POLITYKA ZATRUDNIENIA
Polityka zatrudnienia
Spis treści:
Pojęcie i istota polityki zatrudnienia.
Podmioty polityki zatrudnienia.
Bezrobocie.
Pojęcie i miary równowagi na rynku.
Narzędzia regulacji rynku pracy.
Realizacja polityki zatrudnienia w gospodarce polskiej.
Polityka zatrudnienia w regionie łódzkim. Sytuacja na rynku pracy w Polsce (statystyka).
Pojęcie i istota polityki zatrudnienia.
Polityka zatrudnienia oznacza czynne oddziaływanie władz państwowych na rynek pracy pod kątem potrzeb gospodarki kraju oraz godzenia interesów pracodawców i robotników. To dziedzina naukowa, poszukuje i określa metody optymalnego gospodarowania zasobami ludzkimi, pracy.
Polityka zatrudnienia w rozumieniu praktycznym to suma różnego rodzaju działań związanych z realnym gospodarowaniem zasobami pracy, związanych z przygotowaniem kwalifikacyjnym zasobów pracy, czyli z różnymi formami szkolenia i kwalifikowania zawodowego. Byłyby to sprawy związane z alokacją siły roboczej i z właściwym kierowaniem, motywowaniem.
Początki polityki zatrudnienia sięgają już XIX w, i wywodzą się z oddziaływań ustawodawczych w ramach tzw. Polityki pracy. W 1802 roku parlament angielski uchwalił pierwszą ustawę dotyczącą ochrony pracy (the Moral and Health Act), która zapoczątkowała ingerencję państwa na rynku pracy. Kolejne akty tej ustawy miały na celu regulowanie czasu pracy, dolnej granicy wieku zatrudnionego, utrzymanie bezpieczeństwa życia: zdrowia dzieci i nieletnich pracowników, a także tzw. wolności umowy.
Ówcześnie wyróżnia się tradycyjnie dwie podstawowe funkcje polityki zatrudnienia:
1. Funkcję społeczną, którą wyznaczają obecne i przyszłe warunki rozwoju społecznego.
Funkcję ekonomiczną, związaną z rozwojem gospodarczym.
Można również wyróżnić funkcję poznawczo-normatywną, dotyczącą systemu kształcenia oraz funkcję dochodową, tzn. Taką , która jest związana z zapewnieniem uczestnictwa ludzi w tworzeniu i podziale dochodu narodowego.
Biorąc pod uwagę zakres ogólnych funkcji polityki ekonomicznej, polityka zatrudnienia podejmuje następujące zadania szczegółowe:
-redukcję bezrobocia,
-likwidację ubóstwa,
-wypełnianie luki zatrudnieniowej,
-oddziaływanie na decyzje w sprawie wyboru między bezrobociem a inflacją,
-reorientowanie instytucji na rynku pracy (zmiana orientacji, kierunku działania).
2. Podmioty polityki zatrudnienia.
Głównymi podmiotami polityki zatrudnienia, a więc organami i jednostkami organizacyjnymi wyznaczającymi cele i zadania oraz podejmującymi przedsięwzięcia związane z realizacją polityki zatrudnienia państwa, są:
Sejm - jako władza ustawodawcza
Prezydent i rząd - władza wykonawcza
Centralne organy administracji państwowej: Rada Ministrów, Minister Pracy i Polityki Socjalnej, Krajowy Urząd Pracy
Organy społeczne o kompetencjach opiekuńczo-doradczych: Naczelna Rada Zatrudnienia oraz wojewódzkie i regionalne rady zatrudnienia
Związki Zawodowe Pracowników i Związki Pracodawców.
Na szczeblu centralnym zadania w dziedzinie organizacji zatrudnienia ciążą przede wszystkim na Ministrze Pracy i Polityki Socjalnej. Jest to organ powołany między innymi w celu sterowania procesami zatrudnienia w makroskali. Minister Pracy i Polityki Socjalnej określa w drodze rozporządzenia organizację, szczegółowe zasady i zakres działania Krajowego Urzędu Pracy oraz wojewódzkich i rejonowych urzędów pracy.
Krajowy Urząd Pracy podlega Ministrowi Pracy i Polityki Socjalnej. Prezes Krajowego Urzędu Pracy jest powoływany i odwoływany przez Prezesa Rady Ministrów na wniosek Ministra Pracy i Polityki Socjalnej, zaopiniowany przez Naczelną Radę Zatrudnienia.
Do zadań wojewódzkiego urzędu pracy należy w szczególności:
koordynacja działalności rejonowych urzędów pracy na terenie województwa,
opracowywanie analiz i ocen dotyczących problematyki zatrudnienia w województwie,
współdziałanie z wojewódzką radą zatrudnienia w podejmowaniu przedsięwzięć zmierzających do zapobiegania negatywnym dla pracowników skutkom zwolnień oraz ich łagodzenia, a zwłaszcza pozyskiwania miejsc pracy i szkodzenia bezrobotnych,
opracowywanie propozycji do planów Funduszu Pracy oraz sprawozdań z wykorzystania jego środków,
ustalanie zadań dla rejonowych urzędów pracy i limitów środków Funduszu Pracy oraz kontrolowanie ich wykorzystania i wykonania,
przyjmowanie zgłoszeń od osób podejmujących pracę za granicą na podstawie umów zawieranych z pracodawcami zagranicznymi,
wydawanie decyzji w sprawach zatrudnienia cudzoziemców lub wykonywanie przez nich innej pracy zarobkowej,
organizowania pośrednictwa pracy w skali między wojewódzkiej,
współdziałanie z wojewódzkim organem rządowej administracji specjalnej do spraw oświaty w planowaniu i podejmowaniu przedsięwzięć w zakresie szkolenia bezrobotnych oraz w organizowaniu kształcenia zawodowego,
organizowanie i koordynowanie usług poradnictwa zawodowego oraz rozwoju informacji zawodowej na terenie województwa, a także wspieranie działalności klubów pracy.
