2. SUBDYSCYPLINY PEDAGOGIKI - CHARAKTERYSTYKA
PEDAGOGIKA OGÓLNA - obejmuje historię wychowania i myśli pedagogicznej, dydaktykę i teorię wychowania. Jako nauka o wychowaniu zaczęła się wyłaniać z filozofii wychowania i filozofii człowieka. Dla pedagogik szczegółowych pedagogika ogólna jest zatem:
1. źródłem wiedzy o najogólniejszych prawidłowościach i problemach wychowania człowieka,
2. źródłem inspiracji przy podejmowaniu badań dotyczących określonej dziedziny oświaty i wychowania,
3. teoretycznym układem odniesienia umożliwiającym naukowe wyjaśnienie wykrytych przez te nauki faktów i zjawisk.
Pedagogiki szczegółowe są naukami empirycznymi i stosowanymi. Korzystają one z idei, dorobku metodologicznego i doświadczeń badawczych pedagogiki ogólnej.
a) pedagogika przedszkolna - przedmiotem badań jest przedszkole jako instytucja kształcąca i wychowująca dzieci w wieku od 3 do 6 lat. Analizuje programy, metody i formy działalności dydaktyczno - wychowawczej przedszkola, ich związek z dalszą edukacją szkolną dzieci, ich powiązania ze społecznymi i cywilizacyjnymi warunkami życia i rozwoju dzieci, ich zależność od ideałów wychowawczych, edukacji narodowej i europejskiej. Ustala na podstawie badań empirycznych wskaźniki wychowawczej efektywności działania tych instytucji oraz rolę w kształtowaniu osobowości dzieci i formowania tych cech, które warunkują osiąganie sukcesów edukacyjnych.
b) pedagogika szkolna - bada cele, treści programowe i metody pracy szkoły i nauczyciela z punktu widzenia ich zgodności z potrzebami społecznymi, oczekiwaniami dzieci i młodzieży, aspiracjami rodziców oraz poglądami pedagogicznymi nauczycieli. Analizuje rolę i miejsce szkoły w realizacji społecznych i kulturowych ideałów wychowania moralnego, religijnego, patriotycznego, estetycznego, ekologicznego, zdrowotnego. Rozpatruje działalność szkoły z 3 punktów widzenia:
1. celów edukacyjnych,
2. warunków działania szkoły,
3. skutków pracy szkoły.
Dzieli się na:
- pedagogikę wczesnoszkolną,
- pedagogikę okresu młodzieńczego,
- pedagogikę dorastania.
c) pedagogika działalności kulturalno - oświatowej - bada metody, treści i formy uczestnictwa dzieci i młodzieży w kulturze lokalnej, regionalnej, narodowej i ogólnoludzkiej; wpływ środków masowego przekazu na potrzeby, zainteresowania i aspiracje życiowe dzieci i młodzieży. Bada możliwości tworzenia optymalnych warunków w szkole, w rodzinie, w organizacji młodzieżowej i dziecięcej, w domach kultury i klubach młodzieżowych do mądrego, odpowiedzialnego - ukierunkowania zainteresowaniami i aspiracjami - wyboru wartości kulturowych. Bada również czy i w jakim zakresie szkoła, rodzina, Kościół przygotowuje dzieci i młodzież do racjonalnego wyboru takich treści kultury i takich form uczestnictwa w kulturze, dzięki którym staje się możliwe pełne zaspokajanie ich zainteresowań i rozwój ich osobowości, bada także wpływ szkoły, rodziny, Kościoła na przygotowanie dzieci i młodzieży do krytycznego odbioru kultury masowej, które są nosicielami negatywnych wychowawczo wzorów, zachowań i przykładów.
d) pedagogika opiekuńcza - bada działalność opiekuńczą w instytucjach opieki całkowitej lub częściowej, stowarzyszeniach, związkach i organizacjach skupiających dzieci i młodzież. (J.Cz. Babicki, H. Radlińska, A. Kamiński, R. Wroczyński).
e) pedagogika społeczna - bada wpływ różnych systemów społecznych, środowisk i tradycji na rozwój i wychowanie młodego pokolenia, wpływ różnych grup środowisk i kręgów społecznych na funkcjonowanie instytucji wychowawczych i na zachowanie oraz rozwój osobowości dzieci i młodzieży, wpływ różnych tradycji społecznych na cele, treści, metody i formy działania różnych instytucji wychowawczych i oświatowych. Współczesna pedagogika społeczna bada wpływ różnych form życia społecznego na kształtowanie poglądów, aspiracji i postaw młodzieży, wykrywa zależność między różnego typu instytucjami i wymaganiami społecznymi a wychowaniem i rozwojem dzieci. (H. Radlińska, R. Wroczyński, A. Kamiński).
f) pedagogika pracy - bada wpływ szkoły na przygotowanie młodzieży do rozumienia społecznego sensu wykonywanej pracy i do jej umiejętnego, zgodnego z wymaganiami nauki i oczekiwaniami społecznymi wykonania. Bada czy i w jakim zakresie szkolnictwo zawodowe przygotowuje młode pokolenie do pracy zawodowej, bada wpływ pracy na kształtowanie się systemu wartości człowieka, na poziom jego zadowolenia z wykonywanej pracy, na jego umiejętność pracy a jej losami zawodowymi i sukcesami życiowymi (przedstawiciel Tadeusz Nowacki).
