SOCJOLOGIA MIASTA

Przedmiot i zadania

SOCJOLOGIA MIASTA

• Jedna z wielu subdyscyplin socjologii

• Obiekt zainteresowania - jednostki osadnicze

PRZEDMIOT SOCJOLOGII MIASTA

1.Miasto - główne pojęcie

• W Średniowieczu samorządna gmina z ściśle określonym miejscem w przestrzeni i polityczna organizacją

• Obecnie wielomilionowe aglomeracje zajmujące duża przestrzeń oraz składające się z różnych stref

• „Miasto nie istnieje” -termin miasto bierze się tylko z siły tradycji i przyzwyczajenia językowego

PRZEDMIOT SOCJOLOGII MIASTA cd.

2. „Miejski styl życia” /Louis Wirth/

3. „Miejska kultura” /Henri Lefebvre/

4. „Reprodukcja siły roboczej” - konsumpcja /Manuel Castells/

5. SPOŁECZNY PROCES WYTWARZANIA PRZESTRZENI SPOŁECZNEJ /obecnie/

SPOŁECZNE UWARUNKOWANIA ROZWOJU SUBDYSCYPLINY

• Wzrost liczby ludności w skali świata

• Obszary zurbanizowane jako ognisko kłopotów i konfliktów społecznych

• Wielkie miasta jako akumulatory niezadowolenia społecznego

• Potrzeba nowej organizacja życia miejskiego

KONCEPCJE TEORETYCZNE
I KIERUNKI BADAŃ

• Nurt konwencjonalny

• Orientacja ideologiczna

• Nurt ekologiczny

• Orientacja humanistyczna

• Nurt pokazujący konfliktowy charakter procesu społecznego wytwarzania przestrzeni

NURT KONWENCJONALNY

• Urbanizacja jak proces ewolucyjny, linearny, konwergentny

• Uprzemysłowienie jako czynnik sprawczy urbanizacji

• Urbanizacja i uprzemysłowienie przebiegają w sposób planowany

• Marginalne traktowanie czynników żywiołowych

• Badano urbanizację w 3 aspektach

• Przemieszczanie się ludności z obszarów wiejskich do miast

• Rozprzestrzenianie się wzorców miejskich na obszary poza miejskie

• Upowszechnienie się „miejskiego stylu życia” w najszerszej skali

ORIENTACJA IDEOLOGICZNA

• Założenie o bezpośrednim wpływie określonych form przestrzennych na zachowania społeczne

• „Osiedle” - pojęcie używane do dziś, przestrzenna forma zabudowy mieszkaniowej o środowisku socjotwórczym i integrującym

NURT EKOLOGICZNY

• Zainteresowanie strukturą społeczno-przestrzenną oraz terytorialnym zachowaniem mieszkańców

• Poszukiwanie wpływu określonych cech przestrzeni na zachowanie ludzi i grup społecznych w zakresie lokalizacji i codziennej ruchliwości

• „Gra o przestrzeń - ukazywanie segregacji społecznej oraz „inwazji” niektórych kategorii na różne miejsca

• „Obszar naturalny” - zamieszkałych np. Przez ludzi o niskim statusie, mających gorsze warunki mieszkaniowe

ORIENTACJA HUMANISTYCZNA

• Traktowanie zbiorowości mieszkańców jako wspólnoty symbolicznej zamieszkujących określoną przestrzeń, która ma dla nich wartość, przez nasycenie jej formami kulturowymi wyposażonymi w znaczenie i sens

• Specyficzny zespół technik: wywiad swobodny, obserwacja, analiza dzieł literackich i filmowych o mieście

NURT POKAZUJĄCY KONFLIKTOWY CHARAKTER SPOŁECZNEGO WYTWARZANIA PRZESTRZENI

• Związek urbanizacji z uprzemysłowieniem jako konfliktowa relacja między produkcją a reprodukcja siły roboczej

• Np. w Polsce opóźnienie rozwoju miast względem rozbudowy przemysłu, który miał być czynnikiem miastotwórczym

• Gra aktorów o przestrzeń

KSZTAŁTOWANIE SIĘ ZBIOROWOŚCI MIEJSKICH

• Pierwszy okres był związany z migracjami ludności, które były wywołane wojną i zmianami granic

