Marta Kamińska-Feldman 2008/2009

ROLA JA W PRZETWARZANIU INFORMACJI O SOBIE I INNYCH

(wybrane zagadnienia)

Wykład 30 godz.

CZĘŚĆ I. WPROWADZENIE

WYKŁAD 1. JA JAKO CENTRALNY SCHEMAT POSTAW

• Fundamentalne pytania o naturę człowieka:

• Ja jako obiekt szczególnego zainteresowania i wartościowania (egocentryzm i egoizm)

• Cele wykładu:

• wskazanie na szczególną rolę Ja w percepcji i w sposobie wartościowania świata, motywacji i zachowaniu,

• próba odpowiedzi na pytanie czy egocentryzm i egotyzm są nieuchronne?

• Psychologia Ja (przegląd historyczny za Greenwald i Pratkanis)

• Kluczowe pojęcia dotyczące Ja (rejestr terminów opisujących Ja):

• Ja przedmiotowe i Ja podmiotowe

• Ja jawne i utajone

• Ja monolityczne

• Podsystemy Ja (m.in. :Ja rozlane, publiczne, prywatne, kolektywne; Ja indywidualne

i Ja społeczne; Ja realne, powinnościowe i idealne; Ja możliwe; Ja wielorakie)

• pojęcie vs obraz Ja (kod percepcyjno-wyobrażeniowy i słowno-pojęciowy)

• Ja niezależne vs zależne

• Cechy Ja - centralne/peryferyczne: np. schematowe/aschematowe, prototypowe/nieprototypowe

WYKŁAD 2. WIELOPOZIOMOWOŚĆ PRZETWARZANIA INFORMACJI I RÓŻNY POZIOM UŚWIADOMIENIA TYCH PROCESÓW

• Przetwarzanie deskryptywne i ewaluatywne (Lewicka)

• Odrębność podłoża anatomicznego (np. droga dolna i górna LeDoux)

• Poziomy przetwarzania informacji a możliwość uświadomienia sobie przez podmiot przedmiotu i reguł rządzących przetwarzaniem (progi wrażliwości, czułości, świadomości - recepcja vs percepcja, kategoryzowanie, rozpoznawanie, dostrzeganie relacji, wnioskowanie, prognozowanie; model samooszukiwania Greenwalda)

• Mechanizmy orientacyjne (model Pisuli) a potrzeby autoweryfikacji

• Mechanizmy wartościowania a potrzeby autowaloryzacji (afekt a ocenianie oparte o wyartykułowane standardy wartościowania: Gołąb i Reykowski; Jarymowicz)

WYKŁAD 3. SUBIEKTYWIZM PERCEPCJI I PRZETWARZANIA INFORMACJI

• Czy możemy wierzyć zmysłom ?(Wróbel, 2001)

• Neuroanatomiczne podłoże dysocjacji i różnych perspektyw w spostrzeganiu siebie i świata (Herzyk, 2001; Grabowska, 2001)

• Przykłady zniekształceń w percepcji społecznej ( katalog Brycz, 2004)

CZĘŚĆ II. EGOCENTRYZM I EGOTYZM W PERCEPCJI SPOŁECZNEJ I PRZETWARZANIU INFORMACJI

WYKŁAD 4. ROLA PIERWOTNYCH DĄŻEŃ JA PODMIOTOWEGO

• Zaangażowanie ego (Allport)

• Preferencja określonych wartości a moc regulacyjna Ja podmiotowego (Wojciszke, 1986)

• Mechanizmy obronne

• Samooszukiwanie (Greenwald)

• Totalitarne ego (Greenwald)

WYKŁAD 5. ROLA SCHEMATU JA (SAMOWIEDZY): PROCESY PORÓWNAŃ SPOŁECZNYCH

• Własna osoba jako przedmiot spostrzegania (Jarymowicz, 1985)

• nabywanie wiedzy o sobie

• zakres samoświadomości

• Otoczenie społeczne jako źródło wiedzy o sobie

• odbiór komunikatów otoczenia

• Procesy interpersonalnego porównania jako źródło samowiedzy

• Natura procesów porównania: źródła zmienności ocen rezultatów porównań

• Czynniki wpływające na spostrzegane podobieństwo (odrębność) Ja - Inni ludzie

• atrakcyjność podobieństwa

• atrakcyjność odrębności

• hipoteza minimum odrębności

WYKŁAD 6. ROLA SCHEMATU JA (SAMOWIEDZY): O TWORZENIU SIĘ SAMOWIEDZY DROGĄ INTERPERSONALNĄ

• Asymetria atrybucyjna aktora i obserwatora (Brycz, 2004)

• Implikacje tej asymetrii dla procesów spostrzegania siebie

• samowieda a wiedza o innych (koncepcja Ja Higginsa)

• motywy związane z Ja (m.in. Sedikides)

• struktura Ja i spostrzeganie innych ludzi

• spostrzeganie innych a samoocena

• wspólny obszar Ja - Inni

• Związek między systemem rozbieżności Ja a doświadczanymi emocjami (teoria rozbieżności Ja Higginsa, za Bąk, 2005)