Główny ciężar w realizacji polityki państwa w zakresie gospodarowania zasobami pracy spoczywa na organach zatrudnienia podstawowego, czyli rejonowych urzędach pracy.
Do zadań kierownika rejonowego urzędu pracy należy w szczególności:
udzielanie pomocy bezrobotnym i innym osobom poszukującym pracy w jej znaczeniu, a także pracodawcom w pozyskiwaniu pracowników,
podejmowanie działań zmierzających do zapobiegania i łagodzenia negatywnych skutków zwolnień z pracy (zwłaszcza pozyskiwania odpowiednich miejsc pracy) oraz organizowanie szkolenia,
rejestrowanie bezrobotnych i innych osób poszukujących pracy, przedstawianie im propozycji zatrudnienia lub szkolenia, propozycji prac interwencyjnych i robót publicznych, a w razie braku takich możliwości wypłacanie uprawnionym zasiłków,
inicjowanie i finansowanie szkoleń, prac interwencyjnych, robót publicznych, zatrudnienia absolwentów,
inicjowanie tworzenia dodatkowych miejsc pracy oraz udzielanie pomocy bezrobotnym w podejmowaniu działalności na własny rachunek,
prowadzenie poradnictwa zawodowego oraz informacji zawodowej dla bezrobotnych i innych osób poszukujących pracy,
wykonywanie kontroli w zakresie przestrzegania przepisów ustawy,
refundowanie wynagrodzeń i składek na ubezpieczenie społeczne młodocianych pracowników zatrudnionych na podstawie umowy o pracę w celu przygotowania zawodowego,
finansowanie dodatków i premii przysługujących pracownikom za wykonywanie obowiązków opiekunów praktyk uczniowskich.
Kierownik rejonowego urzędu pracy wydaje decyzję o:
uznaniu lub odmowie uznania danej osoby za bezrobotną oraz o utracie statusu osoby bezrobotnej,
przyznaniu, odmowie przyznania, wstrzymaniu, wznowieniu wypłaty oraz utracie prawa do zasiłku lub zasiłku szkoleniowego,
obowiązku zwrotu przez bezrobotnego nienależnie pobranego zasiłku szkoleniowego lub kosztów szkolenia,
odroczeniu zwrotu lub rozłożeniu na raty nienależnie pobranego świadczenia,
umorzeniu części pożyczki udzielonej z Funduszu Pracy.
Podstawowym zadaniem rejonowych urzędów pracy jest pośrednictwo pracy. Jego istota polega na udzielaniu pomocy osobom poszukującym pracy w uzyskaniu odpowiedniego zatrudnienia oraz zakładom pracy w znalezieniu odpowiednich pracowników. Pośrednictwo pracy jest wykonywane nieodpłatnie i opiera się na następujących zasadach:
dostępności usług pośrednictwa dla wszystkich osób poszukujących pracy oraz dla pracodawców,
dobrowolności oznaczającej wolne od przymusu korzystanie z usług pośrednictwa pracy przez poszukujących pracy,
równości oznaczającej obowiązek rejonowych urzędów pracy udzielania wszystkim poszukującym pracy pomocy w znalezieniu zatrudnienia, bez względu na ich narodowość, przynależność do organizacji politycznych, społecznych, na płeć, wyznanie i inne okoliczności,
jawności oznaczającej, że każde wolne miejsce pracy zgłoszone do urzędu podawane jest do wiadomości poszukującym pracy:
pracodawcy mają obowiązek na bieżąco informować rejonowe urzędy pracy, właściwe dla siedziby pracodawcy, o wolnych miejscach pracy lub miejscach przygotowania zawodowego,
pracodawca przed zatrudnieniem pracownika obowiązany jest uzyskać od niego oświadczenie o pozostawaniu lub nie pozostawaniu w rejestrze bezrobotnych,
pracodawca zobowiązany jest zawiadomić w formie piśmiennej w ciągu 7 dni właściwy rejonowy urząd pracy o zatrudnieniu osoby zarejestrowanej jako bezrobotna lub o powierzeniu jej innej pracy zarobkowej.
Organem opiniodawczo-doradczym Ministra Pracy i Polityki Socjalnej w sprawach zatrudnienia jest Naczelna Rada Zatrudnienia. Składa się ona z 24 osób, powołanych w równych częściach spośród przedstawicieli reprezentatywnych organizacji związkowych, organizacji pracodawców, organów administracji rządowej oraz samorządu terytorialnego. Do zakresu Naczelnej Rady Zatrudnienia należy w szczególności:
inspirowanie przedsięwzięć zmierzających do pełnego i racjonalnego zatrudnienia,
opiniowanie planów Funduszu Pracy oraz rocznych sprawozdań z działalności tego Funduszu,
opiniowanie projektów aktów prawnych dotyczących zatrudnienia oraz wnioskowanie w sprawie wydania lub zmiany obowiązujących przepisów,
współdziałanie z wojewódzkimi radami zatrudnienia,
przedstawienie Ministrowi Pracy i Polityki Socjalnej okresowych informacji o swojej działalności oraz o działalności wojewódzkich i rejonowych rad zatrudnienia.
