Koncepcja filozoficzna - wspólny zespół poglądów na daną problematykę, na zagadnienie
Szkoła filozoficzna - mówi się o tym jak jest jakiś jej twórca lub założyciel a później następuje dalsza kontynuacja
Kierunki filozoficzne - stosuje się podobną metodę filozofowania i podobną problematykę
Typy filozofii - np. filozofia języka (analityczna)
Koncepcje filozofii - pogląd na samą filozofię
metafizyka lub ontologia - ogólna nauka o wszystkim co istnieje :człowiek → antropologia
bóg → teologia
przyroda → kosmologia
dusza → psychologia
epistemologia - ogólna nauka o poznaniu: chodzi o poznawanie
aksjologia - ogólna nauka o wartościach : wartości związane z dobrem → etyka
wartości związane z pięknem → estetyka
wartości związane z działaniem → prakseologia (Kotarbiński - nauka o sprawnym działaniu: skuteczne, sprawne
KOSMOLOGIA (filozofia przyrody)
Koncepcje filozofii przyrody:
ogólna koncepcja przyrody, korzystająca z wyników nauk szczegółowych, empirycznych (biologia, fizyka)
tak samo twierdzili:
Albert Einstein
N. Bohr
I. Prigoin
Jaki jest charakter zmian zachodzących w przyrodzie. Czy to co się zdarza jest przypadkowe czy jakoś uporządkowane
KOSMO → ład
Zwolennicy determinizmu uważają, że zdarzenia nie są przypadkowe są zdeterminowane → musi być tak, a nie inaczej.
Pogląd przeciwny → indeterminizm
Jeśli ktoś jest zwolennikiem determinizmu a uważa, że zdarzenia są przypadkowe musi podać źródła zdeterminowania
Kauzalizm - źródłem zdeterminowania są oddziaływania przyczynowe
Finalizm - pogląd przeciwny: to co się zdarza jest określone przez przyszłe cele
monizm materialistyczny: od tej koncepcji zaczęła się filozofia
początki filozofii zaczęły się od Talesa (był 1-wszym filozofem), dobrze sformułował pytanie oraz szukał na nie odpowiedzi. On nie nazywał siebie filozofem. Podobno jako pierwszy użył go Pitagoras. Mówił on, że: „mądrość jest sprawą boską, a ludzie mogą być tylko miłośnikami wiedzy, bo nigdy jej nie osiągną”. Tales porównał arche do jednego z żywiołów, do wody. Mówił, że arche świata to woda. Mówił, że świat to zmieszane żywioły w odpowiednich proporcjach. Wg niego gdy nie było jeszcze przyrody była woda. Żywioły mogą się nawzajem przekształcać z gęstszych w bardziej rzadkie. HILOZOIZM nazwa jest skutkiem połączenia dwóch terminów greckich, hilos - materia, zoizm - życie. Filozofowie twierdzą, że materia nosi cechy pewnych istot żywych, tzn. materia jest obdarzona siłą, energią, zdolnością do przekształcania się w inne formy. Z podstawowych form wytwarzały się bardziej skomplikowane. Grupę pierwszych filozofów, którą stworzył Tales to grupa ze szkoły Jońskich Filozofów Przyrody. Nazwa pochodzi od miejsca, gdzie powstała ta szkoła, w Joni - wschodnia kolonia grecka. Ich poglądy w późniejszych dziejach były różne. I tak:
KSENOFANES utożsamił arche świata z ziemią. Uzasadniał swą wypowiedź, iż w ziemi jest wszystko zakorzenione.
ANAKSYMENES obrał kolejną możliwość, że arche świata to powietrze, powoływał się na to, iż żeby żyć trzeba oddychać i ono istnieje w ilości nieskończonej.
HERAKLIT on głosił, że arche świata to ogień. Mówił, że ogień jest niestały tak jak powstanie przyrody.
ANAKSYMANDER Twierdził, że skoro żywioły są równoważne to nie ma podstaw by jeden z nich wyróżniać i nazywać arche. Arche to coś wcześniejszego od żywiołów, to coś z czego wyłoniły się żywioły, ich mieszaniny, przyroda. To pewien rodzaj pramaterii, której nie da się obserwować. Jej własności da się wywnioskować na podstawie własności przyrody. Rozwój przyrody jest nieograniczony, ciągły, a wobec tego pramateria musi być pod względem ilościowym nieskończony. Po drugie pramateria jest całkowicie odmienna od materii zbudowanej z żywiołów ponieważ materia obserwowane - zbudowana z żywiołów - posiada własności jakościowe (kształt, zapach, barwę itp.) wobec tego pramateria jest nieokreślona pod względem jakościowym. „Apeiron” - (gr.) bezkres to wg Anaksymandera arche świata.
