Wprowadzenie
Opracowywany rozdział to wstęp do książki „The Adapted Mind”. Książka ma dwa cele: (1) przedstawić światu naukowemu psychologię ewolucyjną, (2) pokazać, jak integruje ona założenia biologii ewolucyjnej ze złożonymi zjawiskami społecznymi i kulturowymi. Nie można stosować bezpośrednio ewolucjonizmu do wyjaśniania zjawisk kulturowych (a próbowano tak robić) , konieczne jest pośrednictwo -musimy najpierw zrozumieć funkcjonowanie naszej psychiki ukształtowanej w toku ewolucji.
Integracja pojęciowa w naukach behawioralnych i społecznych
Chodzi o to, żeby wyjaśnienia z różnych dziedzin nauki stały się kompatybilne - o ile w naukach przyrodniczych to już osiągnięto, o tyle w społecznych, a tym bardziej między społecznymi a przyrodniczymi dopiero trzeba to zrobić. Teoria zintegrowana pojęciowo powinna być kompatybilna z teoriami s dziedzin pokrewnych> póki co, biolodzy ewolucyjni wyjaśniają powstanie takich procesów poznawczych, których psychologowie nie uznają za możliwe, psychologowie proponują procesy, które w żaden sposób nie mogły wyewoluować, a antropolodzy czynią nieuzasadnione założenia o umyśle ludzkim. I celem psychologii ewolucyjnej jest pozbycie się tego.
Główne założenia „The Adapted Mind”:
na poziomie psychologicznym istnieje uniwersalna natura ludzka, która powstała w procesie ewolucji, jednakże może się ona przejawiać w różnych zachowaniach kulturowych. Zmienność kulturowa daje nam możliwość lepszego dotarcia do mechanizmów psychicznych, dzięki którym powstała,
Wyewoluowane mechanizmy psychiczne to adaptacje,
Struktura umysłu ludzkiego jest zaadaptowana do sposobu życia plejstoceńskich łowców i zbieraczy, a nie człowieka współczesnego.
Kolejne rozdziały książki są poświęcone następującym problemom adaptacyjnym: szukanie partnera, rodzicielstwo, wybór odpowiedniego siedliska, współpraca, komunikacja, zdobywanie pożywienia, zyskiwanie informacji w procesie widzenia. Każdy z tycch rodziałwo stara się odpowiedzieć na 3 zasadnicze pytania:
Jakie presje selekcyjne są wynikiem danego problemu adaptacyjnego?
Jakie mechanizmy psychologiczne wyewoluowały w celu jego rozwiązania?
Jaka jest relacja między tymi mechanizmami a współczesną kulturą?
Podstawowe pojęcia w psychologii ewolucyjnej i biologii
Psychologia ewolucyjna - psychologia, która bierze pod uwagę fakt, że architektura naszego umysłu powstała w procesie ewolucji, podejście, w którym teorie presji selekcyjnych są punktem wyjścia dla generowania hipotez dotyczących architektury umysłu. Zjawiska psychiczne i behawioralne są rozpatrywane z punktu widzenia ich funkcji.
Psychologowie ewolucyjni korzystają w dużej mierze z osiągnięć kognitywistyki, ponieważ wypracowała ona narzędzia umożliwiające większą precyzję. I tak, system przetwarzający informację można opisać dwojako, wykorzystując metaforę komputera:
Jako hardware
Albo software (informacja jako input - przetwarzanie - reprezentacja lub zachowanie jako output)
I są one w wielu aspektach niezależne od siebie. W ten sam sposób można opisywać mózg/umysł. Mózgiem zajmuje się neuronauka, natomiast kognitywistyki zajmuje się umysłem, rozumianym jako funkcjonowanie mózgu w aspekcie przetwarzania informacji. Psychologia ewolucyjna również zajmuje się umysłem jako maszynerią do przetwarzania informacji, zatem wyjaśnienia odpowiedzi na problemy adaptacyjne powinny odpowiadać na pytania:
Jaka informacja obecna w środowisku jest wykorzystywana przez mechanizm psychiczny nakierowany na rozwiązanie danego problemu adaptacyjnego?
Jakie dowody przemawiają za tym, że ta informacja jest wykorzystywana?
Jaka jest afektywna reakcja związana z tą informacją?
Jakie jest rozumowanie związane z tą informacją?
Jakie informacje są zapamiętywane?
Jakie informacje są łatwe do wyuczenia?
Jakie zasady decyzyjne organizują proces przetwarzania tych informacji?
