ZAGADNIENIA OBJĘTE ZAKRESEM EGZAMINU - ROK AKADEMICKI 2002/2003

ZAGADNIENIA OBJĘTE ZAKRESEM EGZAMINU - ROK AKADEMICKI 2002/2003

I. CZĘŚĆ OGÓLNA PRAWA CYWILNEGO

1. POJĘCIE I SYSTEMATYKA PRAWA CYWILNEGO

Prawo cywilne - jest to zespół przepisów uregulowanych z wykorzystaniem cywilistycznej metody regulacji (równorzędność i autonomiczność podmiotów), których przedmiotem są przede wszystkim stosunki o charakterze majątkowym i częściowo o charakterze niemajątkowym.

*prof. A. Stelmach „....prawo cywilne jest prawem życia codziennego”

Podstawowe dwa kryteria, wyróżniające przepisy prawa cywilnego od pozostałych norm prawnych:

1. Przedmiot regulacji - stosunki społeczne o doniosłości majątkowej oraz związane z nimi stosunki niemajątkowe (np. prawo do nazwiska, godności itd.).

2. Metoda regulacji - w przepisach prawa cywilnego wszystkie podmioty są względem siebie równorzędne (nie ma podmiotów podległych) oraz autonomiczne (niezależność, swoboda w podejmowaniu decyzji).

Systematyka prawa cywilnego:

1. Kodeks Cywilny, w jego skład wchodzi:

• część ogólna - księga I K.c. zasady ogólne, wspólne dla innych działów prawa cywilnego,

• prawo rzeczowe - księga II K.c. (i przepisy odrębne) regulacja prawa własności i innych praw rzeczowych - użytkowania wieczystego i ograniczonych praw rzeczowych,

• prawo zobowiązań - księga III K.c. (i przepisy odrębne) regulacja wymiany dóbr i świadczeń usług, o charakterze względnym,

• prawo spadkowe - księga IV K.c. zasady dziedziczenia spadku

2. Prawo rodzinne - zawarte w Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym - materia małżeństwa, pokrewieństwa, opieki i kurateli.

3. Prawo własności intelektualnej (regulacja rozproszona) - problematyka prawa autorskiego, wynalazczego, znaków towarowych itp.

4. Prawo handlowe - zawarte w Kodeksie spółek handlowych, który stanowi prawo ustrojowe spółek handlowych (osobowych i kapitałowych), normuje on w szczególności zasady tworzenia, organizacji, funkcjonowania, rozwiązywania, łączenia, podziału i przekształcania tych spółek.

2. PODSTAWOWE ZRÓDŁA PRAWA CYWILNEGO

Stanowione źródła prawa cywilnego:

1. Naczelnym źródłem prawa cywilnego (pomijając nadrzędną miejsce Konstytucji RP) jest Kodeks cywilny z ustawą wprowadzającą, które weszły w życie od 01.01.1965r:

• kodeks cywilny (ustawa z dnia 23.04.1964r Dz.U. Nr 16, poz.93) zawiera trzon prawa cywilnego, jest usystematyzowany według wspólnych zasad przewodnich, w ustawach odrębnych dochowuje się wierności jego podstawowym konstrukcjom i terminom,

• Kodeks rodzinny i opiekuńczy (ustawa z dnia 25.02.1964 Dz.U. Nr 9, poz.59) wszedł w życie równocześnie z Kodeksem cywilnym,

• Kodeks spółek handlowych (ustawa z dnia 15.09.2000r Dz.U. Nr 94, poz.1037) obowiązuje od 01.01.2001r. i zastąpił dotychczasowy Kodeks handlowy z 1934r.

2. Ustawy odrębne (przykłady):

• Prawo czekowe, Prawo wekslowe, Prawo o działalności ubezpieczeniowej,

• Prawo przewozowe, Prawo spółdzielcze, Prawo o księgach wieczystych i hipotece,

• Prawo o własności lokalu, Prawo o wynalazczości.

3. Rozporządzenia - wykonawcze do ustaw i płynące z delegacji zawartych w Kodeksie cywilnym np.:

• zobowiązuje Radę Ministrów do określania odsetek ustawowych,

• upoważnia Rady Ministrów do określania szczegółowych warunków zawierania i wykonywania umów z udziałem konsumentów

4. Umowy międzynarodowe - na obszarze prawa cywilnego należy zwrócić uwagę na ratyfikowane przez Polskę: Paktu Praw Człowieka oraz Europejskiej Konwencji Praw, które określają standardy ochrony, które bezpośrednio zastosowano także w stosunkach wewnętrznych.

Niepisane źródła prawa:

1. Zwyczaje: źródła prawa stanowionego odsyłają często do zwyczajów i zasad współżycia społecznego:

• przepisy Kodeksu cywilnego odsyłają do zwyczajów: „ustalonych”[art.56-57], „ przyjętych” [art.69], „miejscowych”[art.287],

• zwyczaje odgrywają więc pomocniczą rolę w stosowaniu norm prawa cywilnego.

2. Zasady współżycia społecznego: odesłania do tych zasad współżycia społecznego nadają normom prawnym większą elastyczność, ustawodawca nawiązuje tu do ustalonych poglądów moralnych (to co przyzwoite, słuszne itp.)

3. Wzorce umowne: to ogólne warunki, wzory i regulaminy umów; ich ranga i moc obowiązująca jest różna, poza ustanowionymi przez Radę Ministrów istnieją te wydawane przez jedną ze stron:

[Art. 385 § 2] „ inne ogólne warunki umów, wzory umów czy regulaminów wiążą drugą stronę tylko wtedy, gdy znając ich treść wyraziła zgodę na włączenie ich do treści umowy.”

4. Orzeczenia sądowe - uchwały czy orzeczenia Sądu Najwyższego nie są aktami tworzenia prawa, lecz zawierają wykładnię prawa w procesie jego stosowania.

3. ZASADY PRAWA CYWILNEGO

1. Zasada ochrony własności - jest fundamentem prawa cywilnego (marksistowska koncepcja odrzucała prawo własności), waga prawa własności potwierdzona jest przez jego ochronę:

• prawo własności jest prawem podmiotowym,

• jest prawem bezwzględnym, tzn. że nikt nie może go naruszać,

• prawo własności jest dla wszystkich takie samo tzn., że prawa, obowiązki i ograniczenia prawa własności obowiązują wszystkich tak samo.

2. Zasada jedności prawa cywilnego - nie ma w Polsce odrębnego prawa gospodarczego i handlowego, do stosunków tych odnosi się K.c. (patrz pyt 1).

3. Zasada zupełności - zgodnie z nią uznajemy że w prawie cywilnym nie ma luk prawnych, jeżeli jakaś się znajdzie usuwamy ją przez interpretację - stosowanie odpowiednie przepisów ogólnych. Wszystkie problemy są do rozstrzygnięcia przez przepisy Kodeksu cywilnego (zawsze można zastosować przepis odwołujący się do podobnych procedur).

4. Zasada autonomii woli - podmioty prawa są autonomiczne i ich wole, decyzje są kształtowane pod wpływem motywów (pobudek) i są swobodne.

5. Zasada ochrony własności - jest fundamentem prawa cywilnego (marksistowska koncepcja odrzucała prawo własności), waga prawa własności potwierdzona jest przez jego ochronę:

• prawo własności jest prawem podmiotowym,

• jest prawem bezwzględne, tzn. że nikt nie może go naruszać,

• prawo własności jest dla wszystkich takie samo tzn., że prawa, obowiązki i ograniczenia prawa własności obowiązują wszystkich tak samo.

6. Zasada swobody umów - uznaje się, że istnieje zamknięta lista jednostronnych czynności prawnych; czynności prawne to umowy, które cieszą się wolnością i swobodą; przepis [art.353 K.c.] formułuje zasadę swobody ruchu (określa granice tej swobody), która przejawia się:

• na płaszczyźnie zawierania umów w ogóle - nie można nikogo zmusić do umowy,

• na płaszczyźnie doboru partnera - każdy sam może dobrać sobie partnera umowy,

• na płaszczyźnie formy zawierania umowy - umowy mogą być zawierane w dowolnej formie, ale żeby to porozumienie było zrozumiałe dla stron (wyjątki gdzie forma jest ważna: np. dla celów dowodowych).

7. Zasada wykonywanie praw podmiotowych - z uwzględnieniem społeczno-gospodarczego prawa i zasad współżycia społecznego; zgodnie z [art.5 K.c.] nie można używać swojego prawa, gdy przynosi ono szkodę innemu odbiorcy prawa, prawo można wykonywać tylko w określonych granicach.

[Art. 5] Nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.

8. Zasada ochrony dobrej wiary - ma szczególnie istotne znaczenie w wypadku gdy podmiot uzyskuje odpłatnie prawo podmiotowe. Przyjęto ogólne domniemanie dobrej wiary co znaczy że każdy podmiot działa w „dobrej wierze” [art.7 K.c.]. Zarzut „złej wiary” musimy udowodnić, domniemanie dobrej wiary jest zatem wzruszalne (wiedza albo niewiedza wywołana niedbalstwem lub lekkomyślnością).

9. Zasada ochrony praw nabytych - przepisy K.c. są skonstruowane tak by zapewnić podmiotom prawa poczucie stabilności, pewności co do ich sytuacji prawnej.

10. Zasada ochrona dóbr osobistych - wynika z [art.23 i 24 K.c.], które zawierają otwarty katalog:

[Art.23] Dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach.

[Art.24 §1] Ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. (...) usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie.(...) zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny(...).

4. PRAWO PRZECHODNIE, MIĘDZYCZASOWE, INTERTEMPORALNE (pojęcia, zasady)

Prawo przechodnie zajmuje się rozstrzyganiem reguł określających w jakich przypadkach należy stosować dawne, a obecnie uchylone przepisy prawne, a kiedy opierać się na prawie aktualnie obowiązującym.

W Kodeksie cywilnym przepisem prawa przechodniego jest tylko [art.3], więcej takich przepisów zawiera ustawa - przepisy wprowadzające Kodeks cywilny z 1964r., a w niej przepisy Rozdziału III [art.26-64], który zawierają często tzw. klauzule derogacyjne, czyli uchylające wcześniej uchwalone przepisy.

Zasady prawa międzyczasowego:

1. Zasada „lex retro non agit” - [art.3 K.c.] „ustawa nie ma mocy wstecznej, chyba że to wynika z jej brzmienia lub celu”. (tzw. nieretroakcja)

2. Zasada bezpośredniego działania nowej ustawy - chodzi o zastosowanie nowej ustawy od momentu jej wejścia w życie wobec stosunku cywilnoprawnego nawiązanego poprzednio i trwającego pod jej rządami. W wypadku stosowania tej zasady rozdzielamy stosowanie:

19. przepisów dawnych - wobec stosunku do czasu ich uchylenia,

20. przepisów nowych - wobec tego samego stosunku od momentu ich wejścia w życie.

1. Zasada dalszego działania ustawy dawnej - stosowanie dawnej ustawy do stosunku poprzedniego, ale kontynuowanego w czasie ustawy nowej, o wyborze między zasadami decyduje ustawodawca.

Zasady ogólne stosowania prawa:

1. Ustawa późniejsza uchyla wcześniejszą - „lex posterior derogat legi priori”.

2. Ustawa późniejsza ogólna nie uchyla specjalnej wcześniejszej - „lex posterior generalis non derogat legi priori speciali”.

3. Ustawa późniejsza specjalna uchyla wcześniejszą ogólną - „lex posterior specialis derogat legi priori generali”.

5. PRAWO PRYWATNE MIĘDZYNARODOWE (pojęcie, systematyka)

Zgodnie z ogólnymi zasadami normy prawa cywilnego ustanowione lub uznane przez centralne organy państwowe obowiązują na całym terytorium Polski, adresatami tych norm prawnych są obywatele RP i polskie osoby prawne.

Zasada ta została rozciągnięta na cudzoziemców, którzy mogą mieć w Polsce prawa i obowiązki na równi z obywatelami polskimi - chyba, że ustawa stanowi inaczej.

Natomiast kwestie jakie prawo należy stosować do stosunków prawnych zawierających jakiś element obcy (powiązany z obywatelstwem lub terytorium innego państwa) rozstrzygają reguły kolizyjne prawa prywatnego międzynarodowego.

Ustawa z dnia 12.11.1965r. Prawo prywatne międzynarodowe rozstrzyga o przestrzeni obowiązywania polskiego prawa, czyli przynosi odpowiedź na pytanie: prawo jakiego państwa stosuje się do konkretnej sytuacji zawierającej element międzynarodowy. Przepisów tej ustawy nie stosuje się, jeżeli umowa międzynarodowa, której RP jest stroną postanawia inaczej.

Definicja wg Przybyłowskiego:

Prawo prywatne międzynarodowe - to ogół norm rozgraniczających w stosunkach prywatnoprawnych sfery działania praw różnych państw, a to przez określenie, które z nich należy zastosować.

6. ELEMENTY STOSUNKU CYWILNO PRAWNEGO

Definicja wg A. WOLTERA

Stosunek cywilnoprawny - to taki stosunek między ludźmi lub jednostkami organizacyjnymi uznawanymi przez normę prawną za podmioty prawa, w którym podmioty te maja wynikające z dyspozycji prawnej uprawnienia i obowiązki, zaś realizacja tych uprawnień i obowiązków zagwarantowana jest przymusem państwowym ( inaczej to prawnie uregulowany stosunek społeczny).

Elementy stosunku cywilnoprawnego:

1. Podmioty (strony) stosunku:

1. osoby fizyczne - to każdy człowiek już urodzony i jeszcze żyjący [art.8 K.c.] czyli człowiek od urodzenia aż do śmierci lub uznania go za zmarłego,

2. osoby prawne [art.33 K.c.]:

• Skarb państwa, który reprezentuje państwo w stosunkach cywilno - prawnych,

• jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną.

1. niepełne osoby prawne - jest to kategoria jednostek organizacyjnych, które nie maja osobowości prawnej, ale na mocy przepisów szczególnych przyznano im zdolność sądową (np. spółki: cywilne, partnerskie, komandytowe itd.). Ten rodzaj podmiotu prawa zostanie wkrótce uregulowany w przepisach prawa cywilnego.

2. Przedmiot stosunku - jest to określone (dozwolone, nakazane, zakazane) zachowanie się stron stosunku, stosownie do wynikających ze stosunku cywilnoprawnego uprawnień i obowiązków, wraz z obiektem (dobrem) którego to zachowanie dotyczy.

3. Treść stosunku - to uprawnienia (możliwość określonego zachowania) i obowiązki (powinność nakazanego zachowania) stron stosunku, z reguły są one ze sobą sprzężone, gdyż każdemu uprawnieniu jednej strony odpowiada sprzężony z nim obowiązek drugiej strony.

Za powstanie, modyfikację, ustanie stosunków cywilnoprawnych odpowiedzialne są zdarzenia prawne.

7. PRAWO PODMIOTOWE (pojęcie, typy i postacie)

Prawo podmiotowe - to przyznana i zabezpieczona przez normę prawną oraz wynikająca ze stosunku cywilnoprawnego sfera możności postępowania w określony sposób.

Rodzaje (postacie) praw podmiotowych - to struktura ogólna tych praw, w zależności od przyjętego kryterium występują różne podziały praw podmiotowych:

I Podział - podstawą wyróżnienia jest skuteczność praw podmiotowych wobec innych niż uprawniony podmiot, w tym przypadku wyróżniamy:

1. prawa bezwzględne - są skuteczne wobec wszystkich „erga omnes”, przysługują wyłącznie wskazanemu podmiotowi, a na wszystkich innych spoczywa bierny obowiązek nie ingerowania w sferę cudzych uprawnień; z uwagi na to, że ograniczają wolną sferę postępowania obywateli - muszą być wyznaczone przepisami prawnymi rzędu ustawy (np. prawa rzeczowe i osobiste oraz niemajątkowe prawa rodzinne).

2. prawa względne - są skuteczne jedynie wobec określonych podmiotów, w tym wypadku obowiązek konkretnego zachowania się spoczywa tylko na oznaczonych osobach, uprawniony zaspokaja swój interes prawny przez powinne zachowanie się konkretnej osoby zobowiązanej (np. wierzytelności ze stosunku zobowiązaniowego).

II Podział - podstawą wyróżnienia jest typowy interes jaki te prawa realizują, w tym przypadku wyróżniamy:

1. prawa majątkowe - wyrażają i chronią interes ekonomiczny, w ich grupie można wyróżnić:

• prawa rzeczowe,

• wierzytelności opiewające na świadczenia majątkowe,

• prawa na dobrach niematerialnych o charakterze majątkowym (małżeńskie),

• prawa rodzinne o charakterze majątkowym,

• istotną część praw kwalifikacyjnych jako tzw. własność intelektualną.

2. prawa niemajątkowe - prawa osobiste oraz niemajątkowe prawa rodzinne (są niezbywalne, niedziedziczne i nie podlegają przedawnieniu !).

III Podział - podstawą wyróżnienia jest fakt, czy dopuszczalna jest zmiana podmiotów tych praw, w tym przypadku wyróżniamy:

1. prawa zbywalne (przenoszalne) - niektóre prawa majątkowe (np. prawo własności), zasadniczo także wierzytelności, prawa te podlegają dziedziczeniu na mocy testamentu lub ustawy:

[Art.140] W granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego właściciel może, z wyłączeniem innych osób, korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem swego prawa, w szczególności może pobierać pożytki i inne dochody z rzeczy. W tych samych granicach może rozporządzać rzeczą.

2. prawa niezbywalne (nieprzenoszalne) - to prawa osobiste i niektóre prawa majątkowe np.:

• prawo użytkowania [art.254 K.c.] - jest niezbywalne,

• służebności osobiste [art.300 K.c.] - są niezbywalne, nie można również przenieść uprawnienia do ich wykonywania.

• prawo dożywocia [art.912 K.c.] - jest niezbywalne.

IV Podział:

1. prawa samoistne (niezwiązane / akcesoryjne) - są w pełni samodzielne np. prawo własności,

2. prawa niesamoistne (związane) - są pozbawione cech samodzielności np. prawa związane z poręczeniem.

Typy praw podmiotowych - systematyka praw podmiotowych ze względu na ich treść, prowadzi do wyróżnienia różnych ich typów, czym zajmują się szczególne działy prawa cywilnego np.:

• prawo własności, prawo najmu,

• prawo do spadku itd.

8. ”PRZEDMIOTY” STOSUNKÓW CYWILNOPRAWNYCH

Przedmiot stosunku - to określone (dozwolone, nakazane, zakazane) zachowanie się stron stosunku, stosownie do wynikających ze stosunku cywilnoprawnego uprawnień i obowiązków, wraz z obiektem (dobrem) którego to zachowanie dotyczy.

1. Rzeczy (ich części składowe i przynależności) - rzeczami w rozumieniu Kodeksu cywilnego [art.45] są tylko przedmioty materialne, a wśród nich rzeczami w rozumieniu naszego prawa cywilnego są materialne części przyrody w stanie pierwotnym lub przetworzonym, na tyle wyodrębnione (w sposób naturalny lub sztuczny), że w stosunkach społeczno - gospodarczych mogą być traktowane jako dobra samoistne.

Nie są więc rzeczami:

• złoża w ziemi, woda, powietrze, dzikie zwierzęta na wolności - dopiero wydobyty węgiel, gaz w butli, woda w beczce, upolowane zwierzę mogą być dobrami samoistnymi,

• dobra niematerialne w postaci: energii, dóbr osobistych, dzieł literackich, artystycznych, naukowych, wynalazki, wzory użytkowe itp.

Klasyfikacja rzeczy:

1. ruchomości i nieruchomości - przepisy Kodeksu cywilnego nie definiują pojęcia ruchomości, natomiast określają nieruchomości [art.46 §1] „Nieruchomościami są części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności (grunty), jak również budynki trwale z gruntem związane lub części takich budynków, jeżeli na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny od gruntu przedmiot własności”. Inne materialne przedmioty są ruchomościami.

2. rzeczy proste i złożone - w związku z występowaniem rzeczy złożonych pojawia się termin „część składowa rzeczy”, która zgodnie z [art.47 §2 K.c.] stanowi to „wszystko, co nie może być od niej odłączone bez uszkodzenia lub istotnej zmiany całości albo bez uszkodzenia lub istotnej zmiany przedmiotu odłączanego”,

3. rzeczy podzielne i niepodzielne - podzielne to takie, które w obrocie da się podzielić bez istotnej zmiany samego przedmiotu lub jego wartości,

4. rzeczy oznaczone co do tożsamości (indywidualnie) i co do gatunku, podział ten umożliwia rozstrzygnięcie kwestii świadczeń w razie zniszczenia rzeczy oznaczonej indywidualnie:

• oznaczone co do tożsamości - ze swej natury są nimi nieruchomości, rzecz o cechach tylko jej właściwych (np. FIAT 126p nr rej...),

• oznaczone co do gatunku - o wskazanym ogólniejszym kryterium, wskazanych tylko cechach rzeczy (np. samochód osobowy, kilogram ziemniaków itp.)

1. rzeczy w obrocie i wyłączone z obrotu:

• rzeczy w obrocie - to materialne przedmioty dopuszczone do cywilnoprawnej wymiany i ustanawiania na nich praw,

• rzeczy wyłączone z obrotu - wyłączeniu z obrotu i odrębnej regulacji zostały poddane zwłoki ludzkie i odłączone od ciała narządy, tkanki, komórki (nie mogą stanowić przedmiotu praw rzeczowych i stosunków zobowiązaniowych),

1. rzeczy główne i przynależności - [art.51 K.c.] „przynależnościami są rzeczy ruchome potrzebne do korzystania z innej rzeczy (rzeczy głównej) zgodnie z jej przeznaczeniem, jeżeli pozostają z nią w faktycznym związku odpowiadającym temu celowi”; przynależność jest samoistną rzeczą odrębną od głównej, to tylko rzecz ruchoma; własność rzeczy głównej i przynależności musi przysługiwać tej samej osobie.

2. rzeczy zużywalne i niezużywalne.

1. Przedmioty materialne nie będące rzeczami - są to:

• ciecze (np. woda w kranie), ale woda w butelce już jest rzeczą,

• gazy, ale gaz w butli już jest rzeczą,

• kopaliny, zwierzęta w stanie wolnym.

3. Przedmioty niematerialne - zaliczamy do nich:

• energię [art.555 K.c.] - np. energia elektryczna, cieplna, jądrowa, która może być przedmiotem obrotu cywilnoprawnego,

• dobra niematerialne o charakterze intelektualnym (dzieło literackie, muzyczne, znaki towarowe, wynalazki),

• dobra osobiste (np. zdrowie, honor, wolność itp.),

• działania i zaniechania,

• prawa podmiotowe będące przedmiotem innych praw (np. własnościowe, spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego obciążone hipoteką).

4. Pieniądze i papiery wartościowe:

1. pieniądze - są szczególnym rodzajem rzeczy będącym przedmiotem stosunku cywilnoprawnego, pełnią w obrocie cywilnoprawnym funkcję miernika i nośnika wartości oraz służą jako środek płatności do umarzania zobowiązań; ze zobowiązaniami pieniężnymi związane są dwie zasady:

• walutowa [art.358 K.c.] - zobowiązanie może być wyrażone tylko w pieniądzu polskim,

• nominalizmu [art.358¹ K.c.] - jeżeli przedmiotem zobowiązania jest suma pieniężna, to spełnienie świadczenia następuje przez zapłatę sumy nominalnej, chyba że strony umówiły się inaczej.

1. papiery wartościowe (nie zdefiniowane w pr. cywilnym) - są to dokumenty o charakterze prywatnym, ucieleśniają prawo majątkowe i wyrażają wartość tego prawa: weksle, czeki, obligacje, świadectwa udziałowe, akcje w spółkach akcyjnych, konosamenty w transporcie morskim i listy zastawne; można wyróżnić papiery wartościowe:

• imienne [art.921⁸ w związku z art.509-516] - „Papiery wartościowe imienne legitymują osobę imiennie wskazaną w treści dokumentu. Przeniesienie praw następuje przez przelew połączony z wydaniem dokumentu”.

• na zlecenie [art.921⁹] - „§1. Papiery wartościowe na zlecenie legitymują osobę wymienioną w dokumencie oraz każdego, na kogo prawa zostały przeniesione przez indos. §2. Indos jest pisemnym oświadczeniem umieszczonym na papierze wartościowym na zlecenie i zawierającym co najmniej podpis zbywcy, oznaczającym przeniesienie praw na inną osobę. §3. Do przeniesienia praw z dokumentu potrzebne jest jego wydanie oraz istnienie nieprzerwanego szeregu indosów.”

• na okaziciela [art. 921¹²] - „Przeniesienie praw z dokumentu na okaziciela wymaga wydania tego dokumentu.”

5. Przedmioty zbiorowe - większa całość przedmiotów mierzona wagą, objętością, która funkcjonuje w obrocie np.: wagon zboża czy kilogram żyta. Zbiory rzeczy to:

• niezorganizowany zbiór rzeczy jednorodzajowych np. arkusze blachy, cegły,

• uzupełniający się zbiór rzeczy np. para rękawiczek, talia kart,

• zorganizowany zbiór rzeczy wzajemnie dobranych np. zbiór znaczków, biblioteka pracownicza.

Do przedmiotów zbiorowych zalicza się także:

• przedsiębiorstwo [art.55 K.c.] - w znaczeniu przedmiotowym prawa podmiotowego przedsiębiorstwo to kompleks majątkowy przeznaczony do wykonywania określonych zadań gospodarczych; przedsiębiorstwo może być zbyte, wydzierżawione lub obciążone prawem użytkowania,

• gospodarstwo rolne [art.55³ K.c.] - za gospodarstwo rolne uważa się grunty rolne wraz z gruntami leśnymi, budynkami lub ich częściami, urządzeniami i inwentarzem, jeżeli stanowią lub mogą stanowić zorganizowaną całość gospodarczą, oraz prawami i obowiązkami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego.

6. Surogacja - w miejsce tego co z danej masy majątkowej wyszło wchodzi to co zostało uzyskane (składniki majątkowe wzajemnie się uzupełniają).

7. Pożytki [art.53-54 K.c.] - są to wszelkie korzyści w postaci przychodu lud dochodu uzyskiwane z pewnego przedmiotu prawa lub pewnego prawa podmiotowego, w granicach normalnej i prawidłowej gospodarki, bez natychmiastowego zniszczenia lub utraty źródła tego przychodu. Dzielimy je na:

1. pożytki rzeczy - przysługują właścicielowi rzeczy, mogą być:

• naturalne - to np. zebrane owoce z drzewa pod warunkiem, że zebrał je właściciel,

• cywilne - właściciel mieszkania zawarł umowę najmy (dzierżawy) i otrzymuje pieniądze za czynsz,

1. pożytki prawa - jeżeli najemca odda rzecz najętą w podnajem, to wówczas czynsz z podnajmu będzie stanowił pożytek cywilny prawa np.: odsetki z tytułu wierzytelności, dochody z praw autorskich, uzyskane opłaty licencyjne i sublicencyjne; pożytki prawa przysługują osobom, którym służy prawo inne niż prawo własności.

Przepisy prawa rzeczowego i prawa zobowiązań Kodeksu cywilnego wskazują podmioty uprawnione do pobierania pożytków, tj.:

• właściciela [art.140], współwłaścicieli [art.207],

• właściciela gruntu, na który opadły owoce z drzewa na gruncie sąsiednim [art.148],

• samoistnego posiadacza w dobrej wierze [art.224],

• użytkownika [atr.252], dzierżawcę [art.693].

8. Mienie i majątek:

1. mienie [art.44 i 44¹ K.c.] - „Mieniem jest własność i inne prawa majątkowe.” to odnosi się tylko do aktywów, „Własność i inne prawa majątkowe, stanowiące mienie państwowe, przysługują Skarbowi Państwa albo innym państwowym osobom prawnym.”

2. majątek - czasem używamy tego określenia jako aktywów, czasem jako sumy aktywów i pasywów, każdorazowo należy tę kwestię ustalić.

9. SPOSOBY NABYCIA I UTRATY PRAWA PODMIOTOWEGO

SPOSOBY NABYCIA PRAWA PODMIOTOWEGO:

I Podział:

1. nabycie pierwotne - nabywca nie uzyskuje tu prawa podmiotowego od określonej osoby, uzyskuje to prawo niezależnie od woli poprzednika (nabywa prawo nie OD poprzednika tylko PO nim) lub gdy tego poprzednika nie ma (np.: zasiedzenie, prawo do życia); nabycie pierwotne następuje z mocy decyzji administracyjnej, orzeczenia sądowego, zawłaszczenia ruchomej rzeczy niczyjej [art.181 K.c.]

2. nabycie pochodne - nabywca uzyskuje prawo podmiotowe od innej osoby (poprzednika prawnego), która na niego to prawo przenosi, obowiązuje zasada, że nikt nie może przenieść na innego więcej praw niż sam ma [wyjątek art.169 K.c. - nabycie od nieuprawnionego]; jest to nabycie prawa podmiotowego za wiedzą i wolą poprzednika i następuje w drodze czynności prawnej (np.: nabycie prawa własności na podstawie omowy kupna - sprzedaży).

II Podział - nabycie pierwotne i pochodne dzieli się na:

1. nabycie translatywne - polega na tym, że nabywca uzyskuje prawo poprzednio już istniejące, czyli oznacza przejście w całości na następcę istniejącego prawa podmiotowego i tak np.

• pierwotnym nabyciem translatywnym jest zasiedzenie czy wywłaszczenie nieruchomości, zaś

• pochodnym nabyciem translatywnym jest przeniesienie prawa własności, zbycie spadku,

1. nabycie konstytutywne - polega na tym, że jednocześnie z nabyciem powstaje prawo podmiotowe, czyli nabycie prawa następuje wraz z jego powstaniem i tak np.:

• pierwotnym nabyciem konstytutywnym jest prawo do życia w chwili urodzenia, zaś

• pochodnym nabyciem konstytutywnym jest ustanowienie użytkowania wieczystego.

III Podział - samo nabycie pochodne dzieli się na:

1. nabycie pod tytułem szczególnym (sukcesja singularna) - oznacza nabycie każdej rzeczy z osobna, czyli nabycie indywidualnie oznaczonego prawa lub praw (jest to zasada naszego prawa); w taki sposób następuje przeniesienie własności rzeczy, innych praw rzeczowych, przeniesienie praw autorskich czy przelew wierzytelności np.: nabycie kolekcji obrazów - przeniesienie tylu praw własności ile jest obrazów,

2. nabycie pod tytułem ogólnym (sukcesja uniwersalna) - prowadzi do nabycia całego lub części jakiegoś majątku i to na podstawie jednego zdarzenia prawnego np.: dziedziczenie czy łączenie lub podział osób prawnych; występuje tylko w przypadkach wyraźnie przez ustawę przewidzianych.

UTRATA PRAWA PODMIOTOWEGO - generalnie następuje:

1. na skutek przejścia na inną osobę (np. sprzedaż - zbycie),

2. przez jego wygaśnięcie, które występuje tylko w wypadkach wskazanych w ustawie np.:

• wierzytelności wygasają po wykonaniu zobowiązania (spłata),

• prawa osobiste wygasają z chwilą śmierci,

• własność rzeczy ruchomej wygasa na skutek porzucenia,

• wygasa użytkowanie na skutek długoletniego niewykonywania.