EMPEDOKLES mówi, że arche świata to żywioły świata. Jako pierwszy dopuścił mnogość. Hilozoizm wg niego to nie prawda, żywioły wg swej natury są bierne. Rozwój jest dzięki siłom poruszającym żywioły. On mówi o dwóch siłach: sile budującej - podobne rzeczy łączą się z podobnymi i tworzą się złożone twory oraz siła niszcząca - burząca. Rozwój przyrody to ścieranie się tych dwóch sił. Tendencje rozwojowe zależą od tego, która siła przeważa. W rozwoju przyrody powtarzają się odwiecznie dwie fazy: okres siły budującej to rozwój, ale tylko do punktu siły burzącej, wtedy nastaje regres - cofanie się. Przyroda wg niego jest odwieczna i pulsująca.
ANAKSAGORAS u poprzednich filozofów rzeczy są mieszaniną żywiołów. On jako pierwszy odrzucił założenie powyższe. Obserwowanej w przyrodzie różnorodności nie da się wytłumaczyć jako skutek mieszania 4 żywiołów. Przyjął tezę bardzo skrajną: ogłosił, że żadnej nowej jakości nie da się uzyskać w skutek mieszania jakości dotychczasowych. Trzeba zatem przyjąć, że każda spośród dotychczasowych w świecie jakości jest reprezentowana w sposób elementarny. Mówił, że ponieważ jakości jest nieskończenie wiele to arche świata to nieskończona ilość elementarnych jakości. W tej tezie doszedł do infinizmu - pojęcie nieskończoności. Twierdzi, że każda rzecz jest złożeniem wszystkich tych nieskończenie wielu jakości. W rzeczach postrzegamy tylko elementy przeważające. Zmysły nie nadążają za coraz mniejszymi materiami. Istnieje bowiem próg postrzegania. „W każdej rzeczy jest część każdej innej” - to jego slogan dotyczący jakości podstawowej i jakości złożonej. INKWINIZM - to jego teoria. Twierdził również, że materia jest bierna nie posiada ruchu.
DEMOKRYT - był twórcą, tzw. atomizmu, „Cokolwiek istnieje składa się z mnogości materialnych, niepodzielnych cząstek”.
„atomos” - niepodzielny z greckiego
Demokryt głosi odmianę determinizmu zwaną kauzalizmem. Powodem determinowania są oddziaływania przyczynowe, „kauza” - przyczyna (łac.)
Finalizm (łac.) „finiz” - cel, to pogląd, że zdarzenia aktualne są określone przez przyszłe cele. Teraźniejszość jest określona przez przyszłość. W pewnych dyscyplinach finalizm jest już odrzucany (np. biologia).
Demokryt sformułował program przyczynowej nauki. Należy wyjaśniać zjawiska, wskazując na ich materialne, bezpośrednie przyczyny przeszłe. Nie szukać powodów niematerialnych, przyczyn ostatecznych, przyczyn przeszłych.
Arystoteles - to co się zdarza jest określone przez zespół przyczyn
2 przeszłe i 2 przyszłe:
STOICY (tylko filozofia przyrody)
Szkoła filozoficzna, twórca Zenon z Kition (na Cyprze)
Ogłosili, że istnieje tylko materia (2 rodzaje materii)
bierna (tylko tworzywo, bezwładna masa)
czynna PNEUMA (duch, tchnienie, rodzaj energii) przypisywali tej pneumie nadzwyczajne właściwości, przenikliwe. Ona jest źródłem ruchu, zmian życia, dzięki niej przyroda wyłoniła się z materii biernej. Obserwowane w przyrodzie zjawisko świadczy o tym, że pneuma ma zdolności do działania celowego, rozumnego, nieprzypadkowego. Dzięki niej świat powstał, rozwija się w sposób celowy, ona również decyduje o losach przyrody. Pneuma jest natury boskiej. Ponieważ wypełnia wszystko, więc wszystko jest natury boskiej: PANTEIZM (pogląd, że wszystko jest natury boskiej), „teos” - bóg
W rzeczach martwych przejawia się jako ich własności. Wyższy przejaw pneumy to dusza roślin, natura zwierząt, pneuma przejawia się jako rozum.
Przyroda jako całość jest jednorodna, cokolwiek istnieje jest porcją materii biernej uformowanej przez pneumę. Przyroda przypomina organizm działający celowo, rozumny. Cokolwiek istnieje w przyrodzie da się ułożyć w łańcuch o rosnącej doskonałości.
MATERIALIZM - pojawia się w nurcie arystotelizmu (IV w. Przed Chrystusem)
aleksandryizm (najwybitniejszy Dawid z Dinaut, Aleksander z Afrodyzji)
aweroizm łaciński (Sejer z Arabantu, najpierw rozwinął się u Arabów)
Twierdzenie Arystotelesa i Dawida
Materia pierwotna jest odwieczna (czyli nie została stworzona), jest podłożem wszystkiego, co istnieje, dzięki niej powstała przyroda.
