Gospodarowanie - wykorzystanie ograniczonych zasobów do różnych zastosowań w produkcji i konsumpcji. Środki ograniczone to środki rzadkie, nie wystarczające do zaspokojenia wszystkich potrzeb. Są to środki na które przy cenie zerowej popy t> podaż. Racjonalne gospodarowanie /zasada gospodarności/ - to dysponowanie rzadkimi zasobami mającymi alternatywne zastosowanie. Należy znaleźć optymalną alokację środków aby uzyskać najlepsze efekty za pomocą najmniejszego nakładu. Z racjonalnością mamy do czynienia gdy znajdziemy optymalną alokację środków czyli najlepszą z możliwych. W gospodarowaniu wybieramy: jakich środków użyć do danego celu, lub do jakich celów użyć danych środków. Jest to wybór dualny. Zasady gospodarności: 1. Minimalnego nakładu, 2. Maksymalnego efektu. Sprzeczność między ograniczonymi środkami a nieograniczonymi potrzebami rodzi konieczność wyboru ekonomicznego. Koszt alternatywny - mierzony jest wartością tej produkcji, której nie realizujemy, lub z której rezygnujemy w tym celu aby zwiększyć produkcję innych dóbr. Podmiot gospodarczy - to określona forma organizacji, która podejmuje samodzielnie decyzje kierując się własnym interesem i związanym z tym ryzykiem. Model - złożony z cech, które każą mu korzystać z zasad gospodarności, prowadzą do powstania praw ekonomicznych. Model to uproszczony obraz rzeczywistości. Jest niezbędny, gdyż rzeczywistość jest zbyt skomplikowana. Podmiot gosp. musi mieć: 1. Odrębną strukturę organizacyjną; 2. Samodzielność decyzji; 3. Własne sprecyzowane preferencje; 4. Działa na własne ryzyko; 5. Sam z dochodów opłaca wydatki. Są to przedsiębiorstwa, w tym spółki, przedsiębiorstwa państwowe...itd. Grupy podmiotów gospodarczych: 1. Przeds. Prowadzące działalność produkcyjną lub usługową w celu osiągnięcia zysku. 2. Gosp. domowe, związek ludzi, którzy razem podejmują decyzje co do wydatków. Sprzedają pracę na rynku za co otrzymują odpowiednią zapłatę. 3. Gospodarstwa rolne: połączenie cech przeds. i gosp. dom. RACHUNEK PRODUKTU KRAJOWEGO I NARODOWEGO: Dochód narodowy: jest największym agregatem w każdej gospodarce narodowej. Jest powszechnie wykorzystywany jako miernik poziomu dynamiki rozwoju gospodarczego. PKB - to miara produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terenie danego kraju niezależnie od tego kto jest ich właścicielem. A. PNB B. PNN=PNB-Am C. DNCW= PNN-Tp D. ODL=DNCW-Nz-Tbc+Bt E. RDL(DDL)=ODL - Tb. A. PNB - całkowity miernik dochodów osiągniętych przez obywateli danego kraju powiększonych o dochody netto z tytułu własności za granicą. Dochody netto - jest to różnica między dochodami otrzymanymi z tytułu własności za granicą a dochodami wypłaconymi z tytułu własności za granicą. Zasady obliczenia PKB: 1. PNB obliczamy wd. cen rynkowych; 2. Bierzemy pod uwagę tylko wartość dóbr i usług finalnych; 3. Usługi i dobra, które nie są sprzedawane na rynku ( nie mają ceny rynkowej) wliczamy do PNB przy zastosowaniu wartości kalkulacyjnej (wartość przybliżona); 4. PNB nie obejmuje wartości dóbr i usług z działalności nielegalnej. Nominalne PNB - wartość produkcji nominalnej brutto obliczoną w cenach bieżących tzn. w tych, które obowiązywały gdy dany produkt był prokukowany. Deflator PNB - wyraża koszt nabycia dóbr i usług finalnych uwzględnionych w PNB w stosunku do kosztu nabycia tych samych produktów w okresie podstawowym. PNBw=Q95*Q95 PNBr=Q95*Q82. Wskaźnik per capitia odzwierciedla poziom rozw. gospodarczego danego kraju i stopień zamożności i dobrobytu→