Organami opiniodawczo-doradczymi wojewodów są wojewódzkie rady zatrudnienia. Składają się one z 16 osób, powołanych w równych częściach spośród przedstawicieli działających na terenie danego województwa organizacji związków zawodowych, organizacji pracodawców, organów administracji rządowej oraz samorządu terytorialnego. Przewodniczącym wojewódzkiej rady zatrudnienia jest wojewoda. Do zakresu działalności wojewódzkich rad zatrudnienia należy w szczególności:
inspirowanie przedsięwzięć zmierzających do pełnego i racjonalnego zatrudnienia w województwie,
ocena racjonalności gospodarki środkami Funduszu Pracy,
opiniowanie kierunków kształcenia, szkolenia zawodowego oraz zatrudnienia w województwie,
opiniowanie projektów planów finansowych, opracowywanych przez wojewódzkie urzędy pracy oraz sprawozdań z ich wykonania,
opiniowanie liczby i zasięgu terytorialnego rejonowych urzędów pracy na terenie województwa,
opiniowanie kryteriów wydawania decyzji w sprawach zatrudnienia cudzoziemców lub wykonywania przez nich innej pracy zarobkowej na terenie województwa,
ocena okresowych sprawozdań z działalności wojewódzkich urzędów pracy oraz przedstawianie Naczelnej Radzie Zatrudnienia okresowych sprawozdań i wniosków w sprawach zatrudnienia,
opiniowanie kryteriów przyznawania i umarzania pożyczek z Funduszu Pracy,
opiniowanie kandydatów na stanowisko dyrektora wojewódzkiego urzędu pracy oraz wnioskowanie o jego odwołanie,
delegowanie przedstawiciela do komisji konkursowej w przypadku powoływania wojewódzkiego urzędu pracy w drodze konkursu.
Organami opiniodawczo-doradczymi kierowników rejonowych urzędów administracji ogólnej są rejonowe rady zatrudnienia. Składają się one z 12 osób, powoływanych w równych częściach spośród przedstawicieli działających na terenie rejonu organizacji związków zawodowych, organizacji pracodawców, organów administracji rządowej oraz samorządu terytorialnego. Przewodniczącym rejonowej rady zatrudnienia jest kierownik rejonowego urzędu rządowej administracji ogólnej. Do określenia zakresu działalności rejonowych rad zatrudnienia stosuje się odpowiednio przepisy art. 8 ust. 2 pkt. 1-4 i 7-10.
Członków Naczelnej Rady Zatrudnienia i wojewódzkich rad zatrudnienia powołuje Minister racy i Polityki Socjalnej, natomiast członków rejonowych rad zatrudnienia powołuje wojewoda spośród kandydatów zgłoszonych przez organy i organizacje, o których mowa w ust. 1-3. Kadencja rad trwa cztery lata. (2.
Źródłem finansowania polityki państwa na rynku pracy jest Fundusz Pracy utworzony na mocy ustawy 23.XII.1989r. Dysponentem Funduszu Pracy jest prezes Krajowego Urzędu Pracy. Dwa główne źródła wpływów do Funduszu, to:
dotacje budżetowe (2/3 wpływów)
składki zakładów pracy.
Środki Funduszu Pracy są bardzo skromne w stosunku do planowanych zadań. Nieprawidłowa jest również struktura wydatków Funduszu (np. w 1992r. Wydatki na aktywną politykę państwa stanowiły 4,7% ogólnych wydatków). Proporcje takie wynikają głównie z ustawowych zobowiązań państwa w zakresie wypłaty zasiłków dla bezrobotnych, co w warunkach wysokiego bezrobocia i ograniczonych wpływów do Funduszu musi prowadzić do przeznaczenia większości środków na zasiłki dla bezrobotnych. (3.
por. P.Z.U. 1994, nr 1, Ustawa z dnia 14 grudnia 1994r. „O zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu
por. Gospodarka Narodowa..., s 34.
Kolejnym podmiotem rynku pracy są Związki Pracodawców tj. Izby Gospodarcze, Zrzeszenie Pracodawców, Izby Rzemieślnicze. Organami wykonawczymi pracodawców w zakresie administrowania rynkiem pracy są: zarządy (na szczeblu administracji państwowej) i Zrzeszenie Pracodawców (na szczeblu samorządowym).
Bardzo ważnym i najbardziej wpływowym podmiotem rynku pracy są związki zawodowe pracowników utworzone w celu realizowania swoich interesów ekonomicznych i socjalnych. Posiadają one określone gwarancje prawne samorządności i niezależności od organów administracji państwowej i gospodarczej. Działają w zakładach pracy jak również na szczeblach ponad zakładowych (regionalnym i krajowym). W zakładzie pracy związki zawodowe reprezentują pracowników oraz bronią ich praw i interesów. Zajmują się sprawami zatrudnienia, kształtowania stosunków pracy i świadczeń na rzecz pracowników, bezpieczeństwem, kulturą i higieną pracy, warunkami pracy kobiet i młodocianych, ochroną zdrowia pracowników. Związek realizuje swoje cele poprzez:
zawieranie i wypowiadanie układów zbiorowych pracy oraz innych porozumień pomiędzy związkiem a pracodawcą,
udzielanie pomocy prawnej i podejmowanie interwencji w przypadkach konfliktów między pracownikiem a pracodawcą,
organizowanie samopomocy członków związku, szkolenie związkowe i przekwalifikowania zawodowe,
współdziałanie z organami władzy, administracji państwowej i samorządu terytorialnego,
inicjowanie zmian w przepisach prawa.
