Nikolaj Wawiłow (ur. 13 listopada 1887 w Moskwie, zm. 26 stycznia 1943 w Saratowie) Gwiazda rosyjskiej genetyki, biologii i botaniki. Brat fizyka Siergieja Wawiłowa.
W 1923 wybrany na członka Akademii Nauk ZSRR, od 1928 jej akademik. W latach 1933 - 1940 kierował Instytutem Genetyki ZSRR.
W Związku Radzieckim, za czasów Stalina, negowano genetykę. Smutny los spotkał wówczas tych radzieckich naukowców, którzy nie chcieli się poddać dyktatowi
pseudonaukowców posłusznych władzy. Przykładem jest tu los Nikołaja Wawiłowa, który nie chciał się poddać dyktatowi Stalina i jego protegowanego akademika Trofima Łysenki.
Jego sprzeciw przeciwko teoriom antydarwinowskim i antygenetycznym Łysenki i przeciwko „łysenkizmowi” doprowadził do tego, że 6 VIII 1940 został aresztowany i 6 VII 1941 skazany na śmierć, pod zarzutem udziału w szpiegowskiej organizacji brytyjskiej i zwalczania „łysenkizmu”. Następnie wyrok zamieniono na 20 lat łagru, lecz skierowano go do więzienia w Saratowie. W wyniku wyczerpania warunkami śledztwa i uwięzienia, (kilkudniowym trzymaniem na dworze późną jesienią oraz późniejszym umieszczeniem w celi, gdzie wszyscy więźniowie musieli stać) zmarł w upodleniu z wyniszczenia organizmu.
W podobny sposób w „czystkach stalinowskich” swój żywot zakończyła duża część rosyjskich biologów.
Podczas słynnej, sierpniowej sesji Wszechzwiązkowej Akademii Nauk Rolniczych w 1948 roku - na której uznano całą naukową genetykę za diaboliczny, antykomunistyczny "weismanizm-morganizm" - rozpętano kampanię prześladowań. Na mocy ministerialnego zarządzenia zwolniono z pracy 3000 biologów (wielu trafiło do obozów - spora część nigdy nie wróciła). Co prawda już w niespełna 10 lat później - po XX Zjeździe KPZR - wszystkich ich zrehabilitowano, a "miczurinizm" uznano za nienaukowy, ale o żadnych rozliczeniach i ukaraniu winnych mowy nie było, a Łysenko pozostał prezydentem WANR jeszcze w 1962 roku.
Nikołaj Wawiłow rozpoczął zbieranie na całym świecie nasion roślin, gromadząc w końcu lat trzydziestych największą i najwspanialszą światową ich kolekcję. Niestety, zbiór ten zbyt jednoznacznie świadczył o cząstkach dziedziczności zawartych w nasionach, został zatem zniszczony. Wawiłow krzyżował rośliny uprawne z ich dzikimi krewniakami, odpornymi na różne choroby. Starał się wykazać, że o kierunku zmian decyduje zawartość chromosomów. Zwrócił on uwagę na tzw. serie homologiczne czyli istnienie jednakowych cech u gatunków blisko spokrewnionych. U zbóż np. Truticum vulgare, T. compactum, T. spelat, T. dicoccum zauważył istnienie form ościstych i bezościstych, co uznał za dowód występowania zmian równoległych świadczących o jednakowym potencjale wewnętrznym tych gatunków i obecności takich samych genów w tym samym miejscu.
S.S. Czetwerikow (1880-1959)- Rosyjski genetyk, lepidopterolog.
Praca Czetwerikowa z 1926 była wielkim przełomem w genetyce, zapoczątkowała
dziedzinę genetyki populacji.
Nawiązując do badań Morgana, Czetwerikow za przedmiot badań obrał muszkę Drosophila. Posługiwał się muszkami z dzikich populacji żyjących na różnych obszarach byłego Związku Radzieckiego. Najważniejszy wynik tych badań mówił o istnieniu polimorfizmu genetycznego dzikich populacji. Czetwerikow stwierdził na tej podstawie, iż dobór naturalny nie może eliminować ujemnych alleli recesywnych, skoro nie obniżają one witalności heterozygot. „Populacje nasycają się allelami recesywnymi jak gąbka wodą”. W ten sposób obalił pojęcie genotypu dzikiego.
Pracę Czetwerikowa kontynuował i znacznie rozszerzył jego uczeń N.B. Timofijew-Resowski, który kojarzył potomstwo par muszek złowionych w przyrodzie. Zaobserwował, iż po niewielu pokoleniach hodowli zawsze odsłaniały się recesywne allele ujemne, a ich rozmaitość okazała się olbrzymia.
Syntetyczna teoria ewolucji (STE) (Ewolucjonizm syntetyczny, neodarwinizm) - zespół poglądów opisujących i wyjaśniających przebieg ewolucji organizmów. Łączy odkrycia genetyki, systematyki i paleontologii w spójną teorię.
Wywodzi się od teorii zaproponowanej przez Karola Darwina w książce O powstawaniu gatunków i niezależnie przez Alfreda R. Wallace'a.
Interpretuje zjawiska ewolucji zgodnie z założeniami genetyki populacyjnej. STE zakłada, że pierwotnym źródłem przemian ewolucyjnych są mutacje. Jednak większość z nich polega na drobnych zmianach, które poprzez rekombinacje genetyczne prowadza do zgromadzenia dużej zmienności w populacjach. Oznacza to, że różnorodność genetyczna populacji wynika z gromadzenia się alleli powstających w wyniku mutacji. Zaś ewolucja polega na zmianach częstości alleli w kolejnych pokoleniach.
Według STE, jednostką dziedziczności jest gen, który jest nośnikiem innowacji (ulega mutacji). Natomiast obiektem ewolucji jest populacja (nie gen, ani osobnik), w której dobór naturalny powoduje zmiany w składzie genetycznym puli genowej.