osobowości A). Konsekwencją jest podświadome odsuwanie wykonania obowiązków na ostatnią chwilę by w ten sposób wytworzyć większe napięcie, które podniesie efektywność pracy. Taki sposób działania niesie w sobie ryzyko niewywiązania się w terminie z planowanych zajęć wskutek pojawienia się nieoczekiwanych spraw. Taka postawa może również mieć niekorzystny wpływ na osoby bliskie- partnera, rodziców, współpracowników- dla których taki poziom napięcia jest silnym stresem.Inne jeszcze cechy osobowości mogą generować stres, są to:Perfekcjonizm- osoba przyjmuje niezwykle wysokie standardy, którym bardzo trudno jest sprostać, a to w konsekwencji wywołuje stres; Nadmierna troska o innych kosztem siebie, szczególnie przy braku wzajemności ze strony osób otaczanych atencja może prowadzić do uczucia rozżalenia i w konsekwencji stresu; Środowisko i praca jako źródło stresu

Niekiedy nasze otoczenie i praca wywołują nieprzyjemne odczucia, stanowią źródło stresu. Warto zatem zastanowić się jakie składowe naszego otoczenia mogą prowadzić do dyskomfortu: Środowisko Różnorodne czynniki wchodzące w skład naszego środowiska, czy otoczenia, mogą generować stres. Nieprzyjemnymi bodźcami mogą być:Tłok, ograniczone poczucie prywatności, Niewystarczająca przestrzeń życiowa lub przestrzeń niezbędna do pracy, Hałas, bałagan, nieporządek, zanieczyszczenie środowiska, zła organizacja w miejscu pracy. Czynniki chemiczne i pokarmowe. Rzadko uświadamiamy sobie, ze źródłem nieprzyjemnych doznań mogą być produkty żywnościowe, które spożywamy. Oto przykłady:Kofeina: podnosi poziom hormonu stresu, utrudnia sen i może zwiększać drażliwość; "Zastrzyk" węglowodanów dostarczony pod postacią czekoladek czy innych słodyczy: na zwiększony poziom cukrów organizm reaguje wydzieleniem zwiększonej ilości insuliny. W konsekwencji nagły przypływ energii ustępuje miejsca osłabieniu, które pojawia się wskutek działania insuliny nakierowanego na obniżenie poziomu cukru we krwi. Nadmiar soli: Wywołuje wzrost ciśnienia krwi i uczucie stresu.Źródłem stresu, poza wymienionymi, może być ponadto niezrównoważona dieta- obfitująca w pewne składniki, zaś pozbawiona innych. Natomiast w przypadku otyłości organizm doświadcza dwojakiego rodzaju stresu- fizycznego- obciążającego narządy wewnętrzne oraz emocjonalnego, który wynika z braku zadowolenia z obrazu siebie.Stres jako pochodna stylu życiaWielokrotnie źródłem stresu są codzienne zdarzenia, m.in.:nadmiar lub brak zajęć, konieczność sprostania wymaganiom, które przewyższają możliwości czy umiejętności, konieczność sprostania nieprzewidzianym trudnościom, presja czasu, zmiany pewnych procedur, brak niezbędnych informacji, pomocy czy wsparcia, brak jasno określonego celu, niejasne oczekiwania szefa czy współpracowników, odpowiedzialność za ludzi, budżet czy politykę, budowanie kariery zawodowej: oczekiwanie na awans, frustracja wynikająca z niedopasowania do pełnionej roli, konieczność sprostania nowym obowiązkom wynikającym z awansu, brak jasnego planu rozwoju kariery, brak możliwości, zagrożenie utratą pracy,Stres wynikający z określonych struktur: Oczekiwania szefa lub przełożonego, Ingerowanie innych osób w naszą pracę, Wymagania klientów, Załamanie planów zawodowych, A nawet----telefon!Rodzina jako źródła stresu: Problemy finansowe, Nieporozumienia w relacjach z partnerem, Problemy zdrowotne, Zmiany w rodzinie- narodziny, śmierć, ślub, rozwód.

