Hedonizm i konsumpcja
Definicje:
a) hedonizm - doktryna etyczna, według której przyjemność jest jedynym lub najwyższym dobrem, celem i głównym motywem ludzkiego postępowania; postawa życiowa jako cel stawiająca dążenie do przyjemności i unikanie rzeczy przykrych.
b) konsumpcja - wykorzystywanie dóbr i usług do zaspokojenia potrzeb.
We współczesnym świecie mamy do czynienia z konsumpcyjnym nastawieniem do życia. Zjawisko to obejmuje wszystkie dziedziny funkcjonowania człowieka, zarówno społeczne jak i osobiste.
Dzieje się tak przez pewien schemat koniunktury gospodarczej - wyprodukowane materiały trafiają do sklepów, gdzie muszą być sprzedane w jak najszybszym czasie i z jak najlepszym zyskiem. Producenci starają się dostosować swoją dystrybucję pod potrzeby gospodarcze i użytkowe swoich potencjalnych klientów.
Skutkiem tego jest szerzenie się postawy zamykania się w materialistycznej i hedonistycznej interpretacji ludzkiego życia. Postawa ta charakteryzuje się dążeniem do nabywania różnego rodzaju dóbr materialnych, które mają służyć zaspokajaniu przyjemności. U potencjalnych konsumentów zaczyna się liczyć dobrobyt materialny, za który bardzo często trzeba zapłacić wielką cenę - nie tylko w kwestii pieniężnej.
Ta ekonomiczna presja, która wkrada się coraz bardziej w życie rodzinne, często staje się przyczyną przekładania życia zawodowego nad życie rodzinne. Zabiegamy o środki, które uważamy za niezbędne, zamiast poświęcać czas swoim najbliższym. W takiej „nowoczesnej” rodzinie możemy zauważać zjawisko „kupowania” miłości, kiedy to zapracowani członkowie rodziny dobrami materialnymi próbują wynagrodzić ich nieobecność w domu.
Już w szkołach widać negatywny skutek konsumpcjonizmu. Potrzeby dzieci coraz bardziej wzrastają. Ich wymagania materialne z wiekiem stają się coraz droższe. Współcześnie brak komputera, internetu czy telefonu komórkowego oznacza znak zacofania. Jednak nie wszystkie dzieci mogą spełnić swoje marzenie o posiadaniu takich drogich zabawek - ich rodzin nie stać na takie produkty. To często wywołuje agresje u dzieci - wymuszenia, kradzieże czy napady.
Dążenie do zdobywania pieniędzy, dóbr materialnych wkradło się w edukację i wychowanie dzieci. W szkołach uczy się rywalizacji i osiągania sukcesu, co uczy dominacji, przezwyciężania słabszego ucznia. W efekcie tego mamy do czynienia z zatraceniem kontaktu partnerskiego, w zamian w swoich kolegach widzimy potencjalnych konkurentów.
Ponieważ celem edukacyjnym jest wspomaganie człowieka, budowanie świata wartości, gdzie drugi człowiek jest naszym partnerem, szkoła ma do spełnienia bardzo ważną rolę.
Powinna stworzyć dzieciom takie warunki nauczania, by zrównoważyć indywidualizm (jednak bez jego likwidacji) i życie konsumpcyjne z życiem we wspólnocie i postawami prospołecznymi.
Kształcenie jest wartością samą w sobie. Korzysta się przy tym z nowożytnego wyobrażenia wartości. We wcześniejszych czasach wartość człowieka określała pełniona funkcja - np. to czy był dobrym rolnikiem, rzemieślnikiem. Indywidualne szczęście było w zasadzie produktem ubocznym pełnionej roli społecznej.
W dzisiejszych czasach proces ten został przysłonięty przez koncepcję przyjemności - powszechnie nastawioną na konsumpcję, której celem jest zarabianie pieniędzy, za które można sobie potem kupić wiele rzeczy.
Dydaktyka hedonistyczna ma na celu pokazać młodym ludziom, jak złudne jest to szczęście, jak niski poziom przyjemności daje szaleństwo w domu towarowym. Ważniejsza od tego jest radość, która pochodzi od zaangażowania jednostki w rozwój własny i innych.
We współczesnym świecie trzeba pamiętać, że pieniądze - owszem dają szczęście, ale krótkotrwałe, więcej radości i szczęścia przyniesie nam przyjaźń, która będzie trwała przez całe życie.
Szkody społeczne związane z konsumpcjonizmem:
a) zjawisko osłabienia i zachwiania hierarchii wartości człowieka;
b) promowanie kultury masowej;
c) nieograniczony wzrost bezcelowej konsumpcji;
d) marnotrawstwo ekonomiczne;
e) szerzenie się psychologicznego oraz moralnego „upadku” , wynikającego z pogoni za luksusem;
f) groźba deprywacji rodzin i społeczeństwa.
Źródła
T. Pilch (red.): Encyklopedia pedagogiczna XXI wieku. T. II (G-Ł), Żak, Warszawa 2007.
Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa 2003;
Słownik SJP.pl: www.sjp.pl (grudzień 2010)