1. przez konfuzję - czyli połączenie prawa i obowiązku w jednym podmiocie (np. odziedziczenie wierzytelności + własny dług).

10. WYKONYWANIE I NADUŻYCIE PRAWA PODMIOTOWEGO

1. Wykonywanie prawa podmiotowego (czynienie użytku ze swego prawa) - następuje przez podejmowanie działań mieszczących się w sferze możności postępowania zakreślonej treścią prawa podmiotowego, może polegać na:

wykonywaniu czynności czysto faktycznych (np. noszenie swojej bielizny, czy teczki, pisanie swoim długopisem Strona: 1
Założenie: jeden podmiot prawa posiada wiele praw podmiotowych. Można sobie wyobrazić podmiot prawa, czyli nas zapakowanych w folii komórkowej, a każda komórka stanowi jedno prawo nas chroniące.), bądź

• wykonywaniu czynności prawnych (np. uprawniania właściciela do rozporządzania rzeczą), w tym wypadku uprawniony musi posiadać zdolność do czynności prawnych,

• ustawodawca nie wymaga osobistego wykonywania prawa podmiotowego, można posłużyć się innymi osobami,

• możliwe jest (poza kilkoma wyjątkami) zaniechanie wykonywania prawa podmiotowego, trzeba się jednak liczyć z ujemnymi skutkami długiego zaniechania

2. Nadużycie prawa podmiotowego - kto wykonuje swoje prawo ten nie narusza praw drugiego, tylko ten wyrządza szkodę kto czyni to do czego nie ma prawa.

[Art.5] Nie można czynić ze swego prawa użytku, który by był sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub z zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.

11. INDYWIDUALIZACJA I EWIDENCJA OSÓB FIZYCZNYCH

Indywidualizacja jest niezbędna przy określaniu sfery praw i obowiązków konkretnej osoby, ustaleniu jej odpowiedzialności, oznaczeniu dóbr osobistych, pozycji w stosunkach rodzinnych.

Funkcję indywidualizacyjną pełnią w szczególności:

1. Imię i nazwisko:

1. imię - wybierają rodzice dziecka i zgłaszają to w USC w celu sporządzenia aktu urodzenia (niedopuszczalne jest wpisywanie do aktu więcej niż 2 imion lub imienia ośmieszającego, nieprzyzwoitego, zdrobniałego czy nie pozwalającego odróżnić płci dziecka), imię to można zmienić w ciągu 6 miesięcy, a także wskutek przysposobienia,

2. nazwisko - może się składać najwyżej z dwóch członów, zależne jest od pochodzenia człowieka, a mianowicie od:

• określonych rodziców, urodzenia w małżeństwie [art. 88 KRO],

• uznania przez ojca [art.89 §1 KRO], ustalenia ojcostwa [art.89 § 2 KRO],

• zawarcia małżeństwa [art.25 KRO], przysposobienia [art.122 i126 §2 KRO].

Imię i nazwisko mogą być zmienione w trybie administracyjnym na podstawie ustawy z dnia 15.11.1956 o zmianie imion i nazwisk.

2. Stan cywilny:

• w szerszym ujęciu - określa pozycję osoby fizycznej w rodzinie, pokrewieństwo, małżeństwo, cechy wyznaczające sytuację osobistą człowieka - imię nazwisko, płeć, wiek,

• w węższym ujęciu - określa stany takie jak np. kawaler/panna, żonaty/mężatka, wdowiec/wdowa.

Stan cywilny osoby fizycznej jest wynikiem zdarzeń prawnych tzn. urodzenie, śmierć, zawarcie małżeństwa, rozwód, zmiana nazwiska, uznanie dziecka.

Stan cywilny stwierdza się na podstawie akt z ksiąg stanu cywilnego, w których rejestruje się zdarzenia mające wpływ na stan cywilny osób i tak:

• akty stanu cywilnego stanowią wyłączny dowód zdarzeń w nich stwierdzonych, a ich niezgodność z prawdą może być udowodniona jedynie w postępowaniu sądowym,

• z akt wydaje się odpisy zupełne i skrócone, zaświadczenia o wpisach do ksiąg lub ich braku, zaświadczenia o zaginięciu lub zniszczeniu księgi,

• Płeć - w Polsce prawo mówi o płci męskiej i żeńskiej, nie wyróżnia się tzw. obojniaków; zmiana płci jest możliwa przez sprostowanie aktu urodzenia, jeżeli z upływem czasu ujawniły się cechy płci przeciwnej lub przeprowadzono operację medyczną.

4. Zamieszkanie - przepisy Kodeksu cywilnego mówią, że:

[Art. 25] Miejscem zamieszkania osoby fizycznej jest miejscowość, w której osoba ta przebywa z zamiarem stałego pobytu.

Zatem muszą wystąpić razem dwie przesłanki:

• faktyczne przebywanie w danej miejscowości, czyli element fizyczny [corpus],

• zamiar stałego w niej pobytu, czyli element psychiczny [animus]

[Art. 28] Można mieć tylko jedno miejsce zamieszkania.

Fakt zameldowania nie przesadza o miejscu zamieszkania i tak:

• dziecko pozostające pod władzą rodzicielską ma miejsce zamieszkania rodziców lub tego z nich, któremu przysługuje władza rodzicielska,

• zawarcie małżeństwa nie stwarza obowiązku wspólnego miejsca zamieszkania.

• Numer PESEL (ewidencja ludności) oraz numer NIP (ewidencja podatników).

• Dowód osobisty - również pełni istotna rolę, gdyż jest dokumentem stwierdzającym tożsamość osoby fizycznej.

12. ZDOLNOŚĆ PRAWNA OSOBY FIZYCZNEJ ( początek, zakres, koniec)

Zdolność prawna - to zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków czyli podmiotem stosunków cywilnoprawnych.

Inaczej zdolność prawna oznacza możliwość stania się podmiotem praw i obowiązków wskutek różnych zdarzeń cywilnoprawnych.

Osoba fizyczna - to człowiek już urodzony czyli „natus” - jest nią tak długo dopóki nie nastąpi jego koniec, czyli do chwili jego śmierci lub uznani go za zmarłego.

Zgodnie z brzmieniem [art.8 K.c.] każdemu człowiekowi przypisuje się zdolność prawną, która kwalifikuje go jako podmiot praw i obowiązków z zakresu prawa cywilnego: „Każdy człowiek od chwili urodzenia ma zdolność prawną.”,

potwierdza to również treść Konstytucji RP: „Każdy ma prawo do własności, innych praw majątkowych oraz prawo dziedziczenia”

POCZĄTEK ZDOLNOŚCI PRAWNEJ:

Początkiem zdolności prawnej człowieka jest chwila jego urodzenia [art.8 K.c.], a więc moment oddzielenia się od ciała matki, przy czym niezbędna przesłanką nabycia zdolności prawnej jest, by dziecko urodziło się żywe.

Zdolność prawną nabędzie także noworodek niezdolny do życia, który urodził się żywy lecz żył krócej niż 24 godziny.

W [art. 9 K.c.] wprowadzono domniemanie prawne (wzruszalne), a mianowicie: „W razie urodzenia się dziecka domniemywa się, że przyszło ono na świat żywe”.

Kto chce to domniemanie obalić, powinien wykazać że dziecko urodziło się martwe.

Fakt urodzenia stwierdza się aktem urodzenia sporządzonym przez USC (akt ten stanowi dowód urodzenia).

Osobnym zagadnieniem w prawie cywilnym jest zdolność prawna dziecka poczętego, a nie urodzonego, czyli „nasciturusa” - odp. na pyt. 13.

ZAKRES ZDOLNOŚCI PRAWNEJ:

Zdolność prawna przysługuje nie tylko każdemu człowiekowi lecz ponadto przysługuje mu ona w takim samym zakresie. Wszyscy więc ludzie w równej mierze mogą być podmiotami cywilnych praw i obowiązków dostępnych wedle obowiązującego systemu prawnego dla osób fizycznych.

Ograniczenia zdolności prawnej w prawie polskim są nader rzadkie (np. pozbawienie praw rodzicielskich i opiekuńczych).

KONIEC ZDOLNOŚCI PRAWNEJ:

1. Śmierć - zdolność prawna osoby fizycznej trwa przez całe życie człowieka i kończy się wraz z jego śmiercią, ze śmiercią ustawodawca wiąże:

• wygaśnięcie praw i obowiązków niemajątkowych oraz

• przejście prawa majatkowych na spadkobierców według zasad prawa spadkowego.

Za chwilę śmierci uznaje się tzw. śmierć mózgową, polegającą na trwałym i nieodwracalnym ustaniu funkcji pnia mózgu. Według tej chwili ocenia się:

• ustanie małżeństwa, wygaśnięcie praw i obowiązków osobistych zmarłego,

• ustala zakres spadku, określa krąg spadkobierców

[Art. 32] Jeżeli kilka osób utraciło życie podczas grożącego im wspólnie niebezpieczeństwa, domniemywa się, że zmarły jednocześnie. (tzw. komorienci).

Jest to domniemanie wzruszalne, co ma znaczenie dla np. porządku dziedziczenia.

2. Stwierdzenie zgonu - orzeczenie sądu o stwierdzeniu zgonu następuje, gdy fakt śmierci jest niewątpliwy, ale nie został sporządzony akt zgonu. To stwierdzenie deklaratoryjne nie tworzące nowego stanu prawnego, a jedynie potwierdzające fakt.

3. Uznanie za zmarłego - istnieją dwie przesłankami uznania za zmarłego, gdy obie wystąpią łącznie wówczas sąd wydaje stosowne orzeczenie (charakter konstytutywny), przesłanki te to:

1. zaginięcie osoby,

2. upływ czasu określonego przez ustawodawcę, jest on zróżnicowany ze względu na różne okoliczności w jakich nastąpiło zaginięcie, [art.29 K.c.] przewiduje następujące terminy:

• §1. Zaginiony może być uznany za zmarłego, jeżeli upłynęło lat dziesięć od końca roku kalendarzowego, w którym według istniejących wiadomości jeszcze żył; jednakże gdyby w chwili uznania za zmarłego zaginiony ukończył lat siedemdziesiąt, wystarczy upływ lat pięciu.

• § 2. Uznanie za zmarłego nie może nastąpić przed końcem roku kalendarzowego, w którym zaginiony ukończyłby lat dwadzieścia trzy.

W przypadkach szczególnych terminy te są skrócone, zgodnie z [art.30 K.c.]:

• § 1 Kto zginął w czasie podróży powietrznej lub morskiej w związku z katastrofą statku lub okrętu albo w związku z innym szczególnym zdarzeniem, ten może być uznany za zmarłego po upływie sześciu miesięcy od dnia, w którym nastąpiła katastrofa albo inne szczególne zdarzenie.

• § 2. Jeżeli nie można stwierdzić katastrofy statku lub okrętu, bieg terminu sześciomiesięcznego rozpoczyna się z upływem roku od dnia, w którym statek lub okręt miał przybyć do portu przeznaczenia, a jeżeli nie miał portu przeznaczenia - z upływem lat dwóch od dnia, w którym była ostatnia o nim wiadomość.

• § 3. Kto zaginął w związku z bezpośrednim niebezpieczeństwem dla życia nie przewidzianym w paragrafach poprzedzających, ten może być uznany za zmarłego po upływie roku od dnia, w którym niebezpieczeństwo ustało albo według okoliczności powinno było ustać.

Wniosek o uznanie za zmarłego może złożyć każdy zainteresowany [art.527 K.p.c.], jako chwilę śmierci oznacza się najbardziej prawdopodobny moment, a jeśli brak danych, pierwszy dzień terminu, w którym to jest możliwe.

O uznaniu za zmarłego orzeka sąd rejonowy postanowieniem wydanym po przeprowadzeniu stosownego postępowania [art.526 i nast. K.p.c.].

Uchylenie postępowania dotyczącego „uznania osoby za zmarłą”:

• przywraca tej osobie prawa i obowiązki, które posiadała przed uznaniem jej za zmarłą,

• małżeństwo uważa się za istniejące chyba że druga strona już zawarła nowy związek małżeński.

Dowodem śmierci jest akt zgonu, sporządzony przez USC na podstawie:

• karty zgonu wystawionej przez lekarza,

• pisemnego zgłoszenia właściwego organu prowadzącego dochodzenie co do okoliczności zgonu,

• sądowego orzeczenia o stwierdzeniu zgonu,

• sądowego orzeczenia o uznaniu za zmarłego.

13. SYTUACJA PRAWNA NASCITURUSA (PŁODU)

W doktrynie prawa cywilnego „nasciturus” ma warunkową zdolność prawną, przysługuje ona każdemu dziecku poczętemu pod warunkiem, że urodzi się żywe.

W okresie od poczęcia do chwili urodzenia „nasciturus” może nabywać prawa podmiotowe, których wykonanie pozostaje w zawieszeniu do momentu jego żywych narodzin, kiedy to jako już osoba fizyczna nabędzie owe prawa definitywnie.

Przepisy Kodeksu cywilnego regulują tę kwestię w sposób następujący:

[Art. 446 ¹]... z chwilą urodzenia dziecko może żądać naprawienia szkód doznanych przed urodzeniem.

Ustawą z 1996 uzupełniono ten przepis o zdanie:

„dziecko nie może dochodzić tych roszczeń w stosunku do matki”.

[Art. 927 §2] Jednakże dziecko w chwili otwarcia spadku już poczęte może być spadkobiercą, jeżeli urodzi się żywe.

[Art. 994 §2] Przy obliczaniu zachowku należnego zstępnemu nie dolicza się do spadku darowizn uczynionych przez spadkodawcę w czasie, kiedy nie miał zstępnych. Nie dotyczy to jednak wypadku, gdy darowizna została uczyniona na mniej niż trzysta dni przed urodzeniem się zstępnego.

Niepisana zasada prawa cywilnego: płód matki uważany jest za już urodzony, gdy chodzi o jego korzyść

Przepisy KRO: umożliwiają uznanie dziecka poczętego a nie urodzonego oraz zabezpieczenie roszczeń alimentacyjnych jeszcze przed urodzeniem dziecka.

Z orzecznictwa Sądu Najwyższego wynika, że:

„fakt urodzenia się powoda po śmierci ojca nie wyłącza jego uprawnień do odszkodowania i renty”.

14. ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH (pojęcie, brak zdolności, ograniczona i pełna zdolność)

Zdolność do czynności prawnych to:

• możliwość nabywania praw i zaciągania zobowiązań w drodze czynności prawnych dokonywanych przez dany podmiot, lub inaczej to

• możliwość dokonywania czynności prawnych we własnym imieniu,

Ustawodawca uzależnił kwalifikację zdolności do czynności prawnych od osiągnięcia koniecznego wieku oraz od posiadania odpowiedniej sprawności umysłowej.

Ponadto można także wyróżnić:

• zdolność deliktową - do ponoszenia odpowiedzialności za szkody wyrządzone czynem niedozwolonym:

[Art.415] Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia.

• zdolność do zawarcia małżeństwa.

Polski system prawny wyróżnia trzy stany zdolności do czynności prawnych:

I - PEŁNA ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH:

Pełną zdolność do czynności prawnych posiadają:

• osoby, które ukończyły 18 rok życia (pełnoletnie),

• za wyjątkiem kobiet, które ukończyły 16 rok życia i zawarły związek małżeński (nie tracą tej zdolności z chwilą unieważnienia małżeństwa),

Pełna zdolność do czynności prawnych oznacza, że osobom tym przysługuje kompetencja do samodzielnego dokonywania wszelkich czynności prawnych z zakresu prawa cywilnego.

Pełną zdolność do czynności prawnych traci się:

• w chwili śmierci lub

• z chwilą ubezwłasnowolnienia częściowego lub całkowitego.

II - OGRANICZONA ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH

Ograniczoną zdolność do czynności prawnych posiadają:

• osoby które ukończyły 13 rok życia a nie ukończyły 18 roku życia,

• za wyjątkiem kobiet które ukończyły 16 rok życia i zawarły związek małżeński (posiadają pełną zdolność),

• osoby ubezwłasnowolnione częściowo lub, dla których ustanowiono doradcę tymczasowego (gdy ubezwłasnowolniona ma być osoba pełnoletnia do czasu ustanowienia opiekuna lub kuratora).

Przesłankami ubezwłasnowolnienia częściowego są:

• choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy lub inne zaburzenia psychiczne, w szczególności pijaństwo i narkomania,

• stan osoby nie uzasadniający ubezwłasnowolnienia całkowitego,

• potrzeba pomocy do prowadzenia spraw tej osoby.

Dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustala się kuratora, ubezwłasnowolnienie może zostać uchylone, a wtedy kuratela ustaje z mocy prawa, w sprawach tych orzeka sąd okręgowy w trybie przepisów [art. 544-560 K.p.c.].

Skutki częściowego ograniczenia zdolności do czynności prawnych - przepisy Kodeksu cywilnego wyróżniają trzy odmienne zakresy czynności prawnych, a mianowicie:

1. Pierwszy zakres to czynności, co do których wymagane jest pełna zdolność do czynności prawnych (np. sporządzenie i odwołanie testamentu), jeżeli dokonane są przez osobę ograniczoną w zdolności do czynności prawnych to czynności te są nieważne, w tym zakresie osoba ta jest traktowana jakby nie miała w ogóle zdolności do czynności prawnych.

2. Drugi zakres to czynności, przy których osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych musi mieć zgodę przedstawiciela ustawowego, do czynności tych można zaliczyć: zaciąganie zobowiązań (umowa pożyczki), czy rozporządzania swoim prawem (przeniesienie własności). Zgoda ta służy ochronie interesów osoby ograniczonej.

Skutki braku takiej zgody są różne:

• jednostronna czynność wymagająca zgody jest nieważna, zgoda taka musi zostać wyrażona przez przedstawiciela najpóźniej w chwili dokonania czynności,

• zawarcie umowy przez osobę ograniczoną w zdolnościach do czynnościach prawnych bez zgody nie czyni umowy nieważną, jest ona jednak dotknięta sankcją bezskuteczności zawieszonej (tzw. umowa niezupełna, kulejąca) do czasu potwierdzenia jej przez przedstawiciela, takie potwierdzenie czyni umowę ważną z mocą wsteczną (od chwili jej dokonania).

3. Trzeci zakres to sprawy, przy których osoba ograniczona w zdolności do czynności prawnych może podejmować decyzje sama i jest w tym zakresie traktowana tak jak osoba mająca pełną zdolność, do czynności tych można zaliczyć:

• czynności nie mające charakteru zobowiązującego czy rozporządzającego (przyjęcie darowizny bez zobowiązań) lub zmniejszające obowiązki (przyjęcie zwolnienia z długu),

• drobne czynności życia codziennego,

• rozporządzanie swoim zarobkiem jeśli sąd nie postanowi inaczej,

• czynności dotyczące przedmiotów oddanych osobie do swobodnego użytku,

• umowa o pracę, którą może zawrzeć taka osoba.

III - BRAK ZDOLNOŚCI DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH:

Zdolności do czynności prawnych nie posiadają osoby, które:

• nie ukończyły 13 roku życia,

• zostały jej pozbawione, czyli ubezwłasnowolnione całkowicie gdyż nie są w stanie kierować sami swoimi sprawami, z powodu choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego lub innych zaburzeń psychicznych (pijaństwo, narkomania)

Dla ubezwłasnowolnionego całkowicie ustanawia się opiekuna chyba że pozostaje on jeszcze pod władzą rodzicielską, orzekają o tym sądy okręgowe w trybie [art.544 - 560 K.p.c.], a wniosek może złożyć:

• małżonek ubezwłasnowolnionego,

• krewni w prostej linii lub rodzeństwo ubezwłasnowolnionego,

• przedstawiciel ustawowy ubezwłasnowolnionego.

Sąd może uchylić postanowienie lub ustaje ono z mocy prawa.

Skutki braku zdolności:

• czynności prawne dokonywane przez te osoby są nieważne, są dotknięte tzw. sankcja nieważności bezwzględnej,

• wyjątek stanowią czynności prawne związane z zawieraniem drobnych umów życia codziennego (stają się ważne z chwilą wykonania), chyba że pociągają za sobą rażące pokrzywdzenie osoby niezdolnej do czynności prawnej,

• w imieniu tych osób czynności prawne wykonują ich przedstawiciele ustawowi, czyli rodzice lub ustanowieni przez sąd opiekunowie,

• brak zdolności do czynności prawnych nie wyklucza pełnienia przez taka osobę funkcji posłańca, pełnienie której nie polega na dokonywaniu czynności prawnej a jedynie na przenoszeniu oświadczeń woli innej osoby.

Schemat dotyczący: zdolności prawnej oraz zdolności do czynności prawnych (pyt.12 - 14):

<= poczęcie

narodziny

13 rok życia

16 rok życia

18 rok życia

uznanie za zmarłego lub śmierć =>

=<

=<

< ukończony

=<

< ukończony

np. prawo do spadku jeśli dziecko urodzi się żywe

brak zdolności do czynności prawnych

ograniczona zdolność do czynności prawnych

pełna zdolność do czynności prawnych

życie płodowe (9 miesięcy) NASCITURUS

kobiety mogą mieć pełną zdolność do czynności prawnych (małżeństwo za zgodą sądu)

< ukończony

zdolność prawna warunkowa

zdolność prawna ( od narodzin aż do śmierci może być stroną stosunku prawnego )

=<

15. CYWILNOPRAWNA OCHRONA DÓBR OSOBISTYCH (art.23 i 24 k.c.)

Dobra osobiste są przymiotem każdej osoby fizycznej i są to „indywidualne wartości świata uczuć, stanu życia psychicznego człowieka”.

Dobra te mają charakter niemajątkowy i są ściśle związane z osobą człowieka, z daną jednostką. Przepisy Kodeksu cywilnego w [art.23] wymieniają przykładowy, otwarty katalog dóbr osobistych:

Dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach. (np. w Konstytucji RP).

Powyższy katalog dóbr osobistych można uzupełnić także o prawo:

• najbliższej rodziny do pochowania zmarłego i pamięci o nim (tzw. prawo do kultu zmarłego),

• do nieskażonego środowiska, do spokojnego korzystania z mieszkania,

• do prywatności oraz do stanu cywilnego.

W ramach prawa cywilnego do ochrony dóbr osobistych człowieka służą tzw. prawa podmiotowe osobiste, które są prawami:

• niemajątkowymi, bezwzględnymi (skuteczne wobec wszystkich)

• niezbywalnymi i niedziedzicznymi (gasną wraz ze śmiercią uprawnionego).

Przesłanką ochrony dóbr osobistych jest bezprawność[art.24 K.c.], czyli sprzeczność z ustawą, nie musi to być naruszenie zawinione, rozróżnić należy:

• naruszenie dóbr osobistych od

• naruszenia praw osobistych.

Dopiero naruszenie prawa osobistego uzasadnia zastosowanie środków ochronnych, natomiast naruszenie dobra osobistego stanowi jedynie przesłankę domniemania, że prawo podmiotowe zostało naruszone.

Środki ochrony dóbr osobistych - w razie bezprawnego naruszenia lub zagrożenia dobra osobistego uprawnionemu służą następujące środki ochrony:

1. Powództwo o ustalenie - orzeczenie ustalające, że określone dobro, które przysługuje powodowi zostało zagrożone lub naruszone, niekiedy to wystarczy aby zapobiec dalszym naruszeniom lub aby uchylić niebezpieczeństwo dokonania naruszenia.

2. Powództwo o zaniechanie - o żądaniu zaniechania działań zagrażającym dobrom osobistym lub je już naruszających stanowi [art. 24 §1 K.c.], roszczenie to jest dopuszczalne tylko wtedy, gdy istnieje uzasadniona obawa dalszych naruszeń; natomiast gdy dobro osobiste nie zostało jeszcze naruszone, a jest tylko zagrożone, wówczas żądanie zaprzestania działań przygotowawczych stanowi środek jego ochrony, np.: zaniechanie druku publikacji, które godzą w cześć człowieka.

3. Powództwo o usunięcie skutków naruszenia - może znaleźć zastosowanie jedynie gdy nastąpiło już naruszenie, przepisy Kodeksu cywilnego wskazują:

1. na ochronę niemajątkową dóbr osobistych:

[Art.24. §1] Ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. (...)

Możliwe formy takich czynności to np.: przeproszenie ustne lub listowne, ogłoszenie w prasie, usunięcie fragmentu z książki lub z filmu, wydanie nowej opinii o pracowniku, zmiana napisu na nagrobku itd.

2. na ochronę majątkową dóbr osobistych (uważa się, że świadczenie pieniężne może złagodzić przynajmniej pewne skutki wyrządzonej krzywdy) czyli zadośćuczynienie lub odszkodowanie:

[Art.24 §1 c.d.] (...) Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny.

[Art.445 §3] Roszczenie o zadośćuczynienie przechodzi na spadkobierców tylko wtedy, gdy zostało uznane na piśmie albo gdy powództwo zostało wytoczone za życia poszkodowanego.

[Art.448] W razie naruszenia dobra osobistego sąd może przyznać temu, czyje dobro osobiste zostało naruszone odpowiednią sumę tytułem zadośćuczynienia pieniężnego za doznaną krzywdę lub na jego żądanie zasądzić odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez niego cel społeczny, niezależnie od innych środków potrzebnych do usunięcia skutków naruszenia. Przepis art. 445 § 3 stosuje się.

Poza wyżej wymienionymi środkami ochrony dóbr osobistych występują także inne, a mianowicie:

• środki wynikające z przepisów prawa zobowiązań [art.24 §2, art.361 - 363 K.c.], które zajmują się odrębnym zagadnieniem jakim jest ochrona interesów majątkowych naruszonych łącznie z dobrami osobistymi (odpowiedzialność za wyrządzoną szkodę majątkową),

• środki wskazane w przepisach pozakodeksowych np. wynikające z prawa autorskiego, czy z prawa prasowego.

Środki ochrony dóbr osobistych mogą być skierowane do osób fizycznych oraz osób prawnych, przy czym działanie osoby fizycznej w ramach jakiejś organizacji, w szczególności w roli organu osoby prawnej, nie zwalnia jej od odpowiedzialności.

16. OSOBY PRAWNE (pojęcie i rodzaje osób prawnych, tryby powoływania osób prawnych, teoria organów osoby prawnej a teoria przedstawicielstwa)

POJĘCIE OSOBY PRAWNEJ:

Osoba prawna - jest to wyodrębniona strukturalnie i majątkowo oraz mająca własne organy, powstała w celu realizacji określonych zadań gospodarczych lub społecznych, jednostka organizacyjna, której ustawodawca nadał kwalifikację podmiotowości cywilnoprawnej.

Do cech osoby prawnej zaliczamy:

• wyodrębnienie organizacyjne (strukturalne) - polegające na osobnej, samodzielnej i zorganizowanej jednostce,

• wyodrębnienie majątkowe - majątek ten ma służyć wykonywaniu zadań przez tę jednostkę oraz odpowiedzialności za jej zobowiązania,

• określenie organów - czyli osoby lub osób, które mają przejawiać wolę danej jednostki,

• istnienie przepisu szczególnego - który przyznaje jednostce osobowość prawną.

Zgodnie z brzmieniem [art.33 K.c.] osobami prawnymi są:

• Skarb państwa, który reprezentuje państwo w stosunkach cywilnoprawnych,

• jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną.

Przyznając osobowość prawną ustawodawca bierze pod uwagę:

• znaczenie jednostek w obrocie cywilnoprawnym,

• zakres powierzonych im zadań,

• potrzeby społeczne i gospodarcze,

Osobę prawną tworzą jej założyciele:

• powstaje z momentem wpisu jej przez sąd do Krajowego Rejestru Sądowego (KRS) i

• od tego momentu ma pełną zdolność do czynności prawnych,

• istnieje aż do momentu wykreślenia jej z KRS.

Dobra osobiste osób prawnych, podobnie jak dobra osobiste człowieka [art.23 K.c.] pozostają pod ochroną prawa cywilnego, środki tej ochrony zostały wymienione w [art.24¹ K.c.].

RODZAJE OSÓB PRAWNYCH:

1. Skarb Państwa i państwowe osoby prawne:

[Art.44¹] §1. Własność i inne prawa majątkowe, stanowiące mienie państwowe, przysługują Skarbowi Państwa albo innym państwowym osobom prawnym.

§2. Uprawnienia majątkowe Skarbu Państwa względem państwowych osób prawnych określają odrębne przepisy, w szczególności regulujące ich ustrój.

Nabywają one samodzielnie prawa do części mienia pochodzącego z funduszu państwowego i majątku nabytego przez nie samodzielnie.

1. Skarb Państwa, czyli jednostki takie jak: urzędy naczelne, centralne, wojewódzkie, rejonowe, szpitale państwowe, komendy policji, które charakteryzują się tym, że:

• nie mają osobowości prawnej, nie mogą samodzielnie nabywać praw i obowiązków,

• zebrano je wszystkie pod wspólnym określeniem Skarb Państwa, który jest podmiotem praw i obowiązków w zakresie mienia państwowego nie należącego do innych państwowych osób prawnych,

• czynności procesowe za Skarb Państwa podejmuje organ jednostki organizacyjnej, z której działalnością wiąże się roszczenie lub jednostki nadrzędnej, szczegółowe zasady tej reprezentacji zawiera ustawa o urzędzie Ministra Skarbu Państwa.

1. Państwowe osoby prawne - są nimi w szczególności:

• przedsiębiorstwa państwowe, jednoosobowe spółki Skarbu Państwa,

• NBP, banki państwowe,

• fundacje, których jedynym fundatorem jest Skarb Państwa,

• Polska Akademia Nauk, państwowe szkoły wyższe,

• Agencja Własności Rolnej Skarbu Państwa, Agencja Prywatyzacji.

Ich mienie stanowi własny majątek odrębny od Skarbu Państwa, a Skarb Państwa nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania państwowych osób prawnych i odwrotnie, zaś majątek po zlikwidowanej takiej jednostce nabywa Skarb Państwa.

[Art.40 §2] W razie nieodpłatnego przejęcia, na podstawie obowiązujących ustaw, określonego składnika mienia od państwowej osoby prawnej na rzecz Skarbu Państwa, ten ostatni odpowiada solidarnie z osobą prawną za zobowiązania powstałe w okresie, gdy składnik stanowił własność danej osoby prawnej, do wysokości wartości tego składnika ustalonej według stanu z chwili przejęcia, a według cen z chwili zapłaty.

2. Komunalne osoby prawne - powstały na podstawie ustawy o samorządzie terytorialnym, a ich majątek powstał na skutek skomunalizowania części mienia państwowego, należą do nich:

1. gmina - jako podmiot cywilny posiada osobowość prawna na mocy stosownej ustawy (uczestniczy w obrocie cywilnoprawnym), powoduje to jej wyodrębnienie organizacyjne oraz majątkowe, czego przejawem jest:

• wyposażenie gminy we własne organy,

• umożliwienie gminie kształtowania (w pewnym zakresie) jej ustroju,

• umożliwienie gminie tworzenia jednostek pomocniczych, zaś

• wyodrębniony majątek umożliwia realizację zadań statutowych gminy, ponadto

• stanowi gwarancję odpowiedzialności za jej zobowiązania.

1. związek komunalny - jest również podmiotem komunalnym wyposażonym w osobowość prawną, wykonuje zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność.

2. jednoosobowe spółki gminy oraz fundacje - których jedynym fundatorem jest gmina także posiadają osobowość prawną.

