EKONOMIA - nauka, która bada zachowania ludzi w sytuacji ograniczonych zasobów, które mogą znaleźć alternatywne zastosowania do realizacji zamierzonych celów.
nauka społeczna, tzn. oparta jest na naukowych kryteriach, co oznacza, że należy weryfikować postanowione hipotezy poprzez odwoływanie się do fatów
zachowania charakteryzujące się tym, że są nieprzewidywalne, stąd też ekonomia posługuje się wartościami średnimi
cele są to potrzeby i pragnienia ludzie, są one nieograniczone
PRODUKCJA - problemy ekonomiczne
- co i ile produkować?
- jak produkować? dotyczy technik i technologii wytwarzania
- jak dzielić wytwarzane produkty? dla kogo przeznaczone
zasoby wytwórcze - potrzebne do produkcji
czynniki wytwórcze (materiały, siła robocza, technologie)
1. Ziemia - która dostarcza surowców
2. Kapitał - maszyny i narzędzia, środki pracy
3. Praca - siła robocza wraz z umiejętnościami
4. Przedsiębiorczość
Produkcja - zasoby wytwórcze → produkty
Środki produkcji:
element przedmiot pracy - surowce, półfabrykaty
rzeczowy środki pracy - maszyny i urządzenia pomocnicze
element osobowy siła robocza
koszt utraconych możliwości = koszt alternatywny
gospodarka to podmioty gospodarcze, które są powiązane ze sobą poprzez rynek
gospodarstwa domowe - związki ludzi zamieszkujących wspólnie i podejmujących decyzje jak zarobić i jak wydać pieniądze, sprzedają na rynku swoje usługi
gospodarstwa rolne - szczególny typ podmiotu, połączenie gosp. domowego i przedsiębiorstwa produkcyjnego, część produkcji w tych gosp. przeznaczona jest na własne potrzeby
przedsiębiorstwo - podmiot prowadzący na własny rachunek działalność produkcyjną lub usługową w celu osiągnięcia określonych korzyści
instytucje finansowe - bani, giełda papierów wartościowych
TYPY GOSPODAREK
1. gosp. czysto nakazowa - podstawowe decyzje podejmowane są przez rząd, występuje centralne planowanie, istnieje tylko własność państwowa
2. gosp. mieszana - pewna część decyzji zostaje w rękach państwa, a część należy do podmiotów gospodarczych; gosp. rynkowa lub gosp. nakazowa - w zależności, która przeważa
3. gosp. typowo rynkowa - państwo w ogóle nie ingeruje w sprawy gospodarcze
PRAWO POPYTU I PODAŻY
ekonomia - nauka o prawach produkcji, zbytu i konsumpcji
rynek dostawczy to taki rynek, który charakteryzuje się:
1. istnieje nieskończona ilość producentów
2. nie ma barier wejścia i wyjścia z rynku
3. produkty w danej branży są jednakowe (niczym się nie różnią)
Podstawowe kategorie:
popyt i podaż
popyt - popyt efektywny (w ekonomii), jest to zapotrzebowanie na dane dobro (produkt) znajdujące wyraz w określonej ilości pieniądza
popyt potencjalny - wyraża chęć nabycia danego produktu, lecz w danym okresie nie jest możliwy do realizacji
popyt jednostkowy - zgłaszany przez danego nabywcę i stanowi cząstkę popytu całkowitego na dany produkt
popyt globalny - rozumiemy popyt na wszystkie towary w danym kraju i w danym okresie
popyt efektywny zależy od:
1. cena
2. ceny dóbr (produktów) substytucyjnych i komplementarnych
3. dochody
4. ilość ludności
5. warunki naturalne