Do sporów powstających na tle zawierania porozumień zakładowych i umów zbiorowych mają zastosowanie przepisy ustawy o rozwiązywaniu sporów zbiorowych. Gwarantują one szeroki wachlarz możliwości dochodzenia przez związki zawodowe swoich racji prawem strajku włącznie.(4.
W skali międzynarodowej podmiotem polityki zatrudnienia jest Międzynarodowa Organizacja Pracy (MOP). Celem jej działania jest likwidacja bezrobocia, prawo rokowań zbiorowych, zakaz dyskryminacji w stosunkach pracy, wolność związkowa, zakaz pracy przymusowej i obowiązkowej. MOP przyjęła ponad 170 konwencji w ciągu swej działalności. W prawach MOP uczestniczy około 170 państw. Polska ratyfikowała dotąd 78 konwencji, dotyczących:
dyskryminacji w zakresie zatrudnienia i wykonywania zawodu,
wolności związkowej,
polityki zatrudnienia oraz konsultacji w zakresie wprowadzania w życie międzynarodowych norm pracy. Polska bierze udział w naczelnych sesjach MOP, w 1990r został powołany Polski Trójstronny Komitet do spraw współpracy z MOP, w którym reprezentowane są: administracje państwa, związki zawodowe i Konferencje Pracodawców Polskich.
E i OP, 1994r nr 10, s 19-20.
Bezrobocie.
Rodzaje bezrobocia wyróżniane najczęściej w literaturze podmiotu:
Bezrobocie frykcyjne- polegające na równoległym występowaniu bezrobocia i wolnych miejsc pracy, powstaje na rynku terytorialnego lub zawodowego niedopasowania podaży siły roboczej do popytu. Zjawisko bezrobocia frykcyjnego jest związane z ruchliwością pracowniczą (zmiana miejsca pracy, przechodzenia na emerytury czy wchodzenie na rynek pracy ludzi wkraczających w wiek produkcyjny) i nie może być wyeliminowane całkowicie. Zmianom miejsca pracy towarzyszą dobrowolne przerwy w pracy lub trudności ze znalezieniem odpowiedniego nowego zajęcia. Część bezrobocia frykcyjnego powstaje też w związku z przekwalifikowaniem się pracujących.
Bezrobocie strukturalne- jest rezultatem niedostosowania liczby osób poszukujących pracy i wolnych miejsc pracy w całej gospodarce oraz w przekroju regionalnym, kwalifikacyjnym, gałęziowym. Bezrobocie strukturalne towarzyszy rozwojowi społeczno-ekonomicznemu, zwłaszcza zaś wprowadzaniu innowacji techniczno-organizacyjnych, oszczędzających pracę ludzką lub zmianom konkurencyjności gałęzi przemysłu.
Bezrobocie nieefektywnego popytu- przyczyną jego jest niedostateczny popyt na pewne dobra. Określa je różnica między liczbą osób pracujących z liczbą wolnych miejsc pracy.
Bezrobocie płacowe (klasyczne)- powstaje na skutek wymuszania przez silne związki zawodowe zbyt wysokiego poziomu płac realnych.
Bezrobocie ukryte- które bywa utożsamiane z przerostami zatrudnienia. Wynikają one z nadmiernego, jak też nieracjonalnego zatrudnienia. Bezrobocie ukryte przejawia się w nieuzasadnionym ekonomicznie zatrudnieniu kobiet i mężczyzn, sztucznym skracaniu pracy, niewykorzystaniu czasu pracy, „przeludnieniu” administracji państwowej, rozbudowie sił bezpieczeństwa ponad rozsądne rozmiary, wydłużaniu okresu kształcenia w szkołach dla niepracujących. Bezrobocie ukryte obejmuje też zniechęconych poszukiwaniem pracy. (5.
Bezrobocie wywołuje wiele negatywnych skutków zarówno ekonomicznych, jak i społecznych czy psychologicznych. Praca jest podstawową potrzebą człowieka, a brak możliwości zaspokojenia tej potrzeby i zrealizowanie poprzez pracę własnych aspiracji i wartości, prowadzi do frustracji, zniechęcenia i jest źródłem patologicznych zjawisk społecznych, takich jak przestępczość, narkomania itp.
Interpretacja terminu bezrobocia nie jest jednoznaczna. Według ustaleń Międzynarodowego Biura Pracy bezrobotny to osoba, która jednocześnie pozostaje bez zatrudnienia, poszukuje pracy, w ciągu miesiąca poprzedzającego badanie rynku pracy efektywnie szukała pracy, w momencie badania oczekuje na podjęcie pracy w ciągu najbliższych 15 dni.
