II. POEZJA

B. POCZĄTEK LAT TRZYDZIESTYCH- 1939

11. POEZJA „PIERWSZEGO WYRAZU”: SZEROKO POJĘTA POEZJA TYPU SKAMANDRYCKIEGO

• charakterystyka:

• niepokój metafizyczny

• ciemniejsza tonacja

• fascynacja Naturą

• lęk

• irracjonalizm

BOLESŁAW LEŚMIAN

• tomiki:

• Napój cienisty 1936

• Dziejba leśna 1938

• charakterystyka:

• tonacja ciemniejsza

• śmierć bardziej osobista, autobiograficzna

• przesunięcie z ludowości w sferę baśniowości

• metafizyczny status ciał zmarłych

• Bóg- o zagrożonym istnieniu, niedoskonały; taki jego status ontyczny budzi sprzeciw podmiotu lirycznego

• związki z młodopolskim symbolizmem

• elementy skamandryckie:

• tradycyjna wersyfikacja

• pointa

• elementy awangardowe:

• twórcza postawa wobec języka (zwroty przyimkowe; neologizmy, przedrostki oznaczające brak lub negację- swoiste istniejące nieistnienie)

• teksty:

• Trupięgi

• Urszula Kochanowskai- Bóg przegrywa z miłością do rodziców

• Betleem- Bóg dawno pochowany w grobie i już szepczą, że Go nie było

• Dziewczyna

• Pan Błyszczyński- pomoc bytowi, który chce zaistnieć; poeta jako twórca, następca Boga

• Eliasz

• Dwaj Macieje- rezygnacja z własnej nieśmiertelności dla Płaczyboga

MARIA PAWLIKOWSKA

• tomiki:

• Paryż 1929

• Profil białej damy 1930

teksty nietzscheańskie; o naturze

• Surowy jedwab 1932

• Śpiąca załoga 1933

• Balet powojów 1935

• Szkicownik poetycki 1937- proza poetycka; prekursorski w stosunku do „poezji nagiej”

• charakterystyka:

• ciemniejsza tonacja

• pogłębienie przemyśleń filozoficznych

• wiersze spirytystyczne i wróżbiarskie

• magia dająca nowe rozwiązania przyczynowo- skutkowe

• obsesja przemijania i śmierci

• obrona odwołaniem do nieśmiertelności- ziemskiej i cielesnej (inaczej niż w chrześcijaństwie)

• wpływy Schopenhauera, Nietzscego, Maeterlinca

• Natura:

• uduchowienie materii

• hilozoistyczny monizm

• zrównanie człowieka z przyrodą

• personifikowana

• rodząca różne uczucia:

• miłości

• nienawiści- gdy odkrywa się w niej brzydotę i okrucieństwo

• rodzi po to, by zabić

• najczęściej jednak jest ona źródłem rezygnacji, nieruchliwości, prowadzi do Nirwany (Schopenhauer)

• mniejsza dbałość o pointy, wersyfikację

• elementy katastrofizmu (więcej w sztukach scenicznych)

Podsumowanie twórczości Pawlikowskiej:

• od formy zamkniętej do otwartej

• od rygorów do swobody

JULIAN TUWIM

• tomiki:

• Biblia cygańska

• Treść gorejąca

• teksty:

• Życie codzienne:

Tajemniczeją rzeczy, fantastycznieją zdania,

I mówić coraz trudniej, i milczeć coraz boleśniej,

Obrastają natrętnym szeptem głębiny mieszkania,

Krzesło przy stole zaczęte, melodią kończy się we śnie.

• Et arceo, Wiosna chamów, Wiec, Mieszkańcy- testy o wstręcie do społeczeństwa

• charakterystyka:

• niepokój

• mizantropia, wstręt do społeczeństwa

• zwrot ku problematyce języka:

• powrót do praźródeł

• Zieleń- erudycja etymologiczna, inwencja neologiczna; splecenie tematyki pierwotności natury z pierwotnością języka

• rewelacyjne tłumaczenia Puszkina, twórczość dla dzieci

JAROSŁAW IWASZKIEWICZ

• tomiki:

• Lata 1932 (1933); charakterystyka:

• lęk metafizyczny

• dramatyczne pytania

• temat śmierci

• świat przygasający, nabierający charakteru symbolicznego

• symbolika nocy (już w Księdze dnia i księdze nocy)

MOTYW NOCY

• wpływ historii (Miłosz, Wierzyński)

• twórcy:

• Jarosław Iwaszkiewicz

• Mieczysław Jastrun

• odrealniona rzeczywistość

• Władysław Sebyła

• odrealnienie świata

• uruchomienie wyobraźni, przeżyć metafizycznych

MIECZYSŁAW JASTRUN

• tomiki:

• Spotkanie w czasie 1929- debiut; poemat; nowa odmiana poezji filozoficznej

• Inna młodość 1933

• Dzieje nieostygłe 1935

• Strumień i milczenie 1937

• charakterystyka:

• poetyka symboliczno- klasycystyczna

• pesymizm egzystencjalny

• abstrakcyjność (realia historyczne pojawiają się dopiero tuż przed wojną)

• próba ucieczki przed nieubłaganym czasem linearnym w czas cykliczny (wiecznego kołowrotu dziejów)

WŁADYSŁAW SEBYŁA

• tomiki:

• Koncert egzotyczny 1934

• Obrazy myśli 1938

• charakterystyka:

• poetyka nocy:

• noc gwieździsto- kosmiczna

• noc przyziemna, wyłaniająca koszmary

• noc przeżycia wewnętrznego (też Iwaszkiewicz)

• oryginalne odsunięcie piękna i wzniosłości w opisie nocy

• noc jako

• metafora epok

• pejzaż wewnętrzny

• wpływy symbolizmu, oniryzmu, egzystencjalizu Jaspersa, Turgieniewa (typologia Hamlet- Don Kichot)

• katastrofizm

• symbol mielących wszystko młynów

• utwory:

• Ojcze nasz- modlitwa człowieka gotowego uwierzyć

WOJCIECH BĄK

• tomiki:

• Monolog anielski 1938

• charakterystyka:

• poeta katolicki

• niepokój metafizyczny, groza stonowane przez ortodoksję

• religia augustiańsko- pascalowska (wewnętrznie dramatyczna)

• mistycyzm, męczeństwo, apokaliptyczność

***************KLASYCYZMY LAT 30-TYCH*********************

• Nurty klasycyzmu w latach 30-tych:

• „jasny” (Staff); charakterystyka:

• nacisk na postawę duchową

• niepoddanie się niepokojom epoki

• równowaga

• apollinizm

• tomiki:

• Leopold Staff Barwa miodu 1936

• Kazimierz Wierzyński Gorzki urodzaj (część tekstów)

• Pawlikowska Śpiąca załoga, Balet powojów (część tekstów)

• nurt klasyczno- stylizatorski

• nacisk na język, stylistykę i gatunek

• ody, elegie, listy, poematy opisowe

• dystans wobec przeżyć ewokowanych przez poezję

• zanika prostota, harmonia, równowaga

• zmiana emocjonalna

• twórcy:

• Stefan Napierski

• Roman Kołoniecki (tłumacz Paula Valery'ego)

• Paweł Hertz

• Adolf Sowiński

• Świętopełek Karpiński Poemat o Warszawie 1938 (nawiązanie do Sofiówki Trembeckiego); tonacja optymistyczna, konstruktywizm

• nurt historiozoficzno- mitologiczny

• twórcy:

• Kazimierz Wierzyński

• Marian Piechala (Elegie całopalne 1931; Godziny nieśmiertelne)

• Tadeusz Hollender (Pożegnanie z cieniem z Ludzie i pomniki 1938- o Piłsudskim); lewicowy

• inni: Stefan Flukowski, Kazimiera Iłłakowiczówna (Ballady bohaterskie 1934)

• tworzona przez poetów o różnych orientacjach politycznych

• aluzje romantyczne

• patos

• narodowe postaci (Mickiewicz, Chopin, Norwid, Conrad)

• odżywa mit księcia Józefa Poniatowskiego (Jeźdźcy Wierzyńskiego- Noc zawsze nad urwiskiem zapada polskiem)

• postać Piłsudskiego (Wolność tragiczna Wierzyński- cały tom o nim; Kazimiera Iłłakowiczówna, Roman Kołoniecki, Jan Brzechwa)

• epitafia (Leopold Staff, Tuwim, Słonimski, Pawlikowska- Jasnorzewska)

• protest

• katastrofizm

LEOPOLD STAFF i nurt „jasny”

• charakterystyka:

• klasycyzm skamandrycki z lat 20-tuch

• wiersz: Tak jasny jak spojrzenie w oczy/ I prosty jak podanie ręki (Ars poetica)

• tomiki:

• Barwa miodu 1936

• wiersze:

• Fontanna- jeden z najwybitniejszych tekstów Staffa

******************************************

STEFAN NAPIERSKI i nurt drugi

• tomiki:

• Elegie 1937

• Pusta ulica 1931 (aforyzmy)