3. Korporacje i fundacje - osoby prawne można podzielić na dwa typy:

1. typ korporacyjny (korporacje) - do tego typu osób prawnych należą np. partie polityczne, stowarzyszenia, spółdzielnie, spółki prawa handlowego, tego typu osoby prawne charakteryzują się tym, że:

• substratem korporacji są ludzie, którzy stanowią zbiorowość osób związanych z osoba prawną stosunkiem członkostwa, liczba członków korporacji jest możliwa do określenia,

• członkowie poprzez udziały tworzą majątek a poprzez swoje uprawnienia decydują o jej działalności i realizują wspólny cel gospodarczy lub inny,

• zadania i cele korporacji określane są przez jej członków,

1. typ fundacyjny (zakłady) - do tego typu osób należą np. fundacje, przedsiębiorstwa państwowe i komunalne, szkoły wyższe, PAN itd., tego typu osoby prawne charakteryzują się tym, że:

• substratem fundacji jest wyodrębniona masa majątkowa,

• brak instytucji członka, pojawia się instytucja założyciela (fundatora), która wyposaża osobę prawną w jej pierwotny majątek, określa strukturę i cele,

• z jej działalności korzystają osoby nie będące jej członkami czyli destynatariusze, a ich liczba jest nieokreślona.

TRYB POWOŁYWANIA OSÓB PRAWNYCH:

[Art. 35 K.c.] Powstanie, ustrój i ustanie osób prawnych określają właściwe przepisy; w wypadkach i w zakresie w przepisach tych przewidzianych organizację i sposób działania osoby prawnej reguluje także jej statut.

Istnieją trzy zasadnicze systemy powstawania osób prawnych, a mianowicie:

1. System aktów organów państwa (decyzyjny) - kreatorem, założycielem osoby prawnej jest organ państwa, który bądź w drodze aktu normatywnego bądź aktu administracyjnego powołuje do istnienia jednostkę administracyjną mającą osobowość prawną (wyższe uczelnie państwowe, banki państwowe, przedsiębiorstwa państwowe itp.).

2. System koncesyjny - osoba tworzona jest przez inicjatorów, którymi są osoby fizyczne lub prawne, jednakże do powstania osoby prawnej wymagana jest zgoda (koncesja, zezwolenie) właściwego organu państwa.

3. System normatywny - określenie w akcie normatywnym w sposób generalny dla konkretnego rodzaju jednostek organizacyjnych przesłanek, od zaistnienia, których zależy uzyskanie osobowości prawnej, i tak:

• spełnienie przez organizację warunków normatywnych prowadzi do powstania osoby prawnej bez konieczności uzyskania odrębnego zezwolenia organu państwowego,

• kontrola zachowania określonych prawem przesłanek dokonywana jest w systemie rejestracji poszczególnych rodzajów osób prawnych (wpis do KRS).

TEORIA ORGANÓW OSOBY PRAWNEJ A TEORIA PRZEDSTAWICIELSTWA

Teoria organów:

Obecne prawo polskie stanęło na gruncie teorii organów, zgodnie z Kodeksem cywilnym:

[Art.38 K.c.] Osoba prawna działa przez swoje organy w sposób przewidziany w ustawie i w opartym na niej statucie.

Teoria ta przewiduje, że organ jest elementem wchodzącym w skład wewnętrznej struktury osoby prawnej, a zatem ta osoba fizyczna, która jest piastunem organu osoby prawnej działa i oświadcza wolę w taki sposób, jakby działała i oświadczała ją sama osoba prawna.

Na gruncie tej teorii możliwa jest sytuacja, w której osoba prawna poprzez niedozwolone działania swojego organu (jego piastuna) dopuści się sama czynu niedozwolonego (tzw. deliktu)

Teoria przedstawicielstwa:

Przed wejściem w życie Kodeksu cywilnego w Polsce obowiązywała teoria przedstawicielstwa i wtedy osoby prawne mogły przez swoich przedstawicieli podejmować jedynie działania, tak jakby to byli przedstawiciele ustawowi tzn. nie można było podejmować żadnych działań poza czynnościami prawnymi, a więc jeżeli przedstawiciele dopuścili się czynów niedozwolonych to nie były one zaliczane osobie prawnej.

17. PODMIOTOWOŚĆ SPÓŁEK HANDLOWYCH

Cechą charakterystyczną, że kogoś uznajemy za podmiot praw i obowiązków jest to, że ma zdolność prawną. Zgodnie z definicją podmiotowości prawnej - prawo podmiotowe, to przyznana i zabezpieczona przez normę prawną oraz wynikająca ze stosunku prawnego sfera możności postępowania w określony sposób (bycie podmiotem praw i obowiązków). Zgodnie z [art.1 §2 K.s.h.] spółkami handlowymi są:

1. Osobowe spółki handlowe (nie posiadają osobowości prawnej), należy do nich spółka: jawna, partnerska, komandytowa oraz komandytowo-akcyjna;

1. PODMIOTOWOŚĆ spółek osobowych [art.8 K.s.h.]:

• wszystkie spółki osobowe od chwili powstania posiadają podmiotowość prawną, której wyznacznikiem jest zdolność prawna tj. możność stania się podmiotem praw i obowiązków tak cywilnych, jak też administracyjnych,

• w świetle Prawa Gospodarczego osobowe spółki handlowe od chwili wpisu do rejestru posiadają status przedsiębiorcy,

• funkcjonalnym przedłużeniem zdolności prawnej jest kompetencja do nabywania praw i zaciągania obowiązków wskutek działań prawnych tj. zdolność do czynności prawnych,

• ww. spółki posiadają ponadto zdolność sądową,

• podmiotowość prawną spółek osobowych podkreśla prawo i zarazem obowiązek posługiwania się w obrocie własną firmą.

1. powstanie spółek osobowych:

• spółka jawna powstaje z chwilą zawarcia umowy spółki (wyj.art.26 §4 - powstanie ze sp.cyw.), wymagana jest forma pisemna pod rygorem nieważności, wpis takiej spółki do rejestru ma charakter deklaratywny[art.26 §3 K.s.h.],

• wszystkie pozostałe spółki osobowe powstają z chwilą wpisu do rejestru, który ma charakter konstytutywny [art.94 - sp.p., art.109 - sp.k., art.134 - sp.k.a. K.s.h.],

1. reprezentacja spółek osobowych:

• spółka jawna [art.29 K.s.h.] - samodzielna reprezentacja przysługuje wszystkim wspólnikom, chyba że umowa spółki stanowi inaczej, za zgodą wspólników może zostać ustanowiona prokura [art.41 K.s.h.],

• spółka partnerska [art.96 K.s.h.] - samodzielna reprezentacja przysługuje wszystkim partnerom (wyłącznie osoby fizyczne wykonujące wolne zawody), chyba że umowa spółki stanowi inaczej, istnieje również możliwość ustanowienia zarządu, na rzecz, którego partnerzy zrzekają się prawa reprezentacji oraz prowadzenia spraw spółki,

• spółka komandytowa [art.117 K.s.h.] - samodzielna reprezentacja przysługuje wszystkim komplemantariuszom (odpowiedzialność bez ograniczeń), chyba że umowa spółki stanowi inaczej (np. przewiduje reprezentację łączną), nie przysługuje ona natomiast komendytariuszom (odpowiedzialność ograniczona),

• spółka komandytowo-akcyjna [art137 K.s.h.] - samodzielna reprezentacja przysługuje wszystkim komplemantariuszom (odpowiedzialność bez ograniczeń), chyba że umowa spółki stanowi inaczej (np. przewiduje reprezentację łączną), ale tylko w zakresie nie objętym kompetencją walnego zgromadzenia spółki (występuje obligatoryjnie) oraz rady nadzorczej (występuje fakultatywnie), obok komplementariuszy w spółce tej występują także akcjonariusze.

1. Kapitałowe spółki handlowe (posiadają osobowość prawną), należy do nich spółka: z ograniczoną odpowiedzialnością oraz akcyjna;

1. PODMIOTOWOŚĆ spółek kapitałowych [art.11 K.s.h.]:

• wszystkie spółki kapitałowe od chwili powstania posiadają podmiotowość prawną, z tym że przed wpisem ich do rejestru jest to tzw. ułomna osobowość prawna i w tym okresie spółki te występują w pierwszej formie ustrojowej tj. jako spółki w organizacji,

• wraz z wpisem do rejestru, który ma charakter konstytutywny (o ile to nastąpi) spółki te uzyskują osobowość prawną, czyli staje się osobą prawną [art.164 - sp. z o.o., art.316 - sp.a. K.s.h.],

• spółki kapitałowe przed i po wpisie do rejestru są tożsame podmiotowo, zmiana dotyczy wyłącznie formy ustrojowej

1. powstanie spółek kapitałowych:

• powstają (jako organizacja wspólników) z chwilą zawiązania spółki, a więc zawarcia umowy spółki z o.o. [art161 §1 K.s.h.] albo objęcia wszystkich akcji w spółce akcyjnej [art.323 §1, art.310 §1 i art.313-314 K.s.h.],

• od chwili zawiązania występują jako spółki w organizacji, co stanowi informację dla kontrahentów, iż proces ich tworzenia, w tym tworzenia ich kapitału zakładowego, nie został jeszcze zakończony oraz że obowiązują w nich szczególne zasady odpowiedzialności,

3. reprezentacja spółek kapitałowych:

• spółka z o.o. - zarząd [art.201 K.s.h.] jako organ wykonawczy prowadzi sprawy spółki, czyli dokonuje czynności faktycznych (podejmuje decyzje) oraz reprezentuje spółkę, czyli występuje za spółkę w stosunkach zewnętrznych (odwołują go wspólnicy); zasady prowadzenia spraw i reprezentacji określa umowa spółki lub ustawa, poza tym w spółce tej występuje organ stanowiący tj. zgromadzenie wspólników [art.227 K.s.h.], może także zostać ustanowiona prokura [art.205 K.s.h.],

• spółka akcyjna - zarząd [art.368 K.s.h.] jako organ wykonawczy prowadzi sprawy spółki, czyli dokonuje czynności faktycznych (podejmuje decyzje) oraz reprezentuje spółkę, czyli występuje za spółkę w stosunkach zewnętrznych (odwołuje go walne zgromadzenie); zasady prowadzenia spraw i reprezentacji określa umowa spółki lub ustawa, poza tym w spółce tej występuje organ stanowiący i zarazem szczególne forum podejmowania decyzji (uchwał) tj. walne zgromadzenie [art.393 K.s.h.], może także zostać ustanowiona prokura [art.371 K.s.h.],

UWAGA: spółka cywilna nie jest spółką handlową, jest jedynie umową cywilnoprawną, Prawo Gospodarcze przyznaje jej status przedsiębiorcy.

18. POJĘCIE I SYSTEMATYKA ZDARZEŃ PRAWNYCH

Zdarzenia prawne - to pewne stany faktyczne, z którymi ustawodawca wiąże skutki prawne, stany faktyczne o doniosłości prawnej (coś w pewnym miejscu się dzieje, co zaczyna wpływać na zmianę naszej sytuacji prawnej).

Inaczej - to fakty z którymi normy prawa cywilnego wiążą jakiekolwiek skutek, szczególnie powstanie, zmianę lub ustanie stosunku cywilnoprawnego.

Systematyka - zdarzenia prawne można podzielić na:

1. Niezależne od woli człowieka (np. upływ czasu).

2. Zależne od woli człowieka (działania, przy których wola ma swój udział), te dzielimy na:

1. czyny (wystąpienie skutków prawnych jest niezamierzone), które mogą być:

• dozwolone - np. odebranie przesyłki sąsiedzkiej od listonosza,

• niedozwolone (bezprawne) - np.. nieumyślne uszkodzenie cudzej rzeczy,

2. czynności (bezpośrednio zmierzające do wywołania skutków prawnych), do których zaliczamy:

• czynności prawne - np.. oświadczenie woli,

• decyzje administracyjne - wywołujące indywidualne skutki cywilnoprawne,

• orzeczenia sądu, które mogą mieć charakter:

• konstytutywny - tworzą nowy stan prawny, np. uznanie za zmarłego,

• deklaratywny - potwierdzają istniejący stan prawny, np. stwierdzenie zgonu.

19. POJĘCIE I RODZAJE CZYNNOŚCI PRAWNYCH

POJĘCIE CZYNNOŚCI PRAWNEJ

Definicja z wykładni:

Czynność prawna - to stan faktyczny, w którego skład wchodzi co najmniej jedno oświadczenie woli oraz niejednokrotnie także inne elementy zmierzające do ustanowienia, zmiany lub zniesienia stosunku cywilnoprawnego, z którym to stanem faktycznym ustawa wiąże skutki prawne nie tylko wyrażone w oświadczeniu woli lecz także oświadczeniem tym nie objęte, a wynikające z ustawy, zasad współżycia społecznego lub ustalonych zwyczajów.

Definicja z ustawy:

[Art. 60] Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny, w tym również przez ujawnienie tej woli w postaci elektronicznej (oświadczenie woli).

RODZAJE CZYNNOŚCI PRAWNYCH

I - PODZIAŁ z uwagi na liczbę stron uczestniczących:

1. Czynności jednostronne - są to czynność, które do swojej skuteczności, do wywołania skutków prawnych wymagają oświadczenia woli tylko jednej osoby (np. testament, przyrzeczenie publiczne). Istotne cechy takich czynności:

• jeżeli chodzi o jednostronne czynności prawne, to w polskiej doktrynie prawa cywilnego przeważa pogląd o istnieniu zasady zamkniętej listy jednostronnych czynności prawnych (numerus klauzus j.c.p.), która oznacza, że niema takiej jednostronnej czynności prawnej, która nie byłaby przewidziana przez literę prawa i która nie byłyby w jakimś sensie nazwana czy określona przez prawo,

• w konsekwencji nie można tu mówić o swobodzie podmiotów prawa cywilnego w wymyślaniu czynności jednostronnych, przesłanką jest to, że dana osoba jednostronnie mogłaby wpływać na sytuację prawną innych osób.

2. Czynności dwustronne oraz czynności wielostronne - to przede wszystkim umowy i tutaj żeby zaistniały czynności cywilnoprawne:

• konieczny jest udział co najmniej dwóch podmiotów i to z pozycji różnych interesów, i

• konieczne jest pojawienie się konsensusu, czyli zgodnego oświadczenia stron tej umowy, konsensus pozwala odróżnić umowy cywilnoprawne od uchwał,

• uchwała jest też czynnością wielostronną, ale jej realizacja przebiega nie na zasadzie konsensusu, tylko na zasadzie ustalonej regulaminem przewagi głosów.

II - PODZIAŁ (zobowiązujące, rozporządzające i mieszane):

1. Czynności zobowiązujące (rosną pasywa) - to takie czynności, w wyniku których między stronami rodzi się stosunek obligacyjny, czyli powstaje dług po jednej czy po wszystkich stronach. Czynnościami zobowiązującymi jest zdecydowana większość umów prawa zobowiązań, a więc tych umów, które są uregulowane w księdze III K.c., ale jest też szereg umów poza kodeksowych, ponieważ umowy rodzą jedynie zobowiązania, rodzą dług, obowiązek spełnienia świadczenia przez strony (np. umowa o dzieło).

2. Czynności rozporządzające (maleją aktywa) - to takie czynności, w wyniku których następuje zbycie prawa, obciążenie własnego prawa na rzecz osób innych, ewentualne doprowadzenie do wygaśnięcia tego prawa. Czynności rozporządzające są częstsze w prawie rzeczowym, w prawie spadkowym, ale pojawiają się również w prawie zobowiązań (jeden wyjątek), jest nią umowa o zwolnienie z długu uregulowana w prawie zobowiązań (art. 508 K.c.), wymagana jest tu również zgoda zwalnianego z długu dla skuteczności prawnej. Testament jest specyficznym rodzajem czynności rozporządzającej tzw. czynnością rozrządzającą - spadkobierca powołując spadkobierców rozrządza całym swym majątkiem, a nie tylko jego elementami dlatego mówimy, że rozrządza a nie rozporządza, gdyż to określenie jest zarezerwowane dla poszczególnego prawa majątkowego danej osoby.

3. Czynności zobowiązująco-rozporządzające - czyli czynności o podwójnym skutku (zobowiązują i jednocześnie rozporządzają), zawarcie transakcji, umowy dotyczącej rzeczy określonej co do gatunku (np. ziemniaki, umowa jest zawierana w barze przy piwie) jest umową zobowiązującą, gdzie każda ze stron jest zarazem dłużnikiem i wierzycielem, i wymaga, do przeniesienia własności, jakby drugiej czynności rozporządzającej, a mianowicie która część z danej partii towaru ma być wydana. Sam konsensus, samo porozumienie, wywołuje rozporządzenie prawne, będzie to dotyczyło transakcji sprzedaży, zamiany itd. rzeczy o oznaczonej tożsamości.

III - PODZIAŁ (odpłatne i nieodpłatne):

1. Czynności odpłatne - występują wówczas jeżeli ktoś za dokonane przysporzenie otrzymuje lub ma otrzymać w zamian za to przysporzenie korzyść majątkową, co jest w jakimś sensie ekwiwalentem tego przysporzenia (np. korzyść majątkowa z dzierżawy).

2. Czynności nieodpłatne - występują wówczas jeżeli takiego ekwiwalentu w danej umowie jest brak, na pewno w prawie polskim nieodpłatna jest umowa darowizny, nieodpłatne jest użyczenie, nie należy tego mylić z pożyczeniem, przy użyczeniu oddajmy tę samą, a przy pożyczce taką samą rzecz.

Podział na czynności odpłatne i nieodpłatne ma konsekwencje prawne, ponieważ prawo różnie traktuje te sytuacje i bardziej precyzyjnie chroni nabywców odpłatnych praw podmiotowych.

IV. PODZIAŁ - na czynności:

1. Czynności konsensualne (porozumienia) - dla ich skuteczności wystarczy samo złożenie oświadczeń woli (np. umowa kupna-sprzedaży),

2. Czynności realne - dla ich skuteczności oprócz oświadczenia woli konieczne jest także wydanie rzeczy (np. umowa: przechowania, pożyczki, składu),

V - PODZIAŁ (między żyjącymi i na wypadek śmierci):

1. Czynności między żyjącymi (inter vivos) - większość czynności jest dokonywana między żyjącymi i ze skutkami prawnymi obliczonymi na zaistnienie ich jeszcze za życia dokonujących tych czynności.

2. Czynności na wypadek śmierci (in bortis cauza) - czynności, których skutki prawne powstają dopiero po śmierci składającego oświadczenie woli, takim klasycznym przykładem jest testament.

VI - PODZIAŁ (przysparzające i pozostałe):

1. Czynności przysparzające - są to takie czynności, których skutkiem i to zamierzonym przez składającego oświadczenie woli jest przysporzenie korzyści majątkowej innej osobie, korzyść tej innej osoby może polegać albo na zwiększeniu aktywów tej osoby, albo na zmniejszeniu pasywów (np. umowa o zwolnieniu z długu -jest nie tylko umową rozporządzającą ale jest również umową przysparzającą),

2. Czynności pozostałe (upoważniające) - nie wywołują takich skutków.

VII - PODZIAŁ (kauzalne i abstrakcyjne):

1. Czynności kauzalne - znakomita większość czynności ma charakter kauzalny, ich dokonywanie zawisło od pewnej konkretnej podstawy prawnej czyli „kauzy”. Jest kilka podstawowych rodzajów „kauz”:

• CAUSA OBLIGANDI - ich celem jest uzyskanie przysporzenia od drugiej strony (np. dostawa),

• CAUSA SOLVENDI - ich celem jest wykonanie zobowiązania (np. spłata długu),

• CAUSA DONANDI (szczodrobliwości) - ich celem jest chęć nieodpłatnego wzbogacenia drugiej osoby (np. darowizna),

• CAUSA CAVEN - ich celem jest pokrycie jednej transakcji drugą.

2. Czynności abstrakcyjne - pozostałe czynności oderwane od konkretnej przyczyny czyli podstawy prawnej, takim zobowiązaniem (czynnością prawną) o charakterze abstrakcyjnym są czynności prawne wpływające na powstanie, zmianę i ustanie stosunku wekslowego (nie ma znaczenia przyczyna zawarcia umowy wekslowej, istotna jest tylko jej forma, która musi być zgodna ze wzorem wynikającym z Prawa Wekslowego).

20. FORMA I TREŚĆ CZYNNOŚCI PRAWNYCH

FORMA CZYNNOŚCI PRAWNYCH

Zasadą polskiego prawa zgodnie z [Art.60 K.c.] jest dowolność formy, nie oznacza to jednak rezygnacji z formy pisemnej na rzecz formy ustnej, lecz świadczy o dopuszczeniu każdej formy, w jakiej chce się realizować oświadczenie woli, ale dla niektórych czynności prawnych przepisy zastrzegają określoną ich formę.

Rodzaje form czynności prawnych:

1. Forma ustna.

2. Forma ustna kwalifikowana - ustne oświadczenie złożone w obecności świadka lub urzędnika:

• dotyczy to najczęściej oświadczeń jednostronnych (oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku), ale też dwustronnych np. ugoda sądowa,

• fakt ten i treść oświadczenia odnotowuje się zwykle w protokole lub akcie specjalnym (np. akcie zawarcia małżeństwa).

1. Forma zwykła pisemna - ręcznie, na maszynie lub komputerowo z wyjątkiem testamentu, który musi być w całości sporządzony „ pismem ręcznym”:

przyjmuje się, że wystarcza nazwisko, a nawet powszechnie znany pseudonim składającego oświadczenie,

osoba nie mogąca pisać odciska na dokumencie tuszowy odcisk palca, a obok inna osoba wpisuje imię i nazwisko składającego oświadczenie oraz swój podpis,

drugą formą jest poświadczenie notariusza lub przewodniczącego zarządu gminy,

osoba nie mogąca czytać może złożyć oświadczenie wyłącznie w formie aktu notarialnego.

[Art.78 K.c] Do zachowania pisemnej formy czynności prawnej wystarcza złożenie własnoręcznego podpisu na dokumencie obejmującym treść oświadczenia woli. Do zawarcia umowy wystarcza wymiana dokumentów, z których każdy obejmuje treść oświadczenia woli jednej ze stron i jest przez nią podpisany.

1. Forma pisemna kwalifikowana, w tym:

1. z poświadczeniem własnoręczności podpisu - np. przez notariusza, wymagane jest np. w przypadku zbycie oraz wydzierżawienie przedsiębiorstwa albo ustanowienie na nim użytkowania wymaga urzędowego poświadczenia podpisów stron,

2. z data pewną - data dokonania czynności prawnej jest uwiarygodniona przez organ do tego powołany np. przez notariusza, urząd, bank; wymóg „daty pewnej” ma na celu przeciwdziałanie antydatowaniu dokumentów; pismo ma datę pewną w wypadkach:

• stwierdzenie daty przez notariusza,

• stwierdzenie dokonania czynności w innym dokumencie urzędowym - od daty wystawienia tego dokumentu,

• uczynienie na dokumencie prywatnym wzmianki organu państwowego - od daty wzmianki,

• w wypadku śmierci osoby podpisanej - od daty śmierci osoby,

• skuteczność daty istnieje wobec stron czynności i osób trzecich

• forma taka dotyczy np. umowy o ustanowienie zastawu na prawie.

1. Forma aktu notarialnego - specjalna forma czynności prawnej, która jest opracowana przez notariusza w formie dokumentu, który jest sporządzany w trybie ustawy Prawo o notariacie, polega on w skrócie na:

stwierdzeniu przez notariusza tożsamości stawiających się,

spisaniu złożonych ustnie oświadczeń woli,

odczytaniu dokumentu,

jeśli jest zgodny podpisują go strony i notariusz.

forma taka dotyczy np. umowy zobowiązującej do przeniesienia własności, a także przeniesienia własności nieruchomości.

Forma czynności prawnej bywa obwarowana różnymi rygorami:

1. Rygor dowodowy (ad probacione) - wymóg odpowiedniej formy dla celów dowodowych (najpopularniejsza - zwykła pisemna) np.:

51. rozporządzanie prawem przekraczającym równowartość 2000,- zł, w tym przypadku czynność prawna jest ważna, ale pojawiają się problemy w procesie gdy forma jest ustna,

52. nie jest dopuszczalne zeznanie świadków ani stron na fakt dokonania umowy ustnej, sąd może dopuścić te dowody gdy: strony wyrażą na to zgodę, fakt dokonania czynności został uprawdopodobniony pisemnie, sąd uzna to za konieczne zważywszy szczególne okoliczności sprawy.

1. Rygor nieważności (ad soleminantum) - niezachowanie określonej wyraźnie w przepisie formy (zwykła i kwalifikowana pisemna), zgodnie z ustawą powoduje nieważność danej czynności prawnej, np. nieważna jest umowa o przeniesieniu własności nieruchomości zawarta w innej formie niż forma aktu notarialnego.

2. Rygor wywołania pewnych skutków (ad eventum) - zastrzeżenie formy ma na celu wywołanie określonych (specyficznych) skutków prawnych, które są w przepisie jednoznacznie wskazane, np.:

[Art.660 K.c.] Umowa najmu nieruchomości lub pomieszczenia na czas dłuższy niż rok powinna być zawarta na piśmie. W razie niezachowania tej formy poczytuje się umowę za zawartą na czas nie oznaczony.

Tu forma pisemna potrzebna jest do skonkretyzowania okresu najmu, zatem umowa zawarta ustnie będzie ważna, z tym że bez konkretnego terminu, co może mieć wpływ na możliwość jej wypowiedzenia. Innym przykładem wywołania pewnych skutków jest również umowa przedwstępna [art.389-390 K.c.]

TREŚĆ CZYNNOŚCI PRAWNEJ

Mówiąc o treści czynności prawnej chodzi głównie o treści oświadczenia woli, i w tym zakresie można wyróżnić następujące trzy elementy, które tworzą treść czynności prawnej:

1. Elementy przedmiotowo istotne (esencjalia negocji) - w księdze III K.c. określenie poszczególnych umów (nazwanych) w tych przepisach definiujących, jest jednocześnie wskazaniem elementów przedmiotowo istotnych, charakterystycznych dla tych właśnie poszczególnych, konkretnych umów, bez nich dana czynność prawna nie mogłaby dojść do skutku.

2. Elementy podmiotowo istotne (akcidentalia negocji) tzw. dodatkowe - dla stron jest ważne to, co postanowią (uzgodnią), np. z uwagi na sposób płacenia, wykonywania zobowiązania, do którego strony w umowie zgodnie się zobowiązują będzie ważne to, w jakich terminach to nastąpi, czy w jaki sposób, jeżeli ktoś chce zawrzeć umowę pod warunkiem, to wprowadza ten warunek do treści umowy i jest to element podmiotowy.

3. Elementy uzupełniające (naturalia negocji) - trzecia grupa treści to jest to, co wnosi do stosunku cywilnoprawnego treść [art.56 K.c.] „Czynność prawna wywołuje nie tylko skutki w niej wyrażone, lecz również te, które wynikają z ustawy, z zasad współżycia społecznego i z ustalonych zwyczajów” tego, co strony nie określą jako elementy podmiotowo istotne i to, co nie należy do elementów przedmiotowo istotnych, zostanie uzupełnione przez względnie i bezwzględnie obowiązujące przepisy prawa cywilnego, które odnoszą się do danego stosunku cywilnoprawnego, np. do sprzedaży:

• jeżeli postanowienia stron będą sprzeczne z prawami względnie obowiązującymi, to pierwszeństwo będzie miało to, co sobie strony ustaliły, natomiast

• jeżeli postanowienia stron będą sprzeczne z prawami bezwzględnie obowiązującymi, to pierwszeństwo będą miały przepisy prawa (np. strony nie mogą z umowy sprzedaży wyłączyć rękojmi, mogą natomiast wprowadzać prawo pierwokupu, sprzedaż na raty itd.).

Z treści czynności prawnej mają wynikać dla stron konkretne prawa, uprawnienia i konkretne obowiązki, po to, ażeby cel tej czynności prawnej, czyli zamiar stron mógł być w rzeczywistości zrealizowany.

21. INTERPRETACJA OŚWIADCZENIA WOLI

W doktrynie kwalifikacji oświadczenia woli, uznać należy, że:

przejaw woli jest finalnym etapem pewnego procesu psychicznego, w czasie, którego zainteresowany zdecydował się wykorzystać instrument prawa cywilnego (zapewne mu znany) potrzebny do osiągnięcia pożądanych przez siebie skutków, manifestując taki swój zamiar wobec otoczenia przez określone zachowanie.

Kodeksowe pojęcie oświadczenia woli:

[Art.60 K.c.] Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez każde zachowanie się tej osoby, które ujawnia jej wolę w sposób dostateczny, w tym również przez ujawnienie tej woli w postaci elektronicznej (oświadczenie woli).

Za oświadczenie woli uznać można tylko taki przejaw, który spełniać będzie następujące wymogi:

• jest dokonany na serio, a więc w celu rzeczywistego osiągnięcia zamierzonych następstw cywilnoprawnych,

• jest dokonany bez przymusu fizycznego,

• jest dokonany w sposób na tyle zrozumiały by, co najmniej przy zastosowaniu procesu wykładni ustalić sens oświadczenia, nie musi ono być, zatem wyraźne, ale wystarczy, że będzie dorozumiane (np. wręczenie kluczy do lokalu finalizujące pertraktacje dotyczące jego wynajęcia.

[Art.65 K.c.] §1 Oświadczenie woli należy tak tłumaczyć, jak tego wymagają ze względu na okoliczności, w których złożone zostało, zasady współżycia społecznego oraz ustalone zwyczaje.

§ 2. W umowach należy raczej badać, jaki był zgodny zamiar stron i cel umowy, aniżeli opierać się na jej dosłownym brzmieniu.

Można wyróżnić oświadczenia woli kierowane do:

• ściśle określonej osoby lub sprecyzowanego kręgu podmiotów (np. oferta umowy),

• ogółu, które powinny jednak dotrzeć do wiadomości kogokolwiek, jeżeli mają osiągnąć jakiś cel, dla którego je złożono (np. ogłoszenie publiczne),

• takie, które w ogóle nie wymagają dla swej ważności świadomości otoczenia o ich złożeniu ani niczyjej aprobaty (np. testament).

W polskim prawie wyjątkowo ustawodawca odstąpił od teorii oświadczenia woli na rzecz teorii aktu woli np. testament należy interpretować tak, aby został on utrzymany w mocy.

22. WADY OŚWIADCZENIA WOLI

Wadą oświadczenia woli jest nieprawidłowość, która zaszła w toku procesu, którego głównymi etapami są akt woli (wewnętrzne podejmowanie decyzji) i uzewnętrznienie aktu woli (np. pisemne, ustne), czyli owa nieprawidłowość dotyczyć może albo:

• aktu woli, jeżeli będziemy mieli do czynienia z wadliwym funkcjonowaniem mechanizmem woli, albo

• przejawu tego aktu na zewnątrz, co w szczególności będzie polegało na niezgodności między aktem woli a jego uzewnętrznieniem, jego przejawem.

PRZYKŁADY WAD OŚWIADCZENIA WOLI

1. Brak świadomości lub swobody [art.82 Kc]:

Nieważne jest oświadczenie woli złożone przez osobę, która z jakichkolwiek powodów znajdowała się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli. Dotyczy to w szczególności choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego, chociażby nawet przemijającego, zaburzenia czynności psychicznych.