Według obowiązujących od 1.I.1997r ustawy uchwalonej 6 grudnia 1996r bezrobotną jest osoba niezatrudniona i nie wykonująca innej pracy zarobkowej, zdolna i gotowa do podjęcia
por. B. Winiarski „Polityka ekonomiczna” 289-291,
zatrudnienia w pełnym wymiarze czasu pracy obowiązującym w danym zawodzie lub służbie, nie ucząca się w szkole w systemie dziennym, zarejestrowana we właściwym dla miejsca zameldowania rejonowym urzędzie pracy, jeżeli:
ukończyła 18 lat, z wyjątkiem młodocianych absolwentów,
kobieta nie ukończyła 60 lat, a mężczyzna 65 lat,
nie nabyła prawa do emerytury lub renty inwalidzkiej albo ustaniu zatrudnienia, innej pracy zarobkowej lub zaprzestaniu prowadzenia poza rolniczej działalności nie pobiera zasiłku przedemerytalnego, świadczenia przedemerytalnego, świadczenia rehabilitacyjnego, zasiłku chorobowego, macierzyńskiego lub wychowawczego.
nie jest właścicielem lub posiadaczem nieruchomości rolnej, w rozumieniu przepisów kodeksu cywilnego, o powierzchni użytków rolnych powyżej 2 hektarów przeliczeniowych albo gospodarstwa stanowiącego dział specjalny produkcji rolnej w rozumieniu przepisów podatkowych, chyba że dochód z działów specjalnych produkcji rolnej doliczony dla celów podatku dochodowego od osób fizycznych nie przekracza wysokości przeciętnego dochodu z pracy w rolnictwie nieuspołecznionym z 2 hektarów przeliczeniowych ustalanego przez Ministra Pracy i Polityki Socjalnej na podstawie przepisów o podatku rolnym ,
nie podlega ubezpieczeniu emerytalno-rentowemu z tytułu stałej pracy jako domownik w gospodarstwie rolnym o powierzchni użytków rolnych przekraczających 2 hektary przeliczeniowe lub stanowiących dział specjalny produkcji rolnej, z którego podatek dochodowy od osób fizycznych przekracza dochody z 2 hektarów przeliczeniowych,
nie podjęła poza rolniczej działalności gospodarczej, od dnia wskazanego w zgłoszeniu do ewidencji do dnia wyrejestrowania tej działalności albo nie podlega obowiązkowi ubezpieczenia społecznego lub zaopatrzenia emerytalnego, z wyjątkiem ubezpieczenia społecznego rolników,
nie uzyskuje miesięcznie dochodów podlegających opodatkowaniu podatkiem dochodowym od osób fizycznych w wysokości przekraczającej połowę najniższego wynagrodzenia,
nie jest osobą tymczasowo aresztowaną lub nie odbywa kary pozbawienia wolności. (7.
Tadeusz Olejacz „Nowelizacja ustawy o zatrudnieniu i przeciwdziałaniu bezrobociu”
Rynek Pracy nr 12/96 str33-35.
Pojęcie i miary równowagi na rynku pracy.
Rynek pracy jest specyficznym rynkiem. Pojęcie rynku pracy występuje najczęściej w podwójnym znaczeniu.
rynek pracy jest to ogół relacji popytowo-podażowych oraz czynników je określających. Możemy przedstawić to graficznie w następujący sposób:
RYNEK PRACY
↓
CZYNNIKI PODAŻOWE → PODAŻ PRACY ↔ POPYT NA PRACĘ
(bezrobotni) (oferty pracy)
↑ ↑
RELACJE CZYNNIKI
POPYTOWO- POPYTOWE
PODAŻZOWE
(sytuacja na rynku
pracy)
W zależności od wzajemnego stosunku podaży i popytu możemy wyróżnić trzy sytuacje na rynku pracy:
podaż pracy jest równa popytowi na pracę tzw. Rynek zrównoważony,
podaż pracy jest większa od popytu na pracę- rynek pracodawcy,
podaż pracy jest mniejsza od popytu na pracę- rynek pracownika.
Dla analizy procesów zmian na rynku pracy istotne są różnice między liczbą nowo zarejestrowanych oraz wykreślonych z rejestru bezrobotnych:
wskaźnik napływu bezrobocia (Wnb), wyrażony w % stosunek liczby nowo zarejestrowanych bezrobotnych w danym okresie sprawozdawczym do liczby ludności aktywnej zawodowo według stanu na koniec poprzedniego okresu sprawozdawczego;
wskaźnik odpływu z bezrobocia (Wob), wyrażony w % stosunek liczby bezrobotnych wyrejestrowanych z urzędów pracy w danym okresie sprawozdawczym do liczby bezrobotnych według stanu na koniec poprzedniego okresu sprawozdawczego;
wskaźnik napływów bezrobotnych (Wn), wyrażony w % stosunek liczby nowo zarejestrowanych bezrobotnych w danym okresie sprawozdawczym do liczby ludności aktywnej zawodowo według stanu na koniec poprzedniego okresu;
wskaźnik płynności rynku pracy (Wp), wyrażony w % stosunek liczby bezrobotnych, którzy podjęli pracę w danym okresie sprawozdawczym, do liczby nowo zarejestrowanych bezrobotnych w danym okresie. (8.
Kolejnym wskaźnikiem związanym z pomiarami bezrobocia jest tzw. Stopa długości bezrobocia (długość poszukiwania miejsca pracy przez bezrobotnego). Obliczany jest jako stosunek liczby bezrobotnych zarejestrowanych do ilości ofert pracy w danym okresie. Określa on zatem ilość osób bezrobotnych przypadających na jedno miejsce pracy.
„Rynek pracy” 1/97 str. 104-105.
Narzędzia regulacji rynku pracy.
Rynek pracy to także narzędzia jego regulacji. Owe narzędzia to celowe rozwiązania o charakterze administracyjnym, organizacyjnym i innym, mające na celu przyczynienie się do rozwiązań konkretnych problemów rynku pracy poprzez oddziaływanie na popyt i podaż pracy. Stosowane narzędzia są dopasowane do warunków: pełnego zatrudnienia, nadmiernego zatrudnienia, występowania rezerw zasobów pracy, bezrobocia.