Ludności. DOCHODOWA STRONA PNB: 1. Wynagrodzenia pracowników z tytułu zatrudnienia w przedsiębiorstwach; 2. Dochody osobiste z tytułu rent i czynszów. 3. Dochody właścicieli przedsiębiorstw z tytułu pracy na własny rachunek. 4. Zyski przedsiębiorstw; 5. Dochody z oprocentowania kapitału netto. 6. Pozycje niedochodowe kosztów pośrednich / podatki pośrednie/. 7. Dochody netto z tytułu własności za granicą. WYDATKOWA STRONA PNB: 1. Konsumpcja 2. Inwestycje 3. Rządowe zakupy dóbr i usług, wydatki publiczne, 4. Eksport netto Y=C+I+G+Ex. Ad.1 - dobra nietrwałe - produkty zużywane w krótkim okresie czasu, dobra bieżącej konsumpcji: np. odzież, żywność; - dobra trwałego użytku to produkty wykorzystywane w długim okresie czasu pow. 1 roku. - zakup usług konsumpcyjnych związanych z zaspokojeniem potrzeb fizycznych i duchowych. Ad.2 1. Nakłady przeznaczone na stworzenie nowych i rozbudowę istniejącego kapitału 2. Dobra zakupione w celu ich późniejszego wykorzystania. Rodzaje inwestycji: A. Inwestycje przeznaczone na powiększenie kapitału poza nakładami mieszkaniowymi, oraz budowa nowych obiektów B. Inwestycje przeznaczone na stworzenie nowych budynków C. Inwestycje na zwiększenie zapasów różnych dóbr Ad.3 Zakupy rządu i władz lokalnych na cele publiczne.Ad.4 uwzględnia handel zagraniczny: EX=Im→NX=0; EX>Im→NX>0 (+) Więcej towarów i usług sprzedaje się niż kupuje za granicą. Powoduje to ogólne zwiększenie globalnego popytu, co wywiera korzystny wpływ na PNB. EX<Im→NX<0 (-). - mniej sprzedaje się niż kupuje za granicą. Powoduje to zmniejszenie globalnego popytu co ujemnie wpływa na wzrost PNB. Ad. B PNN jest mniejszy od PKB o wielkość amortyzacji. Amortyzacja jest to miara szybkości zmniejszania się wartości istniejącego w kraju zasobu kapitału trwałego w danym okresie czasu, będącego wynikiem jego fizycznego bądź ekonomicznego zużycia. Zarówno PNB jak i PNN są w cenach rynkowych, w których zawarty jest podatek pośredni. Ma on charakter cenotwórczy. Ad. C DNCW jest mniejszy od PNN o wielkość podatków pośrednich Tp. Do dochodów czynników wytwórczych wliczamy: 1. Wynagrodzenia pracowników(Wp) ; 2. Renty z tytułu dzierżawy, czynsze z tytułu najmu {R}; 3. Zyski kapitału (Z); 4. Dochody z pracy na własny rachunek (Dw) Ad. D ODL - ta część DNCW, która pozostaje po potrąceniu nie rozdzielonych zysków na rozwój przedsiębiorstw (Nz) oraz po spłaceniu podatków bezpośrednich od dochodów przedsiębiorstw do budżetu państwa (Tbc). Jednocześnie ODL powiększony jest o transfery budżetowe na rzecz ludności. RDL - dochody gospodarstw domowych po potrąceniu podatków bezpośrednich / siła nabywcza społeczeństwa/. Produkcja globalna to wartość wytworzonej prod. dóbr i usług w ciągu roku w przedsiębiorstwie. Składa się na nią: - wartość przeniesiona z poprzedniego okresu (nabyte z zewnątrz i zużyte w fazie produkcji surowce, materiały itp.); - wartość dodana z okresu bieżącego ( suma nowo wytworzonej wartości w przedsiębiorstwie). Wartość dodana brutto - gdy wartość dodaną powiększymy o amortyzację. RÓŻNICE PKB i PNB: PKB - to miara produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terenie całego kraju niezależnie od tego, kto jest ich właścicielem. PNB - to całkowity miernik dochodów osiąganych przez obywateli danego kraju powiększonych o dochody netto z tytułu własności za granicą. PKB>PNB jeżeli odpływ dochodów otrzymywanych z tytułu usług czynników produkcji będących własnością kapitału zagranicznego jest większy. PKB<PNB - odwrotnie. PKB=PNB jeżeli przepływ dochodów równa się odpływowi, lub gdy dany kraj w ogóle nie wypłaca i nie otrzymuje