Twierdzenie Dawida
Materia pierwotna pełni takie same funkcje jaki są przypisywane Bogu. Materia pierwotna to inna nazwa Boga. Skoro najwyższy byt duchowy jest materialny, to tym bardziej materialne są również niższe byty duchowe (dusze indywidualne).
Dwa nurty, odmiany:
magiczna filozofia przyrody: celem było opanowanie przyrody, szukali kamienia filozoficznego, były eliksiry młodości, przepowiednie Parcelcjusza
odmiana teoretyczna: chodziło o zrozumienie przyrody, poznanie zachodzących zmian w przyrodzie - B. Telesio (XVI w.): chciał wyjaśnić proces postrzegania, intrygowało go widzenie, dlaczego widzimy jakiś przedmiot? Początkowo chciał ten proces wyjaśnić w ramach dualizmu, lecz dostrzegł trudność w postaci pytania: W jaki sposób ruchy dokonujące się w materii zewnętrznej są przenoszone w obszar duszy? - ponieważ o duszy mówi się, że znajdują się poza przestrzenią. Cały ten proces dokonuje się w jednej sferze, tzn. materialne. Wobec tego dusza nie jest odrębną substancją (w sensie filozoficznym), lecz jest odrębnym rodzajem materii, czyli są 2 rodzaje materii (zwykła i duchowa) - podobnie jak u Dawida.
Mechanicyzm -XVII w. Tomas Hobbes -to pogląd, że działanie układów jest poparte na ruchach dokonujących się w częściach, elementach układu. Dotyczy to nie tylko układów fizycznych lecz również układów organicznych a nawet społecznych.
Działanie wszystkich układów da się wyjaśnić prawami mechaniki (która te ruchy opisuje)
Człowiek to jedynie skomplikowany mechanizm (maszyna). To co nazywamy duszą jest jedynie funkcją mózgu (materialnego)
Życie jest ciągiem ruchów mechanicznych dokonujących się w organizmach. Aby poznać naturę człowieka, należy wykryć zasady działania maszyn ludzkich
Już teraz widać, że podstawową zasadą działania maszyny ludzkiej jest zasada korzyści własnej (zasada egoizmu)
Każdy człowiek z natury jest egoistą (każdy się takim rodzi). Tłumaczył, że ten naturalny egoizm najbardziej widoczny jest w społecznościach pierwotnych. W takich społecznościach obowiązuje tylko jedna subiektywna miara dobra i zła. To jest dobre, co jest dobre dla mnie - to prowadzi do konfliktu
Mówi także o niedogodnościach, aby im zapobiegać były zawierane umowy społeczne (pewne normy społeczne) - dają poczucie bezpieczeństwa, spokój, ład, porządek. Dopiero stopniowo powstały normy życia społecznego - Długi proces ewolucji społecznej!!
Z czasem wyłania się społeczność państwowa. Państwo jest tworem konwencjonalnym (umowny). Zasady ustroju państwa można zmieniać. Należy się przy tym wzorować na dobrze działających mechanizmach - gdzie części niższe są podporządkowane częściom wyższym, a wszystkie są podporządkowane centrum sterującemu. Dlatego wzorcem dla państwa jest monarchia absolutna (która skupia władzę: ustawodawczą, wykonawczą, sądowniczą). Tylko w takim państwie da się kierować społecznością egoistyczną (złożoną z egoizmów).
Materializm - szczególną popularność zdobył w XVIII w. we Francji (czas Oświecenia). W mniejszym stopniu na wyspach Brytyjskich.
Główne hasła:
PODNOSZENIE OŚWIATY, POPULARYZACJA WIEDZY
Wolter - czerpał od L. Metlrie
Doszedł do wniosku, że człowiek jest bytem na wskroś cielesnym, cielesna jest również dusza, a świadczy o tym jej podwójna zależność od ciała:
dusza jest zależna od ciała własnego
dusza jest również zależna od ciał zewnętrznych: treść przeżyć psychicznych jest określona przez własności obiektywnych ciał (obrazy świata).
Dusza jest szczególnego rodzaju materią. Materia psychiczna jest niewidoczna, przenikliwa, wypełnia wszystkie ciała organiczne. Z tego wynika, że każdy organizm ma jakieś własności psychiczne.
Inny ośrodek materializmu francuskiego
Szkoła ideologów XVIII w. idea - przedstawienie psychiczne
Doszli do wniosku, że podstawę procesów fizycznych stanowią tak zwane przebiegi mózgowe. Są one natury fizjologicznej. Ponieważ fizjologia jest dziełem zoologii, w tym ujęciu dziełem zoologii staje się również psychologia. W tą samą stronę szły wyjaśnienia filozoficzne fizjologów (pocz. XIX w.).
Vogt, Maleschot, Buchner - podstawę procesów psychicznych stanowią reakcje chemiczne zachodzące w mózgu. Wierzyli, że przyszła chemia dostarczy pełnego opisu tych reakcji. Podstawę reakcji dają związki fosforu - „Nie ma myślenia bez fosforu”. Myśl jest wydzieliną mózgu. Myśl pozostaje w takiej relacji do mózgu jak żółć do wątroby, a mocz u nerek.
