Kubacka-Jasiecka - Z psychologii kryzysu

Wskazania do zdefiniowania kryzysu psychologicznego

Kryzys (z gr. krisis - przełom, zwrot) - stan psychiczny lun proces, który charakteryzuje:

poziom emocji:

• wysoki poziom napięcia emocjonalnego, przeżywanego głównie lękowo,

• zachwianie równowagi emocjonalnej,

• krańcowo bolesne przeżycia,

poziom fizjologiczny:

• zachwianie równowagi fizjologicznej,

poziom poznawczy:

• poczucie utraty kontroli nad własnym życiem (równoznaczny z prywatnym rozpadem poczucia bezpieczeństwa i przewidywalności),

• zawężenie poznawcze,

• zagrożenie integralności osoby i tożsamości, psychiczny zamęt i chaos,

poziom sensu:

• zachwianie poczucia sensu życia,

poziom zachowania:

• zachowanie zdezintegrowane.

inne charakterystyki:

• krótki czas trwania (od kilu dni do kilku tygodni) ze względu na właściwości samokontrolujące i samoograniczające,

• dwuwartościowe znaczenie - stanowi szansę rozwoju lub ryzyko zaburzeń, a to czy uzyska znaczenie pozytywne czy negatywne zależy głównie od sposobu w jaki kryzys jest rozwiązywany.

Definicje badaczy:

• Lindemann, Caplan - gwałtowne obniżenie odporności psychicznej skutkiem wyczerpania się, zablokowania lub nieskuteczności dotychczasowych strategii zmagania się z zagrożeniem,

• Caplan - zaburzenie, zachwianie równowagi emocjonalnej skutkiem uświadomienia sobie sprzeczności pomiędzy napotkanymi trudnościami i znaczeniem sytuacji zagrażającej,

• Taplin - proces kognitywny (a nie homeostaza emocjonalna),

• Hoff - ostre emocjonalne załamanie uwarunkowane sytuacyjnie, socjokulturowo i rozwojowo, polegające na czasowej niezdolności do zmagania się środkami dotychczas przez kogoś stosowanymi w rozwiązywaniu ważnych problemów życiowych,

• Lazarus - element niezgodności, rozbieżności pomiędzy presją środowiska a aktualnymi możliwościami jednostki stwarza konieczność adekwatnego ustosunkowania się, rozwiązania kryzysu wymuszającego zmiany zachowania w kierunku większej zgodności z wymaganymi sytuacji.

Charakter stresu prowadzącego do kryzysu

Teoria stresu - Heszen-Niejodek - ma szansę stania się pomostem między teorią a praktyką psychologiczną.

Kryzys to szczególny rodzaj stresu, który może być utożsamiony z przełomem faz odporności i wyczerpania GAS. Do rozwoju kryzysu dochodzi, gdy stres ma charakter:

1. złożony - zagrożenie ma charakter całościowy i uogólniony,

2. całościowy, zgeneralizowany - rozgrywa się na płaszczyźnie biofizjologicznej, psychicznej i behawioralnej,

3. związany z podstawowymi wartościami jednostki - utrata lub zagrożenie utraty czego, co jest uważane za podstawę dla egzystencji,

4. obezwładniający - niezdolność do kierowania i kontroli stresujących wydarzeń,

5. związany z interpretacją - ogranicza zdolności do radzenia sobie, korzystanie z zasobów społecznych oraz odprężenie się,

6. indywidualne parametry odporności na stres:

• stopień doświadczania stresu,

• ryzyko wystawienia na tego typu stres,

• osobowa podatność i zdolność zaadaptowania się do stresu - negatywne, niekonstruktywne wyjścia z kryzysu tworzą większą podatność na kolejne stresowe wydarzenia życiowe.

