Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela

1. oddziaływanie prawa międzynarodowego na prawa człowieka

• konwergencyjne - treść norm konstytucyjnych jest odpowiednio uzgadniana z treścią standardów międzynarodowych (ustawa zasadnicza RFN), bądź gdy normy konstytucyjne interpretuje się zgodnie z treścią standardu (Hiszpania, Portugalia)

• komplementarne - stosowane normy międzynarodowej ochrony PR wypełniają luki występujące w konstytucji (Austria, Holandia)

2. Problemy z normowaniem praw drugiej generacji - uznawane są bardziej za cele polityki państwa a nie prawa podmiotowe jednostki - zobowiązują państwo do starannego działania a nie natychmiastowego rezultatu - prawa drugiej generacji traktuje się jako cele polityki państwa

3. Obecnie pogląd doktryny - prawa człowieka to te, które służą jednostce w sposób bezpośredni. Możliwy jest model integracyjny wszystkich generacji - jednolitości zbioru praw człowieka. Nie kwestionuje się ich wspólnego źródła - przyrodzonej godności osobowej człowieka

4. Prawa człowieka zawarte w konstytucji można stosować bezpośrednio, dzięki temu omija się ustawodawstwo organów państwowych - na ich podstawie formułować np. skargę konstytucyjną, która jest dopełnieniem potencjału konstytucyjnej ochrony praw jednostki.

5. K'97 poświęca im rozdzial II (Wolności, prawa i obowiązki człowieka i obywatela), ustawodawca przyjął model integracyjny, można powiedzieć, że są wartością centralną kostytucji - 6 podtytułow:

• Zasady ogólne

• Wolności i prawa osobiste

• Wolności i prawa polityczne

• Wolności i prawa ekonomiczne, socjalne i kulturalne

• Środki ochrony wolności i praw

• Obowiązki

6. Nowa konstytucyjna regulacja tych praw odpowiada modelowi konstytucji prawnej:

• Zastosowana technika legislacyjna

• Wprowadzenie możliwości bezpośredniego stosowania

• Instytucja skargi konstytucyjnej

7. Prawo pozytywne - przybierają postać praw podmiotowych - 3 możności:

• Swobodnego podejmowania decyzji co do sposobów dokonywania określonych czynności wywołujących skutki prawne

• Swobodnego wykonywania tak podjętych decyzji

• Domagania się określonych świadczeń ze strony innych podmiotów prawa

8. Prawa i wolności wywodzą się z jednego źródła - godności osobowej istoty ludzkiej

9. Ograniczenie korzystania z tych praw jedynie wg zasad, stos. łącznie:

• Legalności - zgodne z obowiązującym prawem (w PL - ustawa)

• Celowości - konieczność ochrony prawowitego celu

• Proporcjonalności - pomiędzy ograniczeniem a faktyczną potrzebą dyktowaną przez chroniony cel

10. Dobro najwyższe i wartość centralna - godność osobowa jednostki ludzkiej, niezależnie czy to prawa człowieka czy obywatela.

11. W k. znajdują się również prawa dotyczące wyłącznie cudzoziemców - zakaz bezprawnego wydalenia, prawo do azylu.

12. Wertykalne działanie praw człowieka - dotyczą relacji jednostka państwo. Człowiek jest podmiotem uprawnionym, państwo - podmiotem zobowiązanym (do poszanowania praw i ich ochrony). Tylko ona podlega obecnie ewentualnemu sądowi organów międzynarodowej ochrony PC.

13. Horyzontalne działanie praw człowieka - obowiązki człowieka wobec innych ludzi - relacja jednostka-jednostka. Poszanowanie analogicznych wolności i praw drugiego człowieka. Ochrona - tylko na poziomie krajowej ochrony prawnej.

KATALOG KONSTYTUCYJNYCH PRAW I WOLNOŚCI JEDNOSTKI

1. Zasada równości oraz zakaz dyskryminacji - ścisły związek między nimi - zakaz

dyskryminacji to negatywna strona zasady równości praw. Ich dopełnieniem jest zasada równouprawnienia kobiet i mężczyzn w życiu rodzinny, społecznym, politycznym i gospodarczym (art.33)

2. Postulat równości - równość praw, równość wobec prawa, równe traktowanie przez władze publiczne.

3. Dyskryminacja (pojęcie) lub też różne traktowanie osób znajdujących się w obiektywnie takiej samej sytuacji. Klauzule antydyskryminacyjne charakteryzuje otwartość a nie enumeratywne wyliczanie. (w k'53 była zamknięta).