Ad1. Im wyższa cena tym niższy popyt. Paradoks GIFFENA (polega na tym, że mimo wzrostu cen na artykuły podstawowe, popyt nie spada). Paradoks SNOBA (polega na tym, że wzrost cen na niektóre produkty powoduje zwiększenie popytu; dotyczy to tylko snobów, którzy chcą się wyróżnić). Paradoks INFLACYJNY (polega na tym, że w przypadku inflacji, mimo wzrostu cen kupujemy produkty „na zapas”, żeby się ustrzec przed zakupami w przyszłości za jeszcze wyższą cenę, bądź kupujemy ze względów spekulacyjnych, aby zarobić)
Cena stanowi podstawowy czynnik, który wpływa na popyt
Ad2. produkty substytucyjne (np. długopis, pióro, ołówek; woda mineralna, napój; kawa, herbata)
dobra komplementarne - jeden produkt nie może istnieć bez innego (kreda - tablica; długopis - wkład)
Ad3. w przypadku wzrostu dochodów następuje przesunięcie krzywej
kupujemy tyle na ile nas stać
Do badań popytu służą:
• współczynnik elastyczności cenowej, który mówi nam o tym jak zmieni się popyt w wyniku zmiany ceny
Ec=(zmiana popytu)/(zmiana ceny)
te wsp. mogą przyjmować różne wartości np.:
Ec=1 - popyt proporcjonalny, oznacza to, że jeśli cena się zmienia to popyt wzrasta o tyle samo
Ec>1 - popyt elastyczny (spadek ceny o 10% - wzrost popytu o 20%)
Ec<1 - popyt mało elastyczny
Ec=0 - popyt sztywny (sól, pieprz)
• elastyczność mieszana (Ad.2)
Em=(relacja popytu na produkt A)/(zmiana ceny produktu B)
to są te same wartości co we wsp. elastyczności cenowej
• wsp. elastyczności dochodowej (relacja popytu na jakiś produkt w wyniku zmiany dochodu)
Ed=(relacja popytu na produkt)/(zmiana dochodu)
popyt dążący do nieskończoności należy do produktów luksusowych
Producenci dostarczają produkty
podaż - ilość produktów dostarczonych na rynek
PODAŻ TO NIE TO SAMO CO PRODUKCJA
1. Cena
2. Koszty produkcji - wzrost kosztów powoduje spadek podaży
3 Technika i technologia wytwarzania -zależy od tego wydajność pracy
SKUTKI OGRANICZENIA PRODUKCJI
zmniejszenie ilości pracowników zatrudnionych
obniżka cen
cena minimalna - stosowana, jeśli mamy nadwyżkę podaży nad popytem; ma chronić producentów
cena maksymalna - wtedy, jeśli mamy nadwyżkę popytu nad podażą; ma chronić konsumentów; najczęściej w czasie wojny lub zagrożenia
Przy takiej cenie powstaje nowy rynek i braki produktów na rynku. Nie ma racjonalnego gospodarowania
koszt ≠ inwestycja
koszty - wydatki związane z funkcjonowaniem firmy
koszty własne dzielą się na:
- materialne (dotyczą wydatków materialnych związanych ze zużywaniem się materiałów /surowców/, paliwa, energii, maszyn)
- osobowe (dotyczą wynagrodzeń za pracę)
- finansowe (wydatki związane ze składkami na ubezpieczenia rzeczowe i społeczne, są to wypłacane procenty od zaciągniętych kredytów i emitowanych obligacji)
Nadwyżka rocznych wpływów z działalności nad kosztami własnymi daje nam tzw. ZYSK KSIĘGOWY
Podział kosztów ze względu na zmiany wielości produkcji:
KOSZT STAŁY
1. koszty amortyzacyjne (zużycie środka trwałego fizycznie i ekonomicznie - oznacza, że dana maszyna pod względem fizycznym nadaje się do użytku, ale produkcja na niej przestaje być opłacalna, jest to wynikiem postępu technicznego, który dostarcza wydajniejsze maszyny)
Fundusz amortyzacji służący do zakupu nowej maszyny na miejsce zużytej tworzony jest z comiesięcznych odpisów stawek amortyzacyjnych
F=(wartość początkowa maszyny)/(ilość lat użytkowania) /roczna stawka np.1200/
F/12=miesięczna stawka amortyzacyjna wpisana w koszty
2. płaca pracowników administracyjnych