Płaszczyzny przejawiania się kryzysu:

1. emocjonalna - lęk jest najczęściej występującą emocją. Do jego typowych objawów należą:

• uczucie przerażenia,

• obawa przed utratą kontroli,

• niezdolność do skupienia się na jednej rzeczy,

• objawy somatyczne i fizjologiczne,

biofizjologiczna - rozstrojenie i dezintegracja procesów fizjologicznych,

poznawcza - upośledzenie i załamanie się zwykłej zdolności rozwiązywania problemów i podejmowania decyzji:

• zniekształcenia percepcji,

• poczucie zamknięcia w labiryncie wydarzeń bez związku i wewnętrznego sensu - koncentracja na szoku i wydarzeniach krytycznych, utrata i rozbicie poczucia tożsamości,

4. sensu - poczucie utraty sensu życia,

5. zachowania - zmiany zachowania, które najczęściej objawiają się poprzez:

• odsuwanie się od ludzi/gorączkowe poszukiwanie obecności innych (wzorzec jojo: dystans vs lepkość)

• niezdolność do pełnienie zwykłych, normalnych funkcji życiowych,

• trudności w opanowaniu własnych emocji i kontroli swojego życia,

• działania impulsywne i nieprzemyślane, często destruktywne, przestępcze,

• zachowania niespójne z przeżywanymi emocjami,

• zachowania nietypowe,

• niezdolność do skutecznego wykorzystania dostępnej pomocy.

6. społeczna - wzorzec jojo powoduje niechęć innych, ponadto nikt nie rozumie człowieka przechodzącego kryzys. „Kryzysowe upierzenie” - Hansell - sposób w jaki przejawia się kryzys. Jest on tymczasowy, niezwiązany z osobowością i dotknięte nim osoby wysyłają sygnały dotyczące swojego rozpaczliwego położenia wysyłane do innych ludzi celem otrzymania pomocy.

Komponenty stanu kryzysowego - Sifneos i Golan:

1. wydarzenie krytyczne - pierwotny wstrząs lub sytuacja uruchamiająca ciąg reakcji, spowodowane przez bardzo silny stresor, siłą wykraczający poza codzienne doświadczenia,

2. czynnik spustowy - czynnik przyspieszający, najczęściej drobny incydent, „kropla przepełniająca czarę goryczy”,

3. podatność na zranienie - wrażliwość danej osoby na to, co się wydarzyło.

Obiektywne kryteria, które pozwalają ocenić występowanie stanu kryzysu - Bloom:

1. możliwość wskazania wydarzenia krytycznego,

2. stosunkowo nagłe i nieoczekiwane wystąpienie stanu nierównowagi,

3. załamanie się dotychczasowych wzorów zachowania,

4. występowanie subiektywnego poczucia dyskomfortu psychicznego

5. stosunkowo szybkie ustępowanie stanu nierównowagi - do kilku tygodni

Trzy podstawowe charakterystyki (czynniki ryzyka zagrożeniem kryzysu) - Aguilera i Messick

Obecność dwóch wymienionych charakterystyk = sytuacja ryzyka.

1. realistyczne, adekwatne spostrzeganie tego, co się wydarzyło oraz konsekwencji i znaczenia wydarzeń dla jednostki

2. możliwość otrzymania właściwego, konstruktywnego wsparcia sytuacyjnego

3. rozporządzanie adekwatnymi, dotychczas skutecznymi mechanizmami zmagania się z zagrożeniem.

Ocena prawdopodobieństwa bycia narażonym na wystąpienie kryzysu - Schilberg i Sheldon

1. prawdopodobieństwo, że zakłócające lub związane z ryzykiem wydarzenie stresowe będzie miało miejsce,

2. prawdopodobieństwo, że jednostka będzie narażona na określone zdarzenie,

3. odporność jednostki na określone zdarzenie.

Paradygmat kryzysu - L. A. Hoff

Źródła kryzysu to układ wzajemnie powiązanych czynników, mogących warunkować jego wystąpienie. Trzy podłoża kryzysu:

1. podłoże sytuacyjne - pełnią rolę bezpośrednio wywołujących kryzys, są to wydarzenia występujące niespodziewanie i mogą mieć charakter materialno-bytowy, osobisty lub somatyczny.

2. podłoże społeczno-kulturowe - nieoczekiwane kryzysy ze źródłem zewnętrznego pochodzenia, powiązane z funkcjonującymi w społeczności wartościami, poziomem socjalizacji norm i wartości, rozpowszechnieniem zjawisk dewiacyjnych, które łamią akceptowane normy społeczne (np. napad) - są trudne do opanowania, gdyż jednostka nie może ich samodzielnie kontrolować ani rozwiązać.

