1. TOLERANCJE I PASOWANIA.
N - wymiar nominalny; ES, es - odchyłka górna; EI, ei - odchyłka dolna, BO-wymiar górny BO=N+ES, BW=N+es ; AO-wymiar dolny AO=N+EI, AW=N+ei ; TO - tolerancja otworu TO= wymiar górny - wymiar dolny, TW - tolerancja wału TW= wymiar górny - wymiar dolny. Luzy: LMAX = BO - AW, LMIN= AO - BW ; Tolerancja pasowania - TP = TO - TW (ujemny luz oznacza wciśk (PN przewiduje 19 klas dokładności wykonania wymiarów 0,1; 0 ; 1; 2 ..... 17. W budowie maszyn stosujemy do 4 do 12. Pasowania: luźne, ciasne, mieszane. Dla uzyskania odp. pasow. stosuje się za. stałego otworu (ważniejsza) lub stałego wałka.
2.MATERIAŁY KONSTRUKCYJNE
Staliwa - stop żelaza z węglem w stanie lanym o zawartości max. węgla do 2,1%
Stale - stop żelaza z węglem w stanie przerobionym plastycznie o zawartości węgla do 2,1%
Żeliwa - stopay odlewnicei na osnowie żelaza o zawartości węgla do 6,67% w stanie lanym.
Mosiądze - stopy miedzi z cynkiem nazywamy mosiądzami, oraz śladowe ilości Al, Pb, cyna, mangan. Zawartość miedzi 56-92%.
Brązy - stop cyną z miedzią i ołowiem. Wyst. inne inne metale np. Al. Wyst. w postaci kutej.
Stopy alumniowe - aluminium, mało miedzi, cynk.
Stopy oparte na magnezie - Al, cynk, magnez
Siluminy - są to typowe stopy odlewnicze aluminium z krzemem (np. AlSi11 - AK11).
Durale- stopy wieloskładnikowe, gdyż mają spośród wszystkich stopów aluminium najlepsze własności wytrzymałościowe. Duraluminium składa się z 4% Cu, 1% Mg i 1% Mn. Żelazo i krzem występują w nim jak domieszki i są ograniczone do 0,7%.
Miedzionikle -stopy miedzi z niklem, w których głównym dodatkiem stopowym jest nikiel. Największe zastosowanie znalazł stop o zawartości 20% Ni zwany nikieliną (dobre własnościplastyczne i duża odporność na korozję) oraz stop o zawartości 40% Ni zwany konstantanem (zastosowanie w elektrotechnice do wyrobu termoelementów).
Tworzywa sztuczne (plastomery) - tworzywa na podstawie polimerów syntetycznych, otrzymywanych w wyniku polireakcji z produktów chemicznej przeróbki węgla, ropy naftowej i gazu ziemnego lub polimerów naturalnych, uzyskiwanych przez chemiczną modyfikację produktów pochodzenia naturalnego (celuloza, kauczuk, białko). Zwykle zawierają określone dodatki barwników lub pigmentów, katalizatorów, napełniaczy, zmiękczaczy (plastyfikatorów), antyutleniaczy itd.
Ceramiczne - na bazie glinu
Guma - na bazie kauczuku z dodatkiem sadzy
3. OZNACZANIE MATERIAŁÓW
Oznaczanie stopów metali nieżelaznych przeprowadza się za pomocą znaków lub cech. W znakach stosuje się symbole chemiczne pierwiastków: na początku jest symbol zasadniczego składnika, po czym następują symbole dodatków stopowych, a jeśli ilość dodatku przekracza ok. 1,5%, następuje liczba wskazująca na średnią zawartość dodatku. Symbole składników są podawane w kolejności ich malejącej zawartości. Cecha stopu stanowi umowny znak literowy lub literowo-liczbowy, określający gatunek stopu. Na ogół na początku stawia się symbol podstawowego składnika, po czym następuje symbol najważniejszego dodatku i liczba podająca jego zawartość w procentach.
Stosuje się następujące symbole składników: A - aluminium, B - beryl, B (na początku) - brąz, C - cyna, G - mangan, K - krzem, M - miedź, mangan, magnez, M (na początku) - mosiądz, N - nikiel, O - ołów, Z - cynk, P - fosfor, P (na początku) - stop do przeróbki plastycznej. np. AK20 - AlSi21CuNi, B663 - brąz CuSn6Zn6Pb3, MM47 - mosiądz 47%Cu.
