Temat: Neurorehabilitacja dzieci
Rozwój ruchowy od momentu poczęcia do momentu urodzenia odbywa się na realizacji zakodowanego w OUN modelu lokomocji. U prawidłowo rozwijającego się dziecka proces ten przebiega bez „nauki i ćwiczenia” w miarę dojrzewania OUN. Mechanizmem napędowym rozwoju ruchowego jest ideomotoryka - motywacja do poznawania świata, osiągnięcia własnych celów, kontaktów z bliskimi i otoczeniem.
Do realizacji genetycznie zakodowanego wzorca lokomocji niezbędne są 3 składowe:
- automatyczne sterowanie ciałem w przestrzeni
- mechanizmy podporowo-wyprostne (uniemożliwiają pokonywanie siły grawitacji)
- ruchy fazowe - pozwalające na świadome wykonywanie ruchów
Czynniki te są automatyczne i niezależne od naszej woli.
Symptomy nieprawidłowego rozwoju dziecka w pozycji leżenia tyłem:
- nadmierne odginanie i odchylanie głowy do tyłu
- tendencja do skręcania głowy w jedną stronę
- asymetria tułowia, często połączona z asymetrią główki
- prężenie jednej lub obu nóżek, krzyżowanie i/lub skręcanie do wewnątrz, ułożenie „żabkowe”
- brak przylegania tułowia do podłoża (mostkowanie)
- sztywny układanie ramion, przyciskanie do podłoża, skręcanie do wewnątrz lub na zewnątrz (bywa połączone z odginaniem główki)
- mocne zaciskanie jednej lub obu piąstek, szczególnie po szóstym tygodniu życia.
- słabsza aktywność jednej strony ciała
- brak wodzenia lub słabe wodzenie oczami za zabawką, szczególnie po drugim miesiącu życia
- „przelewanie się dziecka”
Symptomy nieprawidłowego rozwoju dziecka w pozycji leżenia na brzuchu:
- brak unoszenia główki i/lub przekładanie na drugi policzek, szczególnie po szóstym tygodniu życia
- tendencja do układania główki na jedną stronę
- unoszenie główki bez podparcia na rączkach, unoszenie poprzez odginanie tułowia
- asymetria ustawienia główki i/lub tułowia - podpór na wyprostowanych łokciach i zaciśniętych piąstkach, skręcanie rączek do wewnątrz
- prężenie jednej lub obu nóżek, krzyżowanie i/lub skręcanie do wewnątrz, ułożenie żabkowe
- słabsza aktywność jednej strony ciała
- „przelewanie” się dziecka
W grupie największego ryzyka są dzieci:
- o masie ciała poniżej 1500g
- urodzone przed 32 tyg. Ciąży
- poniżej 3 pkt w skali Apgar w 5 min. życia
- po przebytych w okresie noworodkowym krwawieniach dokomorowych i okołokomorowych
- ze zmianami niedotleniowo-niedokrwieniowymi w mózgu
- z odchyleniami neurologicznymi podczas badań w okresie noworodkowym
- po zapaleniu opon mózgowo-rdzeniowych
- z hiperbilirubinemią w okresie noworodkowym
W rozpoznaniu zaburzeń niezwykle ważne są obserwacje rodziców. O nieprawidłowościach może świadczyć, jeśli dziecko:
- często jest niespokojne, źle sypia, ciągle płacze
- jest zbyt spokojne, senne, nie sygnalizuje głodu i niewygody
- nie nawiązuje kontaktu wzrokowego, nie reaguje na widok najbliższych
- nie wodzi wzrokiem za zabawkami
- nie reaguje na głośne dźwięki bądź reakcje lub są one nieadekwatne do bodźca
- wygina się mocno do tyłu, mocno odgina głowę, pręży się
- cały czas ma zaciśnięte piąstki
- jest wiotkie, nie podejmuje prób trzymania głowy
- jego ciało układa się niesymetrycznie, wygląda jak „rogalik”
- nie chce jeść, nie przybiera na wadze, często ma biegunki
- bardzo męczy się podczas jedzenia
Te objawy mogą, ale nie muszą sygnalizować, że trzeba dziecko poddać uważnej obserwacji lub dodatkowym badaniom.
Konsekwencjami uszkodzenia mózgu mogą być:
- zaburzenia rozwoju psychoruchowego i rozwój dysharmonijny (pewne umiejętności rozwijane z normami, a inne zbyt późno), rozwój opóźniony (ważne etapy rozwoju dziecko osiąga znacznie później niż przewidują normy)
- Mózgowe Porażenie Dziecięce
- uszkodzenie wzroku lub słuchu
- zaburzenia emocjonalne (nadmierna aktywność, ADHD, zaburzenia uwagi i koncentracji)
- deficyty powodujące trudności w nauce
Odruchy niemowlęcia
ATOS - przetrwały asymetryczny toniczny odruch szyjny. Polega na tym, że gdy noworodkowi ułożonemu na plecach przekręci się głowę w prawo, ro ręka prawa wyprostowuje się, a lewa kurczy. Odruch ten wygasa do 6 miesiąca życia. Obecność tego odruchu blokuje wykonywanie czynności oburącz, przenoszenie rąk do ust, prawidłowe obracanie się, rozwój koordynacji wzrokowo-słuchowej
STOS - przetrwały symetryczny toniczny odruch szyjny. Gdy dziecko leży na brzuszku, zgięcie głowy do klatki piersiowej wywołuje zgięcie kończyn górnych i wyprost kończyn dolnych, a wyprost głowy w tył powoduje wyprost kończyn górnych i zgięcie kończyn dolnych. Wygasa do 6 miesiąca życia.
