Magda Grodzka
Geneza i początki Państwa Węgierskiego
Państwo Węgierskie było w rozwoju dziejowym tworem zmiennym i niejednolitym. Rozróżnia się Węgry „historyczne” i Węgry „współczesne”. Węgry historyczne były wielonarodowościowym zlepkiem pozostającym pod władaniem królów węgierskich symbolizowanym wspólną koroną. Węgry „współczesne” to państwo utworzone na mocy traktatu trianońskiego w 1920 roku. Pomiędzy dawnymi a dzisiejszymi Węgrami występuje zasadnicza różnica w ich zasięgu terytorialnym.
Madziarzy byli ludem, którego pochodzenie do chwili obecnej pozostaje zagadką dla badaczy. Ze względu na brak źródeł pisanych nauka buduje swe hipotezy dotyczące prahistorii tego ludu na podstawie wyników badań lingwistów i archeologów. Faktem, który nie podlega dyskusji jest to, iż język madziarski należy do grupy języków ugrofińskich, czyli wykazuje pokrewieństwo m. in. z dzisiejszym językiem fińskim, estońskim, a przede wszystkim najbliższymi mu językami Mansów (zwanych Wogulami) i Chantów (nazywanych Ostiakami).
Niezwykle trudnym zadaniem okazało się odnalezienie kolebki ludu Madziarów. Według jednej z teorii poszukiwanym przez badaczy obszarem jest teren między Jeziorem Aralskim a Uralem. Zgodnie z hipotezą radzieckiego archeologa S.P.Tołstowa zabytki tzw. kultury kelteminerskiej (6000-5000 lat p.n.e.) przypuszczalnie pochodzą od ludów uralskich, do których należeli również przodkowie ludów ugrofińskich. W późniejszych czasach ludy te zajmowały prawdopodobnie obszary nad średnią Wołgą, gdzie mogły zetknąć się z ludami indoirańskimi. Napotkane plemiona przypuszczalnie zepchnęły ludy uralskie na północny-wschód. Wtedy przodkowie Samojedów przeszli na północno-wschodnie zbocza Uralu i dalej na Syberię, oddzielając się od pozostałych grup, które pozostając we względnej jedności żyły w dorzeczach średniej i górnej Wołgi, Oki, Kamy i Biełej.
Najstarsze ze znalezisk archeologicznych datuje się z epoki wspólnoty językowej ugrofińskiej- z epoki kamienia łupanego (1500 r.n.e.) i brązu (1500-200 r.p.n.e.). Już w drugim tysiącleciu p.n.e. owa wspólnota zaczęła podlegać procesowi rozpadu. Na tę zmianę miały wpływ działania ludów germańskich ( na Finów), gockich (na ludy osiadłe wówczas nad Oką), irańskich i tureckich (na ludy zyriańskie), idmurckich oraz permskich. Wspólnota ugrofińska rozpadła się na dwie podstawowe grupy: fińsko-permską oraz ugorską.
Gałąź fińsko-permska ok.1000r.p.n.e. zajęła tereny położone bardziej na zachód i wkrótce uległa dalszemu podziałowi. Powstała m.in. grupa permska zajmująca tereny na północ od łuku Wołgi nad dolną Wiatką i Kamą. Jedności grupy permskiej położyło kres stworzenie w IX w.n.e. państwa turecko-protobułgarskiego; przodkowie późniejszych Zyrian udali się na północ tworząc nowy szczep etniczny nazywany Zyrianami, bądź Komi, natomiast Udmurtowie, nazywani również Wotiakami pozostali nad Kamą i Wiatką pod panowaniem protobułgarskim i wkrótce ulegli wpływom tureckim.
Drugą podgrupą gałęzi fińsko-permskiej jest grupa fińsko-wołżańska, która w I-II w.n.e. uległa podziałowi na Mordwinów i Mari (Czeremisi) oraz Finów spośród których na terenach przybrzeżnych Morza Bałtyckiego wyłonili się Finowie, Karelczycy, Wepsowie, Wotowie, Litwowie i Estowie.