4. Mniejszości narodowe i etniczne - art.35

- wolność zachowania i rozwoju własnego języka, obyczajów, tradycji i kultury

- tworzenie inst. Edukacyjnych i kulturalnych, służących ochronie tożsamości religijnej

- uczestnictwa w rozstrzyganiu spraw dotyczących ich tożsamości kulturowej.

WOLNOŚCI I PRAWA OSOBISTE

Prawa niederogowalne:

1. prawo do życia (a ochrona prawa do życia - stosowanie przez państwo polityki ochrony życia ludzkiego w realnych jego zagr.

2. Zakaz przymusowego poddawania eksperymentom naukowym

3. Zakaz tortur, okrutnego, nieludzkiego lub poniżającego traktowania bądź karania, w tym kar cielesnych

4. ochrona nietykalności osobistej jednostki oraz wolności osobistej

Katalog minimalnych gwarancji:

• prawo do odwołania się od wyroku pozbawienia wolności

• zasada niezwłocznego powiadomienia rodziny o pozbawieniu wolności

• prawo osoby zatrzymanej do informacji o przyczynach zatrzymania - 48 godzin do sądu, po kolejnych 24 zwolnienie jeśli nie ma nakazu tymczasowego aresztowania

• humanitarne traktowanie

• prawo do odszkodowania za bezprawne pozbawienie wolności

Reguły karnoprawne:

1. Zasada legalizmu przestępstw i kar

2. Zasada nieprzedawniania zbrodni wojennych i zbrodni przeciwko ludzkości

3. Zasada zawieszenia biegu przedawnienia w stosunku do przestępstw popełnionych przez funkcjonariuszy publicznych

4. Prawo do sądu i zaskarżenia wyroków I inst.

5. Sądy o charakterze wyjątkowym oraz tryb doraźny - tylko na czas wojny

Klasyczne prawa i wolności jednostki - „kamienie węgielne demokracji” - prawa do bycia pozostawionym w spokoju.

Prawo do (ochrony):

1. prawnej

2. życia prywatnego i rodzinnego

3. czci i dobrego imienia

______wskazanie na możliwość ograniczenia ochrony:

4. korespondencji

5. nienaruszalność domicylu - mir domowy

6. informacji dotyczących jej osoby

7. dostępu do dotyczących go urzędowych dokumentów i zbiorów danych

8. prawo do żądania sprostowania lub usunięcia nieprawdziwych, niepełnych, nielegalnie zebranych informacji

9. swobody poruszania się po terytorium Polski (wyboru zamieszkania i pobytu)

10. wolności sumienia i religii

11. rodziców do wychowywania dzieci

12. wolność wypowiedzi (zakaz cenzury prewencyjnej oraz koncesjonowania prasy)

WOLNOŚCI I PRAWA POLITYCZNE

A) wolności i prawa podmiotowo uniwersalne (dot. Każdego człowieka)

1) wolność pokojowego zgromadzania się

2) wolność zrzeszania się (wyj. zastrzeżenia)

3) wolność zrzeszania się w związki zawodowe, org. społ.-zaw. Rolników oraz pracodawców - prawo do rokowań zbiorowych, prawo do strajku (tylko ZZ)

4) prawo do tzw. Petycji (wniosku lub skargi)

Ograniczenia: odmowa rejestracji/zakaz działania - tylko sąd, wolność zrzeszania się w związkach zawodowych - jedynie ustawa (zgodne z konwencjami Międzynarodowego Organizacji Pracy)

B) prawa obywatelskie

1) prawo do dostępu na jedn. zasadach do służby publicznej

2) prawo do uzyskiwania informacji o działalności org. władzy publicznej

3) prawo do udziału w referendum, wybierania władzy

Ograniczenia: do informacji - wyłącznie:

• na ustawową ochronę wolności i praw innych osób lub podmiotów gosp.,

• porządku publicznego,

• bezpieczeństwa,

• ważnego interesu gospodarczego państwa.