ENCYKLOPEDYŚCI
Nazwa pochodzi stąd, że byli twórcami encyklopedii:
Tworzenie krótkich haseł
Bez ich wiedzy oświeceniowej nie doszłoby do rewolucji
Najpopularniejszy był J. Holbach - uporządkował system, podał definicję materii. Materią jest wszystko, co istnieje obiektywnie, realnie i dane jest w doświadczeniu zmysłowym. Głosił ścisły determinizm w wersji kauzalizmu. Łączył ten determinizm z tezą o odpowiedzialność za czyny i uzasadniał wymierzanie sprawiedliwości. W świetle koncepcji wolnej woli kara jest jedynie zemstą za popełnione czyny.
Dochodzi tu dodatkowe uzasadnienie: kara teraz wykonywana znajdzie się pośród czynników determinujących przyszłe decyzje, będą sprzyjały przyszłym decyzjom społecznie korzystnym.
Pierwsza połowa XIX w. Ludwik Feuerbach - nazywany wiekiem ewolucjonizmu. Głosił materialzm połączony z naturalizmem. Istnieje tylko przyroda, częścią przyrody jest człowiek. Przyroda w swojej osnowie, postawie jest materialna. Duch wywodzi się z materii. Świadomość powstała na późnym etapie w rozwoju materii. Człowiek jest jedynie wytworem przyrody. Lecz najdoskonalszym. Ponieważ nie istnieje nic poza przyrodą, więc człowiek jest bytem najwyższym. Człowiek zajmuje miejsce Boga. Dlatego Bogiem dla człowieka powinien być drugi człowiek. Sformułował naturalistyczną teorię religii i naturalistyczna teorię etyki. Dobre jest to, co naturalne, złe jest to, co sztuczne. Również człowiek z natury swej jest dobry. Natura ludzka jest harmonijnie skomponowana. Naturalny jest egoizm lecz ta postawa jest zrównoważona przez altruizm. Skłonności przywódcze (indywidualizm) ma skłonność do życia w grupie w społeczności. Dlatego możemy śmiało iść za swoimi naturalnymi słabościami, potrzebami, popędami, skłonnościami - pod warunkiem, że rozwiniemy je po równo (nie pójdziemy tylko za jednym). W przypadku kolizji z zewnętrznymi normami należy odrzucić to, co sztuczne (czyli złe), czyli odrzucić konwencje, normy. Można zachować tylko normy, które mają racjonalne uzasadnienie. Teoria Feuerbacha dotyczyła wszystkich norm, w szczególności normy, prawa religijne.
Naturalistyczna teoria religijna: religia pozwala zaspokoić wiele naturalnych potrzeb (np. miłości, akceptacji, bezpieczeństwa, sprawiedliwości), dlatego religia od zawsze towarzyszyła człowiekowi. Pełni tę korzystną funkcję mimo, że Bóg nie istnieje. Nie Bóg człowieka lecz człowiek stworzył Boga na swój obraz i podobieństwo.
MATERIALIZM MARKSISTOWSKI
Szkoła filozoficzna, twórca Karol Marks
Marksizm: to filozofia, na niej jest osadzona ekonomia, ideologia i teoria walki politycznej
Teoria przyrody (antologia) - połączenie materializmu i dialektyki (ogólna teoria rozwoju rzeczywistości i formułuje się w niej prawa rządzące rozwojem) - wywodzi się ze szkoły Hegla, zmarłego w 1-wszej połowie XIX w.
Materializm marksistowski: głosi się pierwszeństwo materii przed świadomością, w dwojakim sensie:
genetycznym: materia była wcześniej, z materii wywodzi się świadomość
aktualnym: świadomość jest jedynie procesem w mózgu, czyli nie ma mózgu nie ma świadomości
Przytacza się szereg argumentów na poparcie tej tezy. Są one czerpane z nauki. Przede wszystkim z fizyki (zasady zachowania ruchy, pędu, energii) oraz z biologii (teorie ewolucji, embriologia, genetyka, neurofizjologia).
Materialiści wierzą (są przekonani) w to, że całość życia psychicznego da się rozłożyć na poszczególne funkcje, a funkcje da się przyporządkować ośrodkom w mózgu.