• Próby 1937 (aforyzmy)

• charakterystyka:

• stylizacje, aluzje

• próby eseizacji, prozaizacji poezji

• tłumacz, autor antologii Od Baudelaire'a do nadrealistów 1933; połączone z szkicami o poetach

LUCJAN SZENWALD

• ewolucja: katastrofizm- klasycyzm- rewolucjonizm

• tomiki:

• Kuchnia mojej matki 1931; charakterystyka:

• poemat o przyrodzie

• poezja dydaktyczna

• Scena przy strumieniu 1936- poemat próbujący nieudanie połączyć stylizacje z tematyką polityczną

• wiersze:

• Ku czci filologa 1930- na cześć Tadeusza Zielińskiego

JAROSŁAW IWASZKIEWICZ

• tomiki:

• Inne życie 1938- apogeum jego poezji kultury

• charakterystyka:

• klasyczna stylizacja z tematem niepokoju metafizycznego

• wiersze o malarstwie- tłumaczenie obrazu połączone z przedstawieniem własnych przeżyć egzystencjalno- metafizycznych (Quintin Matsys, Breughel, W Orvieto)

• tonacja ciemna

• nawiązania: antyczne, barokowe, romantyczne (poezja grobów)

• soteryczny charakter sztuki (zbawienny)

PAWEŁ HERTZ

• tomiki:

• Nocna muzyka 1935

• Szarfa ciemności 1937

• charakterystyka:

• odwołania do antyku

• ton katastroficzny (Noc Sodomy)

*************************************************

TADEUSZ HOLLENDER

• charakterystyka:

• lewicowy

• gorzkie myśli o współczesnej Polsce (Stulecie: i zmarznięte kartofle milczkiem żwawo jedli)

• ideały Cezarego Baryki

KAZIMIERZ WIERZYŃSKI

• charakterystyka:

• wyznawanie ideałów Piłsudskiego (cokolwiek się stanie, będzie po naszemu), wbrew Baryce

• tomiki:

• Wolność tragiczna; charakterystyka:

• zakończenie epitafium

• wysoki, patetyczny styl

• wielka jednostka przerastająca ludność swojej epoki

• katastrofizm; Polacy nie wypełnią woli wodza: Skazuję was na wolność

• Kurhany; charakterystyka:

• 13- zgłoskowiec

• postaci (XIX- wiecznej mitologii, książę Józef, Mickiewicz, Chopin)

• spotkania „ponadczasowe”

• atmosfera snu

• Wstążka z „Warszawianki” sierpień 1939; charakterystyka:

• synteza polskiej mitologii

• postać Piłsudskiego (duch sposobiący naród do nieuniknionej wojny)

*****KATASTROFIZM W POEZJI „PIERWSZEGO WYRAZU”*******

a) patos (Słonimski, Broniewski)

b) drwina i groteska (Tuwim, Gałczyński)

POSTAWA PATOSU

• charakterystyka:

• zawód, zgorzknienie

• próba ingerencji politycznej i świadomość swojej bezsilności

• twórcy:

• ANTONI SŁONIMSKI:

• twórczość

• Okno bez krat 1935

• utwory:

• Dokument epoki: Nowy pancernik wypływa ze stoczni./ Zboże się pali, kawa w morze leci./ W przyszłości, gdy się obraz taki uwidoczni,/ Bardzo proszę pamiętać, że ja byłem przeciw.

• WŁADYSŁAW BRONIEWSKI

• tomiki:

• Krzyk ostateczny 1939

• charakterystyka:

• gwałtowność, aktywizm

• utwory o wojnie domowej w Hiszpanii

• wezwanie do walki (Bagnet na broń)

• utwory:

• Kalambury- opis zachodu słońca nad Warszawą układa siew kształt palonego i niszczonego miasta

POSTAWA DRWINY I GROTESKI

• twórcy:

• JULIAN TUWIM:

• tomiki:

• Bal w Operze 1936; charakterystyka:

• proroctwo starotestamentowe (perspektywa nie zaangażowanego obserwatora)

• charakterystyka:

• satyra polityczna

• sprzeciw wobec sanacji i faszyzmu (pismo „Szpilki” i twórcy Tadeusz Hollender, Stanisław Jerzy Lec, Leon Pasternak)

• KONSTANTY ILDEFONS GAŁCZYŃSKI

• tomiki:

• Koniec Świata 1929

• Bal u Salomona 1933

• Proroctwa 1934

• charakterystyka:

• groza kataklizmu

• barokowa parodia

• poetyka wizji upadku świata (Bal u Salomona)

9

---