Druga główna grupa wspólnoty ugrofińskiej, ugorska, zachowywała jeszcze przez krótki czas jedność. Następnie, po najeździe Sabirów około V w.n.e. gałąź ta uległa podziałowi na dwa zasadnicze człony. Tak zwana grupa obi-ugorska przesuwała się na wschód i zajęła tereny zachodniej Syberii tworząc później szczepy Mansów i Chantów. Drugą z grup tworzyli Madziarzy, czyli Węgrzy (nazywani w przeszłości Mans-er, Madżar i Madziar).
Niektórzy z naukowców doszukiwali się również ludów pokrewnych Węgrom w Azji Środkowej ( postulowali to założenie Antoni Reguly i Aleksander Körősi). Do XVIII w. utrzymywała się także teoria o przynależności Wegrów do ludów tureckich (jej zwolennikiem był Armin Vámbéry), jednak na początku Xw. zaczęto od niej odchodzić ze względów ideologicznych.
Źródła pisane wspominają Prawęgrów dopiero w pierwszej połowie IX w.n.e.. Według źródeł przebywali oni wówczas w Lawedii, czyli na lesistych brzegach górnego Donu. Ulegali oni wpływom tureckim i Prarusów. W drugiej połowie IXw. na Lawedię napadli Pieczyngowie, co spowodowało przesunięcie się Prawęgrów na obszary między Dniestrem, Prutem i Seretem do tzw. Etelkuzu. Prawęgrzy składali się w tamtym okresie z 7 plemion: Nyék, Megyer, Tarján, Kér, Készi, Jenö oraz Kürtgyarmat. Spośród nich wybrano główne, Megyer, którego wódz, Arpad stanął na czele wszystkich i rozpoczął powolny proces kształtowania narodu.
Węgrzy niedługo żyli na terenach Etelkuzu. Wkrótce na ich siedziby najechali Pieczyngowie zmuszając Arpada do szukania nowych terenów pod osadnictwo. Jeszcze za czasów pokoju małe zagony węgierskie sporadycznie wyprawiały się na tereny Kotliny Naddunajskiej. W związku z tym, że obszar kotliny był dobrze znany Arpadowi zdecydował się on przenieść swój lud właśnie tam. Sadził, iż górzyste ukształtowanie terenu skutecznie osłoni Madziarów od Pieczyngów od strony północnej i i wschodniej. Ponadto nizina Kotliny Naddunajskiej w całości zaspokajała potrzeby koczowniczego ludu Madziarów.
Przed założeniem Państwa Węgierskiego Kotlinę Naddunajską zamieszkiwały różnorakie ludy. Pierwsze oznaki obecności ludzi na tym terenie według wykopalisk pochodzą z wczesnej epoki kamienia (około sto tysięcy lat temu). Pierwsze ludy, których nazwa możliwa jest do określenia przybyły do Kotliny w epoce brązu- byli to Ilirowie (napłynęli z północnego wschodu) i Trakowie (przybyli od strony południa). Dodatkowo około VIIw.p.n.e. na tereny Wielkiej Niziny Węgierskiej (Alföldu) od strony dzisiejszej Ukrainy przybyły ludy scytyjskie. Okres panowania Scytów przerwali Celtowie ok. 370 r.p.n.e poprzez podbicie zarówno ich, jak i Ilirów. Podbita ludność została wchłonięta przez zwycięskich najeźdźców. Pomimo podejmowanych starań Celtowie również nie podołali wyzwaniu utworzenia państwa w Kotlinie Naddunajskiej; pod koniec II w. utracili większą część Alföldu na rzecz Daków (wówczas osiedlonych na terenach dzisiejszego Siedmiogrodu).
