Historia Policji w Polsce
Lata międzywojenne (1918 - 1939)

Dzięki doświadczeniu uzyskanemu w czasie służby w Milicji Miejskiej funkcjonariusze mogli przygotować się do objęcia stanowisk w policji polskiej. Taka sytuacja wystąpiła w Łodzi, gdzie w 1918 roku po ustąpieniu Niemców zaczęto tworzyć organy policyjne, opierając się na miejscowej MM. Przyjmowano także policjantów niemieckich, a nawet funkcjonariuszy ochrany, którzy stanowili doskonałych fachowców dla szkolenia następnych kandydatów. Podobny przebieg miało organizowanie podstaw policji polskiej w Lublinie.

Natomiast w Krakowie w pierwszych dniach września 1918 roku Jerzy Grodyński przystąpił do tworzenia organizacji o nazwie Milicja Obywatelska. Przekształcono ją wkrótce w Małopolską Straż Obywatelską, kierowaną przez inż. Hausnera. Także Państwowa Komisja Likwidacyjna przystąpiła do tworzenia organów policyjnych.

Z kolei w zaborze pruskim oprócz istniejących dotychczas instytucji policyjnych, w dniu 13 listopada 1918 roku powołano Straż Obywatelską. Jej celem była obrona interesów ludności polskiej oraz ochrona porządku. Na czele Straży w Poznaniu stali: Julian Lange oraz Karol Rzepecki. Po wybuchu powstania wielkopolskiego funkcjonariusze Straży włączyli się do walki i weszli w skład Straży Ludowej, podległej Naczelnej Radzie Ludowej.

Nad bezpieczeństwem publicznym czuwały też jednostki żandarmerii (tzw. Polnische Wehrmacht). W Małopolsce Zachodniej działała polska Żandarmeria Krajowa, a na ziemiach wschodnich - Wojskowa Żandarmeria Polowa oraz w byłej Kongresówce - Lubelska Żandarmeria Krajowa. W zaborze pruskim, w środowiskach pozamiejskich zorganizowano Polską Żandarmerię Krajową.

Drugi rodzaj organizacji chroniących porządek i bezpieczeństwo tworzyły ugrupowania polityczne. Najważniejsze z nich to: Straż Bezpieczeństwa Publicznego w dyspozycji Narodowej Demokracji oraz Milicja Ludowa Polskiej Partii Socjalistycznej. Lubelska Rada Delegatów Robotniczych tworzyła Milicję Ludową. Ponadto powstały: Straż Ludowa, Straż Narodowa, Straż Obywatelska, Straż Policyjna Państwowa. Formacje te często występowały (nawet zbrojnie) w obronie interesów swoich partii i ugrupowań politycznych. Instytucje policyjne tworzyła też Tymczasowa Rada Stanu oraz Rada Regencyjna.

Już w pierwszych dniach niepodległości - 5 grudnia 1918 roku Józef Piłsudski jako tymczasowy Naczelnik Państwa podpisał dekret o "upaństwowieniu" Milicji Ludowej PPS. W myśl artykułu 1 tego dokumentu, Milicja Ludowa miała być organizacją o charakterze wojskowym, zależną bezpośrednio od ministerstwa spraw wewnętrznych, powołaną "dla ochrony i zapewnienia spokoju i bezpieczeństwa ludności miast i wsi oraz walki z wszelkimi przejawami bezwładu społecznego". Jednocześnie rozwiązano wszystkie ochotnicze i obywatelskie służby porządkowe. Komendzie Głównej Milicji Ludowej podlegały w terenie komendy okręgowe, a tym - powiatowe (obwodowe). Najniższy szczebel stanowiły posterunki Milicji Ludowej. W dniu 15 grudnia 1918 roku został powołany Komendant Główny Milicji - oficer Legionów - kpt. Ignacy Boerner.

W dniu 9 stycznia 1919 roku Naczelnik Państwa podpisał dekret o organizacji Policji Komunalnej, opartej na jednostkach Milicji Miejskiej. Był to organ samorządu, mający za zadanie zapewnienie bezpieczeństwa publicznego oraz wykonywanie poleceń władz państwowych i samorządowych. Władzę zwierzchnią nad tą formacją przejął Wydział Policyjny MSW przekształcony 20 stycznia 1919 roku w Naczelną Inspekcję Policji Komunalnej pod kierownictwem Mariana Borzęckiego. Milicję Ludową i Policję Komunalną podporządkowano wkrótce jednej Komendzie Głównej.

Już na początku 1919 roku w kręgach władzy zrodziła się myśl pilnego stworzenia jednolitej i ogólnopaństwowej służby policyjnej. Według projektu ustawy przedstawionego Sejmowi 16 maja miała to być "Straż Bezpieczeństwa". W dniu 17 czerwca 1919 roku rozwiązano sztuczny twór organizacyjny, jakim była Komenda Główna Policji Komunalnej i Milicji Ludowej. 24 lipca 1919 roku uchwalono ustawę o Policji Państwowej. Według ustawy Policja Państwowa miała być państwową organizacją służby bezpieczeństwa, które j główne zadanie stanowiła ochrona bezpieczeństwa, spokoju i porządku publicznego. Miała więc odgrywać w tej dziedzinie rolę organów wykonawczych władz państwowych (administracyjnych i samorządowych). Organizacja policji została dostosowana do podziału sądowego kraju. Władzę naczelną pełnił komendant główny, zależny od ministra spraw wewnętrznych. Na szczeblu województwa działały komendy kręgowe, a powiatu - komendy powiatowe policji. Ponadto funkcjonowały jednostki policyjne równorzędne komendom powiatowym w miastach wydzielonych. Najmniejszymi komórkami były komisariaty i posterunki. Wyższych funkcjonariuszy mianował minister spraw wewnętrznych. a niższych komendanci okręgowi.

