Rośliny ozdobne


Rośliny ozdobne - wykłady

Wykład 1.

Znaczenie roślin ozdobnych i funnkcje roślinności

Fotosynteza - cykl złożonych reakcji syntezy związków organicznych z prostych substancji nieorganicznych (CO2 i H2O) odbywający się z wykorzystaniem energii świetlnej.

Funkcje roślinności:

a) ekologiczna- roślinność jako niezbędne ogniwo ekosystemu na który składają się:

b) funkcja ochronna i biocenotyczna - roślinność jako schronienie i pożywienie dla zwierząt zarówno w warunkach naturalnych jak i sztucznych (tworzonych przez człowieka); ochrona przed erozją.

c) funkcja klimatyczna - roślinność jako „filtr” powietrza (oczyszczanie z pyłów, trujących składników i związków np.: związki fluoru, dwutlenek siarki, tlenek węgla),

d) funkcja zdrowotna - ochrona przed chorobami cywilizacyjnymi,

e) funkcja kulturowa- związana jest z ogromną adaptacją roślin i możliwością wykorzystywania tego zjawiska w miejscach biernego i aktywnego wypoczynku (ścieżki dydaktyczne, ogrody botaniczne, itp.).

f) funkcja estetyczna - związana jest z walorami dekoracyjnymi i umiejętnością wykorzystywania tej zdolności przez człowieka.

Pytania egzaminacyjne:

  1. Wymień znaczenie roślin w życiu człowieka.

  2. Wyjaśnij pojęcie fotosyntezy.

  3. Wymień funkcje roślinności.

  4. Opisz funkcję ekologiczną.

  5. Opisz funkcję ochronną.

  6. Opisz funkcję klimatyczną.

  7. Opisz funkcję zdrowotną.

  8. Opisz funkcję kulturową.

  9. Opisz funkcję estetyczną.

Wykład 2.

Walory dekoracyjne roślin określane są na podstawie:

Pokrój rośliny na przykładzie korony drzew:

Charakter wzrostu:

Liście:

Barwa uzależniona od ilości zawartych barwników:

Kwiat:

Owoc:

Wykład 3.

Podstawowe grupy roślin stosowanych w architekturze krajobrazu.

Typy klasyfikacji ze wgl. na:

Podział przyjęty w architekturze:

I. Rośliny zielone niewytwarzające organów zdrewniałych (jednoroczne, dwuletnie i byliny)

1) r. jednoroczne - cały cykl życiowy trwa jeden okres wegetacyjny

a) wysiewane do gruntu (nagietek lekarski, chaber bławatek, słonecznik zwyczajny, łubin)

b)wysiewane z rosady (begonia stale kwitnąca, niecierpek balsamina, aksamitka wzniesiona

Rośliny jednoroczne

2)r. dwuletnie- cykl rozwojowy trwa dwa okresy wegetacyjne (bratek ogrodowy, stokrotka pospolita, dzwonek ogrodowy, niezapominajka leśna)

Rosliny dwuletnie

3) Byliny- rośliny zielone wieloletnie zimujące w gruncie - krzewinki i podkrzewy z pogranicza roślin zielonych

II. Rośliny drzewiaste - rośliny wytwarzające zdrewniałe pędy rosnące przez całe życie rośliny.

1) Drzewa - wykształcają pień poprzez przyrost łodygi na grubość.

a) drzewa najwyższe > 25 m ( jesion wyniosły, sosna pospolita)

b) drzewa wysokie 20m - 15m ( brzoza brodwakowata, kasztanowiec pospolity, świerk pospolity)

c) drzewa średnie 15m - 10m ( czeremcha pospolita, cis pospolity)

d) drzewa niskie < 10 m (jałowiec pospolity, jarząb pospolity)

Drzewa

2) Krzewy (leszczyna, dereń biały, forsycja, berberys, irga pozioma) 3) Podkrzewy- niecałkowicie zdrewniale pędy (hortensja ogrodowa, pelargonia wielokwiatowa) 4) Krzewinki- bardzo niskie rośliny o zdrewniałych pędach (barwinek pospolity, wrzos pospolity)