WYKŁAD 7. JA JAKO PUNKT ODNIESIENIA W PERCEPCJI SPOŁECZNEJ

• Ja jako wyróżniony obiekt percepcji - empiria Efekty odnoszenia do Ja (Greenwald i Pratkanis)

• Specyfika przetwarzania cech:

• schematowych Ja i aschematowych (Markus i wsp., Mandrosz)

• prototypowych dla Ja i nieprototypowych (Jarymowicz, Jarymowicz i Codol, Jarymowicz i Kwiatkowska)

WYKŁAD 8. UTAJONE POZNANIE SPOŁECZNE (BEZ PODPROGÓW)

• Utajone poznanie społeczne (Greenwald i Banaji, 1995):

• wartościowanie siebie

• postawy

• stereotypy

• Relacja między postawami jawnymi i utajonymi (Doliński, 2002)

• Związek postawy jawnej i utajonej z zachowaniem (Krejtz, 2002)

• Czynniki moderujące związek między utajonymi i jawnymi postawami (Nosek i Banaji, 2002)

• Postawy utajone - postawy prawdziwe czy koncept niepotrzebny psychologii ? (Maison, 2002)

• Postawy utajone (przed kim?) (Łukaszewski, 2002)

• Status grupowy i utajone postawy wobec własnej grupy (Lane, Banaji, 2002)

WYKŁAD 9. UTAJONE POZNANIE SPOŁECZNE: PRZETWARZANIE PODPROGOWE

• Paradygmat utajonego poprzedzania (Murphy i Zajonc, )

• Paradygmat utajonego przetwarzania z zaangażowaniem i bez zaangażowania Ja (Jarymowicz: Majcher, Samarcew, Giersz)

• Utajone poznanie jako podstawa tendencyjnego odnoszenia informacji do Ja (Błaszczak, Fronchowicz, Skarbek)

• Różne poziomy utajonego przetwarzania ( Jarymowicz: Anisimowicz i Dobrenko )

WYKŁAD 10. JA I INNI W PRZETWARZANIU UTAJONYM: ASYMETRIA W OCENIANIU DYSTANSÓW JA - INNI (Kamińska-Feldman, 1994; Kamińska-Feldman i Jarymowicz, w druku)

• Główne postacie zniekształceń nazwanych efektem asymetrii

• Typowe i nietypowe efekty asymetrii

• przejawy asymetrii allocentrycznej w ocenianiu dystansów Ja - Inni

• efekty asymetrii w ocenianiu dystansów Ja - Żydzi vs Żydzi Ja

• inne postacie nieegocentrycznych efektów asymetrii

• W poszukiwaniu wyjaśnień efektów asymetrii

• Konkluzje dotyczące uwarunkowań efektów asymetrii

WYKŁAD 11. MY I INNI W PRZETWARZANIU UTAJONYM: POSTAWY WOBEC SWOICH I OBCYCH (Kwiatkowska, 1999)

• Teoria tożsamości społecznej (Tajfel)

• Teoria kategoryzacji Ja (Turner)

• Teoria optymalnej dynstynktywności (Brewer)

• Teoria tożsamości osobistej i społecznej (Jarymowicz i wsp.)

• koncepcja form MY (Jarymowicz, 1994)

• Podmiotowe reguły przetwarzania kategorialnego

• Postawy wobec swoich i obcych

• wpływ bodźców podprogowych ( Stec, Kończyk)

• wpływ bodźców nadprogowych : Test IAT (Maison, Kamińska-Feldman, Kowalewska, Kezika)

CZĘŚĆ III. POZA EGOCENTRYCZNĄ PERSPEKTYWĄ WIDZENIA SIEBIE I ŚWIATA

WYKŁAD 12.i 13. O ROLI INTELEKTU, DECENTRACJI I EGZOCENTRYZMIE

• Wstęp: ograniczenia wpływu schematu Ja na przetwarzanie informacji i percepcję społeczną (m.in. Dymkowski, 1995; Jarymowicz, 1991; Karyłowski, 1999)

• Dlaczego niektórzy ludzie są szczególnie uprzedzeni? (Nelson)

• Poznawcza indywiduacja a społeczne identyfikacje (Jarymowicz, 1984)

• Odrębność schematów Ja - My - Inni a uproszczenia i pochopność w formułowaniu sądów (np. Kwiatkowska, !994, 1999)

• Poznawcze wyodrębnienie własnej osoby a przychylność innym (egzo/endocentryzm)

• Indywiduacja systemu norm: normy społeczne - normy osobiste a tolerancyność wobec innych

• Podzielone Ja: Kod percepcyjno-wyobrażeniowy i słowno twierdzeniowy (Winczo)

• Naruszanie schematu My - Polacy: kiedy etnocentryzmu można uniknąć? (Wolak)

• Schematy intelektualne i schematy doświadczania a stereotypy społeczne: ustosunkowanie wobec swoich i obcych (Trzebińska)

WYKŁAD 14. TOŻSAMOŚCIOWE PODSTAWY IDENTYFIKOWANIA SIĘ Z INNYMI LUDŹMI (Jarymowicz, w druku)

• Rozwój Ja społecznego: przesłanki zmian w definiowaniu swoich

• Zróżnicowanie poziomów Ja społecznego

• Ja doświadczeniowe

• Ja Grupowe

• Ja kategorialne

• Ja atrybucyjne

• Ja autonomiczne

LITERATURA OBOWIĄZKOWA

Brycz H. (2005). Rozważania nad teoriami samowiedzy i funkcjonalną rolą motywów Ja.