3. koszty dzierżawy
4. fundusz na energię
KOSZT ZMIENNY
1. surowce
2. koszty związane z płacami pracowników produkcyjnych
3. energia zużyta w produkcji
Sumując te wielkości otrzymujemy koszt całkowity
koszt krańcowy - wyraża wzrost kosztu całkowitego w wyniku wzrostu produkcji o jedną jednostkę; elementem wpływający na to są koszty zmienne
koszt alternatywny (utraconych możliwości) - możliwości dokonania wyboru ulokowania pieniędzy (konto, obligacje, inwestycja)
zysk = cena - koszty (księgowe)
koszt alternatywny (utraconych możliwości) - % utracony z lokaty; utracone wynagrodzenia
koszt księgowy = koszt alternatywny + płace + energia + koszty administracyjne + koszty surowców
koszt ekonomiczny = koszt księgowy + koszt alternatywny
cena - koszt ekonom. = zysk nadzwyczajny
zysk normalny = cena - koszt alternatywny
utarg przeciętny = utarg krańcowy
utarg całkowity = cena * ilość sprzedanych produktów
utarg przeciętny = (Uc)/(ilość sprzedanych produktów)
utarg krańcowy = wzrost Uc będącego wynikiem sprzedaży ostatniej jednostki
TYPY ORIENTACJI PRZEDSIĘBIORSTW
orientacja - sposób funkcjonowania przedsiębiorstwa
elementy charakterystyczne:
1. punkt wyjścia podejmowanych działań
2. proces badawczy
3. instrumenty (oddziaływanie)
ORIENTACJA PRODUCYJNA (istniała od rewolucji przemysłowej do wielkiego kryzysu światowego)
mała podaż duży popyt
wąski asortyment
punkt wyjścia - produkcja
proces badawczy - technika i technologia wytwarzania
instrumenty - wielkość produkcji i cena
ORIENTACJA SPRZEDAŻOWA (od wielkiego kryzysu do lat '50)
podaż = popyt
punkt wyjścia - produkcja
proces badawczy - poszukiwanie możliwości sprzedaży
instrumenty - reklama, usługa po-sprzedażowa
Szybki rozwój motoryzacji, który pozwala się przemieszczać. Rozwój postępu technicznego, skrócenie cyklu życia produkcji. Wzrost kapitału, chłonności inwestycji. Wzrost chłonności prac badawczo - rozwojowych. Wzrost ryzyka inwestycyjnego ze względu na fakt, że występuje bardzo duża konkurencyjność na rynku, która jest wynikiem nadwyżki podaży nad popytem.
ORIENTACJA RYNKOWA
duża podaż mały popyt
punkt wyjścia - nabywca
proces badawczy - sfera badawcza podstawą kształtowania zbioru instrumentów i działań rynku
badania obejmują: priorytet - zjawiska zewnętrzne
zjawiska wewnętrzne
prognozy rozwoju zjawisk
badanie otoczenia polityczno - prawnego, społeczno - kulturalnego, technologicznego, ekonomicznego
instrumenty - zintegrowany zestaw środków oddziaływania na rynek (marketing - mix)
MARKETING
4P Product Price Place (dystrybucja) Promotion
Zintegrowany zbiór instrumentów i działań związany z: badaniem rynku, kształtowaniem rynku
PIENIĄDZ
pojawił się bardzo dawno, kiedy powstał pierwszy społeczny podział pracy. Wyodrębnił się z ogólnej masy towarów jako powszechny ekwiwalent. Pieniądz to towar, który pełni rolę powszechnego ekwiwalentu. Początkowo rolę tę pełniły różne produkty (zboże, bydło, sól). Drugi etap - rolę pieniądza pełniły kruszce, a głównie złoto i srebro. Były one trwałe, łatwo podzielne i miały dużą wartość. Kupcy robili monety. Z czasem wybijaniem monet zajęło się państwo lub banki.
System pieniężny - ogół norm prawnych określających jednostkę podstawową, jej podział, wartość, sposób zabezpieczania emisji pieniądza, jego wymienialność.
