Skały głębinowe

Granity

Na dolnym Śląsku znajduje się 47 rozpoznanych złóż granitów. Do najwiekszych kamieniołomów pod względem wydobycia należy: Borów, Graniczna, Strzelin. Najwięcej kamieniołomów jest w Masywie Strzelin-Sobótka. Granity są stosowane do produkcji: kamienia budowlanego, kamienia drogowego i grysów twardych. Granit jest cenionym i powszechnie stosowanym surowcem do produkcji płyt okładzinowych i elementów blokowych do robót architektonicznych i inżynierskich. Płyty okładzinowe (chodnikowe, schodowe) wyrabiane są z trzech odmian granitów: gruboziarnistego, występującego w Strzegomiu i Strzeblowie, drobnoziarnistego ze Strzelina, porfirowatego czerwonawego eksploatowanego w Szklarskiej Porębie.

Jako kamień drogowy stosowany jest jako kostki, krawężniki, słupki, formaki, tłucznie i klińce.

Leukogranity

Powstają wskutek autometamorfozy i metasomatozy skał, wśród których występują. Przeważają w nich skalenie i kwarc, dzięki czemu są one skaleniowym surowcem ceramicznym. Znaczenie gospodarcze mają te z okolic Strzelbowa i na Pogórzu Izerskim.

Są potrzebne w przemyśle szklarskim, ceramicznym i do produkcji ceramiki elektrotechnicznej. Zapotrzebowanie dotyczy głównie skaleni potasowo-sodowych a w niewielkim stopniu sodowo-potasowych.

Granodioryty

Są najbardziej rozpowszechnioną odmianą granitoidów tworzących masyw kłodzko-złotostocki, odsłaniający się na powierzchni około 120km² między Kłodzkiem, Złotym Stokiem i Ołdrzychowicami. Masyw ten tworzą głównie ciemnoszare, średnioziarniste granodioryty biotytowo-amfibolowe. Zbudowane są one z plagioklazów, mikroklinu, biotytu, amfibolu, piroksenu, kwarcu, chlorytu, serycytu oraz minerałów akcesorycznych. Granodioryty mogą być stosowane do produkcji kruszywa budowlanego i drogowego, do nawierzchni betonowych oraz częściowo jako bloczny kamień budowlany.

Sjenity

Występują na Dolnym Śląsku w strefie Niemczy gdzie tworzą nieregularne, niewielkie formy. Wyróżnia się dwa typy:

- Typ Przedborowa - sjenit od drobno do różnoziarnistego, czarny, bez tekstur kierunkowych. Są to sjenodioryty z przejściami do granodiorytów należące do granitoidów syntektonicznych.

- Typ Kośmina - sjenit o strukturze porfirowej, z kierunkowymi teksturami o barwie czarnej, z licznymi białymi ziarnami skaleni. Są to granodioryty zbliżone do sjenodiorytów oraz granity monzonitowi należące do granitoidów metamorficznych.

Sjenity można łatwo szlifować i polerować, nadając im bardzo dekoracyjny wygląd. Są też bardzo cenionym kamieniem budowlanym, stosowanym do wyrobu płyt okładzinowych, cokołów, schodów, posadzek, pomników i nagrobków. Ze względu na trudność obróbki cena bloków sjenitu jest większa od granitu.

Gabra

Intruzje gabrowe występują wokół masywu sowiogórskiego. Są one młodsze od serpentynitów, zaliczanych wspólnie z gabrami do kaledońskiego cyklu magmowego. Intruzje gabrowe znane są z Sobótki, Przedborowej, Braszowic i Nowej Rudy.

Jest to skała o zabarwieniu zielonym, gruboziarnista, miejscami o porfirowej strukturze. Składa się ona głównie z jasnoszarego, bogatego w wapń plagioklazu (labrador) i ciemnozielonego, prawie czarnego diallagu. Stosowane jest do wyrobu materiałów drogowych (oporniki, krawężniki, brukowiec) oraz do produkcji kamienia łamanego, tłucznia, klińca i grysów. Skała ma atrakcyjny czarnozielonawy kolor oraz daje się polerować. Trudność polega na udokumentowaniu mało spękanego złoża gabra, w którym można uzyskiwać bloki kamieniarskie.