MONIZM SPIRYTUALISTYCZNY
Twórca G. W. Leibniz XVII w. filozof Niemiecki. Był współtwórcą „Prawa ciągłości” - zgodnie z nim przeciwieństwa to szczególne przypadki czegoś ogólnego. W sposób ciągły da się przejść z jednej skrajności do drugiej, np.:
bezruch to krańcowa postać ruchu
punkt to skrajny przypadek powierzchni
nieświadomość to graniczny przypadek świadomości
prosta to graniczny przypadek krzywej
Zastosowanie w filozofii:
tworząc teorię substancji można wykorzystać fakt, że każdy podmiot poznający jest substancją
w drodze samopoznania trzeba wykryć własności podmiotu poznającego oraz korzystając z prawa ciągłości przypisać je innym substancjom choć nie w takim samym stopniu
gdy poznajemy podmiot, to uderza przede wszystkim niepowtarzalność, każda osoba jest osobliwa (indywidualna), każda substancja jest indywidualna, niepowtarzalna, stanowi integralną całość
atrybutem podmiotu poznającego jest świadomość, wobec tego świadomość jest atrybutem wszelkich innych substancji (w innym stopniu niż u człowieka)
Leibniz substancje nazywa monadami, stąd się wzięła monadologia. Pojęcie monady w filozofii odgrywa taką rolę jaką w fizyce pojęcie atomu, a w matematyce pojęcie punktu. Monady jako niepodzielne nie mogą być rozciągłe ponieważ to, co rozciągłe jest podzielne. Jako nie rozciągłe monady nie mogą być ciałami ponieważ ciała są rozciągłe. Czym są, jaka jest ich natura? - monady nie są cielesne, mają świadomość więc muszą być natury duchowej. Czym wobec tego są ciała? - ciała są jedynie relacjami między monadami. Jedna monada jawi się drugiej monadzie jako cielesna. Cielesność jest wtórna, zjawiskowa. To tylko zewnętrzny aspekt przyrody. Zjawiskami zajmuje się fizyka, natomiast substancjami (monadami) zajmuje się metafizyka. Zjawiska są uporządkowane przestrzennie i czasowo. Dlatego czas, przestrzeń, przyczyna, siła to podstawowe pojęcia w opisie zjawisk. Monady istnieją poza przestrzenią i czasem. Nie podlegają siłom ani oddziaływaniom.
G. Berkeley (J. Locke, D. Hume) XVIII w. w Anglii na Wyspach Brytyjskich, należał do przedstawicieli tzw. empiryzmu brytyjskiego, nazywa się ich analitykami (pytania epistemologiczne). Doszedł do spirytualizmu od strony epistemologii, głosił w niej sensualizm - to pogląd, że jedynym źródłem wiedzy wartościowej jest doświadczenie zmysłowe. Głosił sensualizm skrajny, dodawał bowiem, że naprawdę to tylko istniej, co jest poznawane zmysłowo, np. nie istnieją wielkości nieskończenie małe, nie istnieją bezwymiarowe punkty, nie istnieją siły, nie istnieje związek przyczynowy. Wszystkie takie pojęcia są to użyteczne fikcje - nic im w rzeczywistości nie odpowiada.
W czasach Berekley`a spierano się o sposób istnienia jakości i proponowano rozmaite kryteria odróżnienia jakości obiektywnych od subiektywnych. Barekley odrzucił wszystkie te kryteria i w ogóle próbę dzielenia na subiektywne i obiektywne. Występują one zawsze łącznie, dlatego wszystkie należą do tej samej kategorii. Podmiotowe uwarunkowania każdej jakości świadczą o tym, że wszystkie jakości są subiektywne. Skoro subiektywne są te jakości to ciała jako zespoły jakości zmysłowych również są subiektywne. Skoro subiektywne są ciała to przyroda jako ogół ciał również jest subiektywna. Świat jest jedynie wtórną i bardzo złożoną ideą jakości.
Co istnieje naprawdę?
naprawdę istnieje świadomość poznająca, „reszta” to idee, czyli przedstawienia psychiczne
Ciągłość istnienia świata jest zagwarantowana przez Boga.
Rozumowanie Berkeley`a ostatecznie prowadzi do tzw. solipsyzmu - to pogląd, że naprawdę istnieje jedna tylko jedyna substancja (tzn. moja własna świadomość).
MONIZMI IDEALISTYCZNY
Do monizmu takiego może doprowadzić Platona „Teoria wiedzy”. Platon był przekonany, że wiedza jest zawarta w pojęciach ogólnych. Np. geometria jest zawarta w pojęciach trójkąta, kwadratu, itp.; etyka (jako dobro, umiarkowanie), estetyka (piękno, harmonia). Platon postawił pytanie: Do czego odnoszą się te pojęcia ogólne? Doszedł do wniosku, że przedmiotem pojęć ogólnych nie mogą być konkrety (np. konkretny trójkąt, przypadek):
dlatego, że to co konkretne nieustannie się zmienia
treść pojęć (ogólnych) nigdy nie jest całkowicie spełniona (w tych konkretach), np. konkretne uczynki w pewnym tylko stopniu zbliżają się do pojęcia dobra.
Pojęcia te podnoszą się do obiektów idealnych czyli do idei. Idee tworzą odrębny świat, istnieją poza czasem i poza przestrzenią. Dzięki temu idee są niezmienne, są wieczne. W porównaniu z ideami rzeczy i w ogóle świat materialny jest mniej materialny, są jedynie niedoskonałymi kopiami idei.