Jeżeli oświadczenie woli zostało złożone w sytuacji, gdy anormalny stan psychiczny podmiotu podejmującego decyzję lub składającego oświadczenie wyłączał (a nie tylko ograniczał) świadomość lub swobodę postępowania podmiotu, to tak podjęta decyzja nie rodzi skutków prawnych, jest ona z mocy prawa bezwzględnie nieważna.

2. Pozorność - [art.83 K.c.]:

§ 1. Nieważne jest oświadczenie woli złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. Jeżeli oświadczenie takie zostało złożone dla ukrycia innej czynności prawnej, ważność oświadczenia ocenia się według właściwości tej czynności.

§ 2. Pozorność oświadczenia woli nie ma wpływu na skuteczność odpłatnej czynności prawnej, dokonanej na podstawie pozornego oświadczenia, jeżeli wskutek tej czynności osoba trzecia nabywa prawo lub zostaje zwolniona od obowiązku chyba, że działała w złej wierze.

Czynność prawna dotknięta pozornością, jest wadliwa, rodzi taki sam skutek jak brak świadomości lub swobody i jest bezwzględnie nieważna. Mogą tu wystąpić różne sytuacje, dla przykładu: faktycznie transakcja jest zawierana na zasadach sprzedaży, natomiast strony dla uchylenia się od obciążeń podatkowych z tym związanych, przed notariuszem zawierają umowę darowizny.

Taka darowizna jest bezwzględnie nieważna jako czynność prawna pozorna, istnieje tutaj możliwość konfesji (?) tej czynności prawnej tzn., że darowizna jest nieważna, ale ważna jest ta czynność, która została ukryta, tzn. ważna jest sprzedaż o ile zostały spełnione w rzeczywistości warunki dla transakcji sprzedaży (tzw. pozorność kwalifikowana).

3. Błąd - [art.84 K.c.]:

§ 1. W razie błędu, co do treści czynności prawnej można uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia woli. Jeżeli jednak oświadczenie woli było złożone innej osobie, uchylenie się od jego skutków prawnych dopuszczalne jest tylko wtedy, gdy błąd został wywołany przez tę osobę, chociażby bez jej winy, albo, gdy wiedziała ona o błędzie lub mogła z łatwością błąd zauważyć; ograniczenie to nie dotyczy czynności prawnej nieodpłatnej.

§ 2. Można powoływać się tylko na błąd uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści (błąd istotny).

W sytuacji, gdy ten ktoś nie posiadał wiedzy o danym przedmiocie sprzedaży, np. kupujący obraz w przekonaniu, że kupuje oryginał kupił kopię, to również w tym przypadku dana osoba będzie mogła z czynności prawnej się wycofać; sytuacja powstała w wyniku mylnego wyobrażenia o istniejącym stanie rzeczy.

Pewną odmianą błędu jest pomyłka, nie dotyczy aktu woli, ale tego cośmy oświadczyli, np. można napisać o jedno zero za dużo, ktoś myśląc o koronach czeskich napisał korony szwedzkie itp., błąd polegający na pomyłce jest to nieprawidłowość między decyzją a tym, co się oświadczyło i również z pomyłki można się wycofać.

Błąd przez posłańca - [art.85 K.c.]:

Zniekształcenie oświadczenia woli przez osobę użytą do jego przesłania ma takie same skutki, jak błąd przy złożeniu oświadczenia.

Błąd w wyniku podstępu (kwalifikowany) - [art. 86 K.c.]:

§ 1. Jeżeli błąd wywołała druga strona podstępnie, uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu może nastąpić także wtedy, gdy błąd nie był istotny, jak również wtedy, gdy nie dotyczył treści czynności prawnej.

§ 2. Podstęp osoby trzeciej jest jednoznaczny z podstępem strony, jeżeli ta o podstępie wiedziała i nie zawiadomiła o nim drugiej strony albo, jeżeli czynność prawna była nieodpłatna.

Błąd kwalifikowany w prawie cywilnym nazywamy podstępem, np. osoba będąca znawcą jakiegoś tematu potwierdza opłacalność transakcji, to mylne wyobrażenie spowodowało powzięcie decyzji, która nigdy by nie zaistniała w sytuacji pełnej świadomości stanu rzeczy, brak wiedzy, mylne wyobrażenie o istniejącym stanie rzeczy, został z premedytacja wywołany.

Podstęp będzie różnił się od „zwykłego” błędu tym, że osoba działająca pod wpływem podstępu będzie mogła uchylić się od skutków prawnych złożonego oświadczenia woli nawet wtedy, kiedy:

• ów błąd nie dotyczył treści czynności prawnych i

• nie był istotny (przy zwykłym błędzie warunek, że dotyczy treści czynności prawnych i był istotny) oraz

• nie są konieczne przesłanki błędu, wystarczy wskazanie, że ktoś podstępem wywołał określone oświadczenie woli, spowodowane mylnym wyobrażeniem o istniejącym stanie rzeczy.

4. Groźba [art.87 Kc]:

[Art.87 K.c.] Kto złożył oświadczenie woli pod wpływem bezprawnej groźby drugiej strony lub osoby trzeciej, ten też może uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia, jeżeli z okoliczności wynika, że mógł się obawiać, iż jemu samemu lub innej osobie grozi poważne niebezpieczeństwo osobiste lub majątkowe.

Jeżeli ktoś dokonał czynności prawnej działając w stanie obawy o swoje życie, zdrowie, czy majątek, pod wpływem groźby, która była bezprawna, poważna i miała szanse realizacyjne, to z tej czynności może się wycofać. Prawo stanowi, że ta czynność będzie ważna tak długo dopóki osoba składająca oświadczenie woli pod wpływem groźby nie odwołała tego, co oświadczyła.

Konsekwencje wad oŚWiadczenia woli

1. Bezwzględna nieważność (jest niewzruszalna) - konsekwencja ta wynika z samego prawa, może się na nią powołać każdy, nie tylko strony danej czynności, a organ orzekający powinien brać ją pod uwagę z urzędu, występuje w sytuacji:

1. braku świadomości lub swobody,

2. pozorności.

1. Względna nieważność (jest wzruszalna) - takie czynności są od początku skuteczne, można je jednak uchylić, jeżeli strona uprawniona wykorzysta w przewidzianym terminie przyznane jej uprawnienia, następuje zmiana treści łączącego strony stosunku lub unieważnienie czynności ze skutkiem wstecznym, występuje w sytuacji:

1. błędu (w tym błędu: przez posłańca oraz w wyniku podstępu),

2. groźby,

[Art.88 K.c.] § 1. Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli, które zostało złożone innej osobie pod wpływem błędu lub groźby, następuje przez oświadczenie złożone tej osobie na piśmie.

§ 2. Uprawnienie do uchylenia się wygasa: w razie błędu - z upływem roku od jego wykrycia, a w razie groźby - z upływem roku od chwili, kiedy stan obawy ustał.

Proces cywilny jest procesem kontradyktoryjnym, ciężar spoczywa na tej osobie, która chce wywieść skutki prawne zgodnie z regułą [art.6 K.c.], ustalona jest tu reguła dowodowa, osoba musi podnieść zarzut, że czynność została podjęta z określoną wadą.

23. WARUNEK I TERMIN

WARUNEK

[Art.89 K.c.] Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych albo wynikających z właściwości czynności prawnej, powstanie lub ustanie skutku czynności prawnej można uzależnić od zdarzenia przyszłego i niepewnego (warunek).

[Art.90 K.c.] Ziszczenie się warunku nie ma mocy wstecznej, chyba że inaczej zastrzeżono.

Warunek uzależnia skuteczność czynności prawnej od zdarzenia, którego zaistnienie nie jest pewne w momencie dokonywania takiego zastrzeżenia, sprecyzowanie warunku zależy od stron. Można wyróżnić:

1. Warunek zawieszający - występuje, jeżeli czynność ma wywołać skutki dopiero po zaistnieniu zdarzenia przyszłego i niepewnego (np., jeśli urodzisz dziecko to...).

2. Warunek rozwiązujący - występuje, jeżeli po wystąpieniu zdarzenia czynność ma przestać wywoływać skutki prawne (np. jeśli się ożenisz najem będzie rozwiązany).

Poza tym występują warunki:

• dodatnie oraz ujemne,

• zależne od woli stron oraz niezależne od woli stron,

• mieszane.

Warunek niemożliwy do spełnienia w chwili jego zastrzeżenia, przeciwny ustawie lub zasadom życia społecznego spowoduje nieważność czynności prawnej w ramach, której został zastosowany.

[Art.93 K.c.] §1. Jeżeli strona, której zależy na nieziszczeniu się warunku, przeszkodzi w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego ziszczeniu się warunku, następują skutki takie, jak by warunek się ziścił.

§ 2. Jeżeli strona, której zależy na ziszczeniu się warunku, doprowadzi w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego do ziszczenia się warunku, następują skutki takie, jak by warunek się nie ziścił.

termin

Zastrzeżenie terminu wiąże powstanie albo ustanie skutków czynności prawnych z określonym zdarzeniem przyszłym i pewnym, a mianowicie:

• do terminu początkowego, z którego nadejściem ma nastąpić skutek czynności prawnej stosuje się przepisy o warunku zawieszającym,

• do terminu końcowego, z którym wiąże się ustanie skutków stosuje się przepisy o warunku rozwiązującym.

Oznaczenie terminu (jednostki):

1. termin oznaczony dobą - jest najkrótszą jednostką terminu,

2. termin oznaczony dniami - kończy się z upływem ostatniego dnia (o północy), jeżeli początkiem takiego terminu jest zdarzenie pewne przy obliczaniu terminu nie uwzględnia się dnia, w którym ono nastąpiło,

3. termin oznaczony tygodniami, miesiącami lub latami:

58. terminy w ten sposób oznaczone kończą się z upływem dnia, który nazwą lub datą odpowiada początkowemu dniowi terminu,

59. początek, środek, koniec miesiąca to 1, 15 lub ostatni dzień tego miesiąca, a termin półmiesięczny to ciągły okres 15 dni,

60. termin miesięczny = 30 dni, termin roczny = 365 dni.

Jeżeli koniec terminu do wykonania jakiejś czynności przypada na dzień ustawowo wolny od pracy termin ten upływa dnia następnego (roboczego).

24. RODZAJE BEZSKUTECZNOŚCI CZYNNOŚCI PRAWNYCH

1. Czynności prawnie nieistniejące (negocim non egzistes) - np. przepis [art.1 §1 Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego] wymaga dla zawarcia związku małżeńskiego jednoczesnej zgody mężczyzny i kobiety wyrażonej przed kierownikiem urzędu stanu cywilnego, uchybienie przesłankom wyrażonym w tym przepisie powoduje, że taka czynność nie jest prawnie nieważna, lecz jest prawnie nieistniejąca.

2. Czynności bezwzględnie nieważne (negocium nullum) - są to czynności obarczone:

1. brakiem świadomości lub swobody,

2. pozornością,

3. niezachowaniem formy zastrzeżonej warunkiem nieważności,

4. sprzeczne z prawem lub zasadami współżycia społecznego,

5. dokonane przez osobę nie mającą zdolności do czynności prawnych (np. małoletnią).

Konsekwencje:

• czynność te nie wywołuje skutków prawnych, co wynika z mocy prawa,

• może się na to powołać każdy podmiot, a nie tylko strony czynności,

• organy państwa mają obowiązek uwzględnić a sąd ma obowiązek stwierdzić z urzędu o nieważności takich czynności.

3. Czynności względnie nieważne (wzruszalne, zaskarżalne) - to są takie czynności, których bezskuteczność prawna zależy jedynie od stanowiska stron, należą do nich czynności obarczone:

1. błędem (w tym błędem: przez posłańca oraz w wyniku podstępu),

2. groźbą,

3. wyzyskiem.

Konsekwencje:

• czynności te są skuteczne, lecz można się uchylić lub zmienić ich skutki, jeżeli strona wykorzysta swe uprawnienia w określonym terminie,

• unieważnienie lub zmiana łączącego strony stosunku następuje ze skutkiem wstecznym, następuje wyłącznie na wniosek uprawnionych,

• czynności te mogą zostać uzdrowione (konwalidowane) przez zrzeczenie się praw przez uprawnionego lub upłynięcie terminu wykonania uprawnień,

• prawo uchylenia się od skutków ograniczone jest terminem 1 roku od dnia wykrycia podstępu (błąd), czy ustania stanu obawy (groźba), natomiast przy wyzysku po 2 latach.

4. Czynności niezupełne (bezskuteczność zawieszona) - są to takie czynności prawne, do których pełnej skuteczności jest wymagany pewien dodatkowy element, jakim jest np. czyjaś zgoda, zatwierdzenie przez kogoś, skuteczność tych czynności będzie zależała od tego czy dana osoba uzyskała zgodę, np. rodziców, kuratora, co za tym idzie czynności te:

• nie wywołują skutków prawnych aż do czasu ich potwierdzenia przez właściwą osobę,

• są do czasu ich potwierdzenia bezskuteczne (pozostają w zawieszeniu),

• wiążą strony do upływu terminu wyznaczonego na potwierdzenie,

• potwierdzenie przez właściwą osobę uruchamia je z mocą wsteczną.

5. Czynności względnie nieskuteczne (bezskuteczność względna, relatywna) - polegają na tym, że brak skutków danej czynności zostaje ograniczony tylko w odniesieniu do pewnych osób, jest to sytuacja, kiedy generalnie dana czynność jest prawnie skuteczna, natomiast będą pewne kategorie podmiotów prawa w stosunku, do których ta czynność jest bezskuteczna, przykłady:

Ochrona wierzyciela w razie niewypłacalności dłużnika - przesłanki [art.527 Kc].

§1. Gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć.

Wspólność majątku spadkowego i dział spadku - rozporządzanie udziałem w przedmiocie [art.1036]:

Spadkobierca może za zgodą pozostałych spadkobierców rozporządzać udziałem w przedmiocie należącym do spadku. W braku zgody któregokolwiek z pozostałych spadkobierców rozporządzenie jest bezskuteczne o tyle, o ile naruszałoby uprawnienia przysługujące temu spadkobiercy na podstawie przepisów o dziale spadku.

25. SPOSOBY ZAWIERANIA UMÓW

1. W drodze OFERTY - czyli oświadczenia woli oferenta skierowanego do oblata (adresata), które zawiera propozycję zawarcia umowy, z określeniem jej istotnych postanowień (elementów):

[Art.66 §1 K.c.] Kto oświadczył drugiej stronie wolę zawarcia umowy, określając w oświadczeniu jej istotne postanowienia (oferta), i oznaczył termin, w ciągu którego oczekiwać będzie odpowiedzi, ten jest ofertą związany aż do upływu oznaczonego terminu.

§ 2. Gdy termin nie był oznaczony, oferta złożona w obecności drugiej strony za pomocą telefonu lub innego środka bezpośredniego porozumiewania się na odległość przestaje wiązać, jeżeli nie zostanie przyjęta niezwłocznie; złożona w inny sposób przestaje wiązać z upływem czasu, w którym składający ofertę mógł w zwykłym toku czynności otrzymać odpowiedź wysłaną bez nieuzasadnionego opóźnienia.

Opóźnienie odpowiedzi [art.67 Kc]:

Jeżeli oświadczenie o przyjęciu oferty nadeszło z opóźnieniem, lecz z jego treści lub okoliczności wynika, że zostało wysłane w czasie właściwym, umowa dochodzi do skutku chyba, że składający ofertę zawiadomi niezwłocznie drugą stronę, iż wskutek opóźnienia odpowiedzi poczytuje umowę za nie zawartą.

Zastrzeżenia [art.68 Kc]:

Przyjęcie oferty dokonane z zastrzeżeniem zmiany lub uzupełnienia jej treści poczytuje się za nową ofertę.

Chwila i miejsce zawarcia umowy - przepis [art.70 K.c.] zawiera stwierdzenie „w razie wątpliwości”, ponieważ strony mogą same sprecyzować moment zawarcia umowy:

§1. W razie wątpliwości poczytuje się umowę za zawartą w chwili otrzymania przez składającego ofertę oświadczenia o jej przyjęciu, a jeżeli dojście do składającego ofertę oświadczenia o jej przyjęciu nie jest potrzebne - w chwili przystąpienia przez drugą stronę do wykonania umowy.

§2. W razie wątpliwości poczytuje się umowę za zawartą w miejscu otrzymania przez składającego ofertę oświadczenia o jej przyjęciu, a jeżeli dojście do składającego ofertę oświadczenia o jej przyjęciu nie jest potrzebne - w miejscu zamieszkania składającego ofertę w chwili zawarcia umowy.

Milczące przyjęcie oferty [art.386¹ Kc]:

Jeżeli osoba prowadząca działalność gospodarczą otrzyma ofertę zawarcia umowy w ramach swej działalności od osoby, z którą pozostaje w stałych stosunkach, brak odpowiedzi uważa się za przyjęcie oferty.

Zaproszenie do rokowań [art.72 Kc}:

Ogłoszenia, reklamy, cenniki i inne informacje, skierowane do ogółu lub do poszczególnych osób, poczytuje się w razie wątpliwości nie za ofertę, lecz za zaproszenie do rozpoczęcia rokowań.

Podstawowe zasady oferty:

• w okresie związania ofertą oferent nie może cofnąć oferty,

• jeżeli w tym okresie oferent cofnie ofertę jest zobowiązany do pokrycia szkód wyrządzonych oblatowi,

• od drugiej strony (oblata) zależy przyjęcie lub odrzucenie oferty,

• odrzucona oferta przerywa stan związania oferenta.

1. W drodze PRZETARGU (czasami jest obowiązkowy) - etapy przetargu:

73. ogłoszenia,

74. składania ofert oraz

75. przyjęcia wybranej oferty

[Art.70 ¹ K.c.] §1. Umowa może być zawarta w drodze przetargu ustnego lub pisemnego.

§2. Ogłoszenie przetargu obejmuje, co najmniej czas, miejsce, przedmiot oraz warunki przetargu.

Postępowanie inicjuje organizator stosownym ogłoszeniem, które jest zaproszeniem do składania ofert samo będąc ofertą, ważna jest również informacja o typie przetargu i obowiązku uiszczenia wadium (zapewnia wiarygodność złożonych ofert).

Przetarg ustny (licytacja, aukcja) [art.70² Kc]:

§1. Oferta złożona w toku przetargu ustnego przestaje wiązać, gdy inny licytant złoży ofertę korzystniejszą albo przetarg zostanie zamknięty bez wybrania którejkolwiek z ofert, chyba, że w warunkach przetargu zastrzeżono inaczej.

§ 2. Zawarcie umowy w drodze przetargu ustnego następuje z chwilą wybrania oferty.

Przetarg pisemny - następuje składanie pisemnych ofert w określonym terminie, powołana komisja weryfikuje ich poprawność, a następnie wybiera najkorzystniejszą; wszyscy uczestnicy powinni zostać niezwłocznie poinformowani o ostatecznym wyniku przetargu.

Unieważnienie przetargu - przeprowadzenie przetargu nie musi doprowadzić do zawarcia umowy:

[Art. 70 ⁴ K.c.] §1. Strona umowy zawartej w drodze przetargu może żądać jej unieważnienia, jeżeli druga strona lub działająca z nią w porozumieniu osoba trzecia sprzecznie z prawem lub zasadami współżycia społecznego wpłynęła na wynik przetargu. Jeżeli umowa została zawarta na cudzy rachunek, jej unieważnienia może żądać także dający zlecenie.

§2. Uprawnienie powyższe wygasa z upływem miesiąca od dowiedzenia się o istnieniu przyczyny unieważnienia, nie później jednak niż z upływem roku od dnia zawarcia umowy.

Po unieważnieniu przetargu - strony są wzajemnie zobowiązane do wydania korzyści wcześniej uzyskanych w wykonaniu takiej umowy.

1. W drodze ROKOWANIA - istotą rokowań jest to, że obie strony uczestniczą aktywnie w ustalaniu finalnej treści umowy; w toku negocjacji uzgadniane są postanowienia przyszłej umowy, występują najczęściej w sprawach skomplikowanych lub dotyczących znacznych przedsięwzięć gospodarczych.

[Art.72 K.c.] Jeżeli strony prowadzą rokowania w celu zawarcia oznaczonej umowy, umowa zostaje zawarta, gdy strony dojdą do porozumienia co do wszystkich jej postanowień, które były przedmiotem rokowań.

UWAGA: powyższe sposoby zawierania umów można również łączyć.

26. PRZEDSTAWICIELSTWO USTAWOWE

Przedstawiciel dokonuje w imieniu reprezentowanego czynności prawnej, która o ile mieści się w granicach umocowania (upoważnienia do działania) to wywołuje skutki prawne bezpośrednio u reprezentowanego.

Między reprezentowanym a przedstawicielem istnieje stosunek podstawowy, który w przypadku przedstawicielstwa ustawowego:

• będzie kreowała ustawa np. z faktu bycia rodzicem istnieje upoważnienie do działania w imieniu dziecka, ale również obowiązek tego działania, czyli odpowiedzialność rodzica,

• zatem źródłem stosunku przedstawiciela ustawowego jest zdarzenie inne niż jednostronne oświadczenie woli reprezentowanego.

Celem przedstawicielstwa ustawowego jest z reguły umożliwienie dokonywania czynności prawnych osobom, które z powodu braku wymaganej prawem zdolności do czynności prawnych lub innych powodów (np. nieobecności) same nie mogą działać.

Przesłanki przedstawicielstwa ustawowego:

• przedstawiciel ustawowy ma zawsze pełną zdolność do czynności prawnych,

• przedstawicielstwo ustawowe ustaje z chwilą ustania okoliczności, które określone w ustawie stały się przyczyną jego powstania (ustawa może określać zdarzenie, z którego wynika przedstawicielstwo ustawowe albo wskazać określony organ /sąd/ właściwy do ustanowienia tego stosunku),

• przedstawicielstwo ustawowe rodzi obowiązek reprezentowania (musi być przyjęte).

Przykłady przedstawicielstwa ustawowego:

• Kodeks rodzinny i opiekuńczy mówi, że przedstawicielami małoletniego dziecka są rodzice,

• [Art.866 K.c.] mówi że każdy wspólnik spółki cywilnej jest umocowany do reprezentowania spółki w granicach w jakich jest uprawniony do prowadzenia jej spraw,

• [Art.83 K.s.h.] mówi, że każdy wspólnik spółki jawnej ma prawo reprezentować spółkę,

• stosunek przedstawicielstwa powstaje także przez orzeczenie sądu o ustanowieniu opieki lub kurateli.

Kto nie jest przedstawicielem:

• organ osoby prawnej jest wewnątrz struktury, jest integralny z przedsiębiorstwem, nie jest kimś zewnętrznym w stosunku do przedsiębiorstwa, jak w przypadku przedstawiciela,

• komisant czyli zastępca pośredni,

• tajny pełnomocnik (między zainteresowanymi jest pełnomocnikiem, ale na zewnątrz ten fakt jest ukrywany w formule zastępstwa pośredniego),

• posłaniec (przenosi jedynie cudze oświadczenie woli).

27. PEŁNOMOCNICTWO I PROKURA

PEŁNOMOCNICTWO - to przedstawicielstwo, którego źródłem umocowania do działania jest jednostronne oświadczenie woli (jednostronna czynność prawna) reprezentowanego czyli mocodawcy.

Przesłankami udzielenia skutecznego prawnie pełnomocnictwa są:

• posiadanie przez mocodawcę zdolności wymaganej dla danej czynności prawnej, która ma być podjęta przez pełnomocnika, zaś

• pełnomocnik musi mieć co najmniej ograniczoną zdolność do czynności prawnych,

Poza tym:

• jeżeli do ważności czynności potrzebna jest forma szczególna to pełnomocnictwo powinno być udzielone w takiej samej formie,

• pełnomocnictwo ogólne powinno być udzielone na piśmie pod rygorem nieważności,

• pełnomocnictwo do złożenia oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu spadku powinno być pisemne z podpisem urzędowo poświadczonym,

• pełnomocnik może odmówić przyjęcia pełnomocnictwa,

• nie ma ograniczenia liczby pełnomocników.

Rodzaje pełnomocnictw [art.98 Kc]:

Pełnomocnictwo ogólne obejmuje umocowanie do czynności zwykłego zarządu. Do czynności przekraczających zakres zwykłego zarządu potrzebne jest pełnomocnictwo określające ich rodzaj, chyba że ustawa wymaga pełnomocnictwa do poszczególnej czynności.

1. Pełnomocnictwo ogólne - obejmuje czynności zwykłego zarządu, to zwykłe codzienne czynności zarządu majątkiem, zmierzające do:

• utrzymania majątku w stanie niepogorszonym,

• mające na celu normalne korzystanie z tego majątku,

• zgodnie z jego przeznaczeniem (np. stałe administrowanie budynkiem).

2. Pełnomocnictwo rodzajowe - określa kategorię czynności, które mogą być dokonywane przez pełnomocnika (wielokrotne dokonywanie pewnych czynności np. zawieranie umów, sprzedaż).

3. Pełnomocnictwo szczególne - przepis może wymagać udzielenia pełnomocnictwa szczególnego do podjęcia indywidualnie oznaczonej czynności prawnej (np. sprzedaż jednej konkretnej rzeczy).

Substytucja pełnomocnictwa - ustanowienie pełnomocników przez pełnomocnika jest dopuszczalne gdy kompetencja taka wynika:

• z treści samego pełnomocnictwa,

• z przepisów ustawy, np. udzielenia dalszego pełnomocnictwa procesowego adwokatowi lub radcy prawnemu [art.91 pkt 3 K.p.c.],

• stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa.

Domniemanie pełnomocnictwa [art.97 Kc]: Osobę czynną w lokalu przedsiębiorstwa przeznaczonym do obsługiwania publiczności poczytuje się w razie wątpliwości za umocowaną do dokonywania czynności prawnych, które zazwyczaj bywają dokonywane z osobami korzystającymi z usług tego przedsiębiorstwa.

Rzekomym pełnomocnikiem - jest osobę, która działa w cudzym imieniu nie legitymując się pełnomocnictwem lub przekraczając jego granice, zaś umowa zawarta przez taką osobę:

• pozostaje w zawieszeniu (bezskuteczność zawieszona) do czasu potwierdzenia jej przez mocodawcę w oznaczonym terminie,

• jeżeli on tego nie zrobi umowa jest nieważna, a rzekomy pełnomocnik obowiązany jest do zwrotu tego, co otrzymał oraz naprawienia szkód.

Wygaśnięcie pełnomocnictwa - pełnomocnictwo wygasa w przypadku:

• upływu czasu (terminu) oznaczonego w jego treści, dokonania czynności objętej jego treścią,

• wygaśnięcia stosunku będącego podstawą pełnomocnictwa (np. umowy o pracę),

• odwołania pełnomocnictwa przez mocodawcę, śmierci mocodawcy lub pełnomocnika,

• zrzeczenia się pełnomocnictwa przez pełnomocnika,

• utraty przez pełnomocnika zdolności do czynności prawnych.

PROKURA - jest specjalną kategorią pełnomocnictwa, rodzajem pełnomocnictwa ogólnego, udzielonego przez spółki prawa handlowego. Przesłanki prokury to:

• prokurent musi mieć pełną zdolność do czynności prawnych,

• prokura musi być wpisana do rejestru handlowego,

• prokura może występować tylko w następujących spółkach handlowych: jawnych, z o.o. oraz akcyjnych,

Instytucja prokury - ma zostać uregulowana w nowelizacji Kodeksu cywilnego (po art.109 zostaną dodane nowe przepisy od art.109¹ do 109⁹), do tego czasu obowiązują w tym zakresie przepisy zawarte w „starym” Kodeksie handlowym, czyli w rozporządzeniu Prezydenta Rzeczpospolitej z dnia 27 czerwca 1934r (Dz.U. z 1934r. Nr 57, poz.502 ze zmianami), a mianowicie:

Powstanie [Art.60]:

Prokury może udzielić tylko kupiec rejestrowy przez piśmienne oświadczenie.

Zakres [Art.61]:

§1. Prokura upoważnia do wszystkich czynności sądowych i pozasądowych jakie są związane z prowadzeniem jakiegokolwiek przedsiębiorstwa zarobkowego.

§2 Do zbycia przedsiębiorstwa, wydzierżawienia i ustanowienia na nim prawa użytkowania oraz do zbywania i obciążania nieruchomości potrzeba wyraźnego upoważnienia.

§3 Nie można ograniczyć prokury ze skutkiem prawnym wobec osób trzecich.

[Art.62] Prokura może być udzielona kilku osobom oddzielnie lub łącznie, jednakże nawet w przypadku prokury łącznej oświadczenia zwrócone do kupca tudzież doręczenia pism mogą być dokonywane wobec jednej z osób łącznie ustanowionych.

Przenoszenie [Art.63]:

Prokury nie można przenieść, prokurent może jednak ustanowić pełnomocnika do poszczególnych czynności lub pewnego rodzaju czynności.

Wygaśnięcie [Art.64]:

§l. Prokura może być w każdej chwili odwołana.

§2. Prokura wygasa wskutek ogłoszenia upadłości kupca

§3. Śmierć kupca ani utrata zdolności jego do działań prawnych nie powoduje wygaśnięcia prokury.

[Art.65] §1. Udzielenie i wygaśnięcie prokury kupiec powinien zgłosić celem wpisania do rejestru handlowego (...)

28. PRZEDAWNIENIE (pojęcie, terminy)

PRZEDAWNIENIE - to instytucja, gdzie upływ czasu i bierność osoby uprawnionej prowadzi do ograniczenia możności dochodzenia roszczeń, jeżeli nie było inicjatywy po stronie mającego prawa w okresie, jaki jest przewidziany dla danego typy roszczenia w ustawie (np. po upływie określonego czasu dłużnik może uchylić się od spełnienia świadczenia). Instytucja przedawnienia jest zaliczana w polskim prawie do kategorii dawności, podobnie jak zasiedzenie, przemilczenie oraz terminy zawite.

[Art.117] §1. Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, roszczenia majątkowe ulegają przedawnieniu.

§2. Po upływie terminu przedawnienia ten, przeciwko komu przysługuje roszczenie, może uchylić się od jego zaspokojenia, chyba że zrzeka się korzystania z zarzutu przedawnienia. Jednakże zrzeczenie się zarzutu przedawnienia przed upływem terminu jest nieważne.

Przepisy [art.117-118 K.c.] regulujące przedawnienie mają charakter bezwzględny i odnoszą się do roszczeń mających charakter majątkowy oraz cywilnoprawny, w rozumieniu przepisów prawa przedawniają się jedynie roszczenia majątkowe a nie prawa (nie dotyczą: roszczeń wynikających z praw osobistych, rodzinnych).

WYJĄTKI od przedawnienia:

1. Roszczenia majątkowe, które w ogóle nie ulegają przedawnieniu:

• roszczenie o zniesienie współwłasności, roszczenie windykacyjne wynikające z własności nieruchomości,

• roszczenie negatoryjne wynikające z własności nieruchomości.

2. Roszczenia majątkowe-cywilnoprawne, których dochodzenie zostało ograniczane terminami zawitymi:

• roszczenia posesoryjne, o przywrócenie stanu poprzedniego i zaniechanie naruszeń - wygasa z upływem 1 roku,

• roszczenie o wstrzymanie budowy - wygasa po upływie jednego miesiąca,

• roszczenie z tytułu rękojmi rzeczy nabytych.