SYMPTOMY
Określony poziom natężenia stresu jest niezbędny i chroni przed uczuciem znużenia i znudzenia. Groźny natomiast jest zbyt wysoki poziom stresu, zwłaszcza jeżeli towarzyszy nam przez długi okres.


Skupię się teraz na omówieniu tych symptomów, które są skutkiem zbyt długo utrzymującego się stresu. Symptomy o których mowa poniżej występujące pojedynczo nie świadczą o pozostawaniu pod wpływem stresu, jeżeli natomiast zauważamy obecność konstelacji kilku z nich jednocześnie może to prowadzić do niebezpiecznych zmian. Należy zauważyć, że im dłużej pozostajemy pod działaniem stresu, tym mniejszą mamy zdolność rozpoznawania go.

Symptomy te można poklasyfikować w następujący sposób:
Krótkotrwałe objawy fizyczne,
Krótkotrwałe obniżenie efektywności pracy,
Długotrwałe objawy fizyczne
Symptomy emocjonalne,
Symptomy na poziomie zachowania.

Krótkotrwałe objawy fizyczne

Są skutkiem zwiększonego wydzielania adrenaliny, pojawiają się zazwyczaj w sytuacji fizycznego zagrożenia. Obejmują one m.in.:
Przyspieszone bicie serca,
Wzrost aktywności gruczołów potowych,
Zimna skóra,
Zimne kończyny- dłonie i stopy,
Mdłości,
Przyspieszony oddech,
Napięcie mięśni,
Suchość ust,
Potrzeba oddania moczu,
Biegunka.
Wymienione powyżej objawy stanowią symptomy stresu biologicznego.
Krótkotrwałe obniżenie efektywności pracy

Przejawów tego stanu jest wiele, oto niektóre z nich:
Trudności w podjęciu decyzji,
Utrata satysfakcji z pracy,
Postrzeganie sytuacji jako zagrożenia nie wyzwania ,
Zmiana funkcjonowanie umysłu:
Generowanie negatywnych myśli,
utrata/ załamanie pewności siebie,
Zawężenie uwagi,
Upośledzenie zdolności koncentracji
Obniżenie zdolności radzenia sobie z trudnościami,
Utrata cennej energii poprzez doświadczanie roztargnienia, lęku, frustracji.

Długotrwałe objawy fizyczne

Pojawiają się wskutek długotrwałej ekspozycji na podwyższony poziom adrenaliny. Jednym ze skutków działania adrenaliny jest usprawnienie zaopatrywania mięśni w substancje energetyczne. Odbywa się to kosztem niedoboru tych substratów w innych organach, w konsekwencji dochodzi do zaburzeń wewnątrz organizmu. Może się to przejawiać na wiele sposobów, m.in.:
Zmianą apetytu,
Uczuciem zimna,
dolegliwościami:
astma,
bóle pleców,
problemy trawienne,
bóle głowy,
wysypka skórna,
zaburzeniami w aktywności seksualnej,
bólami,
uczuciem zmęczenia
Symptomy emocjonalne

Jeżeli przez długi okres doświadczasz stresu, może to prowadzić do trudności w procesach myślenia i rozwiązywania problemów. Konsekwencją mogą być następujące stany emocjonalne:
lęk, niepokój,
chaos myślowy, niemożność koncentracji uwagi,
złe samopoczucie,
poczucie utraty kontroli i przygnębienie,
zmiany nastroju:
Depresja,
Frustracja,
Wrogość,
Bezradność,
rozdrażnienie, poirytowanie,
niepokój, nerwowość,
ospałość,
trudności ze spaniem,
sięganie po alkohol i papierosy,
zmiana nawyków żywieniowych,
obniżenie popędu seksualnego,
sięganie po leki.
Symptomy na poziomie zachowania