W krajach rozwiniętych rynek pracy funkcjonuje z dużymi zakłóceniami, oddalającymi go od teoretycznego modelu rynku pracy przy doskonałej konkurencji, (9 w którym wielkość zatrudnienia jest funkcją płac, mechanizm rynkowy zapewnia automatycznie optymalne zatrudnienie, bezrobocie zaś ma charakter frykcyjny lub dobrowolny. Model ten opiera się na następujących założeniach:
na rynku pracy występuje pełna konkurencja i nie ma żadnych przeszkód w dostępie do niego,
oferowana na rynku praca ma homogeniczny charakter tzn. Przedstawia jednakową produktywność,
istnieje pełna informacja dotycząca obecnej i przyszłej sytuacji (miejsca pracy, wynagrodzenia),
siła robocza jest w pełni mobilna.
A. Lipowski: Mechanizm rynkowy w gospodarce polskiej. Warszawa 1980, str. 71-73.
Koncepcja teorii klasycznej.
Podstawę klasycznej teorii rynku pracy stanowią trzy główne hipotezy:
Podaż zawsze tworzy odpowiedni popyt.
Krańcowa użyteczność określa podaż siły roboczej.
krańcowa produktywność determinuje popyt na siłę roboczą.
W tym modelu równowaga na rynku siły roboczej jest osiągana na poziomie płac realnych, zrównujących podaż z popytem. Sytuację tę można przedstawić za pomocą następującego rysunku:
płace
krzywa podaży pracy
S
E punkt równowagi na rynku
W
krzywa popytu na pracę
D
liczba pracowników
Rys. Rynek pracy w ujęciu klasycznym.
Wszelkie bariery i ograniczenia w działaniu mechanizmów rynkowych powodują utrzymywanie się bezrobocia.
Przyjmujący także założenia zwolennicy doktryn liberalnych, byli i są negatywnie nastawieni do działalności związków zawodowych i ingerencji państwa.
We współczesnych doktrynach neoliberalnych istotną rolę odgrywa koncepcja „naturalnej” stopy bezrobocia. Koncepcja ta została opracowana w końcu lat 60-tych przez M. Friedmana i E. S. Phillipsa. Cechą charakterystyczną owej koncepcji jest przyjęcie tezy o długookresowej wewnętrznej stabilności gospodarki rynkowej, opartej na swobodnym działaniu przedsiębiorstw. „Naturalna” stopa bezrobocia jest więc środkiem ciężkości wokół którego oscylują wolne stopy bezrobocia, będące rezultatem na rynku pracy i rynku towarowym. Zakłócenia te wynikają z ruchu płac i cen, niepełnej informacji, z ograniczeń w zakresie mobilności siły roboczej itd. Oddziaływanie tych czynników przyczynia się do wzrostu bezrobocia. Bezrobocie nazwane przez Friedmana „naturalnym” odpowiada stałej stopie inflacji. Ze względu na oddziaływanie różnych czynników społecznych i instytucjonalnych, takich jak: zasiłki dla bezrobotnych, wysokość płacy minimalnej oraz działalność związków zawodowych- „naturalny” poziom bezrobocia nie musi odpowiadać optymalnemu wykorzystaniu czynników wytwórczych.
Teoria „naturalnej” stopy bezrobocia, wykorzystuje podejście oparte na analizie krzywej Phillipsa, wskazuje na występowanie ujemnej korelacji między stopą bezrobocia i wzrostem poziomu bezrobocia. Nową interpretację tej krzywej nadali monetaryści. Twierdzą oni, iż negatywna zależność między stopą wzrostu cen i stopą bezrobocia istnieje tylko w krótkim okresie i tylko w przypadku, gdy zmiany cen nie zostały przewidziane przez podmioty gospodarcze. Dla każdej oczekiwanej stopy inflacji istnieje jeden kształt krzywej Phillipsa. Kolejne zmiany stopy wzrostu cen powodują przesunięcie tzw. Krótkookresowej krzywej parametrycznie w górę (rysunek).
W długim okresie zależność ta przyjmuje położenie pionowe do osi odciętych. Oznacza to, że przy stałych płacach stopa bezrobocia kształtuje się na poziomie stopy „naturalnej”.
Koncepcja krzywej Phillipsa spotyka się również z krytyką. Podkreśla się, że krzywa ta obrazuje zaobserwowaną na podstawie statystyki współzależność inflacji i bezrobocia, bez wnikania w mechanizmy tworzenia akumulacji i cyklu koniunkturalnego. W analizowanym przez Phillipsa okresie można wprawdzie zauważyć współzależność inflacji i bezrobocia, ale w wyjaśnieniu tego zjawiska trzeba uwzględnić dynamiczny rozwój sektora nieprodukcyjnego, który stwarzając nowe miejsca pracy, wywołuje silniejsze efekty popytowe niż podażowe, w rezultacie zaś przyspieszenie procesów inflacyjnych. Analizy statystyczne przeprowadzone w różnych okresach w celu weryfikacji hipotez Phillipsa wykazały niezbyt wysoką korelację inflacji i bezrobocia w ujęciach długookresowych, a nawet tendencje sprzeczne z hipotezą.
Koncepcja krzywej Beveridge'a.
