Bortnowski: O osobowości i wzorcu polonisty
Nauczyciel jest: polonistą, wychowawcą, urzędnikiem państwowym. Nauczyciel ciągle broni czyjegoś autorytetu - pisarza, szkoły, władzy szkolnej, dorosłych i wreszcie własnego.
Zadaniem nauczyciela jest przekazywanie wiedzy, nawet jeżeli ma on krytyczny stosunek do niektórych dzieł literackich. Zazwyczaj na lekcji obowiązuje jeden system wartości i poglądów nad pisarzem. Jeżeli klasa okaże się jednostką „zdolną do samodzielnego myślenia” , której jedynie potrzebna jest pomoc w rozeznaniu literackiego świata, należy się pogodzić z faktem, że mogą oceniać i interpretować dzieło inaczej, niż byśmy sobie tego życzyli.
Dobry polonista wg przypadkowo pytanych ludzi: uprzejmy, przyjacielski, wesoły, mający poczucie humoru, skromny, schludnie ubrany, nie wyraża się sarkastycznie, nie jest apodyktyczny, nie narzuca swojej woli w sposób arbitralny.
Dobry polonista wg Karola Lausza: umiejętność dostrzegania wszelkiego rodzaju błędów w języku mówionym i pisanym, dar opowiadania i fascynowania słuchaczy, umiejętność wydobywania z opracowywanego materiału sedna rzeczy, operowanie dynamiką i modulacją głosu, pomysłowość,
Dobry polonista wg studentów: bardzo dobra znajomość literatury, poprawna wymowa, elokwencja, umiejętność przekazywania wiadomości, wyrozumiałość, przyjazny stosunek do uczniów, obiektywizm, umiejętność zainteresowania, samokrytycyzm, tolerancja, cierpliwość, wytrwałość, pomysłowość, obowiązkowość, poczucie humoru.
Dobry polonista wg pism pedagogicznych: miłość do ludzi, dar kontaktowości, postępuje etycznie, jest uczciwy i pracowity, zapał i chęć do pracy, spokojne usposobienie, podzielna uwaga, elokwencja, wrażliwość na piękno.
Wniosek: idealny polonista nie istnieje.
Polonista, który się wyróżnia, osiąga najczęściej sukcesy w niektórych tylko dziedzinach: w czymś jest bardzo mocny, w czymś dobry, a w czymś tylko poprawny. Niektóre z cech eliminują inne - poważny nauczyciel nie będzie gawędził wesoło z uczniami.
4 typy osobowości nauczycielskiej
rzemieślnik - Uczy skutecznie, jego myślenie jest konkretne i podporządkowane celom pragmatycznym. Wie jak realizować program, jak prowadzić lekcje, jak postępować z uczniami i wyegzekwować od nich materiał. Rzemieślnik osiąga wspaniałe wyniki w nauczaniu, jednak nie w przypadku olimpiad czy konkursów (nie ten szczebel), ale w przygotowaniu do egzaminów. Interesuje go uczeń nie wybitny, ale dobry (szkoli go) lub słaby (podnosi). Ceniony przez rodziców i uczniów. Rzemieślnik nie lubi patosu, jest posłuszny władzom i nie pragnie sukcesu. Może być to ktoś szary i bez polotu, ale kompetentny, życzliwy i dobry.
erudyta - Żyje wspomnieniami z uczelnianej przeszłości i aspiruje do uprawiania zawodu na poziomie akademickim. Dużo wie nie tylko ze swojej, ale i pokrewnej specjalności. Dobra pamięć sprzyja pewności siebie, szeroką bibliografię ma w umyśle. Ma wysokie wymagania wobec uczniów, więc jawi się jako ktoś surowy. Często staje się mitem, zyskuje na opinii szkoły. Erudyta najlepiej czuje się w liceach, gdzie gromadzi wokół siebie grupę wyznawców. Wyrastają z nich olimpijczycy. Ma skłonność do terminologii naukowej. Zazwyczaj erudytami są samotnicy.
artysta - Osobowość artysty jest pełna sprzeczności. Artysta jest nastawiony na eksperymenty, z uporem tępi schematy, nie lubi tego, co tradycyjne, zanadto ścisłe czy nieprzydatne. Wróg normalności i przeciętności, stąd ciągła potrzeba szukania nowych rozwiązań. Wyobraźnia góruje nad intelektem, spontaniczność nad systematycznością. Swobodny i luźny w sposobie bycia, z uporem dąży do celu. Lubi wystąpienia publiczne . Po artyście można się spodziewać czegoś twórczego, inspirującego, lub odwrotnie - dziwnego, sztucznego.
moralista - Ucząc, chce przede wszystkim wychowywać. Uczciwy i sprawiedliwy, często skłonny do altruizmu, daje z siebie wiele, pracuje ofiarnie. W sytuacjach konfliktowych ma autorytet. Moralista specyficznie traktuje literaturę - kocha ją ze względu na wartości, jakie ona niesie. Z uczniami rozmawia o etosie, posłannictwie, obowiązkach. Według niego, lekcje polskiego powinny być lekcjami człowieczeństwa. Taki sposób myślenia czyni z lekcji albo wnikliwy, przejmujący głębią refleksji esej o Absolucie, albo czytankę moralizującą, która śmieszy.
Wykroczenia, których dopuszczają się poloniści:
ograniczenie samodzielności myślenia i wymóg posłuszeństwa
niesprawiedliwość: faworyzowanie jednych, niszczenie drugich
brak jasnych reguł dotyczących sprawdzania widomości
bezradność organizacyjna
powierzchowna analiza dzieła literackiego, jawne korzystanie ze ściąg
nieumiejętność zainteresowania przedmiotem, stosowanie przez lata tych samych metod