Klasy dziedziczenia ustawowego w poszczególnych (trzech) okresach

Ustawa XII tablic:

• Sui heredes

• Proximi agnati

• Gentiles

Edykt pretorski

• Unde liberi

• Unde legitimi

• Unde cognati

• Unde Vir et uxor

Justynian

• Dzieci, a zamiast nieżyjących zstępnych ich dzieci + powołanie do spadku dzieci zmarłej córki i zrównanie dzieci emancypowanych

• Wstępni zmarłego i rodzeństwo rodzone, dzieci po zmarłych braciach i siostrach. Żyjący rodzice wykluczają dziadków

• Rodzeństwo rodzone i przyrodnie (rodzone wyklucza przyrodnie)

• Inni krewni kognicyjni bez ograniczenia stopnia (krewni bliżsi wykluczają dalszych

+ kwarta ubogiej wdowy

Sposoby nabycia spadku

• sui heredes nabywali spadek z mocy prawa, od końca republiki mogli prosić pretora o beneficium abstinendi. (niewolnik ustanowiony dziedzicem mógł prosić o separatio bonorum co powodowało ograniczenie jego odpowiedzialności za długi spadkowe do wysokości spadku)

• heredes extranei musieli wyrazić wolę przyjęcia spadku:

• cretio (najstarsze formalne oświadczenie woli o przyjęciu spadku)

• pro herede gestio (działanie za dziedzica)

• nuda voluntas (jakiekolwiek wyrażenie woli)

Źródła zobowiązań wg. Instytucji Justyniana

Delikty, quasi-delikty, kontrakty, quasi-kontrakty

Elementy rzymskiego zobowiązania (?)

Względny charakter zobowiązania - strony zobowiązania to wierzyciel i dłużnik, zobowiązanie jest podzielne

Obowiązek spełnienia określonego świadczenia (dare, facere, praestare)

Zaskarżalność zobowiązania

wg. Notatek od dr Benincasy elementy zobowiązania to: przedmiot(świadczenie), podmiot(strony), treść (uprawnienie dłużnika i odpowiadający mu obowiązek dłużnika), cel zobowiązania

Wymogi świadczenia:

Świadczenie musi być prawnie i fizycznie możliwe do wykonania

Świadczenie musi mieć wartość wyrażoną w pieniądzu

Świadczenie musiało być wyraźnie określone albo nadawać się do określenia w przyszłości

Świadczenie nie może być sprzeczne z prawem (niegodziwe, np. zabicie kogoś) lub dobrymi obyczajami

Osoby odpowiedzialne za custodia:

Zastawnik, komodatariusz, niektórzy wykonawcy dzieła (krawiec, czyściciel odzieży)

Rodzaje kontraktów realnych:

Pożyczka (mutuum), depozyt (depositium), zastaw (pignus), użyczenie (commodatum)

Rodzaje kontraktów konsensualnych:

Locatio-conductio, Emptio-venditio, societas, mandatum

Osobowe formy umocnienia zobowiązań

Poręczenie za pomocą sponsio, fidepromissio, fideiussio

Różnice pomiędzy pierwotnym brzmieniem Lex Aquilia a jej interpretacją

• początkowo - odpowiedzialność z trzech rozdziałów lex Aquilia - odpowiedzialność za zabicie niewolnika lub zwierzęcia należącego do res Mancini (I rozdział), odpowiedzialność wierzyciela dodatkowego który umorzył nieuczciwie zobowiązanie (II rozdział), zranienie niewolnika, zwierzęcia, uszkodzenie lub zniszczenie innej rzeczy (III rozdział). Szkoda ta musiała powstać przez bezpośrednie działanie na rzecz, nie powstawała przez działanie pośrednie. Nie mogła powstać przez zaniechanie.
  Wartość szkody ustalano według rynkowej wartości rzeczy, nie brano pod uwagę tego, jaka była faktyczna wartość dla poszkodowanego. Nie obejmowała szkody majątkowej spowodowanej przez zabicie lub zranienie osoby wolnej.
  Do wniesienia skargi uprawniony tylko właściciel kwirytarny.