WOLNOŚCI I PRAWA EKONOMICZNE, SOCJALNE I KULTURALNE

+ wolności „poprzez państwo” - za pośrednictwem jego środków, jego aktywnego działania na rzecz stworzenia możliwości realizacji tych praw

A) PRAWA EKONOMICZNE

1. Prawo do własności (praw majątkowych, dziedziczenia)

• Uwłaszczenie jedynie na cele publiczne za godziwym odszkodowaniem

Prawo do pracy

• Wykonywania zawodu i wolności wyboru miejsca pracy (obowiązek jedynie ustawowo- skazani, w służbie zastępczej, klęska lub zagrożenie; zakaz zatrudniania dzieci<16;minimalna wysokość wynagrodzenia w ustawie)

• Zasada ochrony dzieci (wprowadzono RPO do ochrony)

• Przed przemocą

• Okrucieństwem

• Wyzyskiem

• Demoralizacja

• Obowiązek władz publicznych do walki z bezrobociem

• Prawo do bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, dni wolnych od pracy, płatnych urlopów (niezależnie od obywatelstwa)

• Prawo do zabezpieczenia społecznego jedynie obywatele

PRAWA SOCJALNE

1) Ochrona rodziny, macierzyństwa i rodzicielstwa (państwo musi zawsze uwzględniać dobro rodziny

2) Prawo do ochrony zdrowia (każdemu, ale tylko obywatele do o. zdrowotnej finansowanej ze środków publicznych)

PRAWA KULTURALNE

Prawo do:

1. nauki

2. wolności twórczości artystycznej

3. badań naukowych

4. wolność nauczania (zakładanie szkoły tylko obywatele polscy)

5. korzystania z dóbr kultury

ZASADY:

1. adekwatna polityka promieszkaniowa (również przeciwdziałanie bezdomności)

2. ustawowa ochrona konsumentów, użytkowników i najemców

OBOWIĄZKI JEDNOSTKI

1. ciążące na każdym człowieku znajdującym się w obrębie jurysdykcji państwa

• przestrzeganie prawa

• ponoszenie określonych świadczeń - np. podatków

• dbałość o stan środowiska

obowiązki obywateli polskich

• wierność RP

• troska o dobro wspólne

• ochrona ojczyzny + obowiązkowa służba wojskowa/zastępcza

ŚRODKI OCHRONY WOLNOŚCI I PRAW JEDNOSTKI

Bezpośrednio z konstytucji:

1. zasada wynagrodzenia szkody

2. zasada kontroli instancyjnej

3. instytucja skargi konstytucyjnej (dot. Ustaw, aktów generalnych i indywidualnych adm., decyzje sądowe, bezczynność władz). Cudzoziemcy też, ale nie o azyl lub status uchodźcy. Stosowana dopiero po wyczerpaniu się możliwości toku instancyjnego.

4. możliwość występowania do Rzecznika Praw Obywatelskich

5. skarga indywidualna do organów międzynarodowych - Komitet Praw Człowieka w Genewie, Trybunał Praw Człowieka w Strasburgu

Dochodzone tylko w granicach ustalonych w ustawie:

1. minimalna wysokość wynagrodzenia/zasiłku

2. bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, urlopów, dni wolnych

3. pomoc władz publicznych osobom niepełnosprawnym

4. prawo rodzin w trudnej sytuacji, świeżych matek to pomocy władz

5. bezpieczeństwo ekologiczne

6. zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych

7. prawo konsumentów, użytkowników i najemców do ochrony przed działaniami zagrażającymi ich zdrowiu, bezpieczeństwu, prywatności oraz nieuczciwością

WOLNOŚCI I PRAWA JEDNOSTKI W SYTUACJACH NADZWYCZAJNYCH

Warunki ograniczenia:

1. niebezpieczeństwo musi być bezpośrednie i oczywiste

2. skutki dotyczyć muszą całego narodu

3. występuje zagrożenie kontynuacji zorganizowanego życia społecznego

4. nie można opanować niebezpieczeństwa za pomocą zwyczajnych środków zaradczych

PRAWA NIEDEROGOWALNE (DO):

1. ochrony godności osobowej

2. obywatelstwa polskiego i ochrony podczas pobytu za granicą

3. ochrony życia

4. humanitarnego traktowania

5. ponoszenia odpowiedzialności karnej wedlug prawo nie dziala wstecz i nie ma przestępstwa bez przepisu

6. słusznego procesu sądowego

7. ochrony dóbr osobistych

8. wolności sumienia i religii

9. petycji

10. wychowywania dzieci zgodnie z przekonaniami

+ zakaz dyskryminacji (enumeratywnie - rasa, płeć, jezyka i wyznania, pochodzenia, majątku)

PRAWA DEROGOWALNE (do) (w stanie klęski żywiołowej):

1. wolności działalności gospodarczej

2. osobistej

3. ochrony nienaruszalności mieszkania

4. poruszania się i pobytu na terytorium Polski

5. strajku

6. własności

7. pracy

8. bezpiecznych i higienicznych warunków pracy

9. wypoczynku

+ prawa niederogowalne wykraczają poza międzynarodowe minimum

+ przy derogowanych zawsze celowość, legalność, proporcjonalność

---