Często długotrwałe oddziaływanie stresu przejawia się:
głośnym i szybkim sposobem mówienia,
ziewaniem,
małostkowością, tikami nerwowymi, obgryzaniem paznokci, uderzaniem palcami o blat stołu, nerwowym przemierzaniem pokoju, etc.
Złymi nastrojami:
Irytacją,
Obronnością,
Krytycyzmem,
Agresja,
Irracjonalnością,
Przesadą w sposobie reagowania,
Spadkiem efektywności:
Negatywnym nastawieniem,
Utartą obiektywizmu,
Niezdolnością do koncentracji i podejmowania decyzji,
Kłopotami z pamięcią,
Popełnianiem licznych błędów,
Zwiększoną podatnością na wypadki,
Wzrostem absencji,
Brakiem troski o własny wygląd.
Symptomy, o których mowa powyżej nie powinny być rozpatrywane pojedynczo ponieważ mogą mieć inną etiologię , nie wskazywać na obecność stresu. Jeżeli natomiast dostrzeżesz u siebie kilka z nich, być może pomocne okazałoby ci się opanowanie kilku technik radzenia sobie ze stresem.

Rodzaje stresu

Tajemniczy i manipulujący stres - to najbardziej popularne hasło końca XX i początku XXI wieku. Stres kontroluje reakcje ciała, wpływa na wydajność pracy, efektywność działania, inspiruje, ale jest też zjawiskiem negatywnym. Stres wyzwala siłę do działania i podejmowania decyzji. Dopada jednostkę wtedy, gdy nie może już ona uporać się z różnymi problemami, czy to osobistymi czy to zawodowymi. Może stać się wtedy przyczyną głębokiego załamania. Przedłużający się stres, który prowadzi do wyniszczenia nazywany jest dystresem.
Jednak stres ma i pozytywne strony. Pomaga zmobilizować cały organizm, by wyjść z trudnej sytuacji. Reakcja stresowa może jednostce np. uratować życie lub wyjść z różnych opresji. Pozytywny stres zwany - eustresem - może motywować i dopingować. Większość ludzi żyje w warunkach permanentnego stresu wywoływanego przez różne bodźce.
Światowa Organizacja Zdrowia określiła stres jako „choroba stulecia, bowiem przyczyną barwnego, a zarazem groźnego obrazu zaburzeń adaptacyjnych mogą być czynniki fizyczne, jak i chemiczne, toksyczne, infekcyjne, psychiczne i socjopatyczne” (Grochmal S., 1987, s. 56)


S. Grochmal, wyróżnił kilka rodzajów stresu:
- stres biologiczny (somatyczny);
- stres psychiczny;
- stres emocjonalny;
- stres moralny (psychospołeczny);
- stres przewlekły (dystres);
- stres krótkotrwały (eustres) (Por. Grochmal S., 1987)

W stanie biologicznym „głównymi wrotami, przez które szkodliwe czynniki oddziaływają na organizm, jest skóra oraz jama ustna i przewody nosowe” (Tamże, s. 59). Objawem stresu biologicznego jest ból.



- Stres psychiczny powstaje „w wyniku zaistnienia określonej sytuacji, zagrażającej naszemu spokojowi i równowadze psychicznej, zmuszającej nas do zmiany zachowani, w celu dostosowania się do tej sytuacji lub przeciwstawienia się jej” (Tamże, s. 60).

- Stres emocjonalny występuje „ze zderzenia procesów nadmiernego pobudzenia i hamowania.
Zaburzenie równowagi między procesem pobudzania i hamowania oraz przeciążenia układu nerwowego zbyt silnymi bodźcami jest trudne do opanowania, uniemożliwia zaspokojenie ujawnionych potrzeb i prowadzi do frustracji” (Tamże, s. 61).

- Stres moralny (psychospołeczny) jest związany ze strukturą życia społecznego i z oceną naszego postępowania w aspekcie estetycznym” (Tamże). Każdy człowiek w swoim życiu kieruje się określonymi normami etycznymi, przyjaźnią, uczciwością - jednym słowem uczuciami według ustalonych i powszechnie przyjętych wartości w danym społeczeństwie.