Ustawa z 24 czerwca 1919 roku była początkowo tylko aktem formalnym. Jedynie na terenie Królestwa Polskiego podjęto działania mające na celu organizowanie terenowych jednostek PP, gdyż władza centralna w Warszawie nie zdążyła jeszcze podporządkować wszystkich ziem polskich. W toku walk, plebiscytów i powstań kształtowały się nie tylko granice niepodległej Rzeczypospolitej, ale także zasięg działania i struktury Policji Państwowej. Łącznie do 1925 roku utworzono szesnaście komend okręgowych i Komendę Główną Policji Województwa Śląskiego. W 1927 roku działały 273 komendy powiatowe.

Struktura Komendy Głównej PP przechodziła wiele reorganizacji. Ostateczny model struktury organizacyjnej przyjęty został w 1938 roku. Wówczas w skład KG PP wchodziło pięć wydziałów oraz inspekcja, samodzielny referat wojskowy i sekretariat. W skład wydziałów wchodziły referaty:

• Wydział I - Organizacyjno-Szkoleniowy (referaty: organizacyjny, wyszkolenia, wychowania fizycznego, ogólny, kancelaria, dyżurni Komendy Głównej, muzeum, biblioteka);

• Wydział II - Gospodarczy (referaty: budżetowy, zakupów i zaopatrzenia intendenckiego, zaopatrzenia technicznego, gospodarczego oraz ogólny);

• Wydział III - Personalny (referaty: personalny spraw oficerskich i personalny spraw szeregowych i kandydatów kontraktowych, personalny urzędników i woźnych, emerytalny, dyscyplinarny i ogólny);

• Wydział IV - Centrala Służby Śledczej (referaty: spraw kryminalnych, rozpoznawczy, rejestracyjno-pościgowy, techniki śledczej, policji kobiecej, spraw psów służbowych i ogólny);

• Wydział V - Dowodzenia Ogólnego (referaty: taktyczny, specjalny i ogólny).

Rolę centralnego odwodu sił policyjnych pełniły: rezerwa szeregowych w Żyrardowie, dywizjon konny w Warszawie oraz kompanie i szwadrony rezerw policyjnych umieszczone w poszczególnych okręgach policyjnych.

Na mocy reskryptu ministra spraw wewnętrznych z dnia 14 lipca 1924 roku unormowano struktury szkolnictwa policyjnego. Wyróżniono trzy jego zasadnicze etapy:

• podstawowe szkolenie posterunkowych

• szkolenie przodowników

• szkolenie wyższych funkcjonariuszy

Pierwszy z nich realizowany był w ramach szkół dla posterunkowych, które jednocześnie stanowiły rezerwy policyjne okręgów. Czas jednego kursu ustalono na sześć tygodni. Szkoły dla przodowników kształciły funkcjonariuszy w trybie 5-miesięcznym. Natomiast szkolenie wyższych było domeną Głównej Szkoły Policyjnej w Warszawie.

Na początku 1927 roku zamknięto szkoły dla posterunkowych i przodowników, a 9 marca 1927 roku zlikwidowano kompanie rezerwy szkolnej. W dniu 25 maja 1928 roku powołano dwa rodzaje szkół: szkołę oficerską Policji Państwowej w Warszawie oraz szkoły dla szeregowych PP w Żyrardowie, Sosnowcu i Mostach Wielkich. Wszystkie były podporządkowane bezpośrednio komendantowi głównemu PP.

Następny etap w kształtowaniu nowoczesnego systemu szkolenia Policji Państwowej wyznaczyło ukazanie się w dniu 24 czerwca 1931 roku przepisów o organizacji szkół PP. Wyróżniono w nich kształcenie: ogólnopolicyjne i specjalne z zakresu służby śledczej. To pierwsze realizowano w szkole dla oficerów oraz w szkołach fachowych dla szeregowych. Natomiast w celu szkolenia policji kryminalnej powołano do życia stałą śledczą szkołę fachową dla szeregowych. Organem opiniodawczym w sprawach szkoleniowo wychowawczych przy komendancie głównym policji była Policyjna Komisja Szkolna.

W całym okresie międzywojennym obowiązywała zasada apolityczności w działaniach Policji Państwowej: "Wszyscy funkcjonariusze PP bez wyjątku mają zachować bezwzględną obiektywność pod względem politycznym. Policjantom wzbronione jest postępowanie lub zachowanie się, które mogło wzbudzić podejrzenie, że działają na korzyść i szkodę tego lub innego ugrupowania politycznego, apolityczność policjanta ma znajdować odzwierciedlenie nie tylko w jego wystąpieniach służbowych, ale także w zachowaniu się poza służbą". Jak wynika z powyższego cytatu pojęcie "apolityczności" w Policji Państwowej rozumiano bardzo szeroko Funkcjonariusze nie mogli być członkami legalnych, a tym bardziej nielegalnych partii politycznych. Nie wolno im było również wstępować do organizacji społecznych i kombatanckich. Pomimo tych ograniczeń Polic j Państwowa, a zwłaszcza dział defensywy politycznej, była zainteresowana różnymi przejawami życia publicznego i społecznego kraju. W związku z tym jej działania w sposób naturalny nabierały charakteru politycznego.

Zajęcia sportowe

Wnętrze aresztu policyjny w Toruniu

Kolumna do rozbijania tłumu

Kasyno niższych funkcjonariuszy PP

Policja rzeczna na Wiśle

Policjant konny okresu międzywojennego

---