Zalążek państwa stworzony przez Daków uległ rozbiciu w latach 105-106 n.e. z inicjatywy cesarza Trajana- od tamtej pory na terenach węgierskich swoje rządy sprawowali Rzymianie. Ich obecność na pobliskich terenach była zauważalna już na początku naszej ery- w 20 r.n.e. istniał stały obóz rzymski w Aquincum, a w I w.n.e. powstała kolonia rzymska- Panonia. Koloniści rzymscy systematycznie podporządkowywali sobie osiadłą ludność, a także przeprowadzali szereg zabiegów mających na celu prowadzenie kontaktów handlowych (np.: budowanie dróg) i obrony (budowanie warowni). To właśnie z czasów Rzymian pochodzą takie miasta jak Aquincum, Savaria (dzis. Szombathely) i Scarbantia (dzis.Sopron).
W 106r. podzielono Panonię na dwie części: wschodnią (Panonia inferior ze stolica w Aquincum) i zachodnią ( Panonia superior). Obu powstałym tworom zagrażały najazdy barbarzyńców- Germanów, Sarmatów, Wandalów i Gepidów. W wyniku tych najazdów wkrótce panowanie rzymskie na terenach Kotliny Naddunajskiej dobiegło końca.
Następnie, na przełomie IV i Vw. nad Dunajem pojawili się Hunowie, którzy wraz z Germanami stworzyli na tych terenach pewien rodzaj federacji wojskowej. Nowo powstały ośrodek za panowania wodza Attyli przeżywał okres swej świetności. Po jego śmierci uległ degradacji. Pozostałości swoistego państewka przejęli Goci, Gepidowie i Longobardowie. Wkrótce jednak wszystkie ludy pochodzenia germańskiego odeszły na zachód ustępując miejsca koczowniczym Awarom.
Awarowie byli ludem turecko-mongolskiego pochodzenia, najprawdopodobniej spokrewnionym z Hunami. Mimo, iż czas ich panowania w Kotlinie Naddunajskiej był stosunkowo długi (ok.250 lat), wkrótce ich potęga została złamana na skutek najazdów feudałów frankońskich (od zachodu), Bułgarów (od południa), a także Słowian.
Słowianie napływali na tereny Alföldu w kilku falach (najsilniejsze w VI i VIIw.), głównie od wschodu i północy. Początkowo ulegli Awarom, jednak wkrótce zaczęli tworzyć zarodki własnej państwowości. Niewiele czasu musiało minąć, by państwowość słowiańska przybrała konkretne kształty- powstało państwo wielkomorawskie na północy i państewko Pribiny nad Balatonem.
Wkrótce na tereny Kotliny Naddunajskiej przybyły plemiona Madziarów. Proces osiedlania się, nazywany honfoglalás, trwał kilka lat poczynając od 896r. .Węgrzy opanowali najpierw środkową część kraju oraz ziemie za Dunajem. Nie zapuszczali się na tereny gór i lasów(dzisiejszej Słowacji i Siedmiogrodu); unikali także podmokłych terenów Niziny Nadcisańskiej (Alföldu). Szczep książęcy usadowił się w centrum kraju, a wokół niego osiadły pierścieniem pozostałe szczepy. Całe zdobyte terytorium sztucznie oszańcowano i ustawicznie strzeżono (taktyka osiedleńcza ludów koczowniczych).
Pod względem etnicznym ludność kraju przed przybyciem Węgrów składała się głównie ze Słowian. Mieszkali oni w zwartych skupiskach na wschodniej i zachodniej stronie Balatonu, na lewym brzegu Dunaju (mniej więcej do Gronu), nad Drawą i Sawą, nad górną Cisą, a także w Siedmiogrodzie. Ich rozwój społeczny, gospodarczy i kulturalny znacznie przewyższał poziomem nowo przybyły lud Madziarów. Po długich walkach Słowianie ugięli się pod siłą skuteczności ataku Węgrów, a ich organizacje państwowe zostały doszczętnie zniszczone (np.: Pribiny, czy Kocela). Dawne zamki słowiańskie, takie jak Ostrzyhom, Białogród, czy Wyszogród od tej pory trafiły pod panowanie Węgrów. Po roku 906 zniknęło również z mapy państwo wielkomorawskie; dogorywające ze względu na kryzys wewnętrzny, rozbite zostało przez najazdy węgierskie.