Krzewy

Podkrzewy

Krzewinki

5) Pnącza - rośliny wytwarzające długie witki płożące się po ziemi lub pnace się ku górze

a) prymitywne bez organów czepnych (róże czepne)

b) owijające (wicokrzew, powojnik, winorośl)

c) przyczepiające się (winobluszcz pięciolistkowy)

d) chwytające ( bluszcz pospolity)

Pnącze

Pytania egzaminacyjne

  1. Typy klasyfikacji roślin

  2. Klasyfikacja używana w architekturze krajobrazu

  3. Podział roślin zielonych

  4. Przykłady roślin jednorocznych , dwuletnich i bylin

  5. Podział roślin drzewiastych

  6. Podział dzrzew ze wzgl. na wysokość

  7. Przykłady krzewów, podkrzewów oraz krzewinek

  8. Podział pnączy

Wykład 4.

Warunki siedliskowe

Naturalna rośliność określonej strefy klimatycznej jest wypadkową kompleksu czynników

środowiskowych panujących na danym terenie

Czynniki środowiskowe

Środowisko życia roślin - całokształt czynników ekologicznych

Kompleks siedlisk - tworzą wszystkie parametry środowiskowe działające wspólnie na danym

obszarze

Najważniejsze czynniki wpływające na wzrost i rozwój roślin:

Światło - jest niezbędne dla wszystkich gatunków troficznych. Intensywność fotosyntezy

uzależniona jest od natężenia, długości fali oraz czasu naświetlania

Fototropizm - ruch roślin wywołany reakcją na światło:

Temperatura - jest jednym z czynników wpływających niemal na wszystkie procesy

fizjologiczne . Źródłem ciepła jest promieniowanie słoneczne (frakcja podczerwona), nagrzewa

powietrze, glebę i powierzchniową warstwę wody w zbiornikach.

Zakres temperatur determinuje podział roślin na trzy grupy:

Intensywność poszczególnych etapów rozwojowych rośłiny, tj. kwitnienie, rozwój liści,

owocowanie oraz obumieranie zależą od rozkładu temperatury w sezonie wegetatywnym.

Woda- wywiera decydujące znaczenie w życiu roślin, jest podstawowym środowiskiem reakcji

biochemicznych, pośredniczy w pobieraniu i transporcie substancji odżywyczych, wpływa na

intensywność wymiany gazowej, decyduje o turgorz komórki.

Woda dostępna biologicznie:

Geograficzne rozmieszczenie szaty roślinnej uzależnione jest od ilości, jakości i pory opadów.

Transpiracja i bilans wodny rośliny zależą od stopnia nasycenia powietrza para

wodną. Głębokość zakorzenienia zależna jest od dostępność wilgotności w glebie.

Podział roślin zwg. na zapotrzebowanie na wodę:

Gleba - stanowi miejsce umocowania i wzrostu korzeni oraz podłoże zawierające składniki

pokarmowe i wodę. Gleba powstaje ze skały macierzystej w wyniku wietrzenia fizycznego i

chemicznego oraz przy udziale organizmów żywych

Czynniki ekologiczne gleby:

Ukształtowanie terenu (topografia) w sposób bezpośredni wpływa na układ warunków

klimatycznych.

Rozkład warunków klimatycznych na przykładzie zbocza górskiego:

Wiatr - poziomy ruch powietrza powstający w wyniku wyrównywania się różnic ciśnienia

atmosferycznego sąsiadujących się obszarów.

Wpływ wiatru:

Pytania egzaminacyjne:

  1. Wymień czynniki ekologiczne.

  2. Podaj podział czynników.

  3. Wymień czynniki abiotyczne.

  4. Wymień czynniki biotyczne.

  5. Scharakteryzują czynnik świetlny

  6. Podaj podział roślin zwg. na stosunek świetlny oraz podaj przykłady

  7. Wyjaśnij pojęcie fototropizmu

  8. Scharakteryzuj czynnik temperaturowy

  9. Scharakteryzuj czynnik wodny

  1. Wyjaśnij pojęcie transpiracji.

  2. Co to jest bilans wodny rośliny i co na niego wpływa.

  3. Podaj podział roślin zwg. na zapotrzebowanie na wodę.

  4. Scharakteryzuj czynnik glebowy.

  5. Scharakteryzuj ukształtowanie terenu na przykładzie zbocza górskiego.

Wykład 5.