- Stres przewlekły (dystres) - „negatywny długotrwały stres zakłócający równowagę psychofizyczną, obniżający jakość działania, czasami prowadzący do chorób psychosomatycznych” (Wróblewski J., 1997, s. 116).

- Stres krótkotrwały (eustres) - (dobry stres) - „lekki przyjemny stres, pozytywny wręcz nieodzowny poziom pobudzania potrzeby do działania zdrowego organizmu. Znaczenie eustresu można zrozumieć lepiej, gdy uświadomimy sobie jak smutne i samotne może być życie ludzi bez pracy, stałych zajęć, bez partnera czy rodziny i przyjaciół nie mają oni żadnych bodźców do zrozumienia się z otaczającym światem. Temu psychofizycznemu otępieniu może pomóc pobudzający eustres” (Tamże).
Zadziwiające jest to, że czasami to, co dla jednych jest pobudzającym do działania eustresem, dla drugich może być niepokojącym dystresem. Te dwa typy reakcji różni jedynie proces uczenia się. Na większość bodźców ludzie uczą się reagować. Dlatego nie ma możliwości jednoznacznego zdefiniowania czynności stresujących. Jeśli człowiekowi uda się nauczyć rozpoznawać wszystkie negatywne bodźce, będzie mógł zmienić swoje postępowanie. Sytuacje stresowe są w życiu każdego, ale jedne trwają krótko i przeszkadzają w niewielkim stopniu lub giną, to inne pojawiają się wciąż na nowo i towarzyszą człowiekowi nieustannie.
W sytuacjach stresowych najważniejsze jest, aby nauczyć się radzić z bodźcami, które docierają do organizmu. Dla dobrego samopoczucia ważna jest równowaga zapadająca między sytuacją napięcia i odprężenia. Kto nauczy się rozpoznawać bodźce negatywne, będzie umiał je nie tyle likwidować, bo tego się nie da, co łagodzić ich skutki w momencie ich pojawienia się.


Każdy powinien poznać i wykorzystać swoją indywidualną, optymalną równowagę między eustresem a dystresem.

CZYNNIKI WARUNKUJĄCE ODPORNOŚĆ NA SYTUACJE STRESOWE.

Nie od razu człowiek ulega destrukcji pod wpływem sytuacji stresowej, ale podejmuje działania (czynności) które mają doprowadzić do pokonania przeszkody. Dotychczasowe badania nad zachowaniem ludzi w sytuacjach stresu pozwoliły na wyodrębnienie następujących faz :

1. Faza instrumentalna - w tej fazie powinniśmy zaktywizować wszystkie swoje możliwości fizyczne, intelektualne następnie dokonać próby pokonania przeszkody wprost i osiągnąć zamierzony cel. Można powiedzieć że, poziom funkcjonowania intelektualnego w tej fazie jest optymalny, myślenie, koncentracja, przypominanie polega na właściwym, normalnym poziomie. Nie obserwujemy również negatywnych emocji (lęk gniew). Również czynności motoryczne nie ulegają obniżeniu.

Obejście przeszkody - gdy nie możemy pokonać przeszkody wprost należy starać się ją ominąć.

Cel zastępczy - cel czasowo nas satysfakcjonujący.

2. Faza krytyczna (rozstrojenia) w związku z utrzymującą się sytuacją stresową mimo pełnej mobilizacji narastają negatywne emocje (lęk, gniew) i one obniżają poziom funkcjonowania intelektualnego i motorycznego. Dlatego popełniamy coraz więcej błędów pomyłek niewłaściwej reakcji, pojawia się również tendencja do oczekiwania pomocy z zewnątrz.

3. Faza stosowania przez jednostkę mechanizmów obronnych przed stresem (wyczerpanie). W tej fazie w związku z utrzymującą się sytuacją stresową następuje dalszy wzrost negatywnych emocji (lęku, gniewu, zazdrości), pod ich wpływem jednostka rezygnuje z osiągnięcia zamierzonego celu i podejmuje takie czynności które mają spowodować redukcję, obniżenie wewnętrznego niepokoju. Jednocześnie stara się utrzymać pozytywną opinię innych osób o własnej osobie.