Z koncepcji krzywej Beveridge'a wynika, że między stopą bezrobocia a stopą wolnych miejsc pracy występuje związek polegający na tym, że w okresach recesji gospodarczej wzrostowi stopy bezrobocia towarzyszy spadek stopy wolnych miejsc pracy (rysunek- przejście z punktu A do B).
Natomiast jeśli wzrostowi stopy bezrobocia towarzyszy wzrost stopy wolnych miejsc pracy (przejście z A do C), to- zgodnie z koncepcją krzywej Beveridge'a jest to sygnał świadczący o nierecesyjnym wzroście bezrobocia. Przyjmując powyższe zależności, można sformułować następującą hipotezę badawczą, istotną z punktu widzenia ustalonego celu badania: wzrostowi stopy bezrobocia towarzyszy spadek wolnych miejsc pracy w analizowanym okresie (może to wskazywać na rosnące znaczenie bezrobocia koniunkturalnego w analizowanej gospodarce) (10.
E. Kwiatkowski „Bezrobocie w Polsce w okresie transformacji: podstawowe tendencje i ich determinanty”, „Ekonomista” nr 3.
Teoria Keynesowska bezrobocia.
Główną tezą tej teorii jest fakt, że rozmiary zatrudnienia w gospodarce określane są przez wielkość efektywnego popytu, który to składa się z popytu konsumpcyjnego i inwestycyjnego. Pierwszy z nich zależy od dochodów, które napływają w postaci płac, zysków i procentów do gospodarstw domowych w rozmiarach wyznaczonych przez wytworzoną produkcję. Ponieważ ludzie oszczędzają część dochodów, więc powstaje luka pomiędzy wytworzoną produkcją a popytem gospodarstw domowych. Owa luka musi być wypełniana przez inwestycje przedsiębiorstw, zakładając jednak, że cała produkcja ma być sprzedana. Keynes odrzuca neoklasyczną tezę co do akceptacji prawa Saya, że dzięki mechanizmowi zmian stopy procentowej inwestycje wyrównują się zawsze z oszczędnościami. Jak zaznacza Keynes- stopa procentowa określana jest nie przez inwestycje i oszczędności, lecz przez podaż pieniądza i popyt na pieniądz, natomiast popyt na pieniądz zależy nie tylko od poziomu dochodu, ale również od stopy procentowej. Jeżeli chodzi o inwestycje, to niezależną one tyle od stopy procentowej, ale od różnicy między przewidywaną rentownością inwestycji a stopą procentową. Zależność ta jest według Keynesa istotnym źródłem niestabilności gospodarczej, gdyż inwestycje i efektywny popyt kształtują się na poziomie niedostatecznym dla wchłonięcia produkcji przy pełnym zatrudnieniu. Dlatego tez ten niedostateczny popyt efektywny stanowi bezpośrednią przyczynę bezrobocia, gdyż przedsiębiorcy ograniczają rozmiary produkcji i zatrudnienia do poziomu efektywnego popytu. Keynes twierdzi, że obniżki płac nominalnych nie są dobrym rozwiązaniem uniknięcia bezrobocia. Dzieje się tak dlatego, że istnienie stosunkowo silnych związków zawodowych sprawia, że obniżenie płac nominalnych jest nierealne. Poza tym ogólne obniżki płac nominalnych prowadziłyby do spadku popytu i cen towarów co wywołałoby spadek płac realnych. W związku z tym, że giętkie płace nominalne nie rozwiązują problemu bezrobocia Keynes wysuwa postulat sztywności płac nominalnych. Keynes podkreśla przymusowy charakter bezrobocia. Twierdzi iż według istniejących stawek płac można zazwyczaj wynająć większą liczbę pracowników niż wynosi bieżące zatrudnienie, że aż do osiągnięcia pełnego zatrudnienia podaż pracy jest doskonale elastyczna względem istniejącego poziomu płac nominalnych. Przyczyną bezrobocia jest niedostateczny popyt na dobra. W takiej sytuacji państwo powinno podejmować środki zwiększające ten popyt. Państwo jest w stanie zapewnić w gospodarce pełne zatrudnienie za pomocą polityki fiskalnej, która polega na obniżaniu podatków i ponoszeniu wydatków publicznych. (11.
E. Kwiatkowski „Makroekonomia” Łódż 1994r str. 177.
Neoklasyczna teoria bezrobocia - ujęcie tradycyjne.
Główną tezą tej teorii jest twierdzenie że w warunkach wolnorynkowej gospodarki występuje tendencja do ustalania się równowagi na rynku pracy, charakteryzującej się pełnym zatrudnieniem. Jest to stan w którym znajdują zatrudnienie wszyscy skłonni do pracy według ukształtowanych na rynku stawek płac. W stanie tym możliwe jest istnienie bezrobocia frykcyjnego, ale jest ono równoważone przez odpowiednią liczbę wakansów, tak że na rynku pracy istnieje równowaga popytu i podaży.
Pracodawca, określając rozmiary popytu na siłę roboczą, kieruje się zasadą zrównania płacy realnej z krańcową produkcyjnością pracy. Jeżeli jest ona (krańcową produkcyjnością pracy) większa od płacy realnej to zwiększenie zatrudnienia jest opłacalne, w przeciwnym razie zatrudnienie należałoby zmniejszyć. Przedsiębiorstwo osiąga maksymalny zysk, gdy płaca realna zrówna się z krańcową produkcyjnością pracy. Krańcowa produkcyjność pracy w miarę wzrostu zatrudnienia maleje, tak więc obniżka płac realnych jest warunkiem powiększenia popytu na siłę roboczą.