Jeśli za byt prawdziwy uznaje się to, co nie może przestać być, to bytem prawdziwym są jedynie idee. O rzeczach można powiedzieć jedynie, że się stają (nie są).
Wizja przyrody Platona.
Przyroda nie istniej odwiecznie. Są 3 przyczyny:
materialna: to jest materia, nie została stworzona, istnieje odwiecznie
sprawcza: to boski budowniczy, który uformował (zbudował) świat realny, używając materii jako tworzywa, a świata idealnego jako wzorca
wzorcza: to jest ten świat idealny „demiur”
Zło istniejące w przyrodzie ma swoje źródło w materii, ale własności przyrody świadczą o tym, że w tym dziele kierował się ideą dobra. Idea ta zajmuje miejsce naczelne w hierarchii idei.
DUALIZM MATERIALISTYCZNO - SPIRYTUALISTYCZNY
Dualistyczną koncepcję przyrody sformułowali pitagorejczycy. Mówi się o szkole pitagorejskiej lub o związku pitagorejskim. Twórcą był Pitagoras. Związek ten wzorowany był na związkach religijnych (popularnych wówczas, VI w.p.n.e.). ok. 530 r.p.n.e. założył swój związek pitagorejski - od początku się wyróżniał od tych związków religijnych. Członków związku obowiązywały reguły, zasady etyczne (np. wegetarianizm), obok praktyk religijnych uznali pracę naukową. Miał również ambicje polityczne.
Poglądy pitagorejskie są mieszaniną:
wierzeń: dotyczyły duszy i wędrówki dusz. Dusza jest doskonalsza od ciała, jest od ciała niezależna, może istnieć po jego śmierci, wtórnie się wcielać, dusza jest wieczna. Ciało jest dla duszy więzieniem, ostatecznie dusza uwolni się z więzów ciała.
koncepcji filozoficznych: dotyczy przyrody. Usiłowali wykryć co jest źródłem harmonii obserwowanej w przyrodzie. W tym celu badali zjawisko harmonii w zakresie akustyki. Odkryli, że źródłem dźwięku jest ruch i wykryli matematyczne zależności między długością struny, częstotliwością drgań i wysokością dźwięku - opisywali to liczbowo. Za harmonią jest ukryta liczba, proporcje liczbowe. Liczba jest czynnikiem kształtującym, formującym. Oprócz liczby musi istnieć to, co jest kształtowane, formułowane. Tą drugą zasadą jest materia. Dwoista jest zatem zasada przyrody: materia oraz liczba (realna siła nadająca kształt, uporządkowaną harmonię).
poglądów naukowych: wprowadzili symbolikę liczbową, np. 7-miłość, 10-doskonałość wszechświata. Wyliczyli odległość planet (szacunki). Wysunęli hipotezę i dawali świadectwa o ruchu wirowym ziemi, wysunęli hipotezę o ruchu obiegowym ziemi.
hilemorfizm - hyle=materia, morfo=forma - to pogląd, że wszystko, co istnieje jest złożeniem materii oraz formy, jako 1-wszy ogłosił tę koncepcję Arystoteles w IV w.p. narodzeniem Chrystusa. Materia jest składnikiem biernym, to jedynie podłoże, tworzywo, bezwładna masa. Gdyby istniała tylko materia nigdy nie powstałby świat. W tej postaci jaka istnieje forma jest składnikiem aktywnym, czynnym, forma wydobywa jedną z możliwości tkwiących w materii. Forma aktualizuje to, co w materii jest zawarte potencjalnie. Materia to to samo, co potencjał, forma = akt
materia = potencja
substancja
forma = akt
Konkretna substancja to materia uformowana. Forma przejawia się zespołem własności przysługujących substancji. Absolutnym podłożem procesu formowania jest materia pierwotna. Jest pozbawiona jakichkolwiek własności, jest podłożem wszystkiego co istniej, jest niestworzona czyli wieczna.
Hilemorfizm był rozwijany w średniowieczu. Nową interpretację nadał mu św. Tomasz z Akwinu. Rozbudował schemat podany przez Arystotelesa. Każda substancja wg Tomasza jest złożeniem istoty oraz istnienia.
Istota (materia, forma)
Substancja
Istnienie
Istnienie jest współmierne do istoty. Stopień istnienia zależy od tego czym co jest. Schemat ten się upraszcza. Istnieją substancje, których istota jest czystą formą. Nazywano je wówczas czystymi inteligencjami. Istoty pomiędzy Bogiem a człowiekiem (anioły, szatan), to czysta forma, akt.
W istocie Boga leży istnienie. Bóg jest bytem koniecznym. 5 dowodów na istnienie Boga.