Wyróżnić można następujące reakcje obronne na stres psychologiczny :

Ad 1.3 Osobliwości psychologiczne utrudniające proces rozwiązywania problemów

OSOBLIWOŚCI PSYCHOLOGICZNE UTRUDNIAJĄCE PROCES ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW.

W procesie rozwiązywania problemów powstaje szereg zjawisk
o charakterze emocjonalnym, które utrudniają bądź uniemożliwiają rozwiązywanie problemów:

1/ efekt emocjonalny zwany też tendencyjnością emocjonalną. Polega on na tym, że jednostka po wyprodukowaniu I-go pomysłu, hipotezy wykazuje wobec nich „ojcowski afekt”. Oznacza to, że powstaje silny związek emocjonalny pomiędzy twórcą pomysłu a pomysłem. Dlatego chcemy utrzymać ten I-szy pomysł jako poprawne i ostateczne rozwiązanie. Dlatego poszukujemy tylko takich informacji, które potwierdzałyby ten I-szy pomysł jako ostateczne rozwiązanie. Odrzucamy natomiast wszystkie informacje zaprzeczające temu pomysłowi. Jeżeli otrzymujemy zaprzeczające informacje, to wówczas stosujemy tzw. mechanizm obronny tzn. tak zniekształcamy te informacje czy błędnie interpretujemy, że ostatecznie w naszym przekonaniu potwierdzają nasz I-szy pomysł.

2/ błędne nastawienia - stosunkowo często w toku rozwiązywania problemów przyjmujemy tylko jeden kierunek rozwiązania. Wydaje się nam, jesteśmy niemal przekonani, że w przyjętym kierunku uzyskamy rozwiązanie. Dlatego powtarzamy te same czynności, mimo że nie doprowadzają do celu, do rozwiązania. Zdaniem psychologów możemy uwolnić się od tego błędnego nastawienia poprzez okresowe zaprzestanie rozwiązania. Pozwoli to na spojrzenie na problem z zupełnie innego punktu widzenia.

3/ fiksacja funkcjonalna polega na tym, że jednostka nie potrafi posłużyć się, zastosować przedmiotów codziennego użytku do rozwiązywania różnych sytuacji czy problemów, ale w sposób nie zgodny z ich podstawową funkcją.

Obserwujemy uzależnienie sposobu myślenia od podstawowej funkcji przedmiotu.

FAZY ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW.

W procesie rozwiązywania problemów wyróżnić można następujące etapy :

1/ dostrzeżenie problemu - polega ono na uświadomieniu sobie, że posiadane umiejętności czy wiadomości nie wystarczają ażebyśmy stosując je rozwiązali daną sytuację. Powoduje to stan wewnętrznego napięcia ale nasilenie stresu jest stosunkowo korzystne, motywuje do podejmowania prób rozwiązania,

2/ analiza sytuacji problemowej - w fazie tej powinniśmy ustalić jakie informacje zawarte w danym zadaniu mogą być wykorzystane do jego rozwiązania . Należy tu określić jakie umiejętności przez nas posiadane będą mogły być wykorzystane w procesie rozwiązywania problemu. Ponadto powinniśmy w sposób jasny, jednoznaczny określić czego chcemy,

3/ wytwarzanie pomysłów rozwiązania problemu czyli produkowanie pomysłów, hipotez, przypuszczeń i jak rozwiązać daną sytuację.

4/ weryfikacja czyli sprawdzenie wytworzonych pomysłów i próba ostatecznego rozwiązania problemów.

RODZAJE SYTUACJI TRUDNYCH.