1. System pełnej waluty złotej. Banki wystawiają certyfikaty osobom przechowywującym złoto. Certyfikaty mogą być w każdej chwili wyeliminowane.
W tym systemie wprowadzono monometalizm - w danym kręgu posługiwano się tylko jednym kruszcem
bimetalizm - dopuszcza się dwa kruszce w obiegu
2. Pieniądz kredytowy powstaje gdy ilość pieniądza kruszcowego jest niewystarczająca do zaspokojenia potrzeb rynku. Upowszechnia się kredyt - pojawiły się weksle, czeki zastępujące pieniądz kruszcowy
Powstaje nowa forma pieniądza - pieniądz kredytowy (banknot)
weksel - dokument dłużniczy zobowiązujący do zapłaty w danym terminie. Pojawia się ryzyko nie wykupienia weksla przez dłużnika. Ryzyko przejmują banki. Banki skupują po cenie niższej wypłacając ich posiadaczom albo pieniądz kruszcowy lub własne weksle - banknoty
3 ograniczona waluta złota to system gdzie nie ma pełnego pokrycia w złocie.
W czasie I wojny światowej zawieszono wymienialność banknotów na złoto, przez co stały się one niewymienialnym pieniądzem papierowym. W latach 20-stych przywrócono system waluty złotej w postaci sztabowo - złotej i waluty dewizowo - złotej.
WALUTA SZTABOWO - ZŁOTA - uznaje odrębność złota w obiegu wewnętrznym kraju. Banki centralne wycofały z obiegu monety i wprowadziły pieniądz papierowy. Pieniądz ten można było wymieniać na złoto tylko powyżej określonego minimum, w takich kwotach, jakie odpowiadały wartości sztaby złota. Dokonywano więc tylko wymiany dużych sum pieniężnych na złoto, co ograniczało jej zakres.
WALUTA DEWIZOWO - ZŁOTA - w systemie waluty dewizowo - złotej, dewizy obok złota stały się obowiązkowym pokryciem dla emisji pieniędzy papierowych. Dewizy są to dokumenty stwierdzające należności zagraniczne, która można od razu realizować, tak jak weksle, czeki, przekazy bankowe, polecenia wpłat, itp., czyli wszelkiego rodzaju pieniądze pomocnicze w obrębie międzynarodowym. Przekazywanie dewiz między krajami jest wygodniejsze, szybsze i tańsze niż przekazywanie złota. Polega bowiem na przepisywaniu z konta na konto odpowiednich kwot. Ponadto dewizy przynoszą procent, jeśli są lokowane w obcych bankach handlowych.
Ingerencja państwa w funkcjonowanie i rozwój gospodarki wymagała zwiększenia ilości pieniądza, co mogło nastąpić przez zwiększenie ograniczeń emisji banknotów posiadanymi rezerwami złota.
PIENIĄDZ PAPIEROWY - w okresie wielkiego kryzysu wszystkie państwa odstąpiły od systemu pieniądza złotego wprowadzając do obiegu pieniądz papierowy nie wymienialny na złoto. Tylko przy regulowaniu należności zagranicznych istniała wymienialność banknotów na złoto, realizowana za pośrednictwem banknotów. Obecnie funkcjonuje pieniądz papierowy będący pieniądzem symbolicznym, czyli znakiem wartości, któremu państwo nadaje status pewnego środka płatniczego, obowiązującego w danym kraju.
PIENIĄDZ ELETRONICZNY
FUNCJE PIENIĄDZA:
- miernik wartości - w pieniądzu wyrażona jest wartość wszystkich towarów. pojawia się pojęcie ceny
- środek wymiany (cyrkulacja)- wymiana pieniądza na towar
- środek przechowywania wartości (tezauryzacja) - funkcja gromadzenia oszczędności, pełni głównie złoto, ale także pieniądz papierowy, jeśli nie traci na wartości
- środek płatniczy - moment zakupu nie zbiega się z momentem płatności (np. rachunki)
- pieniądz światowy - pod warunkiem, że państwo gwarantuje jego wymienialność zewnętrzną po kursie ustalonym na głównych giełdach światowych