dochodów z tytułu własności. RUCH OKRĘŻNY. Mikro - rynek jest formą więzi między różnymi podmiotami gospodarczymi i konsumenckimi, próbującymi kupić i sprzedać towar. Makro - sfera ludzkiej działalności gospodarczej, w której łączna podaż styka się z łącznym lub globalnym popytem, co wywołuje określone skutki dla przeciętnego poziomu cen, zysków i struktury zapotrzebowania oraz produkcji. Funkcje rynku: alokacja czynników produkcji czyli alokacja czynników wytwórczych, zasobów, dochodów. Typy płaszczyzny alokacji. Alokacja czynników produkcji, alokacja wydatki konsumenta między różne kierunki zastosowania, alokacja towarów między różnych nabywców (towar otrzymuje ten co zapłaci). PIENIĄDZ to powszechny ekwiwalent towarów. Pełni on rolę generalnego zapasu. Może być wymieniony na wszystkie dobra. Jest płynny (można zamienić dane dobro na inne bez utraty jego wartości). Jest to wszelkiego rodzaju środek płatniczy, którego zdolność do zapłaty jest nieograniczona zarówno przy zakupie towaru i usługi jak i regulacji zobowiązań finansowych. FUNKCJE PIENIĄDZA 1. Miernik wartości wszystkich towarów i usług. Dzięki jego istnieniu jest cena, czyli wartość towaru wyrażona w pieniądzu. 2. Środek wymiany - najwcześniejsza wymiana to barterowa (t-t). Wykorzystywanie pieniądza usuwa problem wymiany barterowej. Obsługuje transakcje zawierane na rynku między kupującymi a sprzedającymi. 3. Środek płatniczy - pieniądz jest bardziej efektywny niż system wymiany barterowej. Pozwala zapłacić za dobra i usługi jak też spłacić zobowiązania 4. Środek tezauryzacji czyli nagromadzenia. Ludzie nie muszą wydawać całego dochodu od razu po uzyskaniu. Mogą zaoszczędzić część pieniędzy. Pieniądz nie jest zbyt dobrym środkiem tezauryzacji gdy rosną ceny, bo traci on na swej wartości. Pieniądz symboliczny to pieniądz papierowy, gdyż jego faktyczna wartość to wartość zadruku na kawałku papieru. Płynność to szybkość dostępu i możliwość wykorzystania pieniądza w danej chwili przez gospodarstwa domowe. Z punktu widzenia płynności bank centralny dzieli pieniądze na następujące grupy: M.0 gotówka od ludności (baza monetarna). Pieniądz wielkiej mocy. M. 1 to co M.0 + depozyty oszczędnościowe płatne na żądanie. M.2 to co w M.1 + depozyty oszczędnościowe i terminowe. L - grupa ta obejmuje papiery wartościowe, obligacje bankowe, obligacje skarbowe i akcje o zróżnicowanym stopniu płynności i ryzyka. TEORIA PIENIĄDZA Wartość pieniądza zależy od jego ilości w obiegu. Nadmiar pieniądza w stosunku do podaży dóbr i usług powoduje inflację, a niedobór pieniądza w stosunku do podaży dóbr i usług powoduje deflację. ILOŚCIOWA TEORIA PIENIĄDZA M*V=P*Y; gdzie M. - ilość pieniądza w obiegu, V - szybkość obiegu pieniądza, P - przeciętny poziom cen dóbr i usług, Y - realna wielkość PNB w cenach stałych. / wolumen produkcji/. Ilościowa teoria pieniądza mówi, że w długim okresie czasu wzrost ilości pieniądza M prowadzi do wzrostu przeciętnego poziomu cen P. ZMIANY REALNEGO DOCHODU NARODOWEGO Y nie dokonują się pod wpływem wzrostu podaży pieniądza. Szybkość obiegu pieniądza V jest natomiast względnie stała i może w długim okresie czasu zmieniać się ale pod wpływem licznych czynników. Popyt na pieniądz generowany jest przez wolumen towarów i wys. Ceny. Im więcej towarów i gdy jest wzrost cen, tym większy wzrost popytu na pieniądz. MV=PY { popyt towaru - podaż towaru; podaż pieniądza - popyt pieniądza}. Podmioty gospodarcze zgłaszające popyt na pieniądz gotówkowy kierują się głównie motywami: 1. Motyw transakcyjny - wynika z potrzeby gromadzenia pieniądza w stanie płynnym w celu zawierania bieżących transakcji. Wielkość pieniądza transakcyjnego zależy od wartości zawieranych transakcji przez różne podmioty gospodarcze oraz stopnia synchronizacji wpływów i wydatków. 2. Motyw ostrożności - związany z niepewnością co do przyszłych dochodów i wydatków. 