Jakie obecne w wielu kulturach wzorce zachowań wynikają z tych ogólnoludzkich mechanizmów?
Jakie informacje będą wybierane i transmitowane między osobnikami?
Nasz umysł zasadniczo różni się od innych umysłów przetwarzających informacje, np. pszczoły czy aligatora pod następującymi względami:
Inne przetwarzanie percepcyjne
Inne sposoby dokonywania kategoryzacji
Inne preferencje
Inne zasady inferencji
Inne systemy pamięci
Inne mechanizmy uczenia się
Itp.
Te różnice skutkują różnicami behawioralnymi.
Problem adaptacyjny to problem, który ma wpływ na reprodukcję - nawet bardzo odległy - czyli np. unikanie drapieżników, wybór pożywnego jedzenia, komunikacja. Jeśli mutacja spowoduje, że pewien osobnik lepiej rozwiązuje dany problem adaptacyjny (np. ma lepsza siatkówkę, lepszy enzym trawienny albo lepsze mechanizmy uczenia się), to rozmnoży się bardziej, przekaże tę cechę swojemu potomstwu, które będzie ją przekazywać dalej, i tak cecha ta rozprzestrzeni się w populacji. To się nazywa dobór naturalny;-). Doborowi naturalnemu podlegają kompleksowe mechanizmy które ułatwiają rozwiązanie problemu adaptacyjnego, a nie ich poszczególne składniki - to jest podejście funkcjonalne. Funkcjonalne jest dopiero wypadkowe działanie tych składników, a zatem ich przypadkowe powstanie prze mutację czy dryf genetyczny (bez działania doboru naturalnego) jest bardzo mało prawdopodobne.
Komplementarne podejścia do analizy funkcjonalnej
Z jednej strony:
Bierzemy jakiś kompleksowy mechanizm (język, widzenie barwne, wymioty w ciąży), wnioskujemy, jaka była jego funkcja adaptacyjna, czyli - jaki był problem adaptacyjny, który był przez ten mechanizm rozwiązywany. Jednocześnie sprawdzamy, czy ten nasz mechanizm nie jest czasem pochodną jakiegoś innego mechanizmu, na który działała presja selekcyjna (czyli nie jest spandrelem).
Z drugiej strony:
Bierzemy problem adaptacyjny, i próbujemy wnioskować, jaki mechanizm mógł wyewoluować do jego rozwiązania. W ten sposób można wykryć nowe mechanizmy albo znaleźć funkcjonalne powiązania między znanymi składowymi mechanizmu, który jako całość nie był dotąd brany pod uwagę.
Po co w ogóle zajmowi się poszukiwaniem źródeł ewolucyjnych? Ich znajomość daje nam wiedze o funkcji spełnianej przez mechanizm, co pozwala lepiej zrozumieć, jakie składowe powinien on mieć, jak one ze sobą współpracują. Rozpoznanie funkcji jakiegoś mechanizmu bardzo ułatwia jego dalsze poznawanie. A funkcje są dedykowane problemom adaptacyjnym, przed którymi stawali nasi przodkowie. Rozpoznanie funkcji pozwala na generowanie hipotez odnośnie struktury wyewoluowanego mechanizmu.
Po co nam integracja pojęciowa?
Żeby nie stawiać bezsensownych hipotez
Żeby poszczególne nauki mogły się porozumieć i były kompatybilne
Żeby dochodzić do nowej, inaczej nieosiągalnej wiedzy, prze to, że badacze mogą wykorzystywać osiągnięcia innych nauk do badań w obrębie własnej dyscypliny. I tak:
Dowody ze zróżnicowania kulturowego pozwalają kognitywistom wybrać uniwersalne procesy poznawcze
Wiedza na temat mechanizmów pamięci i uwagi pomaga antropologom kulturowym zrozumieć, dlaczego pewne mity/idee rozprzestrzeniają się szybciej, inne wolniej
Biologia ewolucyjna -> psychologia społeczna: lepsze poznanie mechanizmów zarządzających zachowaniami społecznymi
Wiedz o adaptacjach poznawczych daje biologom ewolucyjnym lepszy wgląd w potencjalne problemy adaptacyjne i powiązane z nimi presje selekcyjne
Paleoantropologia + wiedza o społecznościach zbieracko-łowieckich dostarcza psychologom rozwojowym danych o mechanizmach środowiskowych i rozwojowych
Itp.
Psychologia ewolucyjna 2007/2008
Evolutionary psychology and conceptual integration, Cosmides. Tooby, Barkow (1992)
Opracowanie: Kasia Matuszewska, kasiaem@op.pl
3