Wykład VI

Metamorfizm - zjawiska metamorficzne przebiegają w głębi skorupy ziemskiej, obejmując zarówno skały osadowe jak i magmowe oraz wcześniej powstałe skały metamorficzne. Powoduje on zmianę pierwotnych struktur i tekstur skał, a także prowadzi do zmian ich składu mineralnego, niekiedy również chemicznego. Zachodzi w stałej skale.

Ultrametamorfizm - w wyższych temperaturach skały metamorficzne ulegają selektywnemu topnieniu, tka więc procesy metamorficzne mogą przechodzić w sposób ciągły w procesy magmowe. Na granicy procesów metamorfizmu i magmatyzmu zachodzą zjawiska zwane ultrametamorfizmem. Ich produktem są skały zwane migmatytami.

Rodzaje metamorfizmu:

Do głównych czynników metamorfizmu należą zmiany temperatury, ciśnienia oraz działalność rozpuszczalników, wędrówka substancji ciekłych i lotnych. Największą rolę odgrywają zmiany temperatury.

W zależności od charakteru przemian oraz rodzaju przeważającego czynnika powodującego przeobrażenia, wyróżnia się:

- metamorfizm termiczny (temperaturowy)

- dynamiczny (ciśnienie dynamiczne - tektonika)

- statyczny (impakcyjny, eksplozyjny)

- regionalny (obejmujące większe partie skorupy ziemskiej)

Metamorfizm kontaktowy:

- zjawiska mające charakter lokalny, zachodzący na kontakcie intruzji magmowej ze skałami osłony. Należą do nich ..................... termiczne związane z ogrzaniem skał osłony przez wydzielającą się magmę i z gwałtownym ochłodzeniem brzegowych części intruzji na kontakcie z utworami osłony

- wysokie temperatury (400-800oC)

- niskie ciśnienia (0,1-0,3 GPa)

- produktem są skały kontaktowe:

• Węgiel → grafit

• Piaskowiec → kwarcyt

• Skały węglanowe → marmury

Metasomatoza - polega na częściowym lub całkowitym zastępowaniu pierwotnych substancji skał przez inne składniki chemiczne, przemieszczające się na skutek wędrówki roztworów i gazów wzdłuż spękań i uskoków.

Metamorfizm dyslokacyjny:

- wywoływany jest głównie przez ciśnienie kierunkowe (stress) towarzyszące zazwyczaj intensywnym procesom tektonicznym. Towarzyszą mu procesy metamorficzne oraz rekrystalizacja. W zależności od strefy (głębokości) przeobrażenia dynamiczne polegają na mechanicznym rozdrobnieniu skał aż po deformacje plastyczne.

Metamorfizm uderzeniowy:

- zachodzi w skałach skorupy ziemskiej na skutek uderzenia meteorytu, wybuchu jądrowego lub eksplozji wulkanu. Skały metamorficzne powstające w rezultacie uderzania noszą nazwę impaktytów.

Metamorfizm regionalny:

- obejmuje duże obszary

- zachodzi w wyniku pogrążania litosfery na duże głębokości np.: ruchy obniżające dna zbiorników sedymentacyjnych oraz ruchy w strefach subdukcji

- temperatury w granicach 200-1000^oC

- ciśnienie 0,1-1,5 GPa (100-1500 MPa)

Metamorfoza:

- okrągłe ziarna ulegają spłaszczeniu

- minerały o pokroju blaszkowatym lub pręcikowym podkreślają teksturę kierunkową (foliacja)

Struktury skał metamorficznych:

- charakteryzują się strukturami pełno krystalicznymi, które określone blastyczne. Podkreśla to podstawowy efekt metamorfozy, polegający na pojawieniu się krystalicznych minerałów nawet w skałach pierwotnie niekrystalicznych. W zależności od wielkości kryształów wyróżnia się:

- drobno

- średnio

- gruboblastyczne

Tekstury skał metamorficznych:

Tekstury kierunkowe:

- łupkowa

- gnejsowa - oczkowa, soczewkowata, laminowana

Tekstury bezkierunkowe w strefie kata.

Skały metamorficzne w Polsce:

- gnejsy - większość z nich to paragnejsy, są najszerzej rozpowszechnione w Polsce, mają rożną genezę powstawania

- łupki krystaliczne

- marmury - powstają w wyniku metamorfizmu regionalnego lub kontaktowego

- serpentynit - tworzy się z ultrazasadowych skał magmowych

2

---