Robotnicy, określając rozmiary podaży siły roboczej kierują się zasadą zrównania krańcowej przykrości pracy z użytecznością płacy roboczej. Przykrość związana z pracą wzrasta w miarę, jak zwiększana jest wielkość podaż siły roboczej. Aby zwiększyć podaż siły roboczej należy zrekompensować zwiększoną krańcową pracę wyższymi stawkami płac roboczych.
Neoklasycy twierdzą, że aktywna ingerencja państwa w procesy gospodarcze nie jest potrzebna dla zwalczania bezrobocia. Konieczna jest likwidacja ograniczeń w swobodnym działaniu mechanizmów rynkowych. Należy zatem ograniczać działanie związków zawodowych, likwidować ustawy o płacach minimalnych, zwiększać wysokość zasiłków dla bezrobotnych, gdyż to działa na rzecz umacniania wolnorynkowej gospodarki. Państwo winno co najwyżej podejmować działania mające na celu usprawnienie funkcjonowania rynku, tzn. Państwo musi zadbać o rozwój sieci urzędów zatrudnienia, poprawę informacji o wolnych miejscach pracy oraz prowadzenie szkoleń zawodowych w zakresie podnoszenia i zmiany kwalifikacji. (12.
(12. E. Kwiatkowski „Makroekonomia” Łódż 1994r str. 173.
Dane statystyczne dotyczące regionu łódzkiego i Polski.
Tablica nr 1.
Rok |
1990 |
1991 |
1992 |
1993 |
1994 |
1995 |
woj. Łódzkie ogółem |
47,6 |
87,2 |
92,2 |
107,3 |
102,1 |
89,9 |
Łódź |
37,9 |
68,4 |
72,6 |
86,3 |
81,1 |
69,4 |
Pabianice |
3,6 |
7,9 |
7,6 |
7,6 |
7,6 |
7,3 |
Zgierz |
6,1 |
10,9 |
13,4 |
13,4 |
13,4 |
13,1 |
Źródło: Dane WUP, Rynek pracy z 97r.
Tablica nr 2.
|
woj. Łódzkie Polska zmiany w% w stosunku do styczeń luty styczeń luty 1997 1996 1997 1996 |
liczba zarejestrowanych bezrobotnych (stan w końcu miesiąca) |
+0,5 -27,4 -1,0 -15,4 |
|
+0,4 -1,5 +0,3 +1,3 |
Źródło: Wojewódzki biuletyn statystyczny. Urząd Statystyczny w Łodzi.
Tablica nr 3.
|
bezrobocie w woj. Łódzkim w liczb. styczeń'97 luty'96 bezwzgl. =100 =100 |
||
bezrobotni zarejestrowani (stan w końcu miesiąca) |
66179 100,5 72,6 |
||
stopa bezrobocia |
14,0 - - |
||
oferty pracy |
2281 |
108,9 |
110,7 |
Źródło: Wojewódzki biuletyn statystyczny. Urząd Statystyczny w Łodzi.
Tablica nr 4.
Porównanie stopy bezrobocia i poziomu inflacji na świecie (XII 1996).
Wyszczególnienie |
Państwa |
stopa bezrobocia w% |
inflacja w% |
0 |
1 |
2 |
3 |
G-7 |
Francja Japonia Kanada Niemcy USA Wielka Brytania Włochy |
12,5 3,3 9,4 10,2 5,2 7,5
11,7
|
1,8 0,2 1,3 1,5 2,9 2,2
3,5 |
CEFTA |
Czechy Polska Słowacja Słowenia Węgry |
3,0 13,9 12,3 13,5 10,8 |
9,3 20,1 5,4 10,2 22,6 |
Europa - pozostałe |
Austria Belgia Białoruś Bułgaria Dania Hiszpania Holandia Litwa Rosja Rumunia Szwajcaria Szwecja Ukraina
|
5,7 14,2 4,0 10,4 8,5 21,9 6,6 6,7 3,5 6,7 4,5 8,7 1,1 |
1,9 1,9 41,0 141,0 2,4 3,6 2,1 23,8 37,1 43,3 0,6 0,1 76,3
|
Świat - wybrane |
Brazylia Chiny Indie Korea Pd. Meksyk Turcja
|
4,7 2,9 9,6 1,8 5,4 6,4
|
15,4 7,9 8,6 5,2 30,5 80,7 |
Źródło: GUS, ONZ, OECD, MFW, Bank światowy z „Życie Gospodarcze” 12-13/1997r.
Tablica nr 5.
Aktywność ekonomiczna ludności w wieku 15 lat i więcej według BAEL*
Źródło: Biuletyn statystyczny październik 1997.
Tabela nr 6.
Bezrobocie według BEAL*
Źródło: Biuletyn statystyczny październik 1997.
Tablica nr 7.
Tablica nr 8.
Bezrobocie- podsumowanie dynamiki zmian w latach 1990- 97.
Wyszczególnienie
|
1990 |
1991 |
1992 |
1993 |
1994 |
1995 |
1996 I I-II I-IV
|
1997 I I-II |
|||
stopa w % |
6,5 |
11,8 |
13,6 |
16,4 |
16,0 |
14,9 |
15,4 |
14,3 |
13,2 |
13,0 |
11,36 |
w liczbach bezwzgl. (w mln osób) |
1,1 |
2,2 |
2,5 |
2,9 |
2,8 |
2,6 |
2,7 |
2,5 |
|
|
|
37
4
37
4
Wyszukiwarka