3. Motyw spekulacyjny - związany jest ze skłonnością pewnej części podmiotu gospodarczego do gry na rynku papierów wartościowych. Uczestnicy ciągle rozważają korzyści i straty. Gdy rośnie dochód narodowy to wzrasta popyt na pieniądz transakcyjny i ostrożności. Zmiany stopy % wpływają na spekulacje. Baza Monetarna to suma gotówki w obiegu znajdująca się w rękach ludności i suma rezerw gotówkowych systemu bankowego będąca pod kontrolą banku centralnego w celu zapewnienia płynności banków komercyjnych. Pieniądz jest powszechnym ekwiwalentem towaru i dlatego aby nie doszło do jego wybuchu istnieje tzw. mnożnik depozytowy. Jest to odwrotność stopy rezerwy obowiązkowej: 1/n. W zależności od stopy rezerwy obowiązkowej mnożnik depozytowy określa wysokość możliwej kreacji nowego pieniądza przez banki komercyjne na cele kredytowe. Obniżenie stopy rezerwy obowiązkowej oznacza wzrost mnożnika depozytowego. Głównym celem tworzenia rezerw obowiązkowych jest ograniczenie płynności banków komercyjnych. Im rezerwa obowiązkowa jest większa tym płynność banku mniejsza. Pb - depozyty; Rg - rezerwa obow. W banku, U=Pb/Rg = stopa rezerwy obowiązkowej. Im większa stopa tym mniejsza ekspansja kredytowa w banku. Mnożnik depozytowy to odwrotność stopy rezerwy obowiązkowej (1/U). Określa możliwość kreacji pieniądza przez banki komercyjne. Granica ekspansji kredytowej przy danej stopie. Od pierwszego depozytu odejmujemy pierwszą rezerwę obowiązkową. Wynik - to co pozostaje bankowi do dalszych działań. Jeżeli tę kwotę pomnożymy przez 1/U to otrzymamy kwotę do jakiej bank może prowadzić akcje kredytowe. Ekspansja kredytowa SK=NK*1/U (NK to nadwyżka pierwszego depozytu). Mnożnik kreacji pieniądza (!!!) DB - całkowita suma depozytów w bankach komercyjnych. GL - gotówka u ludnści. RG - rezerwy obowiązkowe. Im niższa jest obowiązkowa stopa rezerwy gotówkowej RG/DB tym wyższy jest mnożnik kreacji i tym większa będzie podaż pieniądza. Wzrost relacji GL w ogólne sumie wkładów bankowych GL/Db spowoduje spadek wartości Mk i tym samym zmniejszenie pieniądza podzży pieniądza przez banki. Stosunek rezerw gotówkowych do całkowitej wartości depozytów jest regulowany przez bank centralny. Stosunek gotówki u ludności do całkowitej wartości depozytów zależy od intensywności działania motywów: transakcyjnego, z powodu ostrożności, spekulacyjnego to implikuje poziom formy ufności. INFLACJA - jest to stały wzrost przeciętnego poziomu cen rynkowych w miarę upływu czasu. Towarzyszy jej deprecjacja pieniądza czyli spadek siły nabywczej pieniądza. Stopa inflacji to wielkość zmienna w czasie. Rodzaje inflacji 1. Otwarta (jawna). W gospodarce rynkowej, ruchome ceny, równowaga popytu i podaży.→
2. Ukryta. Trwała nadwyżka popytu nad podażą, ceny stałe ustalone przez państwo, nie wpływają na równowagę popytu i podaży, niedobór towarów powoduje powstawanie kolejek. Przyczyny inflacji: 1. Inflacja popytowa najczęściej, gdy występowały wojny. Duże wydatki na zbrojenia powodują gwałtowny wzrost cen. Cała dodatkowa ilość pieniądza w zakupy (MV=PY→ ciąg przyczynowy). Obejmuje najpierw ceny artykułów żywnościowych pochodzenia rolniczego. Wynika to stąd, że produktów rolnych w danych krajach jest mało (mała elastyczność zależna od przyrody). Produkcja nie nadąża za popytem, powstaje luka inflacyjna. Nadmierny popyt mogą zgłaszać gospodarstwa, przedsiębiorstwa, państwo. Ten rodzaj inflacji był najczęstszym problemem w gospodarce socjalistycznej. 2. Inflacja kosztowo-podażowa przyczyną może być brak np. żywności na rynku. Spada podaż ważnego surowca, rosną ceny dóbr importowanych, rosną płace i koszty produkcji.