• Drugi etap łączył się z 6-letnim planem uprzemysłowienia Polski- wtedy to następował masowy ruch ze wsi do miast, w których realizowano największe inwestycje państwowe

• Trzeci okres to budowa tzw. rejonów uprzemysłowionych, związanych np. ze źródłami surowców lub wielkimi inwestycjami w dziedzinie przemysłu ciężkiego

PROCES ROZPADU MIASTA

• Rozpoczął się mniej więcej od połowy lat 60-tych i był rezultatem stosowania zasady funkcjonalnego strefowania przestrzeni

• Wywołało to ogromne trudności w funkcjonowaniu miasta i doprowadziło do stałego pogarszania się warunków codziennego życia

PROCESY SEGREGACYJNE

• Pojawiły się mniej więcej od lat 60-tych wskutek wprowadzenia formalnie spółdzielczego budownictwa i rozszerzenia preferencji dla niektórych kategorii społecznych w zakresie dostępu do mieszkań

W POLSKICH MIASTACH

• Wytworzyła się MOZAIKOWA struktura przestrzenno-społeczna

• Duża liczba ludności przybyła do wielkich miast prosto ze wsi, przynosząc ze sobą tym samym wiejskie obyczaje, sposób życia

• Wiejskość zaznaczała się coraz wyraźniej np. w stosunku do pracy, najbliższego otoczenia domu, a także wpływała na charakter kontaktów społecznych, gdzie niektórzy autorzy mówią już o „ruraryzacji” miasta

PROCESY EKOLOGICZNE

• Wystąpiły w miastach ziem zachodnich, w których ludność w rezultacie powojennych migracji została całkowicie wymieniona

• A z kolei zasiedlenie tych miast przez ludność polską przebiegało wg charakterystycznego schematu

ROLA HISTORYCZNYCH DZIELNIC MIAST

• Jest bardzo znacząca, gdyż uważa się je za miejsca identyfikacji symbolicznej zbiorowości miejskiej

• Obszary zabytkowe są wysoko waloryzowane przez mieszkańców, gdyż stanowią podstawę ich tożsamości

• Występuje tu również silne przywiązanie mieszkańców do miasta, jako miejsca mającego określoną historię i unikatowe cechy

ATOMIZACJA SPOŁECZNA W POLSKICH MIASTACH

Objawia się m.in. tym że

• w skutek niedorozwoju swoich funkcji-centrum nie jest w stanie pełnić roli kondensatora życia społecznego

• korzystanie z usług centralnych ograniczone jest ponadto budżetem czasoprzestrzennym

• występuje tu niewielka rola dobrowolnych stowarzyszeń, jako miejsc ogniskujących kontakty społ.

WYNIK TRANSFORMACJI USTROJOWEJ

• Transformacja zmieniła uwarunkowania społeczne wytwarzania przestrzeni, powodując zupełnie nową sytuację, polegającą na rezygnacji państwa z bezpośredniej ingerencji w gospodarkę miejską, którą pozostawia się trosce obywateli i samorządów

SFERY KONFLIKTOWE

• Sprzeczność pomiędzy potencjalnymi nabywcami a dysponentami działek i lokali

• Konflikt, dotyczący dysponentów, a wkrótce i właścicieli nieruchomości i użytkowników lokali mieszkalnych

• Konflikt pomiędzy inwestorami działającymi w sferze budownictwa mieszkaniowego a potencjalnymi lokatorami lub nabywcami mieszkań

CORAZ BARDZIEJ REALNE SFERY KONFLIKTOGENNE

• Wzrastające koszty transportu miejskiego , przy równoczesnym obniżaniu się poziomu usług upośledzać będą mniej zamożnych mieszkańców peryferii

• Likwidacja żłobków i przedszkoli zmusi część kobiet do porzucenia pracy zawodowej, obniżając poziom życia rodziny

• Kilkuletnia przerwa w pracy w sytuacji silnej konkurencji na rynku pracy i dużego bezrobocia będzie powodować stałą dezaktywizację zawodową kobiet

c.d. CORAZ BARDZIEJ REALNE SFERY KONFLIKTOGENNE

• Powstanie szkół odpłatnych będzie silnym czynnikiem stratyfikacji społ., który doprowadzi do przepaści kulturowej między wyższymi i niższymi warstwami społ.