Zróżnicowanie szaty roślinnej w Polsce i przestrzenne rozmieszczenie roślinności

Szata roślinna (okrywa roślinna)- ogół roślin występujących na powierzchni Ziemi. Jej składnikami są pojedyncze rośliny rozpatrywane w ujęciu florystycznym lub fitososcjologicznym.

Flora - zbiór gatunków, rodzajów lub rodzin występujący na określonym terenie.

Fitosocjologia - nauka zajmująca się badaniem zbiorowisk roślinnych.

Zbiorowisko roślinne - podstawowa jednostka organizacyjna rośliności tworzona przez różne gatunki roślin o charakterze naturalnym lub półnaturalnym zajmująca określony typ siedliska.

Właściwości zbiorowisk:

Typy zbiorowisk:

Zbiorowiska naturalne - fitocenozy złożone z gatunków miejscowych z niewielkimi śladami

działalność człowieka:

Zbiorowiska półnaturalne - dominują gatunki miejscowe z niewielką domieszką gatunków obcych. Utrzymują się dzięki powtarzającej się działalności człowieka:

Zbiorowiska synantropijne - gatunki rodzime z domieszką gatunków obcych, wykształcające się na siedliskach silnie przekształconych przez człowieka lub nowo powstałych

Polska należy do obszaru środkowoeuropejskich lasów liściastych, którego pierwotną roślinnością były lasy liściaste i mieszane.

Regiony geobotaniczne w Polsce:

Region pomorski (dział pomorski) - charakter atlantycki

Region wielkopolski (dział branderbursko - wielkopolski) - charakter atlantycki

Region małopolski i wołyński (dział południowopolski i dział wołyński) - subkontynentalne grądy i ksenotremiczne dąbrowy

Region mazowiecki (dział mazowiecko - poleski) - lasy liściaste z przewagą grądów,

Region mazursko - podlaski (dział północnomazursko - białoruski) - charakter suborealny

Region Sudetów i Karpat (dzaił Karpat Wschodnich i Zachodnich) - roślinność piętrowa

Pytania egzaminacyjne:

  1. Wyjaśnij pojęcia: szata roślinna, flora, fitosocjologia, zbiorowisko

  2. Wymień typy zbiorowisk i je scharakteryzuj

  3. Wymień regiony geobotaniczne

  4. Scharakteryzuj poszczególne regiony geobotaniczne

Wykład 6.

Charakterystyka zbiorowisk - zbiorowiska leśne

Typy zbiorowisk występujących w Polsce

Las - zwarta, wielopoziomowa struktura, zbiorowisko drzew i roślin zielonych, występujących w określonych warunkach środowiskowych.

Wielowarstwowa struktura lasu:

W obrębie zbiorowiska leśnego można wyróżnić:

Zbiorowisko lasów liściastych:

Łęgi wierzbowo - topolowe

Łęgi olszowo - jesionowe

Olsy

Buczyny

Grądy

Kserotermiczne dąbrowy

Pytania egzaminacyjne:

  1. Wymień typy zbiorowisk roślinnych w Polsce

  2. Podaj budowę lasu

  3. Podaj podział zbiorowiska leśnego

  4. Podaj podział zbiorowiska lasów liściastych

  5. Scharakteryzuj zbiorowisko łęgów (łęgi wierzbowo - topolowe i olszowo - jesionow)

  6. Scharakteryzuj olsy

  7. Scharakteryzuj buczyny

  8. Scharakteryzuj grądy

  9. Scharakteryzuj dąbrowy kserotermiczne

Wykład 7.

Zbiorowiska lasów iglastych

W związku z położeniem geograficznym oraz gatunkami dominującymi w drzewostanie

wyróżniamy:

Bory sosnowe - przewaga sosny, gleby ubogie i średnio żyzne.