1-wszy dowód sprzyczynoczności sprawczej: cokolwiek istnieje posiada przyczynę swojego istnienia albo w sobie albo zewnętrzną. W łańcuchu przyczyn i skutków nie można cofać się w nieskończoność, musi istnieć 1-wsza przyczyna, od kolejnych łańcuchów przyczyn różni się tym, że sama nie wymaga zewnętrznej przyczyny, w przeciwnym razie nie byłaby przyczyną 1-wszą. Pierwsza przyczyna tym się różni od pozostałych, że jest samoistna w sobie, ma przyczynę swojego istnienia w istocie jej leży istnienie. Pierwszą przyczyną jest byt konieczny czyli Bóg.
Dualizm dominuje w filozofii chrześcijańskiej. W początkowym okresie tej filozofii wyróżnia się 2 nurty: filozofię apologetyczną oraz filozofię systematyczną. Celem filozofii apologetycznej była obrona filozofii chrześcijańskiej przed herezjami. Celem systematycznej było zbudowanie systemu filozofii chrześcijańskiej.
W filozofii apologetycznej spierano się przede wszystkim o relację: Bóg - świat, dusza - ciało, koncepcję Chrystusa.
Początkowo przeważały koncepcje nawiązujące do koncepcji filozofii greckiej.
Bóg - świat: najpierw przeważał pogląd, że Bóg nie stworzył świata samodzielnie, inne istoty przeszkodziły w dziele tworzenia, Bóg jedynie zbudował świat z odwiecznie istniejących materii, że nie stworzył świata bezpośrednio. Przeważał również pogląd, że Bóg nie stworzył świata z własnej woli. Ostatecznie jednak przeważyła koncepcja, że Bóg stworzył świat z niczego, bezpośrednio, samodzielnie, w akcie dobrej woli.
Dusza - ciało: spierano się np. o to czy dusza istnieje odwiecznie czy też są stworzone przez Boga dla odpowiednich ciał. Początkowo tradycjonizm czyli pogląd, że dusze istnieją odwiecznie. Ostatecznie zwyciężył kreacjonizm (Bóg stwarza duszę dla powstającego ciała).
Koncepcja Chrystusa: początkowo proponowano różne koncepcje np. tzw. adopcjonizm - to pogląd, że Chrystus był człowiekiem usynowionym przez Boga. Zbliżona do tego koncepcja doketyzm - to pogląd, że Chrystus nie istniał jako odrębna osoba, był jedynie zjawiskowy (halucynacja zbiorowa), modalizm - to pogląd, że Chrystus jest jedynie sposobem przejawiania się Boga w świecie.
Filozofia chrześcijańska: system takiej filozofii zbudował św. Augustyn, jeden z tzw. ojców kościoła. Filozofia patrystyczna - ojców kościoła.
System św. Augustyna.
Zbudował system teocentryczny. W centrum tego systemu jest Bóg. System ten widoczny jest w metafizyce (teoria bytu), epistemologii (teoria poznania), etyce.
metafizyka: Bóg jest przyczyną świata również w znaczeniu aktualnym, stworzył świat z niczego i nadal podtrzymuje ten świat w istnieniu. Za każdym zdarzeniem naturalnym kryje się boska ingerencja - SUPRANATURALIZM. Bóg jest osobą, której istotę stanowi niczym nieograniczona wola. PERSONALIZM - Bóg jest osobą, najwyższym dobrem i jego źródłem. W porównaniu z Bogiem świat jest nicością.
epistemologia: człowiek jest zależny od Boga również w dziedzinie poznania. Prawdy są objawione przez Boga w akcie iluminacji, tzn. oświecenia duszy. ILUMINIZM - pogląd, że Bóg nam objawia prawdy oświecając duszę.
etyka: Bóg stworzył świat wraz z dobrem, które w świecie istnieje, natomiast zło nie istnieje w sensie metafizycznym lecz jest brakiem dobra. Brak dobra jest skutkiem działalności człowieka. Czynienie dobra jest jednak sprawą łaski. Ci, którzy jej dostąpili czynią dobro i zostaną zbawieni, a ci, którzy nie dostąpili zostaną potępieni. Koncepcja ta prowadzi do wniosków fatalistycznych. Bóg zna losy świata i ludzi - taki pogląd nosi nazwę koncepcji predestynacji. FATALIZM - człowiek nie ma wpływu na swój los.
Filozofia średniowieczna. Dominuje DUALIZM.
Pewne systemy tego kierunku zostały zbudowane w XIII w., XIV w. to kryzys, upadek.
Przeważała filozofia SCHOLASTYCZNA. Była to filozofia ściśle związana z religią. Stawiała sobie za cel rozumowe opracowanie dogmatów wiary. Opracowano schematy nauki i nauczania. Za ORTODOSKYJNĄ uważano naukę dualistyczną. TEOLOGIA określała tzw. kryterium negatywne, teolodzy nie mówili jako musi być teoria systemu, ale mówili jako nie musi być.
DUALIZM filozofii nowożytnej.