Podbicie Słowian nie oznaczało założenia państwa węgierskiego. Zetknięcie Madziarów z ludem słowiańskim wywarło na nich ogromny wpływ. Węgrzy zaczęli ulegać strukturalno-gospodarczym przemianom zainspirowanym przez Słowian. Pierwszym ważnym krokiem w tworzeniu państwa było przejście z nomadycznego trybu życia do osiadłego. Powodem tej zmiany była wadliwość poprzedniego systemu- Węgrzy bowiem do tej pory trudnili się głównie pasterstwem, a posiadanie ziemi nakładało dodatkowy obowiązek jej uprawy. Początkowo uprawą zajmowała się podbita ludność słowiańska oraz jeńcy wojenni, tymczasem w zaistniałej sytuacji wolni pasterze węgierscy nie mieli już środków, by wywiązywać się ze świadczeń wobec zwierzchników rodowych i musieli przejść do pracy na roli.
Ci, którzy nie chcieli brać udziału w tej przemianie często angażowali się do drużyn wojskowych i brali udział w łupieżczych wyprawach na Zachód. Nowa ojczyzna stała się bazą tych wypraw. W pierwszej połowie X wieku wojownicze zagony zapuszczały się na tereny Francji, Niemiec i Włoch. Docierały na zachodzie do Atlantyku, a na południu do bram Konstantynopola siejąc spustoszenie i grozę. Początkowo wyprawy przynosiły wiele korzyści: przywożono bogate łupy wojenne i jeńców do pracy na roli. Z czasem jednak siły państw zachodnich nauczyły się walczyć z szybkimi, zwrotnymi, aczkolwiek słabo wyposażonymi oddziałami węgierskimi i rozpoczęły zadawać Madziarom dotkliwe klęski. Zdarzyło się tak w 933r. w bitwie pod Merseburgiem prowadzonej przez Henryka Ptasznika, a także w 955r. nad rzeką Lach pod Augsburgiem, kiedy to Otton Wielki rozniósł doszczętnie oddziały węgierskie.
Za sprawą zetknięcia z kulturą Słowian coraz wyraźniej zaczął zarysowywać się podział na klasy w społeczeństwie. Wszyscy Węgrzy w ogniu postępujących zmian dążyli do utworzenia silniejszej organizacji zrzeszającej ich. Chęć wzmocnienia nie płynęła bowiem jedynie od wewnątrz, ale również od zewnątrz, ze strony państw ościennych stanowiących ogromne zagrożenie dla zalążka Państwa Węgierskiego. Na zachód od Węgier wytworzyło się w tym czasie silne Cesarstwo Niemieckie, które pod hasłem nawracania krajów pogańskich rozpoczęło ekspansję na wschód. Równocześnie na południu wzrosło w siłę cesarstwo bizantyjskie i po dokonaniu szeregu zaborów na Bałkanie podeszło pod granice Węgier. Zagrożeniem dla Węgrów byli też w tym okresie tureccy Pieczyngowie.
Węgrzy wyznaczając na wodza swoich plemion Arpada ustanowili tym samym pierwszą dynastię, która sprawowała nad nimi rządy. Arpad był synem księcia Almosa. Według Anonina, kronikarza z czasów Beli III, jego matka była córką wodza scytyjskiego. Nieliczne informacje o życiu i działalności Arpada zachowały się jedynie w źródłach bizantyjskich i węgierskich. Wiadomo, że w 894r. wraz z Kurszanem Arpad prosił Bizancjum o pomoc w walce z Bułgarami, a w następnym roku, kiedy zamordowano Almosa w Siedmiogrodzie, Arpad stał się wodzem Madziarów. Początkowo nosił on tytuł gyuli, a tytuł kende (głównego księcia) od 904r., kiedy to podczas najazdu na Bawarię zginął Kurszan- dotychczasowy wódz madziarski. Arpad umierając 907r. pozostawił po sobie 4 lub 5 synów.