Wg. Janusza Reykowsiego należy wziąć pod uwagę następujące czynniki żeby stwierdzić, czy sytuacja jest trudna dla jednostki:

  1. stopień trudności zadania które jednostka podejmuje,

  2. możliwości fizyczne i intelektualne jednostki w zakresie realizacji tych zadań,

  3. warunki zewnętrzne, w których przebiega realizacja zadań.

Jeżeli zadania przekraczają możliwości jednostki fizycznie, psychicznie bądź ich realizacja odbywa się w warunkach ekstremalnych to wówczas mówimy, że jednostka znajduje się w sytuacji trudnej.

Wyżej wymieniony autor wyodrębnia następujące sytuacje trudne:

1. ZAGROŻENIE - jest to sytuacja, w której istnieje znaczne prawdopodobieństwo utraty cennych wartości materialnych, moralnych itp.

  1. PRZECIĄŻENIA - jest to sytuacja w której jednostka realizuje zadanie na granicy swoich możliwości fizycznych i psychicznych. Powoduje to stan zmęczenia, znużenia oraz tendencję do opuszczania sytuacji, nawet gdy cel nie został osiągnięty.

  2. ZAKŁÓCENIA - w toku wykonywania różnych czynności pojawiają się w sposób nieoczekiwany różne przeszkody, bariery, które utrudniają lub uniemożliwiają kontynuowanie czynności. Przeszkody te mogą mieć charakter fizyczny, bądź psychiczny (intelektualny) np. brak informacji. Zakłócenie może być również spowodowane koniecznością wykonania zadania w czasie krótszym niż uprzednio planowano.

  3. DEPRYWACJE - są to sytuacje, w których jednostka ma znaczne ograniczone możliwości zaspokojenia podstawowych potrzeb. Wyróżnia się tzw:

Ad. 1.4 Psychologiczna sylwetka młodzieży

MŁODZIEŻ W OKRESIE DORASTANIA - CHARAKTERYSTYKA PSYCHOLOGICZNA

W tym okresie u jednostki zaczyna się rozwijać zdolność spostrzegania zjawisk w różnoraki sposób; potrafi ona patrzeć na pewne sprawy z punktu widzenia innej osoby, zachowywać się różnie w różnych sytuacjach, zgodnie z tym, co wydaje się odpowiednie. Odgrywając te różnorodne role, dana osoba musi rozwijać zintegrowane poczucie swej własnej tożsa­mości jako odrębnej od wszystkich innych, lecz spójnej i możliwej dla niej do zaakceptowania. Jeśli nie dokona się taka "integracja" tożsamości, to pojawia się następująca alternatywa: albo dana jednostka nie wie, kim właściwie jest, albo też przybiera "negatywną tożsamość" - jakąś rolę społecznie nieakceptowaną, jak na przykład "dziwaka ­narkomana" lub też "błazna klasowego".

Wiek dorastania stanowi szczególny okres w życiu człowieka, oddziela on dzieciństwo od dorosłości. Obejmuje okres od 11, 12 do 17, 18 roku życia. W stosunkowo krótkim czasie zachodzą radykalne zmiany w organizmie i życiu psychicznym jednostki, które umożliwiają spełnienie zadań człowieka, dorosłego tzn. zadań prokreacyjnych oraz społeczno zawodowych. Zmiany fizjologiczne i psychologiczne zachodzą stosunkowo szybko i są dostrzegalne zarówno przez samego dorastającego jak i otoczenie społeczne.

Wymaga to od osób dorosłych (nauczycieli, rodziców), zmiany czy modyfikacji dotychczasowego oddziaływania wychowawczego. Okres dorastania obejmuje całokształt życia psychicznego przy czym poszczególne cechy czy dyspozycje psychiczne nie rozwijają się w jednakowym tempie.

W pierwszej fazie 11 - 15 lat, obserwujemy przede wszystkim zmiany anatomiczno- fizjologiczne i na tym tle różnego rodzaju zaburzenia głównie w sferze emocjonalnej.

Druga faza 16 - 18 lat, obserwujemy wyraźną stabilizację życia emocjonalnego.