Wiek XVII - „Opis sporu o substancję”.
Kartezjusz: chciał zbudować system wiedzy, która byłaby uniwersalna i niepodważalna, czyli o wszystkim i pewna. Aby zbudować taki system trzeba się wzorować na matematyce. Trzeba przejąć z matematyki metodę dedukcyjną (dowodową).
Założenia = Aksjomaty
System
dedukcyjny
Twierdzenia pochodne
metoda dedukcyjna daje gwarancję prawdziwości wniosków, o ile prawdziwe są założenia. Aby wykryć niepodważalne założenia należy przyjąć postawę sceptyczną czyli postawę wątpienia - SCEPTYCYZM KARTEZJAŃSKI
dedukcja jest niezawodna, ale trzeba mieć prawdziwe założenie
kryterium prawdziwości: prawdziwe są te twierdzenia, które są oczywiście prawdziwe. Czyli prawdziwością jest oczywistość
sceptycyzm kartezjański był jedynie składnikiem metody zdobywania wiedzy pewnej, dlatego nazywa się go sceptycyzmem metodycznym.
WĄTPIĘ MYŚLĘ prawda analityczna
Istnieje myśląca jaźń. Jeśli coś istnieje musi mieć przyczynę. Ostateczną przyczyną myślącej jaźni musi być byt samoistny, taki który w sobie ma przyczynę istnienia, jego istotę stanowi istnienie. Tym bytem jest Bóg.
INTERAKCJONIZM - Kartezjusz , to pogląd, że ciało wpływa na duszę i odwrotnie. Kartezjusz głosił, że dokonuje się to za pośrednictwem szyszynki (gruczoł). Zagadnienie to podjęli następcy Kartezjusza, m.in. N. Malebranche - utrzymał dualizm kartezjański. Ciało i dusza to substancje absolutnie różne, które nie tylko nie lubią się stykać lecz także nie mogą na siebie oddziaływać (odrzuca interakcjonizm). Ciągi zdarzeń cielesnych i duchowych są zgodne, biegną równolegle lecz bez wzajemnych oddziaływań, nie są w ogóle powiązane przyczynowo - PARALELIZM: wszystkie te zdarzenia są powiązane przyczynowo z Bogiem. Bóg sprawia, że przy okazji zmian w jednej sferze powstają odpowiadające im zmiany w drugiej - OKAZJONALIZM: rozwiązywał to zagadnienie również Benedykt Spinoza. Doszedł do wniosku, że naprawdę istnieje tylko jedna
PLURALIZM
Sformułowali ją m.in. fenomenolodzy. Twórcą był E. Husserl. Dzielą substancje na: realne oraz idealne.
fizyczne (istnieją w czasie i w przestrzeni)
realne
psychiczne (istnieją w czasie lecz nie istnieją w przestrzeni)
intencjonalne (zależne genetycznie od realnych)
idealne
platońskie (niezależne od realnych)
idealne intencjonalne: wytwory świadomości zobiektywizowanej
idealne platońskie: są w ogóle od nas niezależne
WARIALILIZM POWSZECHNY - Heraklit , to pogląd, że w przyrodzie wszystko nieustannie się zmienia, nie ma żadnych stałych własności rzeczy, obrazem rzeczywistości jest rzeka, źródłem powszechnej zmienności są przeciwieństwa tkwiące w samej rzeczywistości (ciepło - zimno, dzień - noc), ścierają się ze sobą, walczą. Trwanie jest złudzeniem, nasze zmysły nie nadążają za tą zmiennością. Byt jest zmienny i mnogi.
Koncepcje materii biernej:
Empedokles - oddzielił siłę, energię od materii, dlatego jako pierwszy musiał zbudować teorię sił
Anaksagoras - materia jest bierna, ruch i siła pochodzą od zaświatowego rozumu
Arystoteles - rozbudował teorię ruchów, podzielił ruchy na:
Naturalne: dokonują się zawsze po linii prostej, pionowo. Są skutkiem wewnętrznej dążności ciał do zajęcia ich naturalnego miejsca. Była z tym związana hipoteza sfer.
Wymuszone: niepionowe, krzywoliniowe, w ich zakresie obowiązuje zasada: ruch trwa dopóki działa siła. Wiele takich ruchów jest skutkiem działania tzw. sił wirowych.
Fizyka Arystotelesa była rozwijana w średniowieczu aż do wieku XVIII. Nowe idee w fizyce pojawiły się pod koniec średniowiecza w XIV w. lecz nie przełamały fizyki. Chodzi tu o teorię IMPETU - twórcy: Jan Buridan, Albert Saksończyk, Mikołaj z Oresme (czyt. Orę)
Główna teza brzmi:
za kontynuację ruchu jest odpowiedzialny impet nadawany ciału w chwilach początkowych. Jest on proporcjonalny wprost do prędkości oraz do ilości materii w ciele.
1
1
Wyszukiwarka