Noryty, Anortozyty

W krystalicznym podłożu północno-wschodniej Polski. Noryty mają barwę ciemnoszarą i najczęściej są drobnoziarniste lub gruboziarniste. Teksturę mają bezładna, choć miejscami minerały ciemne ułożone są w nich kierunkowo. W norytach występują szliry piroksenowi lub biotytowe oraz strefy minerałów nieprzezroczystych. Noryty zbudowane są głównie z plagioklazu i piroksenu. Podrzędnie występują w nich biotyt i apatyt. W strefach spękanych i przeobrażonych występują minerały wtórne: chloryt, muskowit, amfibol, węglany, kwarc i mikroklin. Noryty i Anortozyty mają korzystne własności fizyczne. Na uwagę zasługują następujące własności tych kruszyw: mała nasiąkliwość, mała zawartość pyłów mineralnych, brak zanieczyszczeń obcych oraz korzystna szorstka powierzchnia ziarn mineralnych. Można z nich uzyskać beton wysokiej marki.

Skały wylewne

Porfiry

Związane z orogenezą Waryscyjską. W Karbonie i permie silny wulkanizm porfirowy zaznaczył się na obszarze krakowskim oraz w depresji śródsudeckiej i północnosudeckiej. W okolicach Wałbrzycha występują duże masywy porfirowe w okolicach Chełmca i w pobliżu Trójgarbu i Nowej Białki. W depresji północnopolskiej dwie odmiany granitu występują w okolicach Świerzawy. 1) intruzywne zbite, z wyraźnym ciosem 2) porowate ryolity alkaliczne przechodzące stopniowo w tufy.

W obszarze Krakowskim porfiry tworzą dwa duże wystąpienia w pobliżu Miękini i Zalasu. Porfir miękiński powstał wskutek wylewu powierzchniowego leżącego częściowo na utworach czerwonego spągowca. Występują tu również utwory piroklastyczne - tufy porfirowe. Eksploatacja porfiru w Miękini prowadzona była od 1852 r. do lat sześćdziesiątych. Na południe od rowu krzeszowickiego w okolicy Zalasu występuje wśród karbońskich osadów lakkolit porfirowy. Porfiry te były początkowo eksploatowane na niewielką skalę w Zalasie i Głuchówkach. Występują tu dwie odmiany porfiru: czerwona (bardziej zwietrzały) i zielona. Ku dołowi zwiększa się udział porfiru zielonego.

Stosowany jest jako materiał do budowy dróg. Dobra oddzielność słupowa ułatwia wyrób materiałów drogowych takich jak: kostka drogowa, brukowiec, kamień łamany, kliniec, tłuczeń i grysy.

Keratofiry

Są to kwaśne skały powstałe na skutek wulkanizmu inicjalnego. Występują na Dolnym Śląsku wśród utworów paleozoicznych, tworząc nieregularne soczewy oraz pnie i żyły przebijające utwory ordowickie. Mają płytową lub łupkową oddzielność, są jasno zabarwione, niekiedy wstęgowane zielonymi warstewkami. Z powodu dużej zmienności nie są eksploatowane.

Trachity

Jedyne złoże w Polsce znajduje się w Siedlcu koło Krzeszowic. Tworzy jedną z licznych pionowych dajek przecinających osady dewonu w obrębie grzbietu dębnickiego. Dajka w Siedlcu ma 6-8 m szerokości. Charakteryzuje się wybitną przewagą potasu nad sodem. Stosowany jest ze względu na dużą zawartość K₂O jako topnik w przemyśle ceramicznym. Był on stosowany przy produkcji wyrobów kwasoodpornych oraz porcelany technicznej. Stwierdzono również przydatność trachitu do produkcji porcelany elektrotechnicznej.

Fonolity

Występują w trzeciorzędowej formacji bazaltowej występującej na Dolnym Śląsku. Wykorzystywane w przemyśle szklarskim i ceramicznym. Stosowanie jest ograniczone ze względu na dużą zawartość żelaza.