Stosowania instytucji przedawnienia:

• sąd nie może bez zarzutu pozwanego uwzględniać z urzędu upływu terminu przedawnienia,

• po upływie terminu zobowiązany może podnieść zarzut przedawnienia,

• roszczenie przedawnione nie wygasa, istnieje i nie można go dochodzić, jeśli zobowiązany skorzystał z zarzutu przedawnienia,

• możliwe jest dobrowolne zaspokojenie przedawnionego roszczenia.

TERMINY przedawnienia [art.119 Kc]:

terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną (np. w umowie), czyli są bezwzględnie obowiązującymi, wyróżniamy następujące terminy:

• normalne skrócone - 3 lata, odnoszące się do roszczeń o świadczenia okresowe (np. zapłata czynszu), oraz do roszczeń w związku z prowadzoną działalnością gospodarczą.

• normalne zwykłe - 10 lat, wszystkie pozostałe, chyba że przepis stanowi inaczej.

[Art.118 K.c.] Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi lat dziesięć, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - trzy lata.

Szczególne zastrzeżenia terminów przedawnienia wynikające z Kodeksu cywilnego:

Użytkowanie wieczyste [art.243]:

Roszczenie przeciwko wieczystemu użytkownikowi o naprawienie szkód wynikłych z niewłaściwego korzystania z gruntu Skarbu Państwa lub gruntu należącego do jednostek samorządu terytorialnego bądź ich związków, jak również roszczenie wieczystego użytkownika o wynagrodzenie za budynki i urządzenia istniejące w dniu zwrotu użytkowanego gruntu przedawniają się z upływem lat trzech od tej daty.

Umowa przedwstępna [art.390]:

§3. Roszczenia powyższe przedawniają się z upływem roku od dnia, w którym umowa przyrzeczona miała być zawarta. Jeżeli sąd oddali żądanie zawarcia umowy przyrzeczonej, roszczenie o naprawienie szkody przedawnia się z upływem roku od dnia, w którym orzeczenie stało się prawomocne.

Szkoda wyrządzona czynem niedozwolonym [art.442]:

§1. Roszczenie o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym ulega przedawnieniu z upływem lat trzech od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia. Jednakże w każdym wypadku roszczenie przedawnia się z upływem lat dziesięciu od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wyrządzające szkodę.

§2. Jeżeli szkoda wynikła ze zbrodni lub występku, roszczenie o naprawienie szkody ulega przedawnieniu z upływem lat dziesięciu od dnia popełnienia przestępstwa bez względu na to, kiedy poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia.

Sprzedaż dokonana przez - sprzedawcę, rzemieślnika, prowadzącego gospodarstwo rolne [art.554]:

Roszczenia z tytułu sprzedaży dokonanej w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprzedawcy, roszczenia rzemieślników z takiego tytułu oraz roszczenia prowadzących gospodarstwa rolne z tytułu sprzedaży płodów rolnych i leśnych przedawniają się z upływem lat dwóch.

ROZPOCZĘCIE BIEGU przedawnienia:

bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne.

[Art.120 K.c.] §1. Bieg przedawnienia rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stało wymagalne. Jeżeli wymagalność roszczenia zależy od podjęcia określonej czynności przecz uprawnionego, bieg terminu rozpoczyna się od dnia, w którym roszczenie stałoby się wymagalne, gdyby uprawniony podjął czynność w najwcześniej możliwym terminie.

§2. Bieg przedawnienia roszczeń o zaniechanie rozpoczyna się od dnia, w którym ten, przeciwko komu roszczenie przysługuje, nie zastosował się do treści roszczenia. Przedawnienie następuje po upływie terminu zastrzeżonego przez ustawodawcę.

ZAWIESZENIE BIEGU przedawnienia:

to udzielenie uprawnionemu ochrony przed ujemnym skutkiem upływu terminu przedawnienia, po ustaniu przeszkody przedawnienie biegnie ono DALEJ, jest kontynuowane.

[Art.121 K.c.] Bieg przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu:

1. co do roszczeń, które przysługują dzieciom przeciwko rodzicom - przez czas trwania władzy rodzicielskiej;

2. co do roszczeń, które przysługują osobom nie mającym pełnej zdolności do czynności prawnych przeciwko osobom sprawującym opiekę lub kuratelę - przez czas sprawowania przez te osoby opieki lub kurateli;

3. co do roszczeń, które przysługują jednemu z małżonków przeciwko drugiemu - przez czas trwania małżeństwa;

4. co do wszelkich roszczeń, gdy z powodu siły wyższej uprawniony nie może ich dochodzić przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw danego, rodzaju - przez czas trwania przeszkody.

WSTRZYMANIE ZAKOŃCZENIA przedawnienia - [art.122 K.c.]:

§1. Przedawnienie względem osoby, która nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych, nie może skończyć się wcześniej niż z upływem lat dwóch od ustanowienia dla niej przedstawiciela ustawowego albo od ustania przyczyny jego ustanowienia.

§2. Jeżeli termin przedawnienia jest krótszy niż dwa lata, jego bieg liczy się od dnia ustanowienia przedstawiciela ustawowego albo od dnia, w którym ustała przyczyna jego ustanowienia.

§3. Przepisy powyższe stosuje się odpowiednio do biegu przedawnienia przeciwko osobie, co do której istnieje podstawa do jej całkowitego ubezwłasnowolnienia.

PRZERWANIE BIEGU przedawnienia:

dotyczy każdego przypadku biegnącego przedawnienia, kasuje upływający termin tak, że po każdym przerwaniu przedawnienia biegnie ono NA NOWO od początku.

[Art.123 K.c.] §1. Bieg terminu przerywa się:

5. przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia;

6. przez uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje.

[Art.124] §1. Po każdym przerwaniu przedawnienia biegnie ono na nowo.

§ 2. Jednakże w razie przerwania przedawnienia przez czynność w postępowaniu przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym przedawnienie nie biegnie na nowo, dopóki postępowanie nie zostanie zakończone.

29. TERMINY ZAWITE (PREKLUZJA)

Terminy zawite - to terminy ustanowione dla realizacji celów o doniosłości ogólnospołecznej lub dla silniejszej ochrony dłużników, charakteryzują się (różnice wobec przedawnienia):

• znacznym rygoryzmem prawnym,

• zastrzega je wyłącznie ustawodawca jako przepisy bezwzględnie obowiązujące,

• skutkiem bezczynności uprawnionego w ciągu określonego ustawą terminu jest wygaśnięcie przysługującego mu prawa (przedawnienie - tylko ogranicza możliwość dochodzenia roszczeń),

• upływ terminu zawitego uwzględnia się z urzędu, czyli bez zarzutu procesowego (przedawnienia sąd nie uwzględnia z urzędu, a jedynie na skutek zarzutu zobowiązanego).

Terminy zawite mogą dotyczyć wszelkich odmian prawa podmiotowego (np. terminy zawite prekluzyjne) - tworzą mozaikę różnych terminów, można je podzielić na terminy:

• do dochodzenia roszczeń,

• do wytaczania powództwa, których przedmiotem nie jest dochodzenie roszczeń,

• związane z przyjęciem oferty,

• po upływie, których nie wykonanie ograniczonego prawa rzeczowego powoduje jego wygaśnięcie,

• sztywno określone przez ustawodawcę do wykonania różnego rodzaju zawiadomień.

Zatem terminy zawite mogą dotyczyć np.:

• praw podmiotowych bezpośrednich:

[Art.255 K.c.] Użytkowanie wygasa wskutek niewykonywania przez lat dziesięć.

• uprawnień kształtujących:

[Art.88 K.c.] §1. Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli, które zostało złożone innej osobie pod wpływem błędu lub groźby, następuje przez oświadczenie złożone tej osobie na piśmie.

§2. Uprawnienie do uchylenia się wygasa: w razie błędu - z upływem roku od jego wykrycia, a w razie groźby - z upływem roku od chwili, kiedy stan obawy ustał.

• wyjątkowo roszczeń:

[Art. 118 K.c.] Jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej, termin przedawnienia wynosi lat dziesięć, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej - trzy lata.

[Art.119 K.c.] Terminy przedawnienia nie mogą być skracane ani przedłużane przez czynność prawną.

§2. Roszczenie wygasa, jeżeli nie będzie dochodzone w ciągu roku od chwili naruszenia.

30. PRZEDSIĘBIORSTWO, GOSPODARSTWO ROLNE

PRZEDSIĘBIORSTWO

W sensie podmiotowym to wyposażona w osobowość prawną jednostka organizacyjna utworzona w celu prowadzenia działalności gospodarczej, została określona w [art.55¹ K.c.]:

Przedsiębiorstwo, jako zespół składników materialnych i niematerialnych przeznaczonych do realizacji określonych zadań gospodarczych, obejmuje wszystko, co wchodzi w skład przedsiębiorstwa, w szczególności:

1. firmę (nazwę), znaki towarowe i inne oznaczenia indywidualizujące przedsiębiorstwo,

2. księgi handlowe,

3. nieruchomości i ruchomości należące do przedsiębiorstwa, w tym produkty i materiały,

4. patenty, wzory użytkowe i zdobnicze,

5. zobowiązania i obciążenia, związane z prowadzeniem przedsiębiorstwa,

6. prawa wynikające z najmu i dzierżawy lokali zajmowanych przez przedsiębiorstwo

Wyliczenie to nie stanowi zamkniętego katalogu.

Przedsiębiorstwo jako zbiorowy przedmiot może być w drodze czynności prawnej:

• zbyte, wydzierżawione lub

• obciążone prawem użytkowania.

GOSPODARSTWO ROLNE

[Art.55³ K.c.] Za gospodarstwo rolne uważa się grunty rolne wraz z gruntami leśnymi, budynkami lub ich częściami, urządzeniami i inwentarzem, jeżeli stanowią lub mogą stanowiąc zorganizowaną całość gospodarczą, oraz prawami i obowiązkami związanymi z prowadzeniem gospodarstwa rolnego.

Ponadto przepisy Kodeksu cywilnego mówią o:

• solidarnej odpowiedzialności zbywcy i nabywcy za zaciągnięte przez zbywcę zobowiązania związane z prowadzeniem gospodarstwa, oraz

• o dziedziczeniu gospodarstw rolnych (w Księdze IV).

31. POŻYTKI (pożytki rzeczy, pożytki prawa)

Pożytki [art.53-54 K.c.] - są to wszelkie korzyści w postaci przychodu lub dochodu uzyskiwane z pewnego przedmiotu prawa lub pewnego prawa podmiotowego, w granicach normalnej i prawidłowej gospodarki, bez natychmiastowego zniszczenia lub utraty źródła tego przychodu (są przedmiotem stosunków cywilnoprawnych).

Pożytki dzielimy na:

1. Pożytki rzeczy - to przychody, jakie rzecz przynosi w toku jej normalnej zgodnej z przeznaczeniem eksploatacji lub wskutek uczynienia tej rzeczy przedmiotem stosunku prawnego, przysługują właścicielowi rzeczy i mogą być:

2. naturalne - to płody rzeczy (zebrane warzywa, przychówek zwierząt) i odłączone od niej części składowe, jeżeli według zasad prawidłowej gospodarki stanowią normalny dochód z rzeczy,

3. cywilne - to dochody, które rzecz przynosi na podstawie stosunku prawnego, np. właściciel mieszkania zawarł umowę najmy (dzierżawy) i otrzymuje pieniądze za czynsz.

1. Pożytki prawa - to dochody, które prawo przynosi zgodnie ze swym społeczno gospodarczym przeznaczeniem, przysługują osobom, którym służy prawo inne niż prawo własności, zalicza się do nich np.:

4. czynsz z podnajmu (poddzierżawy),

5. odsetki z tytułu wierzytelności,

6. dochody z praw autorskich,

7. uzyskane opłaty licencyjne i sublicencyjne;

Przepisy prawa rzeczowego i prawa zobowiązań Kodeksu cywilnego wskazują podmioty uprawnione do pobierania pożytków, tj.:

• właściciela [art.140], współwłaścicieli [art.207],

• właściciela gruntu, na który opadły owoce z drzewa na gruncie sąsiednim [art.148],

• samoistnego posiadacza w dobrej wierze [art.224],

• użytkownika [atr.252], dzierżawcę [art.693].

Jeżeli uprawniony do pobierania pożytków poczyniłby nakłady w celu uzyskania pożytków, a pożytki przypadłyby innej osobie, to należy mu się wynagrodzenie za te nakłady, ale tylko do wysokości wartości pożytków.

32. PODAJ PRZYKŁADY PRZEDMIOTÓW MATERIALNYCH NIE BĘDĄCYCH RZECZAMI ORAZ PRZEDMIOTÓW NIEMATERIALNYCH

Przedmioty materialne nie będące rzeczami - należą do nich:

• ciecze (np. woda w kranie), ale woda w butelce już jest rzeczą,

• gazy, ale gaz w butli już jest rzeczą,

• kopaliny złoża minerałów znajdujące się w ziemi,

• zwierzęta w stanie wolnym.

Przedmioty niematerialne - zaliczamy do nich:

• energię [art.555 K.c.] - np. energia elektryczna, cieplna, jądrowa, która może być przedmiotem obrotu cywilnoprawnego,

• dobra niematerialne o charakterze intelektualnym (dzieło literackie, muzyczne, znaki towarowe, wynalazki),

• dobra osobiste (np. zdrowie, honor, wolność itp.),

• działania i zaniechania,

• prawa podmiotowe będące przedmiotem innych praw (np. własnościowe, spółdzielcze prawo do lokalu mieszkalnego obciążone hipoteką).

III. PRAWO ZOBOWIĄZAŃ

1. CHARAKTER PRAWA ZOBOWIĄZAŃ I JEGO MIEJSCE W SYSTEMIE PRAWA CYWILNEGO

CHARAKTER prawa zobowiązań

Prawo zobowiązań jest tą częścią prawa cywilnego, która reguluje społeczne formy wymiany dóbr i usług o wartości majątkowej, odnosi się ono do:

• źródeł, z których wynikają stosunki wymiany dóbr i usług,

• do treści stosunków, których istotę stanowi wymiana lub które taką wymianę przygotowują,

• wreszcie do zmiany i ustalania stosunków wymiany,

• prawo zobowiązań normuje obrót majątkowy między podmiotami prawa cywilnego.

Podstawowe cechy zobowiązań:

• są prawem względnym (dotyczą tylko stron danego stosunku prawnego);

• odznaczają się dużą dynamiką i elastycznością, zawdzięczają to kreatywnej postawie podmiotów prawa cywilnego;

• są obliczone na to, że po jakimś czasie wygasną (prawo własności nie ma określonego terminu), zobowiązania muszą zostać wykonane;

• system zobowiązań jest otwarty tzn., że ustawodawca opisuje tylko niektóre typy zobowiązań i pozostawia podmiotom swobodę w tworzeniu innych typów praw obligacyjnych (prawa rzeczowe - zamknięta lista);

• o otwartości tego systemu stanowi zasada swobody kształtowania stosunków, zwłaszcza umownych wynikająca z [art.353¹ Kc]; czy też postanowienia przepisu [art.58 w zw. z art.56 Kc],

• postanowienia umowy mają taką samą moc jak postanowienia ustawy, tylko strony danej umowy są władne zmienić jej treść i umowa podlega podobnie jak ustawa ochronie państwa,

• pośredniość zobowiązania - przy zobowiązaniach muszą wystąpić określone zachowania stron stosunku obligacyjnego (patrz - pyt.25):

• jeżeli umowa dotyczy rzeczy oznaczonej co do tożsamości to ma ona podwójny charakter zobowiązująco-rozporządzający, tzn. że z chwilą zawarcia umowy własność rzeczy zostaje przeniesiona bez względu na to czy rzecz została faktycznie przekazana (np. samochód - o określonym nr nadwozia),

• jeżeli umowa dotyczy rzeczy oznaczonej co do gatunku to ma ona jedynie charakter zobowiązujący, tzn. że do przeniesienia własności wymagane jest fizyczne przekazanie rzeczy (kilogram ziemniaków)

MIEJSCE prawa zobowiązań w systemie prawa cywilnego

Prawo zobowiązań jest jednym z działów prawa majątkowego w systemie prawa cywilnego, podobnie jak prawo rzeczowe, prawo na dobrach niematerialnych i prawo spadkowe.

1. Prawo zobowiązań a prawo rzeczowe (kryterium przedmiotu i charakteru więzi prawnej):

• prawo rzeczowe normuje społeczne formy korzystania z dóbr majątkowych uznanych za „rzeczy”, przy czym formy tego korzystania są ujmowane przez ustawę pod postacią praw podmiotowych „bezwzględnych” - skutecznych „erga omnes” (wobec wszystkich), natomiast

• prawo zobowiązań normuje społeczne formy korzystania z wszelkich w ogóle dóbr (w tym także i „rzeczy”) i usług o wartości majątkowej, przy czym formy korzystania z nich są ujmowane przez ustawę pod postacią praw podmiotowych „względnych”, skutecznych między ściśle określonymi osobami.

1. Prawo zobowiązań a prawo na dobrach niematerialnych (kryterium przedmiotu i charakter unormowania) - prawa na dobrach niematerialnych (prawo autorskie, do wynalazku, do wzoru i znaku towarowego) odnoszą się do osobnej kategorii dóbr i są unormowane w osobnych aktach ustawowych, bez względu na to, czy społeczne formy korzystania z tych dóbr są prawami podmiotowymi „względnymi” czy „bezwzględnymi”.

2. Prawo zobowiązań a prawo spadkowe (kryterium celu):

• prawo spadkowe normuje przejście praw majątkowych mortis causa (zarówno względnych jak i bezwzględnych), czyli z osób zmarłych na osoby żyjące, natomiast

• prawo zobowiązań normuje stosunki odnoszące się do wymiany dóbr i usług inter vivos i są to prawa podmiotowe „względne”.

3. Prawo zobowiązań a część ogólna Kodeksu cywilnego - część ogólna jest podstawą dla prawa zobowiązań.

4. Prawo zobowiązań a prawo rodzinne:

• prawo rodzinne stanowi przedmiot osobnego unormowania, w tych stosunkach przeważa element niemajątkowy, a

• prawo zobowiązań normuje stosunki w zasadzie wyłącznie majątkowe.

2. PODSTAWOWE ŹRÓDŁA PRAWA ZOBOWIĄZAŃ

1. Kodeks cywilny z dnia 23.04.1964 r. (wszedł w życie z dniem 1.01.1965r.) - w szczególności chodzi o Księgę trzecią, która zawiera 37 tytułów i stanowi trzon przepisów regulujących prawo zobowiązań.

Umownie księga trzecia dzieli się na:

• część ogólną (od tytułu 1 do 10) - zespół przepisów regulujących instytucje mające zastosowanie do większości stosunków zobowiązaniowych;

• część szczególną (od tytułu 11 do 37) - zespół przepisów regulujących poszczególne umowy, które powodują powstanie określonych stosunków zobowiązaniowych (np. umowa sprzedaży, najmu, o dzieło itd.).

2. Inne ustawy - zawierające przepisy szczególne z zakresu zobowiązań, wśród nich można wymienić:

1. ustawy pochodzące z okresu międzywojennego:

• prawo upadłościowe i prawo o postępowaniu układowym (24.10.1934r.);

2. ustawy pochodzące z okresu powojennego:

• prawo autorskie (10.08.1953r.);

• Kodeks Morski (01.12.1961r.);

• Kodeks rodzinny i opiekuńczy (25.02.1964r.);

• prawo o wynalazczości (19.10.1972r.);

• ustawa o księgach wieczystych i hipotece (06.07.1982r.);

• prawo przewozowe (15.11.1984r.);

• ustawa o znakach towarowych (06.07.1985r.);

• ustawa o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji (16.04.1993r.);

• Kodeks spółek handlowych (15.09.2000r.);

• ponadto są także inne liczne przepisy, do których Kodeks cywilny wprost (lub pośrednio) się odwołuje.

3. Umowy międzynarodowe - postanowienia umów międzynarodowych w ich cywilnoprawnym zakresie po ich ratyfikacji i ogłoszeniu w Dzienniku Ustaw RP.

4. Niepisane źródła prawa (stanowi to kwestię sporną):

1. prawo zwyczajowe - chodzi tu o taki sposób postępowania, który wskazuje na pewną powtarzalność zachowania się podmiotów lub ich grup, co nie zostało przez nikogo wydane czy też ustanowione; poprzez to powtarzanie rodzi się przyzwyczajenie, rutyna, czyli tendencja do zachowywania się w ten sposób.

2. zwyczaje - to pewne wzorce postaw czy zachowań potrzebnych dla oceny pewnego grona ludzi, środowiska.

W odniesieniu do zobowiązań ważne jest także prawo międzyczasowe, które wyjaśnia konflikty między nowym a dawnym uregulowaniem prawnym.

3. STOSUNEK ZOBOWIĄZANIOWY (pojęcie, elementy)

POJĘCIE zobowiązania [art.353 Kc]:

§1. Zobowiązanie polega na tym, że wierzyciel może żądać od dłużnika świadczenia, a dłużnik powinien świadczenie spełnić.

§2. Świadczenie może polegać na działaniu albo na zaniechaniu.

ELEMENTY zobowiązania - zobowiązanie jest stosunkiem prawnym, w którym wyróżniamy 3 elementy:

1. podmioty (osoby), strony między którymi ten stosunek istnieje;

1. przedmiot - świadczenie;

2. treść zobowiązania - uprawnienia wierzyciela i obowiązki dłużnika.

Ad.1) PODMIOTY stosunku zobowiązaniowego - podmiotami stosunku zobowiązaniowego mogą być osoby fizyczne, osoby prawne oraz niepełne osoby prawne (wkrótce), czyli po prostu podmioty prawa cywilnego.

W każdym stosunku zobowiązaniowym występują dwie strony:

• wierzyciel czyli podmiot uprawniony oraz

• dłużnik, czyli podmiot zobowiązany.

Zobowiązanie ze strony wierzyciela to „wierzytelność”, zaś ze strony dłużnika to „dług”.

Oznaczenie stron powinno nastąpić najpóźniej przy spełnieniu świadczenia:

• wierzyciel ma prawo wiedzieć, wobec kogo może kierować swoje roszczenie, a

• dłużnik do czyich rąk ma świadczyć;

• tylko wyjątkowo może się zdarzyć, iż dłużnik nie będzie miał możliwości określenia wierzyciela, wskutek czego zmuszony będzie świadczyć do depozytu sądowego.

Zasadniczo świadczenie ma miejsce między dwoma podmiotami, ale może się zdarzyć że:

• do stosunku zostanie włączona osoba trzecia [art. 393 Kc - umowa o świadczenie na rzecz osoby trzeciej]:

§1. Jeżeli w umowie zastrzeżono, że dłużnik spełni świadczenie na rzecz osoby trzeciej, osoba ta, w braku odmiennego postanowienia umowy, może żądać bezpośrednio od dłużnika spełnienia zastrzeżonego świadczenia. (osoba trzecia nie uzyskuje statusu strony).

7. WIELOŚĆ WIERZYCIELI LUB DŁUŻNIKÓW W ZOBOWIĄZANIU

• w miejsce wierzyciela czy dłużnika wystąpi więcej podmiotów - wielość podmiotów, np. kilka osób będących współwłaścicielami rzeczy wynajmuje tę rzecz - wówczas umowa najmu zostaje zawarta przez dwie strony, ale po stronie wynajmującego wystąpi kilka podmiotów.

WAZNE! Pojęcie stron i podmiotów nie jest tożsame - po jednej stronie może występować kilka podmiotów, w tym kontekście można mówić o:

• zobowiązaniu solidarnym (wierzycielach lub dłużnikach solidarnych) - wykonaniem takiego zobowiązania rządzą szczególne zasady, w jego ramach można wyróżnić (więcej - pyt 22):

• solidarność bierną - występuje po stronie dłużników,

• solidarność czynną - występuje po stronie wierzycieli;

• zobowiązaniu wielostronnym - przykładem jest zobowiązanie, którego źródłem jest umowa spółki cywilnej, rodzi ona zobowiązanie mające tyle stron ilu jest wspólników.

Ad.2) PRZEDMIOT stosunku zobowiązaniowego: odpowiada świadczeniu.

Więcej - patrz pyt 8

Ad.3) TREŚĆ stosunku zobowiązaniowego - treść zobowiązania odpowiada treści świadczenia, którą stanowią zawsze uprawnienia wierzyciela i odpowiadające im obowiązki dłużnika.

Więcej - patrz pyt 8

4. ŹRÓDŁA POWSTANIA ZOBOWIĄZAŃ

Zobowiązania jako stosunki prawne miedzy podmiotami prawa cywilnego powstają ze zdarzeń prawnych. Zarówno nauka (doktryna), jak i akty legislacyjne dokonują pewnej klasyfikacji tych zdarzeń, albowiem ich charakter nie pozostaje bez wpływu na ukształtowanie stosunku zobowiązaniowego.

W doktrynie prawa cywilnego od dawna poszukiwano pewnej symetrii w podziale klasyfikacyjnym zdarzeń stanowiących źródło zobowiązań:

1. Pod wpływem tradycji rzymskiej, odróżniano dwie przeciwstawne grupy źródeł zobowiązań:

1. zobowiązania powstające z umów,

2. zobowiązania powstające z deliktu,

3. dołączając do tych obu grup tzw. grupy pośrednie.

2. Podział ten został częściowo zmodyfikowany w Kodeksie Napoleona przez wprowadzenie grupy dodatkowej:

3. zobowiązania powstające wprost z ustawy, jak np. wynikających z sąsiedztwa lub z opieki;

3. W nowszej doktrynie Europy kontynentalnej wyróżniano:

1. zobowiązania wynikające z czynności prawnych dwustronnych (zależne od woli podmiotu);

2. zobowiązania wynikające z czynności prawnych jednostronnych (niezależne od woli podmiotu).

4. Legislacja polska okresu międzywojennego (Kodeks zobowiązań) opowiadała się za systematyką odróżniającą w dziedzinie źródeł zobowiązań:

1. oświadczenia woli,

2. czyny,

3. inne zdarzenia prawne.

5. Biorąc pod uwagę czynnik praktycznej doniosłości pewnych wyróżnień, podział źródeł zobowiązań, które odpowiadałyby naszym stosunkom, powinien by uwzględniać:

1. umowy (pełnią szczególną rolę),

2. jednostronne czynności prawne (podobnie jak umowy),

3. bezpodstawne wzbogacenie,

4. czyny niedozwolone,

5. decyzje administracyjne (straciły na znaczeniu w gospodarce rynkowej - muszą mieć zawsze wyraźne upoważnienie ustawowe),

6. inne zdarzenia prawne (nie dające się zaklasyfikować do ww. grup).

6. Współcześnie obowiązujący w Polsce Kodeks cywilny w zasadzie pominął sprawę systematyzacji źródeł zobowiązań (pozostawiając to nauce), zajął się wszelako unormowaniem przypadków, które uznał za najważniejsze (w tytułach księgi III - Zobowiązania), a mianowicie:

1. umowa (tytuł III),

2. bezpodstawne wzbogacenie (tytuł V),

3. czyny niedozwolone (tytuł VI),

4. jednostronne czynności prawne - tylko przyrzeczenie publiczne (tytuł XXXVI), natomiast zobowiązania powstające z wystawienia dokumentów zawierających przyrzeczenie zapłaty, weksla i czeku, pozostają poza przepisami Kodeksu cywilnego,

5. inne zdarzenia prawne - rozsiane są w całym prawie cywilnym w różnych jego działach, istotne znaczenie ma np. prowadzenie cudzych spraw bez zlecenia (tytuł XXII).

5. UMOWY ZAWIERANE NA ODLEGŁOŚĆ (ustawa z dn. 2000-03-02 Dz.U. Nr 22, poz.271)

Rozdział 2 - ustawy o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny.

Umowy zawierane z konsumentem bez jednoczesnej obecności obu stron, przy wykorzystaniu środków porozumiewania się na odległość, w szczególności:

• formularza zamówienia niezaadresowanego lub zaadresowanego, listu seryjnego,

• reklamy prasowej z wydrukowanym formularzem zamówienia, katalogu, radia, telewizji, wideotekstu,

• telefonu, automatycznego urządzenia wywołującego, wizjofonu, poczty elektronicznej, telefaksu (w tych przypadkach - wyłącznie za uprzednią zgodą konsumenta),

są umowami na odległość, jeżeli kontrahentem konsumenta jest przedsiębiorca, który w taki sposób zorganizował swoją działalność.

Konsument, który zawarł umowę na odległość może (...): tak samo jak w pyt.6 - patrz akapit .

Umowa o świadczenie ciągłe lub okresowe może być zawarta na czas oznaczony albo nieoznaczony:

• umowę zawartą na czas dłuższy niż rok poczytuje się po upływie tego terminu za zawartą na czas nieoznaczony,

• jeżeli czas trwania umowy nie jest oznaczony, każda ze stron może ją wypowiedzieć bez wskazania przyczyn, z zachowaniem terminu miesięcznego, chyba że strony zastrzegły krótszy termin wypowiedzenia.

Konsument powinien być poinformowany, przy użyciu środka porozumiewania się na odległość, najpóźniej w chwili złożenia mu propozycji zawarcia umowy (na piśmie w chwili rozpoczęcia świadczenia), o:

1. imieniu i nazwisku (nazwie), adresie zamieszkania (siedziby) przedsiębiorcy oraz organie, który zarejestrował działalność gospodarczą przedsiębiorcy i pod jakim numerem,

2. istotnych właściwościach świadczenia i jego przedmiotu,

3. cenie lub wynagrodzeniu obejmujących wszystkie ich składniki, a w szczególności cła i podatki,

4. zasadach zapłaty ceny lub wynagrodzenia,

5. kosztach oraz terminie i sposobie dostawy,

6. prawie odstąpienia od umowy w terminie dziesięciu dni, ze wskazaniem wyjątków, o których mowa poniżej,

7. kosztach wynikających z korzystania ze środków porozumiewania się na odległość, jeżeli są one skalkulowane inaczej niż wedle normalnej taryfy,

8. terminie, w jakim oferta lub informacja o cenie albo wynagrodzeniu mają charakter wiążący,

9. minimalnym okresie, na jaki ma być zawarta umowa o świadczenia ciągłe lub okresowe,

10. miejscu i sposobie składania reklamacji,

11. prawie wypowiedzenia umowy na czas nieoznaczony w terminie miesiąca.

TERMIN dziesięciodniowy, w którym konsument może odstąpić od umowy, liczy się:

• od dnia wydania rzeczy, a

• gdy umowa dotyczy świadczenia usługi - od dnia jej zawarcia.

W razie braku pisemnego potwierdzenia informacji, o której mowa powyżej:

• termin, w którym konsument może odstąpić od umowy, wynosi trzy miesiące i liczy się od dnia wydania rzeczy, a gdy umowa dotyczy świadczenia usługi - od dnia jej zawarcia,

• jeżeli jednak konsument po rozpoczęciu biegu tego terminu otrzyma potwierdzenie, termin ulega skróceniu do dziesięciu dni od tej daty.