W literaturze spotykamy różnego rodzaju klasyfikacje i podziały wieku dorastania. Np. Stefan Daley wyodrębnia następujące fazy:

1. Przed pokwitanie 10 - 12 roku życia - charakterystyczne dla tej fazy jest tzw. skok pokwitaniowy. Uwidacznia się on znacznym przyrostem wysokości i wagi ciała oraz rozrostem innych narządów organizmu. Obserwujemy dysproporcje w budowie ciała (duży nos, duże ręce).

2. Pokwitanie (faza pubertalna pubertus - sex), obejmuje zakres 13 -17 roku życia. Charakterystyczna jest aktywizacja układu endokrynologicznego i dojrzewanie płciowe.

3. Adolescencja - wiek młodzieńczy 18, 18 - 23, 24.

Nieco inną klasyfikację przedstawia Elizabetch Churlock, która różnicuje ten okres ze względu na płeć i wyróżnia fazy:

  1. Predolescencja - u dziewcząt 10 - 11 u chłopców 11 - 13 roku życia.

  2. Wczesna odolescencja - u dziewcząt 12 - 16 u chłopców 14 - 17 roku życia.

  3. Późna odolescencja - u dziewcząt 17 - 20 u chłopców 18 - 23 roku życia.

PODSTAWOWE TRUDNOŚCI I KONFLIKTY MŁODZIEŻY W WIEKU DORASTANIA

Wydzielane hormony przez gruczoły płciowe powodują powstawanie tzw. trzeciorzędnych cech płciowych a mianowicie owłosienia, mutacji głosu, menstruacji. Ważnym aspektem rozwoju w okresie dorastania jest kształtowanie się dojrzałości emocjonalnej. Wyróżnić tu można następujące charakterystyczne cechy życia emocjonalnego.

1. Znaczna siła i intensywność przeżyć emocjonalnych, niejednokrotnie mają one charakter afektu (silnego wzburzenia emocjonalnego), które ogranicza kontrolę zachowania przez świadomość. Te silne emocje znajdują wyraz w słownictwie dorastającej młodzieży (np. pęknę ze śmiechu, szaleję z radości).

2. Labilność (zmienność emocjonalna), obserwuje się fluktuację stanów emocjonalnych. W tej samej sytuacji następuje przejście od radości, zadowolenia, uśmiechu do stanu apatii, smutku czy depresji.

3. Ambiwalencja - polega na jednoczesnym przeżywaniu sprzecznych emocji wobec tego samego obiektu

4. Bezprzedmiotowość emocji - stany emocjonalne pozytywne bądź negatywne pojawiają się bez wyraźnych przyczyn zewnętrznych czy powodów. Dorastający nie uświadamiają sobie dlaczego w danej chwili jest im smutno albo wesoło.

5. Stany nieuzasadnionej melancholii (zwłaszcza u dziewcząt).

WPŁYW CECH TEMPERAMENTALNYCH NA ZACHOWANIE MŁODEGO CZŁOWIEKA W SYTUACJACH TRUDNYCH

Typ temperamentu ma również wpływ na zachowanie ucznia w sytuacjach trudnych. Na jego zachowanie po otrzymaniu negatywnej oceny, krytyki.

Typy silne (choleryk sangwinik) na negatywną ocenę reagują:

  1. Zachowaniem agresywnym przerzucając swoje niepowodzenie na nauczyciela/egzaminatora;

  2. Podkreślają swoją gotowość do wykonania zadania, ale z powodów czynników obiektywnych nie mogli je zrealizować.

  3. Stosukowo często typy te pod wpływem negatywnej oceny zmieniają dotychczasowy niewłaściwy sposób zachowania.

Typy słabe (melancholicy) na negatywną ocenę reagują hamowaniem obronnym przerzucają odpowiedzialność za swoje niepowodzenia na własną osobę i reagują płaczem, rezygnacją,ucieczką.

PSYCHOLOGIA MŁODEGO KIEROWCY

Naukowcy wyróżnili cztery przyczyny skłonności młodych kierowców do wypadków mogące określać „syndrom młodego kierowcy”.