MORO. Przy nagłym bodźcu, np. uderzeniu w materac, na którym leży dziecko, wywołującym przestrach, noworodek wykonuje ruch obejmowania składający się z faz: odwodzenie i wyprost rąk oraz zgięcie i przywiedzenie. Odruch ten ma pomóc noworodkowi bezpiecznie przywrzeć do matki. Wygasa między 1 a 6 miesiącem życia. Jego obecność blokuje reakcje równoważne, reakcje obronne i reakcje podporowe.
Opistotonus - nadwyprost tułowia w leżeniu tyłem. W wyniku niekorzystnego bodźca dziecko nagle prostuje się, odchyla głowę do tyłu, cofa barki, tułów wygina w łuk, kończyny dolne prostuje, ręce zaciśnięte w pięści. Nie powinien występować. Jego obecność blokuje:
- siad z biodrami prawidłowo zgiętymi
- zabawę z pozycji siedzącej
- reakcje równowagi
- patrzenie wprost
- lokomocję
- mowę
Przetrwały odruch chwytny rąk. Podrażnienie wewnętrznej powierzchni dłoni (od palca małego) powoduje jej odruchowe zaciśnięcie. Maksymalnie trwa do 3 miesiąca życia. Wygasa, gdy pojawia się świadome chwytanie. Blokuje prawidłowy rozwój chwytu, możliwości poznawcze dziecka i rozwój koordynacji wzrokowo-słuchowej.
Przetrwały odruch chwytny stóp. Podrażnienie stopy w okolicy podeszwowej palców powoduje ich zgięcie podeszwowe. Wygasa między 8 a 12 miesiącem życia wraz z pojawieniem się pionizacji. Jego obecność blokuje prawidłową lokomocję i zachowanie rozwojowe.
Działania:
ATOS:
- należy dziecko układać tak, aby obserwowało otoczenie na wprost, a nie z boku
- wykonywanie różnych czynności rękoma w linii środkowej ciała, tak aby ułatwić utrzymanie głowy na wprost oraz symetrie ruchowe
- nauka symetrycznych chwytów - picie z kubeczka z dwoma uszkami
- dużo zabaw z przekraczaniem linii ciała
STOS
- organizować zabawy w siadzie rozkrocznym
- nie pozwalać na siad klęczny
- we wszystkich pozycjach nie pobudzać do nadmiernego zginania i prostowania głowy
MORO
- dziecko należy układać na brzuchu i mobilizować do chwytania zabawek
- ostrożnie przyzwyczajać do hałasów
- na różne sposoby uprzedzać dziecko o mającym za chwilę nastąpić bodźcu wywołującym u dziecka odruch MORO, np. „zaraz włączę światło”.
OPISTOTONUS
- organizować dziecku zabawy w pozycji siedzącej
- nie podchodzić do dziecka od tyłu
- należy dziecko nosić tyłem do siebie lub z jedną nogą zgiętą
- w czasie zabaw lub ćwiczeń nie wykonywać z dzieckiem gwałtownych ruchów.
Przetrwały odruch chwytny stóp
- mobilizować dziecko do zabawy stopami
- zachęcać do chodzenia boso po różnym terenie
- dotykać i głaskać powierzchnię grzbietową stopy rozpoczynając od palca małego w kierunku pięty
- nie wywoływać niekontrolowanego odruchu przez niepotrzebne punktowe drażnienie podeszwy stopy
- przetaczanie stopy
Przetrwały odruch chwytny rąk
- rozluźnić ramiona i wyprowadzić je w kierunku rąk i linii środkowej ciała z rotacją zewnętrzną dłoni
- mobilizować dziecko do dotykania ręką własnego ciała
- mobilizować dziecko na ile to możliwe do samoobsługi
- często poklepywać, głaskać strony grzbietowe ręki
- do zabawy często używać zabawek większych od dłoni dziecka
- mobilizować dziecko do zabawy własnymi rączkami
Przyczyny kręczu szyi
- nieprawidłowe ułożenie płodu
- urazy okołoporodowe
Rodzaje kręczu szyi:
- mięśniowy
- kostny
- związany z zaburzeniami wzroku i słuchu
- neurogenny
Konsekwencje asymetrycznego ustawienia głowy mogą mieć charakter lokalny jak i globalny, zwykle wymienia się:
- spłaszczenie potylicy po stronie twarzowej
- różnego stopnia wyprost głowy
- asymetrię twarzy
- skłon boczny odcinka szyjnego kręgosłupa
Konsekwencje globalne:
- trudności z prawidłowym rozwojem kontroli głowy, a co za tym idzie tułowia, kkg i kkd w przestrzeni we wszystkich płaszczyznach
- utrzymanie ciężaru ciała na wydłużonej stronie twarzowej, brak doświadczeń w przenoszeniu ciężaru ciała na stronę skróconą - potyliczną
- asymetria odcinka piersiowego i szyjnego, żeber, odcinka lędźwiowego z asymetrycznym ustawieniem miednicy
- trudności w rozwoju bocznej kontroli głowy i tułowia po stronie twarzowej
- asymetria ustawienia i funkcji kkg oraz zaburzenia koordynacji wzrokowo-ruchowej
- asymetria i zaburzenia w ustawieniu kkd