02.10.2007 - zajęcia pierwsze

Podstawowe pojęcia z genetyki

Gen - odcinek DNA kodujący jeden polipeptyd albo rodzinę polipeptydów lub jeden rodzaj rRNA lub tRNA

Niewłaściwe są definicje : jeden gen - jedno białko, jeden gen - jedna cecha

Typowe geny zawierają informacje o tym:

- jak zbudować jakieś białko (tzn., w jakiej kolejności połączyć aminokwasy w ciągły łańcuch)?

- w jakich okolicznościach (warunkach) należy to białko tworzyć?

- z jaką intensywnością i przez jaki czas je wytwarzać?

- do jakiego przedziału komórki je przesyłać (np. do mitochondriów czy do wakuoli)?

U organizmów tkankowych także informację o tym w których tkankach, w jakiego typu komórkach dany produkt ma powstawać.

Locus - oznacza miejsce położenia danego genu na chromosomie, które jest stałe, niezmienne ściśle określone, specyficzne dla danego gatunku

Allel - to alternatywna postać tego samego genu (zmiana nawet jednego nukleotydu powoduje powstanie nowego allelu) zajmująca to samo locus w chromosomach homologicznych i mogąca powodować zmiany w wykształceniu kodowanej cechy.

Gen (allel) dominujący - gen (allel), który zawsze ujawnia się fenotypowo, zarówno w homozygocie jak i heterozygocie

Gen (allel) recesywny - gen (allel), który ujawnia się tylko w homozygocie, a nie ujawnia się w heterozygocie.

Pojecie recesywności niekoniecznie oznacza, ze gen jest nieaktywny, najczęściej ulega on transkrypcji i translacji, ale powstający produkty może mieć zmienioną aktywność lub może być nie aktywny. Cecha uwarunkowana przez taki allel nie ujawnia się, dopóki obecny jest produkt genu dominującego.

Miedzy innymi ze względu na allele recesywne musimy wyróżnić genotyp i fenotyp, gdyż nie wszystkie cechy zapisane w genach ujawniają się fenotypowo.

Genotyp - zestaw genów danego osobnika

Fenotyp - zespół ujawnionych cech danego osobnika warunkowanych przez genotyp i czynniki środowiska

Homozygota - osobnik, który posiada dwa identyczne allele danego genu, ze względu na dany gen produkuje tylko jeden rodzaj gamet.

Biorąc pod uwagę allele dominacje lub recesywne możemy wyróżnić: homozygotę dominującą i homozygotę recesywna. Krzyżowanie homozygot daje zawsze w pierwszym pokoleniu jednolite potomstwo.

Heterozygota - osobnik mający dwa różne allele danego genu, ze względu na dany gen produkuje dwa rodzaje gamet.

Krzyżowanie heterozygot prowadzi do rozszczepienia cech w pierwszym pokoleniu, dając osobniki potomne o wszystkich możliwych ze względu na dane allele geno- i fenotypach.

Chromosomy - najważniejsze składniki jąder komórek roślinnych i zwierzęcych będące siedliskiem czynników dziedzicznych, czyli genów. Chromosomy zbudowane są głównie z silnie barwiącej się chromatyny, w której skład wchodzą długie cząsteczki kwasu dezoksyrybonukleinowego (DNA, kwasy nukleinowe) oraz białka (głównie histonowe) i kwas rybonukleinowy (RNA).

A

a

B

b

locus genu barwy kwiatu

locus genu kształtu nasion

allel barwy białej

allel barwy czerwonej

allel kształtu okrągłego

Gen A i B nie są allelami, ponieważ:

- maja różne locus na chromosomach

- warunkują wytworzenie różnych cech

Gen A i a (lub B i b) są allelami, ponieważ:

- mają to samo locus na chromosomach

- warunkują wytworzenie tej samej cechy

---