Młodzi kierowcy, częściej niż inni, akceptują i podejmują wysokie ryzyko związane z niebezpiecznymi zachowaniami na drodze, często wręcz poszukują zagrożenia. Wynika to z chęci współzawodnictwa, pokazania się, poszukiwania wrażeń, imponowania rówieśnikom.

Ad.2 Psychologiczne aspekty przygotowania i przeprowadzania egzaminu:

Zasady efektywnej komunikacji

Umiejętne porozumiewanie się często decyduje o sukcesie ucznia i nauczyciela zarówno w szkole, jak też w życiu zawodowym i społecznym. Komunikując się zdobywany i przekazujemy wiedzę na określony temat, wyrażamy swoje opinie i emocje, nawiązujemy kontakt z otoczeniem. Prawidłowa komunikacja wzmacnia związki między ludźmi, sprzyja nawiązywaniu przyjaźni, podejmowaniu współpracy, buduje zaufanie i poczucie bezpieczeństwa. Ważnym jej elementem jest umiejętność słuchania. Jest kluczem w dobrym nawiązywaniu kontaktów pomiędzy uczniem a nauczycielem. Ułatwia uczniom przyswajanie wiedzy. Brak umiejętności porozumiewania się może prowadzić do poczucia niższej wartości, zniechęcenia. Może wyzwalać agresję, a nawet chęć odwetu na innych za własne niepowodzenia (zwłaszcza u młodzieży). Negatywnie wpływa na wyniki nauczania ucznia i nauczyciela oraz wychowania ucznia, dlatego stanowi bardzo istotną rolę w procesie kształcenia, uczenia się i wychowania.


Efektywność w komunikacji podnosi znajomość następujących zagadnień:
1) poznanie rodzajów komunikacji
2) poznanie dodatnich wpływów na komunikację
3) poznanie ujemnych wpływów na komunikację
4) poznanie komunikatu "ja"
5) zalety dobrej komunikacji
6) wady w komunikowaniu się
7) techniki skutecznej i asertywnej komunikacji
8) sztuka skutecznego motywowania

Definicja komunikacji:

Komunikacja (porozumiewanie się) to bezpośrednie lub pośrednie przekazywanie informacji. Bezpośredni przekaz informacji to słowny przekaz , w którym następuje bezpośredni kontakt ze słuchającym nas odbiorcą, zaś pośredni przekaz informacji to przekaz informacji, gdzie nie następuje bezpośredni kontakt ze słuchającym nas odbiorcą, np. czytanie książki, prasy, oglądanie telewizji, itp.

Komunikacja polega na wypowiedzeniu myśli przez nadawcę, zaś odbiorca słucha i rozszyfrowuje przekaz, aby upewnić się czy dobrze zrozumiał parafrazuje, czyli zamyka cykl komunikacyjny, mówiąc np. "z tego, co mówisz wynika, że..."
Parafraza jest powtórzeniem, streszczeniem najważniejszych informacji z wypowiedzi rozmówcy. Stosując parafrazę pokazujemy, że słuchamy z uwagą, sprawdzamy, czy rzeczywiście dobrze rozumiemy i mamy możliwość skoncentrowania się na najbardziej interesujących nas tematach oraz pokierowania rozmową.

0x01 graphic

Proces komunikacji rozpoczyna się, gdy nadawca wyraża słowami jakąś swoją ideę (myśl, uczucie, zamiar itd.), czyli „koduje” komunikat. Kodowanie jest więc ujęciem myśli w języku. Ażeby komunikat dotarł od nadawcy do odbiorcy, potrzebny jest tzw. Kanał komunikacyjny (droga przekazu). Nośnikiem komunikatów mogą być słowa (pisane, mówione) - mówimy wtedy o komunikacji werbalnej.

0x08 graphic

Podział komunikacji:

  1. słowna (komunikacja werbalna)

  • pozasłowna