Po jego chwalebnych rządach organizatorami państwa węgierskiego mieli stać się jego potomkowie. Pierwszym, który odniósł sukces był Gejza. Gejza został zapamiętany jako pierwszy historyczny władca węgierski. Był synem Taksonya, przywódcy związku plemiennego. Po śmierci ojca w 972 roku objął władzę w Panonii. W następnym roku wysłał posłów na dwór cesarza niemieckiego Ottona I z prośbą o przysłanie misjonarzy dla prowadzenia akcji chrystianizacyjnej. W ten sposób zażegnane zostało zagrożenie ze strony Cesarstwa Niemieckiego. W 974 roku chrzest przyjął Gejza i jego syn Vajk, który otrzymał imię Stefan. Wraz z władcą ochrzczonych zostało również pięć tysięcy możnych; chrystianizacja ludności węgierskiej musiała trwać jeszcze wiele lat. Wśród misjonarzy przybyłych na tereny Węgier byli m.in. św. Wojciech oraz św. Świerad.
Za czasów panowania Gejzy wpływy niemieckie na tereny Węgier były bardzo silne. Władca ożenił swojego syna Stefana z księżniczką bawarską Gizelą, z którą przybyło na Węgry wielu księży i rycerzy niemieckich. Tych to poddanych używał Gejza do utrwalania siłą swej władzy książęcej nad wodzami szczepowymi.
Gejza był żonaty z Saroltą, córką gyuli Siedmiogrodzkiego. Przez długi czas w historiografii polskiej utrzymywał się pogląd, że żoną Gejzy była Adelajda, córka lub siostra Mieszka I, zwana Białą Kneginią. Pogląd ten nie został jednak potwierdzony źródłowo, a przez to odrzucony przez badaczy. Z małżeństwa z Saroltą Gejza doczekał się czwórki dzieci: syna Vajka (Stefana) oraz trzech córek. Gejza uzyskał wysoką pozycję na arenie międzynarodowej i utorował swojemu synowi drogę do całkowitego zjednoczenia plemion węgierskich. Umarł w 997r. i zgodnie z jego wolą Vajk przejął władzę.
Stefan był wychowankiem znanego misjonarza chrześcijańskiego- św. Wojciecha. W 995r. poślubił Gizelę, córkę bawarskiego księcia Henryka II Kłótnika. Przejęcie przez Stefana władzy po śmierci ojca przebiegało burzliwie- rozpoczęły się walki z wodzami szczepów Koppány i Ajtony, a także z gyulą siedmiogrodzkim. Starcia ostatecznie rozstrzygnęły się na korzyść Stefana, co doprowadziło do wzmocnienia władzy i utrwalenia spójności wewnętrznej kraju. Koniec wewnętrznych sporów uważa się za rozpoczęcie istnienia jednolitego państwa węgierskiego. Czynnikiem który dodatkowo umacnia to przekonanie jest koronacja Stefana na króla Węgier w 1001 r. z rąk papieża Sylwestra II.
