Pod pojęciem „system” należy rozumieć: skoordynowany wewnętrznie i wykazujący określoną strukturę układ elementów; od zewnątrz rozpatrywany jako całość, a od wewnątrz jako zbiór zależnych od siebie wzajemnie elementów.
Ogół elementów danego systemu nazywa się jego składem, a ogół relacji (związków) między elementami systemu- jego strukturą.
Systemy można podzielić na:
a) systemy naturalne - są to systemy kształtujące się bez ingerencji człowieka, często siłami samej natury (np. układ słoneczny czy żywy organizm, ekosystem leśny);
b) systemy sztuczne - powstają jako rezultat działania człowieka najczęściej zaplanowany i nastawiony na osiągnięcie określonego celu (np. urządzenia techniczne);
c) systemy realne - elementami tych systemów są realne (materialne) obiekty (np. samochód, składający się z elementów, z których każdy jest materialnie istniejącym przedmiotem, innymi przykładami są: rower, mikser czy komputer);
d) systemy nominalne - składają si e z takich elementów jak wartości, normy, oceny, etyka.
System prawa pozytywnego jest systemem sztucznym i zarazem nominalnym. Na system ten składa się całokształt obowiązujących w danym państwie norm prawnych.
Związki treściowe polegają na przede wszystkim na istnieniu związków logicznych (zgodność treści norm prawnych) oraz aksjologicznych (wspólne wartości) między normami prawnymi oraz jedności pojęć języka prawnego.
Związki formalne między normami prawnymi polegają na tym, że tworzenie norm prawnych odbywa się w ramach określonych przez prawo kompetencji i procedur.
Związki hierarchiczne norm prawnych i wyrażają się w tym, że stanowione normy prawne wyższego rzędu mają wyższą moc obowiązywania jak normy prawne niższego rzędu.
Normy prane niższego rzędu wydawane są na podstawie upoważnienia zawartego w normach prawnych wyższego rzędu, normy prawne wyższego rzędu są podstawą tworzenia norm prawnych rzędu niższego i nie mogą być sprzeczne z normami prawnymi rzędu wyższego.
System prawa składa się z norm prawnych uporządkowanych i powiązanych ze sobą w oparciu o zasadę hierarchiczności, zupełności i niesprzeczności.
Hierarchiczność systemu prawa
oznacza, że:
normy prawne są uporządkowane w systemie prawa według określonej hierarchii adekwatnej do hierarchii aktów prawnych.
Biorąc pod uwagę związki formalne oraz związki hierarchiczne między normami prawnymi można wyodrębnić pionowe ujecie systemu prawa.
Biorąc od uwagę związki treściowe między normami prawnymi można natomiast wyodrębnić różne dyscypliny i gałęzie prawa oraz podstawowe zasady tych gałęzi. Takie wyodrębnienia pozwala na spojrzenie na system prawa u ujęciu poziomym.
Pierwotnie prawo dzieliło się na publiczne i prywatne.
Podział taki wywodzi się z czasów rzymskich, a jego twórcą był żyjący w II wieku (170-228) prawnik rzymski D. Ulpianus.
Przez prawo publiczne należy rozumieć ogół przepisów, które obowiązują w interesie wszystkich, czyli w interesie państwa.
Prawo publiczne reguluje stosunki prawne między organami państwa oraz między tymi organami a obywatelami
Cechy stosunków prawnych regulowanych normami prawa publicznego:
- stosunki prawne przebiegają między państwem a jednostką i ich cechą jest nierównorzędność stron,
- normy prawne regulujące te stosunki zaliczamy do norm ius cogens (normy bezwzględnie obowiązujące),
- brak autonomii woli stron tych stosunków,
- stosunki prawne regulowane są metodą administracyjną lub penalną,
- ochrona prawna stosunków prawnych następuje z urzędu (czynności podejmowane są z urzędu przez właściwy organ administracji lub sąd),
- sankcjami za naruszenie treści tych stosunków są sankcja administracyjnoprawna lub karna.
Do prawa publicznego zalicza się:
Prawo konstytucyjne,
Prawo administracyjne
Prawo gospodarcze publiczne
Prawo karne
Prawo finansowe i bankowe
Prawo postępowania administracyjnego
Prawo postępowania karnego
Prawo postępowania cywilnego
Prawo międzynarodowe publiczne
Prawo prywatne - ma na celu ochronę interesów indywidualnych jednostek (i ich organizacji).
Cechy stosunków prawnych regulowanych normami prawa prywatnego.
- stosunki prawne regulowane są normami prawnymi mającymi charakter norm ius dispositivum (normy o obowiązywaniu względnym),
- stosunki prawne przebiegają pomiędzy obywatelami i nich cechą jest równorzędność stron,
- autonomia woli stron stosunków prawnych,
- stosunki prawne regulowane są metodą cywilnoprawną,
- ochrona prawna stosunków prawnych następuje i inicjatywy stron, które występuje na drogę sądową,
- sankcją za naruszenie treści tych stosunków jest sankcja cywilnoprawna (nieważności czynności prawnej lub restrykcyjna)
Do prawa prywatnego zalicza się:
Prawo cywilne materialne
Prawo cywilne gospodarcze
Prawo rodzinne i opiekuńcze
Prawo międzynarodowe prywatne
Do gałęzi prawa mających cechy prawa publicznego i prywatnego (mieszanych) należą:
Prawo pracy
Prawo morskie
Prawo rolne
Prawo ochrony środowiska
Współcześnie podział prawa na publiczne i prywatne jest niewystarczający, dlatego też w ramach prawa publicznego jak i prywatnego przeprowadzane są dalsze podziały.
Podstawowym podziałem jest podział prawa na gałęzie prawa.
Podział ten dokonywany jest ze względu na rodzaj stosunków prawnych, jakie dana gałąź prawa reguluje.
Prawo dzieli się na prawo materialne, prawo ustrojowe i prawo postępowania (formalne).
Istotę systemu prawa stanowi prawo materialne.
Prawo materialne to ogół norm regulujących merytoryczną treść stosunków społecznych. Normy prawa materialnego określają kto, w jakich okolicznościach jak ma się zachować oraz jakie sankcje spotkają go w razie nieprzestrzegania prawa.
Normy te skierowane są zarówno do osób fizycznych jak osób prawnych, regulują ich prywatno i publicznoprawne obowiązki i uprawnienia.
Prawo ustrojowe - prawo to określa organizację organów władzy publicznej, ich kompetencje i prawne formy realizacji tychże kompetencji.
Prawo postępowania - reguluje tryb postępowania przez organami władzy publicznej w stosunkach z zakresu prawa materialnego.
Prawo ustrojowe i prawo postępowania zwane są prawem formalnym.
Prawo materialne ma charakter pierwotny w stosunku do prawa formalnego (jest ono wtórne w stosunku do prawa materialnego).