Jeżeli strony nie umówiły się inaczej, prawo odstąpienia od umowy zawartej na odległość nie przysługuje konsumentowi w wypadkach:

1. świadczenia usług rozpoczętego, za zgodą konsumenta, przed upływem dziesięciodniowego terminu,

2. dotyczących nagrań audialnych i wizualnych oraz zapisanych na nośnikach programów komputerowych po usunięciu przez konsumenta ich oryginalnego opakowania,

3. umów dotyczących świadczeń, za które cena lub wynagrodzenie zależy wyłącznie od ruchu cen na rynku finansowym,

4. świadczeń o właściwościach określonych przez konsumenta w złożonym przez niego zamówieniu lub ściśle związanych z jego osobą,

5. świadczeń, które z uwagi na ich charakter nie mogą zostać zwrócone lub których przedmiot ulega szybkiemu zepsuciu,

6. dostarczania prasy,

7. usług w zakresie gier losowych i zakładów wzajemnych.

Umowa zawarta na odległość:

• nie może nakładać na konsumenta obowiązku zapłaty ceny lub wynagrodzenia przed otrzymaniem świadczenia,

• powinna określać miejsce i sposób składania reklamacji, nie powodujące nadmiernych trudności lub kosztów po stronie konsumenta,

• jeżeli strony nie umówiły się inaczej, przedsiębiorca powinien wykonać umowę zawartą na odległość najpóźniej w terminie trzydziestu dni po złożeniu przez konsumenta oświadczenia woli o zawarciu umowy,

• jeżeli przedsiębiorca nie może spełnić świadczenia z tego powodu, że przedmiot świadczenia nie jest dostępny, powinien niezwłocznie, najpóźniej jednak w terminie trzydziestu dni od zawarcia umowy, zawiadomić o tym konsumenta i zwrócić całą otrzymaną od niego sumę pieniężną.

W wypadku gdy przedsiębiorca nie może wykonać zobowiązania z powodu choćby przejściowej niemożności spełnienia świadczenia o właściwościach zamówionych przez konsumenta, przedsiębiorca może:

• jeżeli zawarto takie zastrzeżenie w umowie, zwolnić się z zobowiązania przez spełnienie świadczenia zastępczego, odpowiadającego tej samej jakości i przeznaczeniu oraz za tę samą cenę lub wynagrodzenie,

• informując zarazem konsumenta na piśmie o jego prawie nieprzyjęcia tego świadczenia i odstąpienia od umowy, ze zwrotem rzeczy na koszt przedsiębiorcy.

W wypadku odstąpienia od umowy przez konsumenta:

• przedsiębiorca ma obowiązek poświadczyć na piśmie zwrot świadczenia,

• jeżeli świadczenie konsumenta ma być spełnione z wykorzystaniem kredytu lub pożyczki udzielonych przez przedsiębiorcę albo gdy umowa przewidywała wykorzystanie kredytu udzielonego na podstawie porozumienia kredytodawcy z przedsiębiorcą, odstąpienie od umowy zawartej na odległość jest skuteczne także wobec umowy kredytu lub pożyczki zawartej przez konsumenta.

Przepisów o umowach zawieranych na odległość nie stosuje się do umów:

1. z wykorzystaniem automatów sprzedających,

2. z wykorzystaniem innych automatów umieszczonych w miejscach prowadzenia handlu,

3. dotyczących inwestycji kapitałowych,

4. ubezpieczenia, w tym o członkostwo w otwartych funduszach emerytalnych, oraz reasekuracji,

5. związanych z wykonywaniem czynności bankowych oraz takichże czynności dokonywanych przez spółdzielcze kasy oszczędnościowo-kredytowe,

6. rent,

7. dotyczących terminowych operacji finansowych i opcji,

8. zawartych z operatorami telekomunikacji przy wykorzystaniu publicznych automatów telefonicznych,

9. dotyczących nieruchomości, z wyjątkiem najmu,

10. sprzedaży z licytacji.

6. UMOWY ZAWIERANE POZA LOKALEM PRZEDSIĘBIORSTWA (ustawa z 2000-03-02 Dz.U. Nr 22, p.271)

Rozdział 1 - ustawy o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny.

Przedsiębiorca, który proponuje konsumentowi zawarcie umowy poza lokalem przedsiębiorstwa, okazuje przed zawarciem umowy:

• dokument potwierdzający prowadzenie działalności gospodarczej oraz

• dokument tożsamości;

• w razie zawierania umów w imieniu przedsiębiorcy zawierający umowę okazuje ponadto dokument potwierdzający swoje umocowanie.

Przez lokal przedsiębiorstwa rozumie się miejsce przeznaczone do obsługiwania publiczności i oznaczone zgodnie z przepisami o działalności gospodarczej.

Przepisy niniejszego rozdziału stosuje się także do umowy zawartej w wyniku zorganizowanego poza lokalem przedsiębiorstwa zbierania ofert konsumentów w czasie odwiedzin przedsiębiorcy lub osoby działającej w jego imieniu:

• w miejscu pracy konsumenta,

• w jego mieszkaniu albo

• w innym miejscu jego prywatnego pobytu.

Konsument, który zawarł umowę poza lokalem przedsiębiorstwa (tak samo w pyt.5 w akapicie ):

• może od niej odstąpić bez podania przyczyn, składając stosowne oświadczenie na piśmie, w terminie dziesięciu dni od zawarcia umowy,

• nie jest dopuszczalne zastrzeżenie, że konsumentowi wolno odstąpić od umowy za zapłatą oznaczonej sumy (odstępne),

• w razie odstąpienia umowa jest uważana za niezawartą, a konsument jest zwolniony z wszelkich zobowiązań,

• to, co strony świadczyły, ulega zwrotowi w stanie niezmienionym, chyba że zmiana była konieczna w granicach zwykłego zarządu,

• jeżeli konsument dokonał jakichkolwiek przedpłat, należą się od nich odsetki ustawowe od daty dokonania przedpłaty.

Kto zawiera z konsumentem umowę poza lokalem przedsiębiorstwa, powinien:

• przed jej zawarciem poinformować konsumenta na piśmie o prawie odstąpienia od umowy w ww. terminie dziesięciu dni od zawarcia umowy i

• wręczyć wzór oświadczenia o odstąpieniu, z oznaczeniem swojego imienia i nazwiska (nazwy) oraz adresem zamieszkania (siedziby);

• obowiązany jest także wręczyć konsumentowi pisemne potwierdzenie zawarcia umowy, stwierdzające jej datę i rodzaj oraz przedmiot świadczenia i cenę.

Jeżeli konsument nie został poinformowany na piśmie o prawie odstąpienia od umowy:

• bieg ww. terminu, nie rozpoczyna się,

• w takim wypadku konsument może odstąpić od umowy w terminie dziesięciu dni od uzyskania informacji o prawie odstąpienia,

• konsument nie może jednak z tego powodu odstąpić od umowy po upływie trzech miesięcy od jej wykonania.

Przepisów o umowach zawieranych z konsumentami poza lokalem przedsiębiorstwa nie stosuje się do umów:

1. o charakterze ciągłym lub okresowym, zawieranych na podstawie oferty sprzedaży lub przez odwołanie się do ogłoszeń, reklam, cenników i innych informacji skierowanych do ogółu albo do poszczególnych osób:

• jeżeli konsument mógł uprzednio zapoznać się z treścią otrzymanej oferty lub informacji pod nieobecność drugiej strony umowy, a

• zarazem w tej ofercie lub informacji, jak i w umowie zastrzeżono prawo konsumenta do odstąpienia od umowy w terminie dziesięciu dni od dnia jej zawarcia,

2. sprzedaży artykułów spożywczych dostarczanych okresowo przez sprzedawcę do miejsca zamieszkania konsumenta,

3. powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego, o wartości przedmiotu umowy do równowartości 10 EURO,

4. o prace budowlane,

5. dotyczących nieruchomości, z wyłączeniem usług remontowych,

6. ubezpieczenia, w tym o członkostwo w otwartych funduszach emerytalnych, oraz reasekuracji,

7. dotyczących papierów wartościowych oraz jednostek uczestnictwa w funduszach powierniczych i inwestycyjnych (usługi inwestycyjne).

7. WIELOŚĆ WIERZYCIELI LUB DŁUŻNIKÓW W ZOBOWIĄZANIU - patrz pytanie 3

8. ŚWIADCZENIE (pojęcie, treść, przedmiot świadczenia, rodzaje świadczeń)

POJĘCIE świadczenia - obrazuje schemat:

PRZEDMIOT zobowiązania

=

ŚWIADCZENIE

=

zachowanie mające na celu zadośćuczynienie godnemu ochrony interesowi wierzyciela, zgodnie z treścią zobowiązania

=

zachowanie polegające na działaniu lub zaniechaniu [art.353 §2 Kc]

Obowiązuje monistyczna koncepcja stosunku cywilnoprawnego tzn. przedmiotem tych stosunków są określone zachowania się podmiotów stosunku, podział zawarty w [art.353 §2 Kc] jest zupełny i wyczerpujący, w praktyce można jednak te zachowania podzielić bardziej szczegółowo, a mianowicie:

• Działanie - czynne zachowanie się może przybierać różne postacie:

• danie (dawać) - np. umowa sprzedaży zgodnie, z którą sprzedawca zobowiązuje się dać swoją sytuację prawną właściciela rzeczy, zaś kupujący zobowiązuje się dać swoją sytuację prawną jako właściciela określonej kwoty pieniędzy,

• czynienie - np. za zaśpiewanie piosenki jej wykonawca otrzymuje określona kwotę pieniędzy (występuje zwłaszcza przy usługach);

• Zaniechanie - bierne zachowanie się może przybierać różne postacie:

• nie czynienie - np. płacimy sąsiadowi za to aby nie ćwiczył gry na fortepianie od godz. 16-18 bo wtedy my chcemy odpoczywać,

• znoszenie - np. właściciel wynajmujący swoje mieszkanie musi znosić to, że ktoś inny (najemca) z niego korzysta,

• zaprzestanie - np. umowa o zaprzestanie (natychmiastowe) głośnej imprezy w zamian za określoną kwotę pieniędzy.

Inne rozróżnienie - wywodzi się z doktryny prawa francuskiego, jednak biorąc pod uwagę aktualnie obowiązujący polski system prawa, podział ten w zasadzie nic wnosi:

• staranne zachowanie się dłużnika - np. umowa zlecenie;

• osiągnięcie oznaczonego rezultatu - np. umowa o dzieło.

Jeżeli świadczenie zostanie zaspokojone w inny sposób niż w wyniku wykonania przez dłużnika zobowiązania, to zobowiązanie także wygasa dzięki np.:

• spełnieniu innego świadczenia [art.453 Kc] - Jeżeli dłużnik w celu zwolnienia się z zobowiązania spełnia za zgodą wierzyciela inne świadczenie, zobowiązanie wygasa (tzw. świadczenie w miejsce wypełnienia),

• innemu wykonawcy świadczenia [art. 356 §2 Kc]: Jeżeli wierzytelność pieniężna jest wymagalna, wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia od osoby trzeciej, chociażby działała bez wiedzy dłużnika.

TREŚĆ świadczenia (stosunku zobowiązaniowego) - treścią świadczenia są zawsze uprawnienia wierzyciela i odpowiadające im obowiązki dłużnika, a mianowicie:

• uprawnienia wierzyciela - skierowane wobec dłużnika (tylko wobec niego), polegające na możliwości żądania, by spełnił on świadczenie zgodnie z treścią zobowiązania, przy czym:

• wszelkie uprawnienia (np. roszczenia) wierzyciela mogą być realizowane na drodze przymusu,

• wierzyciel może dochodzić swoich uprawnień przed władza państwową w trybie przewidzianym w przepisach Kpc;

• obowiązki dłużnika - spełnienie świadczenia zgodnie z treścią zobowiązania, obowiązek ten jest niejako drugą stroną uprawnień wierzyciela i składa się na treść długu:

• dopiero całość obowiązków po stronie długu równoważy treść zobowiązania od strony wierzyciela,

• od tego obowiązku dłużnik nie może się zwolnić bez zgody wierzyciela np. dając odszkodowanie;

Z treścią stosunku zobowiązaniowego łączy się ponadto:

Wierzytelność - od strony wierzyciela można ją traktować jako prawo podmiotowe, w którym może mieścić się jedno lub kilka uprawnień, którym odpowiadają obowiązki dłużnika, zatem jest to:

• przyznana przez normę prawną podmiotowi, a wynikająca ze stosunku prawnego sfera działań, których

• realizacja zabezpieczona została przez obowiązujący system prawny, w ostateczności w postaci możliwości skorzystania z przymusu państwowego.

Odpowiedzialność dłużnika (nie zależy od jego woli) - odnosi się do kwestii pokrycia długu, która jest związana z przymusową realizacją świadczenia, można wyróżnić następujące rodzaje odpowiedzialności za dług:

• osobista - nieograniczona (dłużnika odpowiada całym swoim majątkiem) lub ograniczona;

• rzeczowa - jest niezależna od osobistej i oznacza dla uprawnionego prawo bezwzględnego i bezpośredniego zaspokojenia się z przedmiotu poddanego w tym zakresie jego władzy.

Zobowiązanie niezupełne - ma miejsce wówczas kiedy nastąpi upływ terminu przedawnienia zobowiązania, w takim wypadku:

• przymusowa realizacja wierzytelności zależna będzie już nie tylko od żądania wierzyciela, lecz

• przede wszystkim od tego, czy dłużnik (w trakcie postępowania) podniesie zarzut przedawnienia, jeżeli tak się stanie mówimy wtedy o zobowiązaniu niezupełnym (o osłabionej sankcji - osłabiony element odpowiedzialności).

PRZEDMIOT świadczenia:

Pod pojęciem przedmiotu stosunku przyjmuje się także przedmiot tego świadczenia - czyli pewne dobra (materialne, niematerialne), na które to zachowanie jest nakierowane:

• trudno wskazać, że przedmiotem sprzedaży jest wyłącznie zachowanie, bo znaczną rolę odgrywa ta sprzedana rzecz, ale

• nie we wszystkich sytuacjach można wskazać te dobra, np. nauka języka obcego, zatem

• w każdym stosunku zobowiązaniowym występuje jego przedmiot (świadczenie), nie w każdym natomiast można wskazać przedmiot świadczenia.

CECHY charakterystyczne świadczenia:

• musi być dozwolone (nie jest świadczeniem działanie przestępcze, podobnie jak świadczenie nieobyczajne);

• musi być oznaczone (wierzyciel wie czego może żądać, a dłużnik do czego jest zobowiązany) i to oznaczenie musi poprzedzać wykonanie zobowiązania;

• musi być obiektywnie możliwe - w przeciwnym wypadku może wystąpić (patrz - pyt.9):

• niemożliwość świadczenia pierwotna,

• niemożliwość świadczenia następcza;

• powinno mieć wartość majątkową - w tej kwestii można wyróżnić dwa stanowiska, a mianowicie, że:

• zawsze musi mieć wartość majątkową (popierana przez wykładowcę) lub

• w zasadzie powinno mieć wartość majątkową (czyli dopuszcza się także sytuację, gdy takiej wartości mieć nie będzie);

• charakteryzuje się podwójną konkretnością (konkretne strony - w odniesieniu do stron; konkretne świadczenie - w odniesieniu do zobowiązania)

RODZAJE świadczeń

1. kryterium przedmiotu świadczenia:

• przemienne - pyt.10;

• oznaczone indywidualnie (co do tożsamości) lub rodzajowo (co do gatunku) - pyt.13;

• pieniężne - pyt.14;

2. kryterium sposobu (czasu) świadczenia - pyt.11:

• jednorazowe,

• okresowe i

• ciągłe.

3. kryterium właściwości przedmiotu świadczenia: - pyt.12:

• podzielne lub niepodzielne.

9. KONSEKWENCJE PRAWNE PIERWOTNEJ I NASTĘPCZEJ NIEMOŻLIWOŚCI ŚWIADCZENIA

Niemożliwość - polega na tym, że w sposób trwały z przyczyn faktycznych lub prawnych nikt, czyli nie tylko dłużnik, ale żadna inna osoba w jego sytuacji nie może spełnić świadczenia:

• świadczenie musi być niemożliwe do spełnienia przedmiotowo (obiektywnie) - dla każdego, nie tylko dla oznaczonego dłużnika;

• niemożliwość podmiotowa (subiektywna) nie podważa ważności zobowiązania, lecz jedynie może mieć wpływ na jego wykonanie;

• kwestia, czy niemożliwość świadczenia ma charakter faktyczny czy prawny, nie ma znaczenia, istotne jest, by niemożliwość miała charakter trwały.

Przykłady niemożliwości:

• faktycznej:

• gdy strona zobowiązała się do wykonania czynności sprzecznej z prawami natury, a więc niewykonalnej,

• gdy strona zbyła rzecz oznaczoną co do tożsamości, która nie istnieje lub została zniszczona;

• prawnej:

• gdy strona zobowiązała się do zbycia przedmiotu wyjętego z obrotu,

• gdy strona ustanowiła prawo rzeczowe ograniczone, którego nie uznaje dany system prawny.

Niemożliwość można podzielić na:

1. Niemożliwość PIERWOTNA - powstaje wtedy, gdy świadczenie od samego początku nie jest możliwe do spełnienia (zobowiązanie w ogóle nie powstaje).

[Art. 387 Kc] §1. Umowa o świadczenie niemożliwe jest nieważna.

Przykłady:

• umowa o zbycie użytkowania, które z woli ustawodawcy jest niezbywalne,

• sprzedaż nieruchomości cudzoziemcowi bez zgody Ministerstwa Spraw Wewnętrznych.

Konsekwencje:

[Art.387 Kc] §2. Strona, która w chwili zawarcia umowy wiedziała o niemożliwości świadczenia, a drugiej strony z błędu nie wyprowadziła, obowiązana jest do naprawienia szkody, którą druga strona poniosła przez to, że zawarła umowę nie wiedząc o niemożliwości świadczenia. (np. koszty związane z zawarciem umowy)

2. Niemożliwość NASTĘPCZA - powstaje wtedy, gdy świadczenie staje się niemożliwe do spełnienia dopiero po powstaniu zobowiązania, samo zobowiązanie jest nadal ważne jednak albo wygaśnie, albo utrzyma się w mocy, a dłużnik będzie obowiązany do odszkodowania.

Konsekwencje:

• jeżeli niemożliwość świadczenia jest następstwem okoliczności, za które dłużnik nie ponosi odpowiedzialności - zobowiązanie wygasa (np. nie wykonał zobowiązania na skutek choroby) [art.475 Kc]:

§1. Jeżeli świadczenie stało się niemożliwe skutkiem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi, zobowiązanie wygasa.

§2. Jeżeli rzecz będąca przedmiotem świadczenia została zbyta, utracona lub uszkodzona, dłużnik obowiązany jest wydać wszystko, co uzyskał w zamian za tę rzecz albo jako naprawienie szkody (surogaty).

• dłużnik będzie więc zwolniony z obowiązku świadczenia, powinien natomiast wydać wierzycielowi surogaty.

• jeżeli niemożliwość świadczenia jest następstwem okoliczności, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność - zobowiązanie przemienia się w obowiązek naprawienia szkody (np. nie namalował obrazu wskutek niedbalstwa); jest to wina w formie niedbalstwa i kwalifikuje się jako niewykonanie zobowiązania - oznacza to, że wierzyciel może:

• dochodzić odszkodowania zgodnie z [art.471 Kc] - dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania.

• żądać wydania surogatów świadczenia.

W przypadku ZOBOWIĄZAŃ WZAJEMNYCH:

• wina strony zobowiązanej [art.493 Kc]:

§1. Jeżeli jedno ze świadczeń wzajemnych stało się niemożliwe (całościowo) wskutek okoliczności, za które ponosi odpowiedzialność strona zobowiązana, druga strona może, według swego wyboru:

• albo żądać naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania,

• albo od umowy odstąpić.

§ 2. W razie częściowej niemożliwości świadczenia jednej ze stron druga strona może od umowy odstąpić, jeżeli wykonanie częściowe nie miałoby dla niej znaczenia:

• ze względu na właściwości zobowiązania albo

• ze względu na zamierzony przez tę stronę cel umowy, wiadomy stronie, której świadczenie stało się częściowo niemożliwe.

• brak winy strony zobowiązanej [art.495 Kc]:

§1. Jeżeli jedno ze świadczeń wzajemnych stało się niemożliwe (całościowo) wskutek okoliczności, za które żadna ze stron odpowiedzialności nie ponosi, strona, która miała to świadczenie spełnić:

• nie może żądać świadczenia wzajemnego, a

• w wypadku, gdy je już otrzymała, obowiązana jest do zwrotu według przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu.

§2. Jeżeli świadczenie jednej ze stron stało się niemożliwe tylko częściowo, strona ta:

• traci prawo do odpowiedniej części świadczenia wzajemnego.

Jednakże druga strona może od umowy odstąpić, jeżeli wykonanie częściowe nie miałoby dla niej znaczenia:

• ze względu na właściwości zobowiązania albo

• ze względu na zamierzony przez tę stronę cel umowy, wiadomy stronie, której świadczenie stało się częściowo niemożliwe.

10. ZOBOWIĄZANIE PRZEMIENNE A UPOWAŻNIENIE PRZEMIENNE

Zobowiązanie PRZEMIENNE - [art.365 Kc]:

§1. Jeżeli dłużnik jest zobowiązany w ten sposób, że wykonanie zobowiązania może nastąpić przez spełnienie jednego z kilku świadczeń (zobowiązanie przemienne), wybór świadczenia należy do dłużnika, chyba że z czynności prawnej, z ustawy lub z okoliczności wynika, iż uprawnionym do wyboru jest wierzyciel lub osoba trzecia.

§2. Wyboru dokonywa się przez złożenie oświadczenia drugiej stronie. Jeżeli uprawnionym do wyboru jest dłużnik, może on dokonać wyboru także przez spełnienie świadczenia.

§3. Jeżeli strona uprawniona do wyboru świadczenia wyboru tego nie dokona, druga strona może jej wyznaczyć w tym celu odpowiedni termin. Po bezskutecznym upływie wyznaczonego terminu uprawnienie do dokonania wyboru przechodzi na drugą stronę.

Reguła ta nie ma zastosowania, gdy wyboru ma dokonać osoba trzecia - w takim wypadku strony wspólnie powinny skonkretyzować świadczenie, jeżeli tego nie zrobią, to każda ze stron może wystąpić do sądu, by dokonał on konkretyzacji.

Świadczenie w zobowiązaniach przemiennych może być tak ukształtowane, że:

• dłużnik w celu zaspokojenia interesu wierzyciela może spełnić jedno z kilku świadczeń,

• te świadczenia mogą się różnić:

• charakterem np. jedno powinno być spełnione osobiście przez dłużnika, przy innym może korzystać z pomocy innych osób,

• miejscem i czasem ich spełnienia, a także wartością.

• w każdym razie zobowiązanie takie tworzy po stronie wierzyciela jedną wierzytelność, a

• jego konkretyzacja musi nastąpić najpóźniej w chwili spełnienia świadczenia.

Upoważnienie PRZEMIENNE (nie mylić ze zobowiązaniem przemiennym):

• przedmiot świadczenia jest tu wyraźnie określony i wierzyciel ma możliwość domagania się od dłużnika tylko tego świadczenia,

• mimo tego dłużnik może się uwolnić od świadczenia w wyniku innego zachowania niż to, które wyznacza treść zobowiązania,

[Art.897 Kc - obowiązek obdarowanego] Jeżeli po wykonaniu darowizny darczyńca popadnie w niedostatek, obdarowany ma obowiązek, w granicach istniejącego jeszcze wzbogacenia, dostarczać darczyńcy środków, których mu brakuje do otrzymania odpowiadającego jego usprawiedliwionym potrzebom albo do wypełniania ciążących na nim ustawowych obowiązków alimentacyjnych. Obdarowany może jednak zwolnić się od tego obowiązku zwracając darczyńcy wartość wzbogacenia.

• wierzycielem jest tu darczyńca, ale może on wystąpić tylko ze wskazanym roszczeniem, obdarowany ma więc możliwość uwolnić się od zobowiązania poprzez zwrot wartości wzbogacenia,

• wierzyciel może zaproponować dłużnikowi inny sposób spełnienia świadczenia, niż to wynika z jego treści, ale dłużnik może tę propozycję przyjąć lub odrzucić,

• jeżeli dłużnik propozycję przyjmie, to zaspokoi interes wierzyciela i zobowiązanie wygaśnie, mamy wówczas do czynienia ze świadczeniem w miejsce wypełnienia:

[art.453 Kc] Jeżeli dłużnik w celu zwolnienia się z zobowiązania spełnia za zgodą wierzyciela inne świadczenie, zobowiązanie wygasa.

11. ŚWIADCZENIA JEDNORAZOWE, OKRESOWE, CIĄGŁE (objaśnij, podaj przykłady)

W tym podziale podstawowe znaczenie odgrywa czynnik czasu.

1. Świadczenie JEDNORAZOWE - gdy jego spełnienie wymaga jednorazowego w zasadzie zachowania się dłużnika, choćby miało się na nie składać kilka czynności odległych w czasie; np.:

• wykonanie czynności objętej umową o dzieło czy umową przewozu,

• przeniesienie własności (np. samochodu) i wydanie rzeczy w ramach zwykłej umowy sprzedaży,

• zapłata pieniężna.

2. Świadczenie OKRESOWE - gdy dłużnik powinien spełnić na rzecz wierzyciela wiele świadczeń jednorazowych, w określonych regularnych odstępach czasu, przy czym suma tych świadczeń nie jest z góry określona, wymagalność poszczególnych świadczeń częściowych następuje bowiem z nadejściem kolejnego ustalonego terminu; np.:

• zapłata rent, zapłata alimentów,

• zapłata czynszów w umowach najmu czy dzierżawy,

• zapłata odsetek od kapitału.

3. Świadczenie CIĄGŁE - gdy dłużnik nie ma sposobności wykonać świadczenia przez jednorazową czynność, lecz wymagane będzie ustawiczne zachowanie się (najczęściej znoszenie) dłużnika trwające przez pewien czas; np.:

• wykonywanie umowy najmu (wynajmujący jako dłużnik najemcy w zakresie korzystania z rzeczy zmuszony jest udostępnić przedmiot najmu i nie przeszkadzać mu w czasie obowiązywania tego stosunku prawnego),

• wykonywanie umowy przechowania,

• z reguły wszelkie świadczenia polegające na zaniechaniu.

12. ŚWIADCZENIA PODZIELNE I NIEPODZIELNE (objaśnij, podaj przykłady)

Podstawowe znaczenie przy tym podziale odgrywają właściwości przedmiotu świadczenia.

O podzielności lub niepodzielności świadczenia decyduje sam wierzyciel, który stwierdza, czy wskutek podzielonych świadczeń uzyska ten sam efekt, który zapewni mu świadczenie zrealizowane przez dłużnika w całości.

1. Świadczenie PODZIELNE - [art.379 §2 Kc]: §2. Świadczenie jest podzielne, jeżeli może być spełnione częściowo bez istotnej zmiany przedmiotu lub wartości.

Przykłady:

• zapłata sumy pieniężnej,

• dostarczenie określonej ilości rzeczy oznaczonych rodzajowo.

2. Świadczenie NIEPODZIELNE - jest przeciwieństwem świadczenia podzielnego i ma miejsce wówczas gdy wskutek podzielenia przedmiotu świadczenia wierzyciel nie uzyska tego, co może i powinien uzyskać. Przykłady:

• wynajęcie rzeczy oznaczonej co do tożsamości (maszyny, samochodu, lokalu itp.),

• przeniesienie własności takiej rzeczy.

KONSEKWENCJE prawne takiego podziału świadczeń:

[Art.379 Kc - równy podział długu i wierzytelności]

§1. Jeżeli jest kilku dłużników albo kilku wierzycieli, a świadczenie jest podzielne, zarówno dług, jak i wierzytelność dzielą się na tyle niezależnych od siebie części, ilu jest dłużników albo wierzycieli. Części te są równe, jeżeli z okoliczności nie wynika nic innego.

[Art. 380 Kc - odpowiedzialność dłużników]

§1. Dłużnicy zobowiązani do świadczenia niepodzielnego są odpowiedzialni za spełnienie świadczenia jak dłużnicy solidarni.

§2. W braku odmiennej umowy dłużnicy zobowiązani do świadczenia podzielnego są odpowiedzialni za jego spełnienie solidarnie, jeżeli wzajemne świadczenie wierzyciela jest niepodzielne.

§3. Dłużnik, który spełnił świadczenie niepodzielne, może żądać od pozostałych dłużników zwrotu wartości świadczenia według tych samych zasad co dłużnik solidarny.

[Art. 381 Kc - uprawnienia wierzycieli]

§1. Jeżeli jest kilku wierzycieli uprawnionych do świadczenia niepodzielnego, każdy z nich może żądać spełnienia całego świadczenia.

§2. Jednakże w razie sprzeciwu chociażby jednego z wierzycieli, dłużnik obowiązany jest świadczyć wszystkim wierzycielom łącznie albo złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego.

[Art. 382 Kc - ochrona dłużników]

§1. Zwolnienie dłużnika z długu przez jednego z wierzycieli uprawnionych do świadczenia niepodzielnego nie ma skutku względem pozostałych wierzycieli.

§2. Zwłoka dłużnika, jak również przerwanie lub zawieszenie biegu przedawnienia względem jednego z wierzycieli uprawnionych do świadczenia niepodzielnego ma skutek względem pozostałych wierzycieli.

[Art. 383 Kc - regres między wierzycielami]

Jeżeli jeden z wierzycieli uprawnionych do świadczenia niepodzielnego przyjął świadczenie, jest on odpowiedzialny względem pozostałych wierzycieli według tych samych zasad co wierzyciel solidarny.

13. ŚWIADCZENIA OZNACZONE INDYWIDUALNIE I RODZAJOWO (objaśnij, podaj przykłady)

Podstawowe znaczenie przy tym podziale odgrywa przedmiot świadczenia.

1. Świadczenie oznaczone INDYWIDUALNIE - przedmiotem świadczenia może być rzecz oznaczona co do tożsamości, czyli wyróżniona spośród wszystkich innych według jej indywidualnych, niepowtarzalnych cech; np. gdy przedmiotem sprzedaży jest rzecz jedyna w swoim rodzaju, taka jak:

• zabudowana działka gruntowa w miejscowości X, przy ul. Y, pod nr 10;

• maszyna do pisania firmy Z, o nr fabrycznym 000;

• samochód osobowy Fiat 126p, o nr rejestracyjnym BIM 1111;

2. Świadczenie oznaczone RODZAJOWO - przedmiotem świadczenia może być rzecz oznaczona co do gatunku, tzn. wskażemy takie jej cechy, dzięki którym będzie możliwe wskazanie innych jeszcze rzeczy należących do tego samego gatunku; np. gdy przedmiotem sprzedaży jest:

• 1 wagon żwiru;

• 10 ton buraków cukrowych;

• 20 worków cementu;

• 3 m materiału w cenie 15 zł za metr.

Istota i możliwe konsekwencje tego podziału:

• przy świadczeniach oznaczonych rodzajowo najpóźniej w chwili wykonania zobowiązania musi nastąpić konkretyzacja świadczenia,

• gdy zniszczona zostanie rzecz oznaczona rodzajowo, to jest to wierzycielowi obojętne, gdyż dłużnik może przecież świadczyć inną rzecz o podobnych cechach,

• gdy zniszczona zostanie rzecz oznaczona indywidualnie, to wierzyciel może na tym stracić, jeżeli dłużnik nie ponosi odpowiedzialności za zniszczenie lub utratę rzeczy.