Stefan I, pierwszy w historii król Węgier, musiał zmierzyć się z niebezpieczeństwem napływającym ze strony państw ościennych, które zaniepokojone wzrostem znaczenia Węgier na arenie międzynarodowej decydowały się na atak. Cesarz Niemiec, Konrad II, rozpoczął wojnę z państwem węgierskim w 1030r. Wyprawa zbrojna na Węgry nie powiodła się, gdyż wojska cesarskie zostały rozgromione przez siły Stefana I. Od tej chwili granica między Węgrami a Cesarstwem Niemieckim, a później Austrią, ustaliła się na rzece Litawie. Dodatkowo w 1005 r. król Stefan zorganizował wyprawę na Bułgarię, a także rozgromił księcia Achtuma, pod którego panowaniem znajdowały się południowo- wschodnie Węgry. Władca Węgier przyłączył również do kraju utraconą w 1003r. na rzecz władcy Rzeczpospolitej, Bolesława Chrobrego, dzisiejszą Słowację (dawniej Górne Węgry). Pod koniec swojego panowania wcielił również do swojego państwa część Siedmiogrodu. Zatem u schyłku panowania Stefana I granice Węgier sięgały na południu rzeki Drawy, na zachodzie Litawy.
Warty uwagi jest również fakt, iż Stefan I w ramach prowadzonej polityki zagranicznej dopuszczał się również schematu zawierania korzystnych małżeństw. W celu nawiązania bliskich kontaktów z Wenecją przypieczętował małżeństwo swojej siostry z dożą Otto Orseolo; w przypadku Chorwacji syn Stefana- Emeryk poślubił siostrę Krzesimira III, króla Chorwacji. Typ tej polityki zagranicznej był zbliżony do dynastycznej prowadzonej w późniejszych wiekach przez dwa wielkie rody Europy- Jagiellonów i Habsburgów.
Po przejęciu tronu Węgier przez Stefana, nowy król rozpoczął zaprowadzanie porządku wewnątrz swojego kraju. Powstały dwa oddzielne zbiory praw, które były kodyfikacją nowego porządku społecznego zaprowadzonego przez władcę. Na mocy tych praw król posiadał nieograniczoną władzę wojskową, sądowniczą, wykonawczą i ustawodawczą. Nowe przepisy zabezpieczały prawo własności i przewidywały surowe kary za naruszenie go. Niewolnicy w świetle nowego prawa również stanowili własność prywatną pana; mogli być sprzedawani, oddzielani od rodzin; za zabicie niewolnika jego panu nie groziła żadna kara. Pośród nowo nadanych praw królewskich znajdował się również szereg przepisów regulujących kwestie wyznaniowe w kraju.
Stefan I był organizatorem węgierskiej prowincji kościelnej. W związku z przyjęciem przez siebie chrztu, zadecydował, iż chrześcijaństwo w obrządku rzymsko-katolickim ma się stać religią dominująca w jego państwie. Król ufundował dwa arcybiskupstwa- w Esztergom i Kalocsy, a także biskupstwa w Csanád, Eger, Wielkim Waradynie, Pięciokościołach, Györ, Alba Julia, Veszprém i Vác oraz kilka klasztorów. Wydarzenie to uniezależniło kościół węgierski od wpływów niemieckich. Patronem arcybiskupstwa w Esztergom został św. Wojciech. W XI wieku temu arcybiskupstwu podlegały biskupstwa w Eger, Pécs, Györ, Veszprém i Vác, od XII wieku w Nitrze, natomiast od 1227r. także biskupstwo Kumanów. Arcybiskupstwo Ostrzyhomskie (Esztergom) z czasem stało się siedzibą prymasa Węgier. Biskupi byli mianowani przez króla, niezależnie od władzy papieskiej.
Król Stefan przyznał kościołowi węgierskiemu szereg praw, m.in.: uczynił go największym po królu obszarnikiem w państwie, a także zobowiązał poddanych do oddawania mu dziesięciny. Dzięki ufundowaniu przez żonę św.Stefana, Gizellę, kościoła katedralnego, biskupowi weszprymskiemu przysługiwało prawo koronacji królowej węgierskiej. Organizacja Kościoła i sprowadzenie zakonów na tereny Węgier (pierwszy był zakon benedyktynów osadzony w Pannonhalma ) było wielkim krokiem naprzód w podniesieniu gospodarczym i kulturalnym całego kraju.
