Wykład 5 28.03.2008

Przedmiot stosunku prawnego

Przedmiot stosunku prawnego - jest to wszystko z powodu czego podmioty prawa wstępują w stosunki prawne i co stanowi obiekt ich wzajemnych praw i obowiązków.

Najbardziej kompromisowa definicja:

Przedmiot stosunku prawnego to pewne zachowanie się człowieka a niekiedy również pewien element (substrat) niematerialny , którego to zachowanie dotyczy

Treść stosunku prawnego

Treść stosunku prawnego - korelat uprawnień i obowiązków

Uprawnienia są rozumiane jako element stosunku prawnego wtedy gdy przepisy prawa lub postanowienia umowne nie nakładają na stronę (podmiot stosunku prawnego) obowiązku lecz pozostawiają jej uznaniu wybór określonego zachowania się w zależności od wyboru zachowania się dokonanego przez inną, drugą stronę stosunku prawnego

Obowiązek charakteryzuje się w ten sposób, że przepis prawa przewiduje w danej sytuacji pewien nakazany lub zakazany adresatowi sposób zachowania się a z zachowaniem odmiennym wiąże się powinność zastosowania aktu przymusu państwowego.

Przykład

Kupujący - uprawnienie - wydanie mu rzeczy, którą zakupił - to uprawnienie rodzi obowiązek u sprzedającego

Sprzedający - uprawnienie - zapłata mu za rzecz - to uprawnienie rodzi obowiązek u kupującego

stosunek prawa podmiotowego i przedmiotowego

Prawo przedmiotowe

Prawem przedmiotowym określany jest niezależnie od sposobu powstania całokształt obowiązujących norm i przepisów prawnych o cechach generalności i abstrakcyjności, które są podstawą decyzji jednostkowych wydawanych przez organy stosujące prawo.

Prawo podmiotowe

Prawami podmiotowymi nazywane są uprawnienia o szczególnej doniosłości dla obywateli. W tym ujęciu nie każde uprawnienie zyskuje miano prawa podmiotowego. Występują one przede wszystkim w nauce prawa państwowego, konstytucyjnego, politycznego i publicznego. Chodzi tutaj o prawa podmiotowe publiczne (prawa człowieka i obywatela takie jak prawo wyborcze, prawo do wyrażania własnych poglądów, wolności zrzeszania się, prawa swobody religijnej). W opracowaniach cywilistycznych upowszechniło się rozumienie prawa podmiotowego jako sumy lub zespołu uprawnień inaczej mówiąc to przyznana przez normę prawa cywilnego na rzecz podmiotu możność postępowania w sposób określony w normie czyli zgodnie z treścią tego prawa wskazaną w normie.

Teorie praw podmiotowych

Teoria woli

Prawo podmiotowe to przyznane przez porządek prawny władztwo woli. Oznacza to, że podmiot w granicach zakreślonych przez prawo przedmiotowe może swobodnie działać wedle własnej woli a więc może on mocą własnej woli kształtować zachowania własne oraz innych podmiotów prawa. Wobec tej teorii formułowany jest zarzut, że nie można scharakteryzować prawa podmiotowego jako władztwa czy mocy woli podmiotu prawa skoro takie prawa podmiotowe mają osoby, które swojej woli w ogóle oświadczyć nie mogą np. dzieci, osoby obłąkane

Teoria interesu

Prawo podmiotowe to prawnie chroniony interes. Opiera się ono na założeniu, że każdy podmiot ma określone interesy oraz zmierza do ich realizacji. Prawo przedmiotowe określa, które z tych interesów mogą być osiągane i zyskują ochronę prawną natomiast przez prawa podmiotowe rozumie się właśnie te interesy chronione przez prawo przedmiotowe.

Teoria mieszana

Wskazuje się zarówno na element władztwa woli jak i na element interesu chronionego przez prawo przedmiotowe. Innymi słowy prawo podmiotowe rozumiane jest jako chroniona przez porządek prawny możliwość zaspokojenia swojego określonego interesu zgodnie ze swoją własną wolą lub wolą swego prawnie uznanego reprezentanta lub następcy.

Stanowiska określające stosunek między prawem przedmiotowym a podmiotowym

Koncepcja pierwotności praw podmiotowych

Podmioty prawa mają określone prawa podmiotowe niezależnie od postanowień prawa przedmiotowego. Wynika to stąd, że są to naturalne, przyrodzone, niezbywalne, prawa człowieka i obywatela. W szczególności chodzi tutaj o prawa polityczne, których nikt podmiotów prawa pozbawić nie może. Są to teorie prawno-naturalne.

Koncepcja pierwotności prawa przedmiotowego

Źródłem praw podmiotowych jest prawo przedmiotowe. Nie uznaje się istnienia praw podmiotowych, które byłyby przyrodzonymi prawami osoby ludzkiej posiadanymi niezależnie od postanowień prawa przedmiotowego. Mówiąc inaczej prawa podmiotowe są nadawane przez prawa przedmiotowe. Podmioty prawa posiadają je (prawa podmiotowe) gdy są one przyznane i w takim zakresie jak wynika to z prawa obowiązującego.

Teorie negujące istnienie praw podmiotowych

Solidaryzm społeczny

Uważa się, że prawa podmiotowe to pewna koncepcja metafizyczna. Według przedstawicieli tej teorii istnieją tylko reguły prawne, które wyznaczają podmiotom prawa ich funkcje społeczne.

Normatywizm prawniczy

Prawo podmiotowe sprowadzana są od prawa przedmiotowego. Przedstawicielem tej koncepcji jest Austriak, Hans Kensel - „Reine Rechtslehre”. Prawo podmiotowe nie jest prawem różnym od prawa przedmiotowego lecz samym prawem przedmiotowym o ile zwraca się ono z ustanowionym przez nie skutkiem naruszenia prawa ku pewnemu podmiotowi. Prawo przedmiotowe pojmowane jest jako zespół reguł postępowania, tym samym tak rozumiane jest prawo podmiotowe.

system prawa

System prawa - zespół norm postępowania, który został hierarchicznie uporządkowany, jest w dostatecznym stopniu zupełny i niesprzeczny.

Możemy dokonać różnorodnych typologii systemu prawa.

System prawa konkretnego

np. w Polsce, Niemczech

System prawa typ

Podział ze względu na sposób tworzenia prawa

• system prawa precedensowego (common law) - system prawa anglosaskiego - prawo tworzą sądy wyższych instancji - Judge made law - prawo zawarte jest w precedensach, którymi są orzeczenia sądowe posiadające moc powszechnie obowiązującą.

Precedens składa się z dwóch elementów

• obiter dicta - norma indywidualna

• rattio decidendi - norma ogólna

• system prawa stanowionego - kontynentalnego - tworzenie prawa pozostawione jest organowi ustawodawczemu. Istnieje rygorystyczny podział władzy pomiędzy władzą ustawodawczą i sądowniczą. Co do zasady sądy nie tworzą tutaj prawa. Charakterystyczny dla tego systemu prawnego jest również recepcja prawa rzymskiego.

Podział ze względu na jego ideologiczną genezę

• system prawa postindustrialnego - konsumpcyjnego „zachodniej demokracji” - prawo opiera się na zasadzie demokratycznego państwa prawnego

• system prawa muzułmańskiego - źródłem prawa jest Koran

3

---