14. ŚWIADCZENIE PIENIĘŻNE

Przedmiotem świadczenia w zobowiązaniu pieniężnym jest określona wartość ekonomiczna pod postacią sumy pieniężnej wyrażonej w jakichś jednostkach pieniężnych (pieniądz jest szczególnym przedmiotem świadczenia). Cechy pieniądza w rozumieniu prawa cywilnego:

• jest miernikiem wartości świadczeń, czyli reprezentuje określoną wartość i przekazuje ją z majątku dłużnika do majątku wierzyciela;

• ma moc umarzania zobowiązań (służy przymusowemu umarzaniu);

• jest środkiem umożliwiającym dokonanie zapłaty (jako ekwiwalent wszystkich dóbr), wskutek czego istniejące zobowiązanie wygasa,

• ogólnie pieniądz pełni funkcje zamiany lub zapłaty zobowiązania.

ZASADY OGÓLNE - związane ze świadczeniem pieniężnym:

1. Zasada WALUTOWOŚCI - jest wyrażona w [art.358 Kc]:

Z zastrzeżeniem wyjątków w ustawie przewidzianych, zobowiązania pieniężne na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej mogą być wyrażone tylko w pieniądzu polskim.

2. Zasada NOMINALIZMU - jest wyrażona w [art.358¹ §1 Kc]:

Jeżeli przedmiotem zobowiązania od chwili jego powstania jest suma pieniężna, spełnienie świadczenia następuje przez zapłatę sumy nominalnej, chyba że przepisy stanowią inaczej.

• zasada to dotyczy tylko takich zobowiązań, w których świadczenie pieniężne było wyrażone w treści od samego początku (zobowiązanie pieniężne),

• nie stosuje się jej natomiast, gdy konieczność zapłaty kwoty pieniężnej pojawia się jako świadczenie zastępcze (zobowiązanie niepieniężne ze świadczeniem pieniężnym - np. zwrot bezpodstawnego wzbogacenia),

• wartość nominalna pieniądza jest stała, np., jeśli zaciągnę dług 10 tys. zł, to tę kwotę zwracam

3. Zasada WALORYZACJI - przepisy przewidują trzy sposoby waloryzacji świadczeń pieniężnych:

1. ustawowa waloryzacja - wynika bezpośrednio z przepisów ustawy;

2. umowna waloryzacja [art.358¹ §2 Kc]:

Strony mogą zastrzec w umowie, że wysokość świadczenie pieniężnego zostanie ustalona według innego niż pieniądz miernika wartości.

• pozwala to uniknąć deprecjacji pieniądza, co dla wierzyciela byłoby uszczerbkiem majątkowym,

• zgodnie z nią w umowie można zawrzeć tzw. klauzulę waloryzacyjną:

• klauzula waluty - świadczenie odnosi się do równowartości kwoty w danej walucie (np. w USD);

• klauzula złota - świadczenie odnosi się do równowartości danej ilości kruszcu,

• klauzula indeksowa - świadczenie odnosi się do indeksu wybranych produktów żywnościowych np. do równowartością 1 tony zboża.

1. sądowa waloryzacja [art.358¹ §3 Kc]:

W razie istotnej zmiany siły nabywczej pieniądza po powstaniu zobowiązania, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, zmienić wysokość lub sposób spełnienia świadczenia pieniężnego, chociażby były ustalone w orzeczeniu lub umowie.

• najczęściej chodzi tu o inflację, np. sąd może podnieść dług z 10 tys. do 15 tys. zł odpowiednio do stopnie inflacji,

• jednak ocenę pozostawiono sądowi, a więc nie musi to być wcale inflacja - sądowa waloryzacja jest uprawniona nawet wtedy, gdy nie ma inflacji, ale wskutek upływu czasu zobowiązanie jest wykonywane w innych jakościowo warunkach,

• ponadto sąd może dokonać ponownej waloryzacji oraz zmienić sposób spełnienia świadczenia (np. zmiana terminu, rozłożenie na raty).

Ograniczenia sądowej waloryzacji - przewiduje [art.358¹ §4 Kc]:

Z żądaniem zmiany wysokości lub sposobu spełnienia świadczenia pieniężnego nie może wystąpić strona prowadząca przedsiębiorstwo, jeżeli świadczenie pozostaje w związku z prowadzeniem tego przedsiębiorstwa.

Zasada waloryzacji nie ma zastosowania w odniesieniu do:

• kredytów bankowych,

• kwot zdeponowanych na rachunkach bankowych,

• kredytów i pożyczek socjalnych.

ZASADY SZCZEGÓLNE (cechy) - związane ze świadczeniem pieniężnym:

• świadczenie pieniężne ma charakter długu oddawczego (wszystkie pozostałe są długiem odbiorczym), czyli jeżeli dłużnik ma świadczyć w pieniądzach to operacja ta odbywa się na jego koszt i jego ryzyko;

• przy świadczeniu pieniężnym zawsze są należne odsetki ustawowe zarówno:

• przy zwłoce - czyli przekroczeniu terminu z winy dłużnika, jak i

• przy opóźnieniu - czyli przekroczeniu terminu bez winy dłużnika,

• świadczenia pieniężne są doskonale podzielne tzn., że jeżeli świadczenie jest wymagalne to wierzyciel nie może odmówić przyjęcia np. kwoty 10,- zł gdy cały dług wynosi 1000,- zł,

• świadczenie pieniężne jest zastrzegalne na korzyść dłużnika - tzn. że dłużnik może przed ustalonym terminem wykonać zobowiązanie w całości lub w części, w przeciwieństwie do tego wierzyciel nie może żądać od dłużnika wykonania zobowiązania przez ustalonym terminem.

15. ODSETKI

POJĘCIE odsetek:

Odsetki - jest to wynagrodzenie za korzystanie:

• z cudzych pieniędzy lub

• z cudzych rzeczy oznaczonych co do rodzaju,

które zostaje obliczone według pewnej stopy procentowej, czyli w stosunku do wartości sumy, od której są pobierane i w stosunku do czasu użycia tej sumy.

Odsetki są świadczeniem akcesoryjnym (ubocznym), czyli wiążą się zawsze z jakimś świadczeniem głównym (bez którego nie istnieją).

FORMY (rodzaje) odsetek - można wyróżnić następujące:

1. Odsetki umowne - zgodnie z [art.359 §1 Kc]:

Odsetki od sumy pieniężnej należą się tylko wtedy, gdy to wynika z:

• czynności prawnej (np. pożyczka),

• ustawy (np. art. 481 Kc),

• orzeczenia sądu,

• decyzji innego właściwego organu.

Często strony zawierając umowę określają, w jakich wypadkach i w jakiej wysokości wierzyciel może dochodzić odsetek i takie umowne zastrzeżenie ma pierwszeństwo przed tytułem ustawowym także, gdy idzie o wysokość odsetek.

2. Odsetki ustawowe - zgodnie z [art.359 Kc]:

§2. Jeżeli wysokość odsetek nie jest w inny sposób określona, należą się odsetki ustawowe.

§3. Wysokość odsetek ustawowych określa rozporządzenie Rady Ministrów. Rozporządzenie to może zakazać zastrzegania, jak również pobierania odsetek wyższych od tych, które określa się jako maksymalne.

3. Odsetki za opóźnienie - zgodnie z [art.481 Kc]:

§1. Jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

Wniosek - dłużnik nie może zwolnić się od zapłaty nawet wtedy, gdy wykaże, że to nie z jego winy.

§2. Jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była z góry oznaczona, należą się odsetki ustawowe. Jednakże gdy wierzytelność jest oprocentowana według stopy wyższej niż stopa ustawowa, wierzyciel może żądać odsetek za opóźnienie według tej wyższej stopy.

ZAKAZ anatocyzmu - zgodnie z [art.482 §1 Kc]:

Od zaległych odsetek można żądać odsetek za opóźnienie:

• dopiero od chwili wytoczenia o nie powództwa, chyba że

• po powstaniu zaległości strony zgodziły się na doliczenie zaległych odsetek do dłużnej sumy.

TERMIN zapłaty odsetek - może być określony np. w samej umowie lub w orzeczeniu sądu, w przeciwnym razie stosuje się przepisy [art.360 Kc]:

W braku odmiennego zastrzeżenia co do terminu płatności odsetek są one płatne co roku z dołu, a jeżeli termin płatności jest krótszy niż rok - jednocześnie z zapłatą tej sumy.

ROSZCZENIE - należność z tytułu odsetek:

• staje się wymagalne z każdym dniem opóźnienia,

• przedawnia się z upływem 3 lat.

16. PRZESŁANKI ODPOWIEDZIALNOŚCI ODSZKODOWAWCZEJ (w myśl koncepcji z wykładu)

Mówimy o przesłankach odpowiedzialności w tym sensie, że bez ich istnienia odpowiedzialność nie powstaje, warunkują one tym samym:

• powstanie obowiązku naprawienia szkody w rozumieniu przepisów reżimu deliktowego, czyli

• powstanie u podmiotu uprawnionego (poszkodowanego) roszczenia o naprawienie szkody.

Wyróżniamy trzy przesłanki odpowiedzialności:

1. SZKODA - jest to każdy uszczerbek, jakiego pokrzywdzony doznaje w swych dobrach chronionych prawem; gdy nie ma szkody nie ma mowy o odpowiedzialności cywilnej , która ma się wyrazić w obowiązku jej naprawienia. Wyróżniamy szkodę:

1. majątkową - na mieniu, dotyczy bezpośrednio składników majątkowych (szkoda => odszkodowanie),

2. niemajątkowa - na osobie, dotyczy bezpośrednio osoby, ale ma to też konsekwencje w majątku (krzywda moralna => zadośćuczynienie); naprawienie to zadośćuczynienie za wyrządzoną krzywdę, polega na pokryciu kosztów, jakie osoba poniosła na skutek doznanej szkody.

Zadośćuczynienia można żądać z powoduku:

• uszkodzenia ciała lub rozstroju zdrowia, pozbawienia wolności,

• gdy kobietę skłoniono za pomocą podstępu, gwałtu bądź też nadużycia do poddania się nierządnemu,

• naruszenia dóbr osobistych, szkody prenatalnej.

Roszczenia z tytułu szkody na osobie są niezbywalne (wiążą się z określoną osobą), chyba że stały się:

• wymagalne,

• uznane na piśmie,

• przyznane prawomocnym orzeczeniem.

2. FAKT wywołujący szkodę - DZIAŁANIE lub ZANIECHANIE (musi być zawinione), z którymi ustawa łączy obowiązek odszkodowawczy; ta przesłanka jest spełniona, gdy występują dwa elementy:

• obiektywny - działanie sprzeczne z zasadami prawa lub z zasadami współżycia społecznego,

• subiektywny - gdy występuje wina umyślna lub nieumyślna.

Niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania stanowi uchybienie podstawowemu obowiązkowi wynikającemu z treści zobowiązania [art.354 Kc], i tak:

• szkodę w wypadku niewykonania zobowiązania - wyznacza wartość uszczerbku, zaś

• szkodę w wypadku nienależytego wykonania zobowiązania - określa wartość dodatkowego uszczerbku, który dotyka wierzyciela (chociaż zobowiązanie zostało ostatecznie wykonane).

3. ZWIĄZEK PRZYCZYNOWY między szkodą a faktem - brak lub przerwanie takiego związku wyłącza odpowiedzialność, w dziedzinie prawa cywilnego rozwinęły się dwie teorie związku przyczynowego, a mianowicie:

1. teoria adekwatnego związku przyczynowego [art.361 Kc]:

§1. Zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła.

§2. W powyższych granicach, w braku odmiennego przepisu ustawy lub postanowienia umowy, naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł, oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono.

• zakres odpowiedzialności poszkodowanego ustala się oceniając następstwa zdarzenia wyrządzającego szkodę,

• dłużnik zatem zmuszony jest naprawić szkodę w wysokości następstwa, które jest normalne, typowe w stosunku do jego przyczyny sprawczej,

• jeżeli skutki są nietypowe, to nie wpływają na wysokość odszkodowania,

[Art.6 Kc - ciężar dowodu] Ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne.

• osobą, która musi udowodnić istnienie związku przyczynowego jest poszkodowany.

1. teoria równowartości przyczyn związku przyczynowego - wszystkie zdarzenia, których zaistnienie wywołuje w ostatecznym rezultacie skutek (np. w postaci szkody), są równowartościowe o tyle, o ile eliminacja któregokolwiek z tych zdarzeń jako przyczyny wyłączałaby zaistnienie danego skutku.

17. REŻIMY ODPOWIEDZIALNOŚCI ODSZKODOWAWCZEJ

Reżimy odpowiedzialności odszkodowawczej - prawo do naprawienia szkody rodzi odpowiedzialność odszkodowawczą; Kodeks cywilny zna dwa rodzaje odpowiedzialności:

1. Odpowiedzialność KONTRAKTOWA (ex contracto) - podstawowe znaczenie ma [art.471 Kc]:

Dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

Zakres tej odpowiedzialności został więc ujęty szeroko, może ona powstać w każdym przypadku naruszenia istniejącego zobowiązania (np. umowy).

Postanowienia dotyczące odpowiedzialności kontraktowej normują ponadto:

• przesłanki odpowiedzialności dłużnika [art.471-474 Kc],

• niemożliwość świadczenia [art.474 Kc],

• zwłokę dłużnika [art. 475-480 Kc],

• opóźnienie w spełnieniu świadczenia pieniężnego [art.481 Kc],

• instytucję odszkodowania umownego [art.483-485 Kc].

2. Odpowiedzialność DELIKTOWA (ex delicto) - w sferze tego reżimu można wyróżnić dwie grupy:

1. pierwszą (podstawową), w której odpowiedzialność opiera się na zasadzie winy,

2. drugą, w której odpowiedzialność powstaje niezależnie od winy (niejako za sam skutek), opiera się na zasadzie ryzyka i słuszności.

Zatem w tym wypadku:

• jest to odpowiedzialność z tytułu wyrządzenia szkody czynem niedozwolonym - działaniem lub zaniechaniem ludzi, szkodą spowodowaną przez zwierzęta, rzeczy nieożywione, siły przyrody;

• między stronami nie ma żadnego stosunku zobowiązaniowego;

• dopiero szkoda powoduje powstanie określonego zobowiązania.

Np. jeżeli komuś wybito w samochodzie szybę, to zobowiązanie pojawi się dopiero wówczas, gdy poszkodowany zadziała (zgłosi to na Policję).

Występują również INNE SYTUACJE, które nie są czynami niedozwolonymi (nie są odpowiedzialnością deliktową) ani też nie mieszczą się w reżimie odpowiedzialności z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania (nie są odpow. kontraktową), ale:

• czynią kogoś odpowiedzialnym za szkodę, czyli

• gdy ktoś w drodze umowy zobowiązuje się, że w razie szkody spełni żądanie odszkodowawcze.

Np. umowy gwarancyjne, zakład ubezpieczeń itp.

18. GRANICE ODPOWIEDZIALNOŚCI ODSZKODOWAWCZEJ

Przy ustalaniu świadczenia odszkodowawczego jako punkt wyjścia przyjmuje się rozmiar szkody, Kodeks cywilny wprowadza zasadę pełnego odszkodowania, dlatego:

• nie powinno być ani mniejsze,

• ani większe od wyrządzonej szkody.

Wyróżnia się kilka czynników, które mają wpływ na ograniczenie odszkodowania:

1. Przepisy ustawy:

[Art. 361 Kc - związek przyczynowy; szkoda]

§1. Zobowiązany do odszkodowania ponosi odpowiedzialność tylko za normalne następstwa działania lub zaniechania, z którego szkoda wynikła.

§2. W powyższych granicach, w braku odmiennego przepisu ustawy lub postanowienia umowy, naprawienie szkody obejmuje straty, które poszkodowany poniósł, oraz korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono.

[Art.438 Kc - szkoda w cudzym interesie]

Kto w celu odwrócenia grożącej drugiemu szkody albo w celu odwrócenia wspólnego niebezpieczeństwa przymusowo lub nawet dobrowolnie poniósł szkodę majątkową, może żądać naprawienia poniesionych strat w odpowiednim stosunku od osób, które z tego odniosły korzyść.

2. Treść umowy:

• strony mogą wyłączyć odpowiedzialność za wyrządzone szkody (ale zastrzeżenie nie jest ważne, gdy szkoda została popełniona z winy umyślnej),

• strony mogą ustalić, czy odszkodowanie będzie odpowiadać wysokości szkody, a więc:

• mogą rozstrzygnąć, czy odszkodowanie może szkodę przewyższyć (np. kara umowna), jak i

• mogą postanowić, że będzie ono dochodzone w wysokości mniejszej;

3. Rozstrzygnięcie sądu, w następujących sytuacjach:

1. jeżeli nie można ustalić szkody (np. zginęła rzecz, ale nie da się ustalić jej wartości), sąd:

• w razie pojawiających się trudności dowodowych stanowiących przeszkodę w precyzyjnym ustaleniu wysokości należnego odszkodowania,

• może zasądzić odszkodowanie według swej oceny opartej na rozważeniu wszystkich okoliczności sprawy,

• czyli odszkodowanie powinno uwzględniać to co możliwe, a nie to co powinne;

1. jeżeli poszkodowany przyczynił się do powstania szkody [art. 362 Kc]:

Jeżeli poszkodowany przyczynił się do powstania lub zwiększenia szkody, obowiązek jej naprawienie ulega odpowiedniemu zmniejszeniu stosownie do okoliczności, a zwłaszcza do stopnia winy obu stron.

• przyczynieniem się poszkodowanego jest każde jego zachowanie, jeżeli

• pozostaje w związku przyczynowym z faktem wyrządzenia szkody lub ma wpływ na jej rozmiar,

• sąd w takim wypadku ustala, w jakim stopniu należy zredukować odszkodowanie,

• przyczynienie się poszkodowanego nie zwalnia jednak dłużnika z obowiązku naprawienia szkody;

3. jeżeli poszkodowany uzyskał ze szkody korzyści - okoliczność taka musi być brana przez sąd przy ustalaniu wysokości odszkodowania (np. poszkodowany otrzymał odszkodowanie z ubezpieczenia);

4. jeżeli jedno zdarzenie wywołuje zarówno uszczerbek jak i korzyść dla poszkodowanego - ostatecznie sąd bierze pod uwagę stan wynikający ze skompensowania obu pozycji;

5. sąd może zastosować tzw. miarkowanie szkody - wpływ na ustalenie szkody mogą mieć jedynie okoliczności konkretnego przypadku [art.440 Kc]:

W stosunkach między osobami fizycznymi zakres obowiązku naprawienia szkody może być stosownie do okoliczności ograniczony, jeżeli ze względu na stan majątkowy poszkodowanego lub osoby odpowiedzialnej za szkodę wymagają takiego ograniczenia zasady współżycia społecznego.

• dotyczy to tylko odpowiedzialności z tytułu czynu niedozwolonego,

• nie zwalania dłużnika od obowiązku dania odszkodowania.

19. POSTACIE SZKODY MAJĄTKOWEJ

SZKODA - jest to każdy uszczerbek, jakiego pokrzywdzony doznaje w swych dobrach chronionych prawem; gdy nie ma szkody nie ma mowy o odpowiedzialności cywilnej , która ma się wyrazić w obowiązku jej naprawienia.

Wyróżniamy szkodę:

1. majątkową - na mieniu, dotyczy bezpośrednio składników majątkowych (szkoda => odszkodowanie),

2. niemajątkowa - na osobie, dotyczy bezpośrednio osoby, ale ma to też konsekwencje w majątku (krzywda moralna => zadośćuczynienie).

Pojęcie SZKODY MAJĄTKOWEJ - odnosi się do uszczerbku, który dotyczy bezpośrednio składników majątku poszkodowanego (bez związku z jego osobą).

Wszelka szkoda rozpatrywana jako uszczerbek o charakterze majątkowym może mieć postać dwojaką:

1. Strata rzeczywista (damnum emergens) - jako ubytek w majątku poszkodowanego, który obejmuje:

• utratę posiadanych rzeczy,

• ich osłabienie,

• także zwiększenie się zobowiązań poszkodowanego (np. w razie uniemożliwienia poszkodowanemu zapłaty w terminie i powstanie konieczność uiszczenia odsetek),

• w tym wypadku poszkodowany staje się uboższy niż był dotychczas.

2. Utrata korzyści (lucrum cessans) - jako nieuzyskane korzyści, jakiej poszkodowany mógł się spodziewać:

• bierze się pod uwagę tylko te składniki, co do których jest duży stopień pewności, że poszkodowany by je uzyskał,

• nie uwzględnia się natomiast tego, na co mógłby tylko ewentualnie liczyć (szkoda ewentualna),

• w tym wypadku poszkodowany nie staje się bogatszy.

Zatem jeżeli przez majątek określonej osoby rozumie się ogół jej aktywów oraz pasywów, to:

• strata rzeczywista - polega na zmniejszaniu się pozycji czynnych majątku (aktywów) poszkodowanego lub na zwiększaniu się pozycji biernych (pasywów);

• utrata korzyści - polega zawsze na niepowiększeniu się pozycji czynnych majątku (aktywów), mimo że powiększenie takie powinno było nastąpić.

20. METODY USTALANIA WIELKOŚCI SZKODY

Ustalenie wysokości szkody - przedmiotem świadczenia odszkodowawczego jest naprawienie szkody poniesionej przez poszkodowanego, zatem ustalenie wysokości tej szkody jest z natury rzeczy niezmiernie doniosłe; wiąże się z tym wiele zagadnień:

1. USTALENIE USZCZERBKU - jeżeli chodzi o ustalenie uszczerbku majątkowego, na ogół jest stosowany sposób ustalania wysokości szkody zwany różnicowym (dyferencyjnym); ustalenie szkody następuje poprzez porównanie stanu majątkowego poszkodowanego, jaki istniał przed szkodą oraz stanu, jaki powstał w wyniku zdarzenia ją wyrządzającego (wykrycie różnicy):

1. wysokość straty rzeczywistej (damnum emergens) - można ustalić jeżeli w majątku osoby poszkodowanej da się uchwycić różnicę wynikającą z tego porównania, które wskazuje zmniejszenie majątku;

2. wysokość utraty korzyści (lucrum cessans) - jest trudniejsza do ustalenia ponieważ cały przebieg zdarzeń przyjmuje się jako pewną hipotezą, nie ma pewności, że tak toczyłyby się one w rzeczywistości, szuka się jedynie najwyższego stanu prawdopodobieństwa (nie mylić z tzw. szkodą ewentualną - utrata jedynie szansy uzyskania korzyści, a nie utrata samej korzyści).

Ustalenie wielkości całej szkody powinno prowadzić do uchwycenia obu jej postaci jako części składowych całości [art.361 §2 Kc].

1. OZNACZENIE WARTOŚCI USZCZERBKU - jeżeli przy ustalaniu wysokości szkody trzeba oznaczyć wartość doznanego uszerbku:

1. chodzi o chwilę, która decyduje o wysokości, a przez to i o wartości szkody; znane jest zjawisko, żę stan uszczerbku może podlegać pewnej dynamice, Kodeks cywilny częściowo rozstrzyga ten problem przyjmując, że [art.363 §2 Kc]:

• jeżeli naprawienie szkody ma nastąpić w pieniądzu

• wysokość odszkodowania powinna być ustalona wg cen z daty ustalenia odszkodowania,

• chyba, że szczególne okoliczności wymagają przyjęcia za podstawę cen istniejących w innej chwili.

2. chodzi dalej o zastosowanie właściwego miernika wartości - według którego ma być ustalona szkoda, w tym wypadku można szukać różnych rozwiązań, a mianowicie:

• można brać pod uwagę tzw. wartość rynkowa dobra według ceny, jaką przedstawia ono dla wszystkich (ma podstawowe znaczenie),

• można brać pod uwagę tzw. wartość szczególną dobra według ceny, jaką przedstawia ono dla poszkodowanego ze względu na szczególny sposób jego użycia (np. zniszczenie unikalnej kolekcji znaczków),

• można uwzględnić wartość emocjonalną, czyli tzw. wartość z upodobania, jaką dany przedmiot ma wyłącznie dla poszkodowanego (np. zniszczenie pamiątki rodzinnej - w praktyce raczej nie ma zastosowania).

Ponadto przy ustalaniu wielkości szkody:

• jako punkt wyjścia przyjmuje się rozmiar szkody:

1. Kodeks cywilny wprowadza zasadę pełnego odszkodowania obejmującego obie postaci szkody (damnum emergens, lucrum cessans), ale nie powinno być ono mniejsze (ani większe) od wyrządzonej szkody,

2. na wysokość odszkodowania wpływa także koncepcja związku przyczynowego;

• gdy brakuje odpowiedniego przepisu ustawy lub postanowienia umowy, naprawienie szkody obejmuje:

3. straty, które poszkodowany poniósł,

4. korzyści, które mógłby osiągnąć, gdyby mu szkody nie wyrządzono,

5. zatem wysokość odszkodowania może być w określonych okolicznościach ukształtowana i zależna od woli stron.

• zdarzają się także sytuacje nietypowe, w których ustawodawca odchodzi od zasad ogólnych:

6. wysokość odszkodowania zmniejsza przez ograniczenie pojęcia szkody np. [art.846 Kc] - utrzymujący hotel odpowiada tylko za szkodę (damnum emergens) polegającą na utracie lub uszkodzeniu rzeczy wniesionej, nie obejmuje natomiast korzyści (lucrum cessans),

7. wskazuje konkretną granicę wysokości odszkodowania np. [art.849 Kc] - w razie utraty lub uszkodzenia pieniędzy, papierów wartościowych itp. odpowiedzialność właściciela hotelu ogranicza się do sumy, którą określa w drodze rozporządzenia minister sprawiedliwości (aktualnie - wysokość 5 krotnego miesięcznego wynagrodzenia za kwartał)

21. SPOSOBY NAPRAWIENIA SZKODY

NAPRAWIENIE SZKODY polega nie tylko na uzyskaniu jakiejś rekompensaty, lecz także - a niekiedy przede wszystkim na przywróceniu stanu, który istniał, zanim szkoda nie została wyrządzona.

Mówiąc o szkodzie mamy na ogół na myśli uszczerbek, jakiego doznaje poszkodowany we wszelkiego rodzaju dobrach przez prawo chronionych (życie, zdrowie, wolność, cześć, majątek itd.).

W polskiej doktrynie i judykaturze:

• dość rozpowszechnione jest wiązanie pojęcia szkody z uszczerbkiem jedynie majątkowym;

• uszczerbek niemająt­kowy jest natomiast określany terminem „krzywda", niekiedy „krzywda moralna", do naprawienia takiej krzywdy odnosi się z kolei termin „zadość­uczynienie" w miejsce terminu „odszkodowanie" (przy uszczerbku majatkowym).

Z teoretycznego punktu widzenia można odróżnić w dziedzinie zobo­wiązań trzy główne grupy przypadków, w których przedmiotem świadczenia jest odszkodowanie:

• mimo istnienia pewnych różnic między tymi grupami, porównywalne są między nimi z pewnością elementy dotyczące społecznego znaczenia obowiązku naprawienia szkody i podstawowe prze­słanki powstawania obowiązku odszkodowawczego,

• a wspólne są (przynaj­mniej w zasadzie) reguły dotyczące odszkodowania jako postaci świadczenia.

Owe trzy główne grupy przypadków, w których przedmiotem świadcze­nia jest odszkodowanie, są następujące:

1. Naprzód są to przypadki, gdy szkoda zostaje wyrządzona niezależnie od istniejącego uprzednio między danymi osobami stosunku prawnego, a więc gdy rodzi ona dopiero stosunek zobowiązaniowy jako stosunek samoistny:

• nazywamy je przypadkami szkody z tytułu tzw. czynów niedozwolo­nych albo szkody deliktowej (ex delicto);

• są one unormowane przede wszystkim w zespole przepisów księgi III, tytułu VI Kc (art.415 i nast.k.c.);

• treścią stosunku zobowiązaniowego jest w tych przypadkach uprawnie­nie poszkodowanego do uzyskania odszkodowania i odpowiadający temu uprawnieniu obowiązek naprawienia szkody;

• odszkodowanie staje się tu od razu głównym świadczeniem ze strony dłużnika, którym jest czy to sprawca szkody, czy to inna osoba za szkodę odpowiedzialna;

• typowym przykładem są stany faktyczne takie, jak: uszkodzenie cudzego mienia, naruszenie cudzego życia lub zdrowia, pozbawienie kogoś prawa majątkowego, które mu służy itd.

1. Następnie są to przypadki, gdy szkoda zostaje wyrządzona przez niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania przez dłużnika; odszkodowanie zastępuje wówczas główne świadczenie lub je uzupełnia:

• przypadki tej grupy należą do kategorii tzw. szkody kontraktowej (ex contractu);

• są one unormowane w swych regułach najogólniejszych w ze­spole przepisów księgi III, tytułu VII, działu II kodeksu (art. 471 i n. k.c.);

• wprawdzie w zobowiązaniach między stronami świadczenie jest ściśle sprecy­zowane, niemniej przyjmuje się, że obowiązek świadczenia, polegający np. na przeniesieniu własności rzeczy, daniu rzeczy do używania, wykonaniu dzieła, zapłacie określonej sumy pieniężnej itp., przemienia się na obowiązek naprawienia szkody lub też, gdy świadczenie wprawdzie nastąpiło, lecz zostało spełnione nienależycie, zostaje uzupełnione o odszkodowanie.

1. Wreszcie są to przypadki, gdy ktoś w drodze umowy zobowiązuje się wobec kontrahenta do świadczenia odszkodowawczego z tytułu szkody, którą temu kontrahentowi wyrządzi on sam, osoba trzecia lub zajście jakie­goś zdarzenia:

• świadczenie odszkodowawcze staje się wówczas od razu głów­nym świadczeniem na rzecz wierzyciela;

• jakkolwiek wyrządzenie szkody nie stwarza samo w sobie nowego i samoistnego zobowiązania odszkodowaw­czego między stronami;

• typowym przykładem są tu niektóre umowy ubez­pieczenia (zob. art. 822 k.c.) i tzw. umowy gwarancyjne.

Jednocześnie nie można tracić z pola widzenia faktu, że obowiązek naprawienia szkody może pojawiać się w innych jeszcze sytuacjach niż wy­mienione, a między innymi wtedy, gdy wyrządzenie szkody jest następstwem:

• wykonywania praw podmiotowych (np. art. 142, 182 k.c.),

• legalnego wyko­nywania funkcji władczych przez organy administracji państwowej (np. art.161 k.p.a.),

• działania podjętego w interesie innej osoby lub w interesie wspólnym (art. 142, 438 k.c.).

Ze względu na zasadnicze zróżnicowanie przesłanek i zakresu odpowiedzialności, sytuacji tych nie da się sprowadzić do jednej wspólnej kategorii, niezbędna jest zatem w każdym przypadku analiza wchodzących w grę uregulowań szczegółowych.