• Likwidacja dużej liczby placówek kulturalnych i komercjalizacja pozostałych odetnie dostęp do książki i innych dóbr kulturowych ogromnej większości mieszkańców miast

KIERUNKI ROZWOJU SOCJOLOGII MIASTA

• Badanie procesów żywiołowych w rozwoju miast i w gospodarce przestrzennej

• Studia miejskich ruchów społecznych, związanych z konfliktowym zagospodarowywaniem przestrzeni i poziomem konsumpcji zbiorowej

• Badania sposobu percepcji, waloryzacji i przyswajania przestrzeni miejskiej

c.d. KIERUNKI ROZWOJU SOCJOLOGII MIASTA

• Prace dotyczące instytucji miejskich, jako aktorów społecznego wytwarzania przestrzeni.

• Analizy poświęcone roli miast w układzie globalnym.

PRZEDMIOT SOCJOLOGII MIASTA

MIASTO - niezwykle złożony twór, który z trudnością poddaje się całościowemu badaniu. Składa się z elementów przestrzenno-materialnych, ludzi i ich złożonej organizacji i kultury. Stąd też wymaga różnorodnych i wielostronnych ujęć. Jego całościowe ujęcie jest możliwe jedynie w przypadku badania małych miast.

TYPY BADAŃ MIASTA WG M. MALIKOWSKIEGO
Związane ze szkołą chicagowską (ekologiczną) - traktowanie miasta jako miejsca intensywnego przejawiania się różnych zjawisk społecznych występujących w społeczeństwie globalnym. Miasta sprzyjają ich ujawnianiu, gdyż są to miejsca szczególnego zagęszczenia ludności, stwarzające większe szanse występowania i natężenia wszelkich zjawisk społecznych, gdzie indziej mniej wyraźnych i widocznych. Zagęszczenie fizyczne pociąga za sobą „gęstość moralną”, czyli szczególnie duże natężenie relacji i stosunków społecznych, co z kolei pociąga za sobą różne problemy społeczne, szczególnie patologie społeczne.

Związany ze szkołą typologiczno-konwencjonalną, określany jako kulturalistyczny, psychosocjologiczny lub konwencjonalny - miasto w jego ujęciu to miejskość, urbanizm, szczególny sposób, styl życia oraz towarzyszący mu system wartości różny od wiejskiego, występujący na gęsto zaludnionych przestrzeniach. Miasto to nie konkretna jednostka osadnicza, ale miejscowość i zjawisko kulturowe będące wynikiem ewolucji społeczeństwa. Jego przedstawiciele to: G. Simml, P. Sorokin, G.C. Zimmerman, R. Redfield, L. Wirth, D. Riesman, G. Sjoberg.

Związany ze szkołą neomarksistowską - miasto to miejsce szczególnego natężenia i przejawiania się problemów makrospołecznych, w tym zwłaszcza konfliktów klasowo-warstwowych występujących w skali globalnej, w skali systemu społeczno-politycznego. Miasto jest miejscem zbiorowej konsumpcji i reprodukcji siły roboczej. Socjologia miasta musi być socjologią politycznej kwestii miejskiej, gdyż wszelkie problemy w mieście są pochodne od problemów w „centralnym miejscu formacji społeczno-ekonomicznej”.

SPOSOBY ROZUMIENIA PRZEDMIOTU, ZAKRESU I CELÓW SOCJOLOGII MIASTA:
Stanowisko mówiące o tym, iż socjologia miasta nie jest odrębną dyscypliną.
Według Znanieckiego - nie ma socjologii miasta, można mówić tylko o socjologicznym badaniu zbiorowości miejskiej. Obiektywne cechy przestrzeni miejskiej nie są bowiem cechami wyodrębniającymi miasto, przechodzą one bowiem przez „filtr” indywidualnego i grupowego doświadczenia ludzi. O specyfice i odrębności może decydować subiektywne poczucie więzi wewnętrznej wśród członków zbiorowości miejskiej oraz poczucie odrębności od innych zbiorowości społecznych.

Według S. Rychlińskiego - przedmiotem socjologii miasta miało być badanie różnych form życia zbiorowego, a zwłaszcza różnych aspektów więzi społecznej w mieście. Jednakże, aby zrozumieć te zjawiska należy najpierw poznać warunki gospodarcze życia w mieście.
S. Ossowski - zajmował się miastem w kontekście innych socjologicznych zainteresowań, podporządkowanym celom praktycznym, które w szczególności wiązał z urbanistyką.
S. Nowakowski - do socjologii miasta zaliczał wszelkie zjawiska i procesy społeczne zachodzące w mieście.