G- (Mn) mangan, S-(Si) krzem, H- (Cr) chrom, N- (Ni) nikiel, M- (Mo) molibden, F - wolfram), K- (Co) kobalt, T- (T) tytan JU - (Al) aluminium
STALIWO
Staliwo węglowe - L400 I, L350II, L600III (L-lane, 400-wytrz. min. na rozc. MPa, III-kl. dokł, im wyżej lepiej) NP.: korpusy maszyn ciężkich, dźwignie, duże koła zębate, koła bose, korpusy pras
Staliwo stopowe - L35G, L30GS, L40H, L25H 65 (L-lane, 35, 30 ,40 - średnia zawartość węgla w % 0,35%C, liczba - zaw. manganu w %, gdy jej brak po skł. to zawartość manganu mniejsza od 1,5%) NP.: odpowiedzialne korpusy (maszyny górnicze, hutnicze), stojaki walcarek, dużych pras, duże koła zębate, rolki podtrzymujące
Staliwa odporne na korozję - LH14, LH17N, LH18N11M (H14 -średnia zawartość chromu 14%)
Staliwa żarodoporne - L24/12, LH24N12
STALE
Stale węglowe - St(0-7) (0-7-średnia zaw. C w dziesiątych %, St3S - dobrze spawane, St3X - nieuspokojona. St3Y-uspokojona, St3N -dobrze się kuje) NP.:balchy, ceowniki, pręty, gwoździe, druty siatki, kątowniki, dwuteowniki, (5-7) sworznie, kołki, dźwignie, szyny, obręcze kół jezdnych.
Stale węglowe wyższej jakości - 08X, 10X, 15, 20, 35, 40, 45, 55, 65, (X-nieuspokojone, te które kończą się na 0 grupy B, na pięć grupa A) NP.: (do 25) spawalne (do nawęglania) - osie, koła zębate, sworznie, kołki, krzywiki, zapadki; (40-65) ulepszane cieplnie - wały, osie, śruby, sprężyny, kołki, sworznie
Stal o podwyższonych własnościach mechanicznych - 18G, 18G2, 18G2A - G z dodatkiem manganu
Stal stopowa do nawęglania - 15H, 20HG, 15HGM, 18HGM, 18H2N2 - 15,20,.. - zaw. węgla; H2, N2 - inne pierw. do 2% NP.: odpowiedzialne koła zębate (skrzynie biegów), przemysł górniczy
Stal żaroodporna - H5M, H6S2, H25T, 1H18N95, H23N18
Stal stopowa konstrukcyjna -10G2, 45G2, 40H, 30HGS, 35HM, 34HGM, 45H, 36HNM
Stal sprężynowa - 65, 75, 65G, 45S, 50S2, 70S3, 60SG, 60SGH, 50HSA, 50HF - idąc w prawo głównie z Si coraz lepsze
Stale węglowe narzędziowe - N8E -narzędzia, piły, Z-zgrzewalna, do pracy na zimno i gorąco ; NC6, NC10 -pilniki. iglaki ; SK5, SW18, SW9 -stal szybkotnąca, do obróbki skrawaniem ; WCV, WNL -do pracy na gorąco
ŻELIWO
Żeliwo szare - ZL 100 (100 -wytrz. na rozc. RM MPa, ZL 150, ZL 300, ZL 350, ZL 450) NP.: Panwie łożysk ślizgowych, konstrukcje odlewane wsporników, wieńce ślimacznic, dźwignie, korpusy obrabiarek i maszyn wibrujących
Żeliwo sferoidalne - ZCB 35 05 (B-białe, 35- RM kg/mm2, 05 - wydłużenie względne w %), ZCC 35 10 - (C -czarne), ZCP 55 04 - (P -perlityczne) NP.: wałki rozrządu, krzywiki, korpusy ciężkich maszyn, popychacze, wały silników spalinowych, płyty do młynów, bijaki do kruszarek
KOLOROWE
Mosiądze - MA 58, M58, MO 63, MK80A
Brązy - BK -kute, BA - aluminiowe, B - odlewane ; BK7, BA1032, B101, B55, BK42
Stopy łożyskowe - L83, L16, L10As
Stopy aluminiowe - AK
Stopy na bazie Al - PA, PA4, PA6
Stale konstrukcyjne, stosowane do wyrobu części maszyn i konstrukcji. Wyróżniamy stale do nawęglania (20HG), azotowania (38HMJ), ulepszania (45G2, 40H2MF), łożyskowe (ŁH15, ŁH15SG) i sprężynowe (40S2, 60SGH) oraz stale dla budownictwa.
Stale narzędziowe, które cechują się dużą twardością (większą od materiału obrabianego). Wyróżniamy stale do pracy na zimno (NC6, NC10), do pracy na gorąco(WNL, WLV) oraz stale szybkotnące (SW12, SW18).
Stale i stopy o szczególnych własnościach. Wyróżniamy stale odporne na ścieranie (stal Hadfielda 11G12), odporne na korozję (H17, 0H18N9), żaroodporne i żarowytrzymałe (H18JS, H25N20S2), zaworowe (H10S2M) i magnetyczne (H6K6).