RODZAJE - są dwa rodzaje naprawienia szkody;

1. restytucja naturalna - czyli przywrócenie stanu poprzedniego:

• chodzi o takie czynności, których celem i skutkiem będzie odtworzenie stanu, jaki istniał przed zdarzeniem wyrządzającym szkodę;

• nie zawsze jednak ta forma odszkodowania jest możliwa do zastosowania np. gdy splamiono ubranie, a plama nie daje się wybawić albo gdy wywołano trwałe kalectwo lub zmniejszenie zdolności do pracy

2. rekompensata pieniężna - zapłata równowartości wyrządzonej szkody:

• ta forma jest zawsze możliwa do przeprowadzenia i łatwa do zrealizowania.

Wybór formy odszkodowania należy do poszkodowanego (wierzyciela):

• jednakże gdyby przywrócenie stanu poprzedniego było niemożliwe albo

• gdyby pociągało za sobą dla zobowiązanego nadmierne trudności lub koszty,

• roszczenie poszkodowanego ogranicza się do świadczenia w pieniądzu [art. 363 Kc]

Niekiedy Kodeks cywilny w sposób ścisły reguluje przypadki i zakres odpowiedzialności np.:

Art. 444 [Szkoda na osobie] - w razie uszkodzenia ciała zobowiązany powinien zapłacić za koszty leczenia lub za koszty przygotowania do innego zawodu; w razie utraty zdolności do pracy - renta; w razie niemożliwości ustalenia szkody - renta tymczasowa.

Art. 446 [Śmierć poszkodowanego] - zobowiązany powinien zwrócić koszty leczenia lub pogrzebu temu, kto je poniósł.

Art. 446¹ [Roszczenia prenatalne] - Z chwilą urodzenia dziecko może żądać naprawienia szkód doznanych przed urodzeniem.

ZNACZENIE SPOŁECZNE obowiązku naprawienia szkody jest nad wyraz doniosłe:

• nasuwają się w związku z tym uwagi o funkcji kompensacyjnej i

• funkcji prewencyjno-wychowawczej, a w pewnym zakresie i

• funkcji repre­syjnej przepisów poświęconych tej problematyce;

• każda z tych funkcji od­powiada innej potrzebie społecznej.

FUNKCJE obowiązku naprawienia szkody:

• KOMPENSACYJNA - wierzyciel powinien mieć zwrócone wszystko to, co utracił wskutek zdarzenia wyrządzającego szkodę:

• odszkodowanie powinno zapewnić mu wyrównanie poniesionego uszczerbku,

• ale nie więcej, czyli wyrządzenie szkody nie może prowadzić do jego wzbogacenia.

• PREWENCYJNO-WYCHOWAWCZA - konieczność dania odszkodowania może mieć wpływ na postawę potencjalnych sprawców szkody.

• REPRESYJNA - np. w razie naruszenia dóbr osobistych.

22. SOLIDARNOŚĆ BIERNA I SOLIDARNOŚĆ CZYNNA, ROSZCZENIA REGRESOWE

POJĘCIE solidarności:

• Art. 369 [Podstawa] Zobowiązanie jest solidarne, jeżeli wynika to z ustawy lub z czynności prawnej. (np. stosunek cywilny, małżeństwo).

• gdy po stronie dłużnika lub wierzyciela występuje większa liczba podmiotów, a świadczenie jest podzielne to zobowiązanie mimo tego nie rozpadnie się na części, jeżeli jest ono solidarne.

• solidarność cementuje istniejący stosunek prawny i pozwala traktować drugą wielopodmiotową stronę jako jedną całość.

RODZAJE solidarności:

1. Solidarność BIERNA:

[Art.366 Kc - solidarność dłużników]

§1. Kilku dłużników może być zobowiązanych w ten sposób, że wierzyciel może żądać całości lub części świadczenia od wszystkich dłużników łącznie, od kilku z nich lub od każdego z osobna, a zaspokojenie wierzyciela przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych.

§2. Aż do zupełnego zaspokojenia wierzyciela wszyscy dłużnicy solidarni pozostają zobowiązani.

Przepis ten wzmacnia pozycję wierzyciela, który może swobodnie decydować o tym, który z dłużników będzie świadczył na jego rzecz.

[Art.371 Kc - ochrona współdłużników]

Działania lub zaniechania jednego z dłużników nie mogą szkodzić pozostałym.

[Art.373 Kc - zwolnienie dłużnika]

Zwolnienie z długu lub zrzeczenie się solidarności przez wierzyciela względem jednego z dłużników solidarnych nie ma skutku względem współdłużników.

ROSZCZENIA REGRESOWE:

W razie spełnienia świadczenia przez jednego z dłużników solidarnych zobowiązanie wobec wierzyciela wygasa, jednocześnie pojawia się problem rozliczeń między dłużnikami, czyli regresy.

[Art.376 Kc - regres między współdłużnikami]

§1. Jeżeli jeden z dłużników solidarnych spełnił świadczenie, treść istniejącego między współdłużnikami stosunku prawnego rozstrzyga o tym, czy i w jakich częściach może on żądać zwrotu od współdłużników. Jeżeli z treści tego stosunku nie wynika nic innego, dłużnik, który świadczenie spełnił, może żądać zwrotu w częściach równych.

§2. Część przypadająca na dłużnika niewypłacalnego rozkłada się między współdłużników.

2. Solidarność CZYNNA

[Art.367 Kc - solidarność wierzycieli]

§1. Kilku wierzycieli może być uprawnionych w ten sposób, że dłużnik może spełnić całe świadczenie do rąk jednego z nich, a przez zaspokojenie któregokolwiek z wierzycieli dług wygasa względem wszystkich.

§2. Dłużnik może spełnić świadczenie, według swego wyboru, do rąk któregokolwiek z wierzycieli solidarnych. Jednakże w razie wytoczenie powództwa przez jednego z wierzycieli dłużnik powinien spełnić świadczenie do jego rąk.

[Art.377 Kc - ochrona współwierzycieli]

Zwłoka dłużnika, jak również przerwanie lub zawieszenie biegu przedawnienia względem jednego z wierzycieli solidarnych ma skutek także względem współwierzycieli.

Wnioski:

• zdarzenia korzystne wywołane przez jednego z wierzycieli dotyczą wszystkich pozostałych, natomiast

• zdarzenia niekorzystne wywołane przez jednego z wierzycieli, dotyczą tylko tego wierzyciela.

ROSZCZENIA REGRESOWE:

[Art.378 Kc - regres między współwierzycielami]

Jeżeli jeden z wierzycieli solidarnych przyjął świadczenie, treść istniejącego miedzy wierzycielami stosunku prawnego rozstrzyga o tym, czy i w jakich częściach jest on odpowiedzialny względem współwierzycieli. Jeżeli z treści tego stosunku nie wynika nic innego, wierzyciel, który przyjął świadczenie, jest odpowiedzialny w częściach równych.

23. SOLIDARNOŚĆ NIEPRAWIDŁOWA (IN SOLIDUM)

Może się zdarzyć, że:

• jeden wierzyciel będzie mieć wierzytelność

• o to samo świadczenie do dwóch lub więcej osób

• z różnych tytułów prawnych,

• a z przepisów ustawy ani z umowy [art.369 Kc] nie będzie wynikać, by istniała między zobowiązanymi solidarność bierna.

• każdy z dłużników odpowiada wówczas wobec wierzyciela wg ogólnych zasad za całość świadczenia,

• a zaspokojenie wierzyciela przez jednego z dłużników umarza długi pozostałych.

Przypadek taki ze względu na pewne podobieństwo do solidarności biernej bywa określany SOLIDARNOŚCIĄ NIEPRAWIDŁOWĄ (inaczej „IN SOLIDUM”, przypadkową).

Przykład:

Za kradzież pieniędzy z kasy przedsiębiorstwa odpowiada złodziej Y i kasjer Z, który nie zabezpieczył należycie kasy. Złodziej odpowiada z art.415, kasjer zaś może odpowiadać wobec właściciela za nienależyte wykonanie zobowiązania. Oba te stosunki będą od siebie niezależne, mimo że spełnienie świadczenia przez jednego z dłużników doprowadzi do wygaśnięcia zobowiązania wskutek jego wykonania, drugie zaś zobowiązanie zgaśnie dlatego, że odpadnie jego cel.

24. ZOBOWIĄZANIA PODZIELNE I NIEPODZIELNE

Podstawą do tego podziału jest sam rodzaj świadczenia, świadczenie ma charakter podzielny, gdy może być spełnione częściowo bez zmiany jego:

• przedmiotu lub

• wartości.

Jego przeciwieństwem jest świadczenie nie podzielne.

ZOBOWIĄZANIA PODZIELNE

Art. 379 [Pojęcie]

§ 1. Jeżeli jest kilku dłużników albo kilku wierzycieli, a świadczenie jest podzielne, zarówno dług, jak i wierzytelność dzielą się na tyle niezależnych od siebie części, ilu jest dłużników albo wierzycieli. Części te są równe, jeżeli z okoliczności nie wynika nic innego.

§ 2. Świadczenie jest podzielne, jeżeli może być spełnione częściowo bez istotnej zmiany przedmiotu lub wartości.

• najprostszym przykładem świadczenia podzielnego jest np. zapłata sumy pieniężnej lub dostarczenie określonej ilości rzeczy określonych rodzajowo;

• wierzyciel może żądać spełnienia tylko tej części, która na niego przypada;

• nie jest to korzystne dla wierzyciela, bo jeśli któryś z dłużników jest niewypłacalny, to jest stratny.

ZOBOWIĄZANIA NIEPODZIELNE - przykłady:

• wynajęcie rzeczy oznaczonej co do tożsamości, np. maszyny, zwierzęcia, lokalu itp., ;

• przeniesienie własności takiej rzeczy (w odniesieniu do lokalu, ilekroć będzie stanowić odrębny przedmiot własności),

• zaniechanie (np. zaniechanie gry na instrumencie o określonej porze).

1. Jeżeli jest kilku dłużników i jeden wierzyciel - odpowiadają tak, jak dłużnicy solidarni

Art. 380 [Odpowiedzialność dłużników]

§ 1. Dłużnicy zobowiązani do świadczenia niepodzielnego są odpowiedzialni za spełnienie świadczenia jak dłużnicy solidarni.

• wierzyciel może żądać, aby wszyscy albo kilku, albo też jeden z nich wykonał zobowiązanie

• spełnienie świadczenia przez któregokolwiek z dłużników zwalnia pozostałych

• nie jest to jednak odpowiedzialność solidarna - tak jak dłużnicy solidarni

2. Jeżeli jest zobowiązanie wzajemne - w którym po każdej ze stron występuje kilka podmiotów i jedno ze świadczeń jest podzielne a drugie nie:

Art. 380 [Odpowiedzialność dłużników]

§ 2. W braku odmiennej umowy dłużnicy zobowiązani do świadczenia podzielnego są odpowiedzialni za jego spełnienie solidarnie, jeżeli wzajemne świadczenie wierzyciela jest niepodzielne.

• czyli nie następuje podział zobowiązania na niezależne części, chyba że z umowy wynikać będzie co innego;

• utrzyma się więc więź całego zobowiązania, bo wszyscy dłużnicy odpowiadają za jego wykonanie jak dłużnicy solidarni.

• dłużnik, który spełnił świadczenie niepodzielne, może żądać od pozostałych dłużników zwrotu wartości świadczenia według tych samych zasad co dłużnik solidarny.

3. Jeżeli jest kilku wierzycieli:

• dłużnik może spełnić świadczenie do któregokolwiek z wierzycieli

Art. 381. [Uprawnienia wierzycieli]

§ 1. Jeżeli jest kilku wierzycieli uprawnionych do świadczenia niepodzielnego, każdy z nich może żądać spełnienia całego świadczenia.

§ 2. Jednakże w razie sprzeciwu chociażby jednego z wierzycieli, dłużnik obowiązany jest świadczyć wszystkim wierzycielom łącznie albo złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego.

25. UMOWY ZOBOWIĄZUJĄCE, ROZPORZADZAJĄCE I O PODWÓJNYM SKUTKU (objasnij, podaj przykłady)

UMOWA - czynność prawna dwustronna tj. taka, w której udział biorą dwie strony, przy czym pozycję strony może zajmować niekiedy więcej niż jeden podmiot.

Z punktu widzenia czysto teoretycznego czynności prawne, a między innymi umowy skierowane na wywołanie przeniesienia praw majątkowych (np. sprzedaż, darowizna) powodują jedynie powstanie zobowiązania do przeniesienia tych praw, w rzeczywistości jednak wyróżniamy:

1. Umowy ZOBOWIĄZUJĄCE - polegają na tym, że skutkiem zawarcia umowy u jednej ze stron powstaje obowiązek określonego zachowania się w przyszłości:

• w konsekwencji rachunkowej powodują powstanie pasywów,

• umowy te mogą być jednostronnie zobowiązujące (zobowiązany jest tylko dłużnik - np. darowizna) lub dwustronnie zobowiązujące (zobowiązane są obie strony - np. sprzedaż, umowa o dzieło, najem);

1. Umowy ROZPORZĄDZAJĄCE - polegają na tym, że jedna ze stron w wyniku tej czynności prawnej dokonuje zmniejszenia swego stanu posiadania w tym sensie, że pozbywa się określonego prawa majątkowego lub osłabia posiadane prawa:

• w konsekwencji rachunkowej pozbywa się aktywów,

• do takich umów należy zwolnienie dłużnika z długu [art.608 Kc - Księga druga].

1. Umowy o PODWÓJNYM SKUTKU (zobowiązująco-rozporządzające) - jeżeli przepis szczególny nie stanowi inaczej albo strony inaczej nie postanowiły umowa sprzedaży, zamiany, darowizny lub inna umowa zobowiązaniowa:

• do przeniesienia własności rzeczy oznaczonej co do tożsamości przenosi (równocześnie) własność na nabywcę [art.155 Kc],

• do przeniesienia wierzytelności przenosi (równocześnie) wierzytelność na nabywcę [art.510 Kc],

26. UMOWY I ZOBOWIĄZANIA WZAJEMNE

Umowa WZAJEMNA (dwustronnie zobowiązująca) - polega na tym, że dłużnik oprócz tego, iż sam ma świadczyć na rzecz drugiej strony, jest też uprawniony, by żądać od niej świadczenia i tak samo jest z drugą stroną tego stosunku:

• czyli świadczenie z jednej strony rodzi zobowiązanie z drugiej strony,

• zarówno wierzytelność jak i dług są względem siebie ekwiwalentne (co nie znaczy, że są równe),

• np. sprzedaż, gdzie kupujący jest dłużnikiem sprzedawcy o zapłatę ceny, wierzycielem zaś świadczenia o przeniesienie własności i wydanie rzeczy.

Zobowiązanie WZAJEMNE (dwustronnie zobowiązujące) - podobnie jak umowa wzajemna zobowiązanie takie cechuje się ekwiwalentnością świadczeń, czyli pod względem wartościowym świadczenie jednej strony jest odpowiednikiem świadczenia drugiej:

• oceny tej ekwiwalentności dokonują same strony czynności, jest to zatem punkt widzenia subiektywny,

• strony powinny wypełnić swoje świadczenie jednocześnie, a

• każda ze stron może powstrzymać się od spełnienia świadczenia dopóki druga strona nie zaofiaruje świadczenia wzajemnego.

Ponadto można wyróżnić:

Umowa JEDNOSTRONNIE zobowiązująca - polega na tym, że:

• dłużnik jest wyłącznie zobowiązany, a

• wierzyciel wyłącznie uprawniony; (np. darowizna, użyczenie).

Umowa NIEWZAJEMNA - np. umowa i zobowiązanie pożyczki (bez względu na formę), w takim wypadku:

• zobowiązany jest tylko dłużnik, zaś

• wierzyciel jedynie przekazał swoje pieniądze nic w zamian nie otrzymując (procenty nie stanowią ekwiwalentu udzielonej pożyczki).

27. ZASADA SWOBODY UMÓW I JEJ OGRANICZENIA

To co strony w postanowieniu umowy zawarły ma moc ustawy, ponieważ ustawodawca dał prawo stronom kształtowania zawieranych umów.

Co do czynności dwustronnych oraz oświadczeń woli składanych innej osobie, polega ona również na swobodzie w doborze drugiej strony lub adresata.

Art.. 353¹ [Granice swobody umów] (nie może być to działanie, np. nieobyczajne, przestępcze)

Strony zawierające umowę mogą ułożyć stosunek prawny według swego uznania, byleby jego treść lub cel nie sprzeciwiały się własności (naturze) stosunku, ustawie ani zasadom współżycia społecznego.

Zasada swobody umów - to uprawnienie podmiotów do kształtowania stosunków cywilnoprawnych przy wykorzystaniu umów; strony decydują o tym czy:

• podjąć umowę

• z kim ją zawrzeć

• w jakiej formie (wyjątki ustawowe: wymóg formy pisemnej, obowiązkowy tryb przetargowy)

• jakiej treści.

OGRANICZENIA zasady swobody umów:

1. nie może być odnoszona do stosunków prawnorzeczowych czy też wykorzystywana w prawie spadkowym - zasada ta odnosi się tylko do umów

2. nie może wykraczać poza:

• przepisy ustawy - chodzi o przepisy rangi ustawy lub zawarte w aktach normatywnych podstawowych, dla których upoważnienie do ich wydania zawarte jest w ustawie, np. rozporządzenie Rady Ministrów o warunkach umów z konsumentami;

• właściwość (naturę) zobowiązania - są dwa rozumienia tego kryterium:

• sprzeczne z naturą zobowiązania to takie postanowienia umowy, które prowadza do zniekształcenia umowy nazwanej, wskutek czego ukształtowana przez strony treść wykracza poza ramy tego stosunku

• naruszenie istoty zobowiązania jest wtedy, gdy strony ustalając treść umowy uniemożliwiają rozsądną interpretację tego stosunku.

• zasady współżycia społecznego - wyznaczają granice treści określonego prawa podmiotowego oraz miernik jego wykonywania

1. art. 387, zgodnie z którym umowa o świadczenie niemożliwe jest z mocy prawa nieważna - strony nie mają kompetencji, by zmienić tę regułę

2. Ograniczenia dotyczą oprócz treści, także celu umowy:

• art. 388 - wyzysk - strona umowy nie może świadomie wykorzystywać przymusowego położenia, niedołęstwa lub niedoświadczenia drugiej strony dla swojego rażąco nieproporcjonalnego zysku (jest to wtedy wadliwość treści umowy)

• art. 558 - upoważnienie stron umowy sprzedaży do zmiany ustawowych zasad rękojmi; strony mogą tę odpowiedzialność rozszerzyć, ograniczyć lub wyłączyć, ale w umowach z konsumentami jest to dopuszczalne tylko w wypadkach określonych w przepisach.

28. PRZYRZECZENIE PUBLICZNE

Przyrzeczenie publiczne jest jednostronną czynnością prawną, która prowadzi do powstania stosunku zobowiązaniowego, czyli stanowi pozaumowne źródło tego stosunku:

• może służyć różnym funkcjom:

• może prowadzić do nabycia własności i innych praw (np. własności określonego dzieła w ramach konkursu, w którym następuje przyrzeczenie nagrody);

• do korzystania z cudzej rzeczy, praw

• do uzyskania świadczenia oznaczonych usług na rzecz składającego przyrzeczenie.

• polega na zobowiązaniu się przez ogłoszenie publiczne do spełnienia oznaczonego świadczenia [art.919 -921 Kc].

• warunkiem powstania konkretnego stosunku zobowiązaniowego jest wykonanie czynności wskazanej w przyrzeczeniu.

• wierzycielem - jest podmiot, który spełnia objętą przyrzeczeniem czynność, a

• dłużnikiem - składający przyrzeczenie (np. osoba, która dostarczyła zabłąkane zwierzę może domagać się nagrody od właściciela).

• jest ono czynnością odwołalną - odwołanie powinno nastąpić tak samo jak ogłoszenie

• przyrzeczenie nagrody konkursowej - wymaga:

• dodatkowo podania terminu spełnienia określonej czynności objętej konkursem, a ponadto

• przyrzekający ma swobodę w ocenie, czy i które dzieło lub czynność zasługuje na nagrodę.

29. WYZYSK (pojęcie, skutki prawne)

Umowa zawarta w celu wyzysku drugiej strony - istnieje wówczas, gdy wartość majątkowa świadczenia jednej ze stron jest w rażącym stopniu nie współmierna z tym, co przyjmuje ona w zamian lub zastrzega dla siebie lub dla osoby trzeciej.

POJĘCIE

Art. 388. [Wyzysk]

§ 1. Jeżeli jedna ze stron, wyzyskując przymusowe położenie, niedołęstwo lub niedoświadczenie drugiej strony, w zamian za swoje świadczenie przyjmuje albo zastrzega dla siebie lub dla osoby trzeciej świadczenie, którego wartość w chwili zawarcia umowy przewyższa w rażącym stopniu wartość jej własnego świadczenia, druga strona może żądać zmniejszenia swego świadczenia lub zwiększenia należnego jej świadczenia, a w wypadku gdy jedno i drugie byłoby nadmiernie utrudnione, może ona żądać unieważnienia umowy.

§ 2. Uprawnienia powyższe wygasają z upływem lat dwóch od dnia zawarcia umowy.

Niezależnie od kwestii obiektywnie istniejącego pokrzywdzenia o istnieniu wyzysku mówimy, gdy spełnione zostaną łącznie przesłanki:

1. pomiędzy świadczeniami występuje rażąca dysproporcja:

• ta dysproporcja świadczeń powinna być bardzo wyraźna, a jej oceny należy dokonać uwzględniając ekonomiczną wartość świadczeń

• musi ona wystąpić już w chwili składania oświadczeń woli,

• świadome wykorzystanie przymusowego położenia,

• niedołęstwa lub niedoświadczenia drugiej strony

2. występuje świadome naganne zachowanie się wyzyskującego

• wyzyskujący wykorzystuje nadarzającą się sposobność w celu uzyskania niewspółmiernego świadczenia

• działa świadomie we własnym interesie, ale nie zmierza bezpośrednio do wyzyskania kontrahenta

3. polegające na wykorzystaniu:

• przymusowego położenia - to okoliczności, które zmuszają osobę do zawarcia umowy za wszelką cenę

• niedołęstwa - to bezradność, brak sił do przezwyciężenia określonych przeszkód

• niedoświadczenia - to sytuacje osób młodych lub takich, które znalazły się w niej po raz pierwszy.

SKUTKI

1. Wyzysk nie prowadzi bezpośrednio do nieważności umowy.

2. Wyzyskany ma prawo żądać:

• zmniejszenia własnego świadczenia lub zwiększenia świadczeń drugiej strony; skutek ten może być osiągnięty w różny sposób, np.:

• w postaci dopłaty do otrzymanego świadczenia lub też

• wydania innego przedmiotu świadczenia; strony mogą to rozstrzygnąć w później zawartej umowie.

• unieważnienia umowy - gdy nie dojdzie do wzajemnych ustaleń - przy czym zmniejszenie świadczenia wyzyskanego lub zwiększenie świadczenia drugiej strony było nadmiernie utrudnione.

Te skutki następują nie z mocy prawa, ale na żądanie wyzyskanego rozstrzyga o nich sąd, w tym wypadku orzeczenie sądu ma charakter konstytutywny.

30. UMOWA PRZEDWSTĘPNA (pojęcie, treść, skutki)

POJĘCIE I TREŚĆ

Art. 389. [Umowa przedwstępna]

Umowa, przez którą jedna ze stron lub obie zobowiązują się do zawarcia oznaczonej umowy (umowa przedwstępna), powinna określać istotne postanowienia umowy przyrzeczonej oraz termin, w ciągu którego ma być ona zawarta.

Jeżeli umowa przedwstępna jest:

• jednostronnie wiążąca, zawarcie umowy stanowczej może żądać tylko strona uprawiona;

• dwustronnie wiążąca, zawarcia umowy mogą żądać obie strony uczestniczące w umowie przestępnej.

1. Zwykle umowę przedwstępną zawiera się, gdy istnieją przeszkody:

• prawne - np. brak zgody na zbycie nieruchomości

• faktyczne - np. nieistnienie przedmiotu świadczenia

2. W umowie przedwstępnej istnieje tylko zobowiązanie stron do złożenia oświadczenia woli, jeżeli zostanie ona wykonana, doprowadzi dopiero do zawarcia umowy przyrzeczonej.

3. W umowie przedwstępnej należy określić:

• istotne postanowienia umowy przyrzeczonej - postanowienia muszą być tak określone, by możliwe było ukształtowanie zobowiązania, nawet wbrew woli jednej ze stron;

• termin, w ciągu którego powinna być ona zawarta - nie musi to być dokładna data, można użyć różnych sposobów, nawet wskazując na okoliczności przyszłe i pewne;

• nie jest dopuszczalne oznaczenie chwili zawarcia umowy w postaci warunku (ale warunek może normalnie być w treści tej umowy).

SKUTKI

Art. 390. [Skutki]

§ 1. Jeżeli strona zobowiązana do zawarcia umowy przyrzeczonej uchyla się od jej zawarcia, druga strona może żądać naprawienia szkody, którą poniosła przez to, że liczyła na zawarcie umowy przyrzeczonej.

• normalnie uprawniony ma wybór albo żądać odszkodowania albo dochodzić wykonania umowy;

• Kc odwraca te tradycyjne uprawnienia wierzyciela i jako zasadę wprowadza możliwość dochodzenia odszkodowania, ale z dodatkowymi przesłankami:

• możliwe jest to tylko wtedy, gdy umowa przedwstępna czyni zadość warunkom,

• od których zależy ważność umowy przyrzeczonej (w praktyce równa się to dotrzymaniu warunku formy umowy);

§ 2. Jednakże gdy umowa przedwstępna czyni zadość wymaganiom, od których zależy ważność umowy przyrzeczonej, w szczególności wymaganiom co do formy, strona uprawniona może dochodzić zawarcia umowy przyrzeczonej.

• należne odszkodowanie ustala się w granicach usprawiedliwionego przypuszczenia, że umowa zostanie zawarta;

• nie jest jednak możliwe dochodzenie go w wypadku, gdy druga strona nie uchylała się od zawarcia umowy przyrzeczonej, a umowa ta nie doszła do skutku z zupełnie innych przyczyn.

PRZEDAWNIENIE TYCH ROSZCZEŃ:

§ 3. Roszczenia powyższe przedawniają się z upływem roku od dnia, w którym umowa przyrzeczona miała być zawarta. Jeżeli sąd oddali żądanie zawarcia umowy przyrzeczonej, roszczenie o naprawienie szkody przedawnia się z upływem roku od dnia, w którym orzeczenie stało się prawomocne.

31. UMOWY O ŚWIADCZENIE NA RZECZ OSOBY TRZECIEJ I O ŚWIADCZENIE PRZEZ OSOBĘ TRZECIĄ (objaśnij, podaj przykłady)

Art. 391. [UMOWA O ŚWIADCZENIE PRZEZ OSOBĘ TRZECIĄ]

Jeżeli w umowie zastrzeżono, że osoba trzecia zaciągnie określone zobowiązanie albo spełni określone świadczenie, ten, kto takie przyrzeczenie uczynił, odpowiedzialny jest za szkodę, którą druga strona ponosi przez to, że osoba trzecia odmawia zaciągnięcia zobowiązania albo nie spełnia świadczenia. Może jednak zwolnić się od obowiązku naprawienia szkody spełniając przyrzeczone świadczenie, chyba że sprzeciwia się to umowie lub właściwości świadczenia.

Dopuszczalna jest umowa, w której jedna ze stron przyrzeknie (dłużnik) drugiej z nich (wierzyciel), że:

• osoba trzecia zaciągnie określone zobowiązanie - świadczenie dłużnika polega tu na tym, by doprowadzić do zawarcia przez wierzyciela i osobę trzecią umowy zobowiązującej, w której dłużnikiem będzie osoba trzecia.

• osoba trzecia spełni określone świadczenie - dłużnik z umowy podstawowej zaciąga dług, którego treścią jest określone zachowanie osoby trzeciej.

Ten kto przyjmuje takie przyrzeczenie nie nabywa żadnych praw wobec osoby trzeciej, natomiast ma roszczenie wobec kontrahenta, który to przyrzeczenie składa, i to przyrzeczenie może mieć postać:

1. dołożenia wszelkich starań przez składającego przyrzeczenie (dłużnika), aby osoba trzecia zachowała się w sposób określony w umowie, jednakże bez odpowiedzialności za to że spodziewany skutek nastąpi,

2. gdy składający przyrzeczenie (dłużnik) beże na siebie gwarancje, że osoba trzecia zobowiąże się wobec kontrahenta (wierzyciela) lub spełni na jego rzecz określone świadczenie

W pierwszym przypadku można uznać wywiązanie się z umowy, gdy dłużnik uczynił wszystko, by skłonić osobę trzecią do spełnienia świadczenia lub zawarcia umowy.

W drugim przypadku, gdy przyrzeczony skutek zostanie osiągnięty.

Nie jest możliwe umawianie się, że osoba trzecia zaciągnie zobowiązanie lub spełni świadczenie - musi to być określone.

Fakt zawarcia umowy nie nakłada bezpośrednio na osobę trzecią żadnego obowiązku, natomiast w dalszym ciągu dłużnik odpowiada za spełnienie świadczenia; dłużnik musi podjąć działania:

• by wpłynąć na zachowanie się osoby trzeciej, bo inaczej

• może odpowiadać za szkodę, jaka poniósł wierzyciel wskutek tego, że osoba trzecia odmawia zaciągnięcia zobowiązanie lub spełnienia świadczenia.

Przy zaciągnięciu zobowiązania odszkodowanie obejmuje ujemny interes umowy, zaś przy spełnieniu świadczenia wierzyciel może dochodzić odszkodowania w pełnym zakresie.

Art. 393. [UMOWA O ŚWIADCZENIE NA RZECZ OSOBY TRZECIEJ]

§ 1. Jeżeli w umowie zastrzeżono, że dłużnik spełni świadczenie na rzecz osoby trzeciej, osoba ta, w braku odmiennego postanowienia umowy, może żądać bezpośrednio od dłużnika spełnienia zastrzeżonego świadczenia.

§ 2. Zastrzeżenie co do obowiązku świadczenia na rzecz osoby trzeciej nie może być odwołane ani zmienione, jeżeli osoba trzecia oświadczyła którejkolwiek ze stron, że chce z zastrzeżenia skorzystać.

§ 3. Dłużnik może podnieść zarzuty z umowy także przeciwko osobie trzeciej.

Strony mogą zastrzec w umowie, że dłużnik spełni świadczenie nie do rąk wierzyciela, ale na rzecz osoby trzeciej, w tym wypadku osoba trzecia już od powstania zobowiązania uzyskuje roszczenie o spełnienie świadczenia, przy czym:

• osoba trzecia nie może być obciążona obowiązkiem określonego działania;

• uprawnienie osoby trzeciej ma charakter warunkowy do czasu, gdy nie oświadczy ona jednej ze stron, że chce z tego zastrzeżenia skorzystać;

• gdy osoba trzecia odmawia przyjęcia świadczenia wierzyciel może żądać od dłużnika, by świadczył na jego rzecz.

Przykłady:

• umowy ubezpieczenia, w których należność ubezpieczeniowa ma być przez zakład ubezpieczenia wypłacona osobie trzeciej

• umowa przesyłki pocztowej, kolejowej, lotniczej, w której adresatem jest osoba trzecia

• umowa o rentę na rzecz osoby trzeciej.

Prawo Cywilne - PRAWO ZOBOWIĄZAŃ / III i IV semestr /Z.R..®

1

---