Wpływ motywu autowaloryzacji na rozpoznawanie własnej tendencyjności. Psychologia.

Edukacja i Społeczeństwo, t.2, 1, 7-25

Grabowska A. (2001) Na styku świadomości i nieświadomości. Logiczny świat absurdalnych

zjawisk. W: R.K. Ohme, M. Jarymowicz i J. Reykowski (red.) Automatyzmy w procesach

przetwarzania informacji (25-40). Warszawa: IP PAN SWPS

Greenwald A. G.i Pratkanis A.R. (1988) Ja jako centralny schemat postaw. Nowiny

Psychologiczne, 2, 20-70 (tu tylko wybrane fragmenty: 26-35, 57-60)

Greenwald A. G. i Banaji M. R. (1995). Utajone poznanie społeczne: postawy,

wartościowanie siebie i stereotypy, Przegląd Psychologiczny, 38, 11-63 (tu tylko wybrane

fragmenty: 11-16, 25-34)

Jarymowicz M. (1985). Spostrzeganie samego siebie: porównywanie Ja - Inni.

W: M. Lewicka i J. Trzebiński (red.) Psychologia spostrzegania społecznego (235-252).

Warszawa: Książka i Wiedza

Jarymowicz M. (1994). Poznawcza indywiduacja a społeczne identyfikacje:

model zależności pomiędzy odrębnością schematów Ja - My/Inni i gotowością

do identyfikowania się z innymi. W: M. Jarymowicz (red.) Poza egocentryczną

perspektywą widzenia siebie i świata (107-125). Warszawa: Wydawnictwo Instytutu

Psychologii PAN.

Jarymowicz M. (2001) Ja w automatycznym przetwarzaniu informacji

(o roli Ja-podmiotowego). W: R. K. Ohme, M. Jarymowicz, J. Reykowski (red.)

Automatyzmy w procesach przetwarzania informacji (103-119). Warszawa:PAN SWPS

Kamińska Feldman M. (1994). Asymetria w ocenianiu dystansów Ja - Inni

(s. 35-45, 129-135). Warszawa: Oficyna wydawnicza wydziału Psychologii UW.

Kamińska-Feldman M. (2001). Efekt asymetrii w szacowaniu dystansów Ja - Inni

i test utajonych skojarzeń (IAT) jako miara stereotypów. Studia Psychologiczne, 39, 3,

197-210.

Kwiatkowska A. (1999). Tożsamość a społeczne kategoryzacje. Warszawa:

Wydawnictwo IP PAN (s.60-68).

Lewicka M. (1985). Afektywne i deskryptywne mechanizmy spostrzegania innych ludzi.

W: M. Lewicka i J. Trzebiński (red.) Psychologia spostrzegania społecznego (s. 19-35,

66-74). Warszawa: Książka i wiedza.

Maison D. (1994). Afekt a poznawcze standardy ewaluatywne jako podstawa formułowania

sądów. W: M. Jarymowicz (red.) Poza egocentryczną perspektywą widzenia siebie

i innych (157-169). Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN

Markus H. (1993). Ja w myśli i w pamięci. W: T. Maruszewski (red.) Poznanie, afekt,

zachowanie. (102-130). Warszawa: PWN

Ohme K.R. Pochwatko G. Błaszczak W. (1999). Paradygmat afektywnego poprzedzania:

W poszukiwaniu nowej procedury badawczej, Studia Psychologiczne, 37, 1, 7-11

Szuster-Kowalewicz H. (2005). O roli Ja w zachowaniach podejmowanych na rzecz innych

ludzi. Psychologia.Edukacja i Społeczeństwo. T.2, 1, 87-102.

Suszek H. (2005). Wielość Ja w społeczeństwie postmodernistycznym. Psychologia. Edukacja

i Społeczeństwo. T.2, 1, 57-69.

Trzebińska E. (1994).O naturze stereotypów społecznych i możliwości ich modyfikowania.

W: M. Jarymowicz (red.) Poza egocentryczną perspektywą widzenia siebie i świata

(215-230). Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN

Winczo M. (1994). Dwa kody - dwa światy? Czyli o tym co może wynikać z odmiennej

genezy kodów percepcyjno - wyobrażeniowego i słowno - twierdzeniowego.

W: M. Jarymowicz (red.) Poza egocentryczną perspektywą widzenia siebie i świata

(131-154). Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN.

Wolak K. (1994). O spostrzeganiu i ocenianiu Onych z perspektywy Ja/My.

W: M. Jarymowicz (red.) Poza egocentryczną perspektywą widzenia siebie i świata

(173-188). Warszawa: Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN.

1

5

---