Andezyty

Występują w Pieninach. W rejonie góry Wżar występują następujące odmiany andezytów: skaleniowo-amfibolowy, magnetytowo-amfibolowy, magnetytowy, augitowo-amfibolowy. Najbardziej znany jest ten ostatni o charakterystycznej porfirowej budowie, z licznymi, dużymi ciemnymi prakryształami. Charakteryzują się znacznym zróżnicowaniem składu chemicznego. Kwaśniejsze odmiany andezytów mają własności materiałów kwasoodpornych. Mogą być również stosowane do wyrobu zapraw kwasoodpornych. Z mączki andezytowej produkować można betony i zaprawy kwasoodporne stosowane w przemyśle ceramicznym. Andezyty stosowane były również w budownictwie drogowym na bruki, kostki, krawężniki, tłuczeń.

Melafiry

Występują w depresjach śródsudeckiej i północnosudeckiej oraz w okolicach Krakowa. Stosowane przede wszystkim w budownictwie drogowym jako kamień podkładowy przy budowie dróg, kruszywo zwyczajne, grysy granulowane, do produkcji mas betonowych i do budowy fundamentów, jako balast do nawierzchni kolejowych.

Diabazy

Występują na Dolnym Śląsku i w okolicach Krakowa. Są skałami intruzywnymi i wylewnymi kaledońskiego i waryscyjskiego cyklu magmowego. Mają zastosowanie głównie w budownictwie drogowym. Ceniony jest jako tłuczeń, kliniec, kamień łamany, grysy.

Bazalty

Wykazują charakterystyczny cios słupowy.

Obszar Dolnego Śląska ciągnący się ku wschodowi do Góry św. Anny. Występują w formach kominów wulkanicznych, pokryw lawowych i żył. Bazalty charakteryzuje:

- duża odporność na wietrzenie chemiczne i fizyczne

- bardzo duża wytrzymałość na ściskanie

- duża twardość

- dobra przyczepność do bituminów

Najlepsze są bazalty z kominów wulkanicznych, gorsze są bazalty tworzące pokrywy.

Stosowane są w budownictwie komunikacyjnym, lądowym oraz wodnym. Największym odbiorcą jest budownctwo drogowe do budowy ściernej warstwy nawierzchni oraz jako materiał podkładowy.

Perlit

Wykorzystywany do produkcji wełny mineralnej. Zawiera SiO₂ w postaci Obsydianu.

Skały metamorficzne

Migmatyty

Powstawanie związane jest z metamorfizmem iniekcyjnym, występują w obszarze kry sowiogórskiej. W składzie mineralnym dominują: kwarc, skaleń potasowy, plagioklaz i biotyt. Mogą być stosowane w budownictwie.

Gnejsy

Występują w prekambryjskich seriach metamorficznych z granitognejsami, migmatytami, amfibolitami, łupkami łyszczykowymi. Są zasadniczym składnikiem metamorfizmu sudeckiego.

Amfibolity

Związane są z utworami metamorfiku sudeckiego. Stosowany jako tłuczeń drogowy.

Hornfelsy

Skały, które w końcowej fazie przeobrażeń metamorficznych uległy termicznym i metasomatycznym oddziaływaniom intruzji magmowych. Występują w otoczeniu dolnośląskich masywów granitoidowych. Stosowane są w budownictwie drogowym jako tłuczeń i kliniec.

Zieleńce i Metadiabazy

Zieleńce to przeobrażone produkty wulkanizmu podmorskiego. Skały te występują w formach pokładów o dużym rozprzestrzenieniu i znacznej miąższości. Metadiabazy powstały w wyniku przeobrażeń skał subwulkanicznych. Obie te skały występują najpowszechniej w Górach Kaczawskich. Mogą być stosowane jako materiał do budowy dróg.

Łupki krystaliczne

Łupki łyszczykowe - Występują w utworach metamorficznych prekambru i częściowego starszego paleozoiku Sudetów.

Łupki fyllitowe - wyrabiane były z nich dachówki

Łupki kwarcytowe - Występują wśród utworów metamorficznych Sudetów i ich przedpola. Stosowane do wyrobu materiałów ogniotrwałych. Z odmiany szarej produkuje się gatunek stosowany głównie do budowy pieców elektrycznych.