Innym wielkim osiągnięciem króla Stefana było zorganizowanie administracji państwowej. Cały kraj został podzielony na komitaty, często porównywane do województw. Podziału dokonano na zasadzie terytorialnej z całkowitym pominięciem obowiązującej dotychczas wspólnoty rodowej. Początkowo były one prywatno-prawnym organem królewskim. Na czele każdego komitatu stał żupan (łac. comes, węg. ispán). Jego zadaniem było aż do XIII w. zarządzanie majątkami królewskimi położonymi na obszarze komitatu, ściąganie podatków, zastępowanie króla w sądach, a w przypadku wojny dowodzenie wojskowymi oddziałami komitackimi. W ramach wynagrodzenia otrzymywali oni 1/3 dochodów królewskich z komitatów. Żupani byli mianowani spośród najbliższych zaufanych króla i byli od niego w pełni zależni.
Ważnym elementem administracyjnym, a także siedzibą żupanów były zamki. Za czasów panowania króla Stefana było ich 45. Od XIII w. zaczęto zwoływać tzw. zjazdy komitatów (congregatio generalis) gromadząc w ten sposób szlachtę dwóch lub trzech komitatów. Zwoływał je palatyn i były one poświęcone sądownictwu. Centralnym organem dla wszystkich komitatów stał się dwór królewski. Na dworze króla zastępował palatyn, którego można nazwać zwierzchnikiem żupanów (łac. comes palatinus, węg. nádorispán, czyli nadworny żupan). Palatyn był prywatnym funkcjonariuszem królewskim, aczkolwiek zajmowane przez niego stanowisko nie było jeszcze określane mianem urzędu.
Kwestią która pozostała do uregulowania władcy była sprawa sukcesji tronu. Początkowo na swojego następcę król wyznaczył syna, Emeryka (Imre), który niespodziewanie zginał w 1031r. w trakcie polowania. Wówczas królowi Stefanowi przyszło zmierzyć się z wyborem odpowiedniego kandydata. Zgodnie z zasadą senioratu następcą tronu powinien zostać Vazul, brat stryjeczny Stefana I. Jego kandydatura, podobnie jak trzech jego synów (Endre, Béla i Levente) została odrzucona, ze względu na to, że byli oni uważani za zwolenników starego porządku. Król ogłosił swym następcą Piotra Orseolo, syna doży weneckiego, swojego szwagra. Opór jaki wzbudziła ta decyzja wśród Arpadowiczów został brutalnie stłumiony- Stefan I nakazał oślepić Vazula, a jego synów wypędzić z kraju. Dnia 15 sierpnia 1038r. król zmarł; władzę zgodnie z wolą starego króla przejął Piotr Orseolo. Władcę pochowano w katedrze w Székesfehérvár. W 1083 roku, dzięki staraniom króla Władysława I Świętego, "podniesiono" szczątki Stefana, co równało się kanonizacji.
Panowanie Stefana I Świętego ukończyło proces jednoczenia koczowniczych plemion madziarskich zainicjowanych przez Gejzę i utworzyło jeden organizm silnej monarchii. Wyniosło ono kraj na wyższy poziom rozwoju społecznego i kulturalnego, co sprawiło, że obecność Państwa Węgierskiego została na trwałe zaznaczona na mapie Europy.
Bibliografia:
1. György Györffy, Święty Stefan I.Król Węgier i jego dzieło, przekład Tomasz Kapturkiewicz, Oficyna Wydawnicza RYTM, Warszawa 2003, ISBN 83-7399-098-4
2. Sroka S. A., Historia Węgier do 1526 roku w zarysie, Bydgoszcz 2000, s. 9-21, ISBN 83-87933-75-9
3. Felczak Wacław, Historia Węgier, Zakład Narodowy im. Ossolińskich,
Wrocław 1966, s. 9-25
4. Reychman Jan, Dzieje Węgier, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1963, s. 3-11
5. Lázár István, Hungary a brief history, przekład Albert Tezla, Corvina Books, Gyula 1993, s.11-63, ISBN 963-13-3861-4