J. Ziółkowski - socjologia miasta powinna się zajmować miastem jako grupą ludzką, jako specyficznym rodzajem społeczności terytorialnej, która reprezentuje pewien typ społecznej organizacji, przejawia określone formy społecznej interakcji i charakteryzuje się określonymi cechami socjopsychologicznymi swoich członków.
A. Wallis - do socjologii miasta zaliczał zjawiska i procesy społeczne, które łączą się z przestrzenno-instytucjonalną budową miasta, szczególnie zaś z jego kształtowaniem i użytkowaniem przez społeczeństwo.

2. Stanowisko wskazujące na potrzebę badań miasta jako pewnej całości społecznej, grupy społecznej - J. Turowski (orientacja humanistyczna).
B. Jałowiecki - socjolog powinien badać całe miasto, cały układ osadniczy jako zintegrowany system społeczno-przestrzenny z określonego punktu widzenia, narzuconego przez przedmiot socjologii. Wyróżnił on cztery zagadnienia w przedmiocie socjologii miasta:
społeczny proces wytwarzania przestrzeni miejskiej
zachowanie przestrzenne ludzi, grup społecznych, instytucji i organizacji
ich stosunek do przestrzeni jako swoistej wartości
sposób funkcjonowania miasta jako złożonego systemu technicznego, ekonomicznego i społecznego

B. Misztal - zaproponował socjologiczne badanie miasta jako:
przestrzennej formy skupiania się ludności
struktury społecznej o określonym stopniu złożoności
systemu tworzenia dystrybucji i recepcji treści kulturowych
układu determinującego relację: jednostka-społeczeństwo
Określenie to nie precyzuje przedmiotu badań socjologii miasta, gdyż jest za szerokie, a z drugiej strony za wąskie i nie wyraźne.

B. Misztal zaproponował rozróżnienie dwóch pojęć: „socjologii miasta” i „socjologii miejskiej”. Rozróżnienie to sugeruje aby zajmować się miastem jako miejscem przejawiania się zjawisk i procesów zachodzących w makroskali, aby socjologiczne poznawanie miasta było drogą do poznawania społeczeństwa globalnego.
Socjologia miejska - dziedzina, która upatruje w mieście sposobów przejawiania się prawidłowości generalnych, charakterystycznych dla całego systemu społecznego, ale objawiających się i realizujących w „najczystszej” postaci na terenie miasta, rozumianego jako typ społecznej organizacji.
Socjologia miasta - dziedzina badań, która zajmuje się konkretnym miastem i konkretnie zachodzącymi w mieści procesami. Jest to bardziej szczegółowe ujęcie. W ten sposób socjologia miasta ma być tylko jednym ze sposobów uprawiania socjologii miejskiej.

Zarzuty wobec takiego rozróżnienia:
prawidłowości generalnie występujące w makroskali istnieją też konkretnie w określonym mieście
trudno wcześniej stwierdzić, które ze zjawisk społecznych zachodzących w konkretnym mieście mają charakter ogólnosystemowy, makrostrukturalny
rozróżnienie to razi pewną utrwalona tradycję np. socjologia rodziny i socjologia rodzinna
niewielkie osiągnięcia tej subdyscypliny
duża liczba teoretycznych prac o charakterze monograficznym, które cechował niski stopień i wąski zakres uogólnień teoretycznych

Według M. Malikowskiego
Socjologia miasta - to socjologia przestrzeni, form osadniczych i zbiorowości terytorialnych. Według niego miasto to względnie wyodrębnione jednostki przestrzenno-administracyjne. Stąd też socjologia miasta ma badać zbiorowości terytorialne od strony ich różnorodnych związków z zamieszkiwaną przez nie przestrzenią, zwłaszcza genetyczne, strukturalne i funkcjonalne związki przestrzeni z życiem społecznym.
Socjologia miasta ma badać zbiorowości miejskie, jej warunki życia, różne formy jej organizacji, w związku z zamieszkałą i kształtowaną przez nią przestrzenią (zagospodarowaną, naznaczoną symbolami, z rozlokowanymi w niej różnymi dobrami). Ma badać przestrzenno instytucjonalne aspekty życia społecznego.

---