Kwarcyty

Skała złożona prawie zupełnie z ziarn kwarcu, zwięzła, twarda, bez spoiwa. W wyniku procesów diagenetycznych i metamorficznych ziarna kwarcu tworzącego kwarcyty są przekrystalizowane i zazębiają się ze sobą bez udziału spoiwa. Typowe kwarcyty metamorficzne powstają więc przez przekrystalizowanie pierwotnych piaskowców o spoiwie krzemionkowym. Występują na Dolnym Śląsku w zmetamorfizowanych utworach prekambryjskich i staropaleozoicznych. Znajdują zastosowanie w przemyśle materiałów ogniotrwałych.

Serpentynity

Najważniejsze wystąpienia w okolicy Szklar, Braszowic i Nowej Rudy. Wśród serpentynitów zachowały się relikty skał pierwotnych jak dunit czy perydotyt. Stosowane są jako surowiec do produkcji kruszywa drogowego i budowlanego, do wyrobu ogniotrwałych materiałów krzemianowo-magnezytowych oraz jako kamień ozdobny.

Marmury

Występują na Dolnym Śląsku w Sudetach Zachodnich, Środkowych i Wschodnich. Powstanie związane jest z metamorfizmem regionalnym, któremu uległy wapienne osady staropaleozoiczne. Występują w Górach Kaczawskich, Rudawach Janowickich, Ziemi Kłodzkiej i Sudetach Wschodnich. Znajdują zastosowanie w przemyśle wapienniczym i jako kamienie budowlane i w przemyśle ceramicznym.

Skały pochodzenia hydrotermalno-metasomatycznego

Kalcyty

Związane z procesami hydrotermalnymi i krasowymi. Znajdują zastosowanie jako kamień dekoracyjny i jako surowiec do przemysłu szklarskiego i ceramicznego.

Magnezyty

Występują jedynie na Dolnym Śląsku w obreębie masywów serpentynitowych. Stosowane w przemyśle hutniczym, do produkcji cementu Sorella, również w przemyśle papierniczym, gumowym, farbiarskim i elektrotechnicznym.

Kwarc żyłowy

Występuje w skałach magmowych, metamorficznych i osadowych. Stosowany dla potrzeb przemysłu hutniczego, ceramicznego i szklarskiego. Mączki kwarcowe stosowane są do produkcji ceramiki szlachetnej i elektrotechnicznej.

Skały osadowe

1. Skały węglanowe

Wapienie

Wyróżia się trzy rodzaje wapieni:

1. Wapienie silnie zdiagenezowane - występują na Dolnym Śląsku i w Polsce centralnej. Stosowane w hutnictwie, przemyśle chemicznym,

2. Wapienie zwykłe - wapienie typowe dla przemysłu wapienniczego i cementowego, stosowane również w rolnictwie, przemyśle cukrowniczym. Niektóre odmiany jako kruszywo budowlane.

3. Wapienie lekkie reprezentowane jako odmiany opok kredowych. Stosowane do produkcji kruszywa lekkiego oraz mączek rolniczych.

Ponadtow wapienie gaszone mają zastosowanie w przemyśle kosmetycznym, farbiarskim, garbarskim oraz w lecznictwie.

Kreda pisząca

Jest to słabo zdiagenezowany muł kokolitowy, zawiera również dużo małych otwornic. Występuje w okolicach Hrubieszowa i Tomaszowa Lubelskiego i Chełmu. Zastosowanie w przemyśle cementowym i jako nawóz rolniczy.

Kreda jeziorna

Należy do osadów biogenicznych powstających w zbiornikach słodkich wód stojących. W postaci naturalnej stosowana do wyrobu cementu, stosowana również jako wapniowy nawóz rolniczy.

Margle

Skały przejściowe między wapieniami a skałami ilastymi. Zawierają one znaczne ilości węglanu wapnia oraz minerały ilate z grupy kaolinitu, illitu, montmorillonitu i chlorytu.

Stosowane do produkcji cementu.

---