g) pedagogika turystyki - bada wpływ udziału w zajęciach turystycznych na kształtowanie się osobowości dzieci i młodzieży. Szczególne znaczenie przywiązuje do poznawania wpływu uczestnictwa turystycznego na wychowanie patriotyczne, moralno - społeczne, humanistyczne, estetyczne oraz na uczenie się wzorów i standardów zachowań i myślenia globalnego w skali kraju i Europy. Bada rolę grupy turystycznej w przełamywaniu uprzedzeń społecznych, etnicznych i rasowych; ich rolę w kształtowaniu postaw tolerancyjnych, otwartych i życzliwości wobec ludzi należących do różnych kultur i narodowości. (Jedna z najmłodszych dyscyplin pedagogicznych).
h) pedagogika specjalna - zajmuje się osobami wymagającymi szczególnego potraktowania ze względu na specyficzny stan ich organizmu i osobowości.
i) pedagogika rewalidacyjna - (M. Grzegorzewska) obejmuje teorię i praktykę oddziaływania na osoby niepełnosprawne. W jej obrębie wyróżnia się następujące działy:
Oligofrenopedagogikę (oligo - mały, phern - umysł) - pedagogika upośledzonych umysłowo,
Surdopedagogikę (surdus - głuchy) - pedagogika niesłyszących,
Tyflopedagogikę (typhlos - ślepy) - pedagogika niedowidzących i niewidomych,
Pedagogikę leczniczą (terapeutyczną, defektologię) - przywracanie lub usprawnianie osób przewlekle chorych.
j) pedagogika resocjalizacyjna - wychowanie i kształcenie osób nieadekwatnie funkcjonujących w przypisanych im rolach społecznych i przejawiających syndrom postaw antyspołecznych, świadczących o wadliwym przystosowaniu społecznym tych ludzi. Jedną z centralnych zasad wychowania resocjalizującego jest zasada wszechstronnego rozwoju osobowości wychowanka, a nade wszystko rozwój pod względem intelektualnym, emocjonalnym i społeczno - kulturowym, a także zasada reedukacji, z której wynika że czynności wyuczone przez człowieka mogą zostać wyeliminowane lub lec modyfikacji w kierunku pożądanym przez wychowawcę lub nauczyciela dzięki zastosowaniu odpowiednich procedur odwołujących się do psychologicznych mechanizmów wzmacniania, wygaszania czy zapominania wyuczonych reakcji.
k) pedagogika zdrowia - zadaniem jest wypracowanie formuły kooperacji pedagogiki z medycyną, a następnie przekładanie kategorii medycznych na kategorie pedagogiczne. Edward Mazurkiewicz uważa, że wychowanie zdrowotne polega na kształceniu nawyków służących konserwacji i doskonaleniu zdrowia, na rozwijaniu pozytywnego zainteresowania zdrowiem w oparciu o niezbędne wiadomości i wzorce, na formowaniu postawy umożliwiającej skuteczną profilaktykę, ratownictwo, leczenie, pielęgnację i stosowanie wymogów higieny w życiu jednostki i zbiorowości ludzkiej.
l) pedagogika muzealna - rozwijanie zainteresowań kulturoznawczych, przyrodniczych, społecznych, technicznych i estetycznych; zaspakajanie potrzeb poznawczych, moralnych i estetycznych młodzieży i dorosłych; rozwijanie zdolności twórczych; kształtowanie szacunku dla dziedzictwa kulturowego; kształtowanie potrzeby ochrony przyrody; kształtowanie zdolności do identyfikacji z wartościami kultury narodowej, europejskiej i światowej; uczenie racjonalnej i odpowiedzialnej - indywidualnej percepcji zbiorów muzealnych. (Jedna z najmłodszych subdyscyplin).
ł) pedagogika wojskowa - powstaje w II połowie XX wieku i jest rezultatem potrzeby udoskonalenia funkcjonowania wojska jako instytucji społecznej, jego profesjonalizacji i pogłębienia związków ze społeczeństwem. Powstanie tej dyscypliny pedagogicznej wiąże się także z koniecznością eliminowania ze świadomości części młodego pokolenia szkodliwych stereotypów wojska jako instytucji zniewalającej jednostkę, pozbawiającej jej indywidualności i podmiotowości.
m) pedagogika rodziny - określa rolę i miejsce rodziny w życiu społecznym i warunkach nowoczesnej cywilizacji. Do zadań pedagogiki rodziny należy zbieranie materiałów ukazujących funkcjonowanie różnych rodzin (m.in. wielodzietnych, jednodzietnych, zamożnych, biednych) w różnorodnych warunkach społecznych, materialnych, kulturowych, politycznych i zdrowotnych oraz określenie możliwości optymalizacji ich działania w zakresie rozwijania i zaspokajania biologicznych i duchowych potrzeb młodego pokolenia. Pedagogika rodziny korzysta także z dorobku np. socjologii, psychologii i historii rodziny. (H. Izdebska).
n) andragogika (pedagogika dorosłych) - powstała w XX wieku. Przedmiotem badań, zainteresowań i uogólnień andragogiki jest proces kształcenia, wychowania, samokształcenia i samowychowania dorosłych i jego uwarunkowania społeczne, ekonomiczne, kulturowe i biologiczne. Umożliwia zrozumienie procesu przekształcania możliwości człowieka dorosłego w realną zdolność do sprawnego funkcjonowania.
o) pedagogika samokształcenia - samokształcenie jest zarówno procesem oświatowym jak i stylem życia o charakterze aktywnego poznawania świata i siebie, doskonalenie swej osobowości we wszystkich dziedzinach kształcenia i wychowania nie tylko umysłowej, ale także społeczno - moralnej, estetycznej i fizyczno - zdrowotnej. Samokształcenie utożsamia się z umiejętnością samodzielnego uczenia się czy szerzej rozumianą technologię pracy umysłowej.
Literatura:
L. Turos - Pedagogika ogólna i subdyscypliny.