3. podłoże kryzysu o charakterze przejściowym (kryzysy biegu życia):

• uniwersalne - wynikają z rozwojowego charakteru cyklu życia, nie można od nich uciec i są udziałem wszystkich ludzi, a braki w tym zakresie mogą powodować wystąpienie kryzysów z ich destruktywnymi efektami,

• osobiste (indywidualne) - wiążą się ze stanem przejściowym sygnalizującym zmiany statusu społecznego, są antycypowane i można się do nich przyzwyczaić (np. emerytura).

Fazy reakcji stresowej

• Caplan

1. napięcie pobudzające zwykłe reakcje adaptacyjne

2. wzrost napięcia, które nie może zostać zredukowane z powodu braku sukcesów w zmaganiu się z zagrożeniem

3. mobilizacja wewnętrznych i zewnętrznych środków i zasobów awaryjnych

4. ostra faza kryzysu

• Klinger - przebieg kryzysowej reakcji żałoby

1. faza mobilizacji - wzrost ożywienia i pobudzenia

2. faza buntu - narastanie frustracji, gniewu, buntu, sprzeciwu, stereotypowe i prymitywne zachowania

3. faza rezygnacji - załamanie się silnych emocji, bezradność, pesymizm, apatia i smutek

4. faza depresji

• Sugerman

• okres szoku - brak mobilizacji, wydarzenie nie dociera

• podniecenie lub rozpacz

str.23 jest zbyt nieczytelna, by orzec co dalej następuje :c

Rodzaje kryzysów

kategoria: długość trwania i rodzaj wydarzeń krytycznych

1. kryzysy ostre - człowiek znajduje się w sytuacji niezwykłego obciążenia psychicznego, prowadzącej do wyczerpania się dotychczasowych strategii zaradczych, a w następstwie do nagłego załamania się mechanizmów regulacji,

2. kryzysy chroniczne - osoba posiada stan trwającej od dłuższego czasu nierównowagi, przejawiającej się znacznym przewrażliwieniem, uczuleniem na bodźce emocjonalne, co może przejść w ostrą fazę kryzysu po zadziałaniu bodźca spustowego. Mogą trwać latami, o okresach nasilenia i utajenia kryzysu.

kategoria: charakter problemów

1. kryzysy zewnątrzpochodne - są skutkiem naruszenia równowagi przez wydarzenie krytyczne, które są uciążliwe przez swoją długotrwałość zmuszającą do funkcjonowania przez dłuższe okresy pod presją, w warunkach ograniczonej kontroli osobistej,

2. kryzysy spowodowane zagrożeniem istotnych potrzeb, wartości, życiowych związków lub też uniemożliwieniem realizacji według ich dotychczasowego sposobu - czynnikiem ryzyka ich wystąpienia mogą być zmienne natury poznawczej, które aktywizują i wywołują wysoki poziom napięcia i niepokoju, gdyż zagrożenie stawia pod znakiem zapytania indywidualny sens życia.

3. kryzysy rozwojowe - mogą wystąpić w toku:

• naturalnego procesu przemian rozwojowych - każdorazowe przejście na wyższy poziom rozwoju wymaga zmian przystosowawczych, a procesy tej zmiany przebiegają mniej lub bardziej dramatycznie, stwarzając ryzyko wystąpienia kryzysu,

• przemian rozwojowych wieku dojrzałego, odbijających procesy wzbogacania osobowości i pogłębiania się samoświadomości - wiążą się z podejmowaniem wysiłku samorealizacji, a ich źródłem jest lęk przed zmianą, trud konieczności podejmowania decyzji i wyboru wartości, walka o ich realizację i stałe umacnianie.

Sposoby wychodzenia z kryzysu:

1. powrót do stanu sprzed kryzysu, do czego dochodzi w rezultacie rozwiązania problemu dzięki wewnętrznej sile i wsparciu społecznemu,

2. zmiana, rozwój skutkiem doświadczeń kryzysowych poprzez odkrycie nowych zasobów i nowych dróg rozwiązania problemu

3. redukcja trudnego do wytrzymania napięcia poprzez zachowania neurotyczne, względnie psychotyczne (np. wycofanie z aktywnego życia, podejrzliwość, depresja, oskarżanie innych lub siebie bez powodu)

1

---