• Potem - pretor udziela skargi actio ex lege Aquilia utilis, czyli skargi analogicznej. Obejmuje ona też te sytuacje, kiedy sprawca przyczynił się tylko pośrednio do szkody (np. wypuścił z klatki tygrysa, w wyniku czego tygrys uciekając złamał nogę).

Wartość rzeczy szacowano nie na podstawie wartości rynkowej, ale na podstawie faktycznej szkody jaka powstała dla właściciela

Rozszerzono obowiązywanie skargi z lex Aquilia też na przypadki strat majątkowych które powstały w wyniku zabicia lub zranienia osoby wolnej (wcześniej - nie dot. osób wolnych)

Actio utilis przyznano właścicielowi bonitarnemu, użytkownikowi, dzierżawcy

Przestępstwa prawa pretorskiego:

Metus, dolus, servi corruptio, Fraus creditorum

Rodzaje pacta preetoria

Constitutum debiti (obowiązek zapłacenia długu)

Receptum argentarii (bankier gwarantuje pokrycie długu swojego klienta)

Receptum nanutarum, cauponum, stabulariorum (właściciel stajni, zajazdu, statku odpowiada za przedmioty wniesione przez podróżnych

Pactum o złożenie dobrowolnej przysięgi

Zobowiązania quasi ex contracto

Negotiorum gestio, legat damnacyjny, tutela, solutio indebiti

Zobowiązania quasi ex delicto

Effusum vel deiectis (za to co wypadło z okna)

• Iudex qui litem suam fecit (nieuczciwy sędzia)

• Positum aut suspensum (wystawienie czegoś gdzieś gdzie powoduje zagrożenie)

• Odpowiedzialność właścicieli stajen, statków i zajazdów za uszkodzenia i kradzieże przedmiotów wniesionych przez klientów dokonane przez personel

• Odpowiedzialność noxalna

• Action de pauperie (szkody dokonane przez zwierzęta)

• Servi corruptio

Rodzaje legis actiones

Legis actio Sacramento

Legis action per manus iniectionem (dochodzenie zobowiązań które powstały z wyroku sądowego i niektórych wierzytelności)

Legis actio per iudicis postulationem (dochodzenie wierzytelności oraz przy rozliczeniach między współdziedzicami, potem też - przy współwłasności)

Legis action per condicionem (dochodzenie ściśle określonych należności w pieniądzu i innych rzeczach oznaczonych)

Legis action per pignoris capionem(zajęcie przedmiotów dłużnika żeby zmusić go żeby wykonał świadczenie)

Skutki litis contestatio

• powstanie zobowiązania stron do poddania się wyrokowi sędziego

• powstanie zobowiązania sędziego do wydania wyroku w/s

• w przypadku zobowiązań opartych na ius civile, których przedmiotem było dare, facere praestare, zobowiązanie to wygasało i przekształcało się w zobowiązanie do poddania się wyrokowi sędziego

• w przypadku zobowiązań opartych na ius honorarium lub gdy chodziło na naruszenie praw władczych (in rem) dotychczasowe uprawnienie nie gasło ale w przypadku ponownego występowania z tym samym żądaniem pozwany mógł bronić się zarzutem exceptio rei iudicatae vel in iudium deductae

• ostateczne ustalenie przedmiotu sporu

• dla sędziego miarodajny dla wyrokowania był stan faktyczny z momentu litis contestatio

Ochrona pozaprocesowa

Interdykty, Missiones, stypulacje pretorskie, restitutio in integrum

Części formułki

Zwyczajne: nominatio, intentio,

Zwyczajne dla niektórych formułek : demonstratio, condemnatio, clausula arbitraria vel restitutoria, adiudicatio

Nadzwyczajne: Exeptio, Praescriptio

---