Bór sosnowy

Bory mieszane - podłoże piaszczysto - gliniaste, udział gatunków iglastych i liściastych może

być równorzędny. Zbiorowiska posiadające charakter przejściowy pomiędzy typowymi borami

sosnowymi a lasami liściastymi.

Bór świerkowy - strefa borealna (naturalna roślinność tajgi):

Bór świerkowy

Bór jodłowy

Wykład 8.

Drzewa liściaste

Systematyka roślin

Orzech włoski (Juglans regia L.)

Duże drzewo liściaste. Jeśli rośnie bez konkurujących w pobliżu innych drzew, to pień ma zazwyczaj krótki i szeroko rozbudowaną koronę.

W stanie dzikim występuje na Bałkanach, w południowo-wschodniej Europie, południowo-zachodniej, środkowej i wschodniej Azji oraz w Himalajach i południowo-zachodnich Chinach. U nas pospolicie uprawiany.

Należy do gatunków światłolubnych, wymagających dobrego nasłonecznienia do bujnego rozrostu.Osiąga wysokość 25-35 metrów, do 2 metrów średnicy. Kora gładka, srebrzystoszara, pokryta rozrzuconymi, wyraźnymi, nierównomiernymi bruzdami.

Topola osika (Populus tremula L.)

Najpospolitszy gatunek topoli w Polsce. Drzewo o wysokości do 35 m i luźnej, stosunkowo niewielkiej koronie. W pierśnicy osiąga ok. 1 m. Pień wysoki, prosty, zaznacza się niemal do wierzchołka. Kora początkowo jasna, szarooliwkowa i gładka, w starszym wieku ciemnoszara i spękana w dolnej części. Ma średnie wymagania glebowe (jest pod tym względem najmniej wymagająca wśród wszystkich gatunków topoli). Obumiera na glebach bardzo podmokłych, albo bardzo suchych. Jest wytrzymała na mróz i upały, światłolubna. Gatunek pionierski - jako jeden z pierwszych gatunków drzew wyrasta na porębach, nieużytkach rolnych, pogorzeliskach.

Brzoza brodawkowata, brzoza zwisła (Betula pendula)

W Polsce jest pospolita na całym niżu i w niższych położeniach górskich. Osiąga do 30 m wysokości. Korona jest silnie rozwinięta, u starszych drzew rzadka, z długimi, cienkimi i zwisającymi z konarów gałązkami. Kora młodych drzew jest brązowa, z czasem biała, łuszczy się okrężnie. Młode gałązki są ciemne, nieowłosione, pokryte gruczołami. Występuje na suchych, piaszczystych terenach, na nieużytkach, w lasach liściastych, borach mieszanych i sosnowych, w zaroślach i na zarębach, wzdłuż szlaków kolejowych, żyje ok. 100 lat.

Olsza czarna (Alnus glutinosa)

Olsza czarna to jedno z ważniejszych drzew wilgotnych zarośli nadbrzeżnych i lasów łęgowych niżu. Rośnie prawie na całym obszarze Europy. Drzewo osiągające wysokość do 40 m z rozłożystą koroną. Ma dużą zdolność do tworzenia odrostów ze ściętych pni. Kora ciemnoszara, prawie czarna, pękająca. Jest gatunkiem szybkorosnącym, żyje do ok. 120 lat. Olsza czarna porasta brzegi rzek, rowów melioracyjnych, stawów, bagna. Roślina światłolubna. Rośnie w miejscach wilgotnych. Unika podłoży wapiennych, suchych i gleb piaszczystych.

Grab zwyczajny (Carpinus betulus L.)

Gatunek średniej wielkości drzewa liściastego, w Polsce pospolity na całym niżu i w niższych położeniach górskich, zaś w holocenie, w okresach znacznego spadku liczby ludności, był gatunkiem dominującym. Drzewo dorastające do 25 m z gęstą, miotlastą koroną, silnie zagęszczoną, szeroką i wysoką. Koraciemna, ziemista z siatkowatym wzorem, zwykle o falistej powierzchni. Gałązki giętkie z jasnymi kropkami (przetchlinki), młode nieco owłosione. Należy do najbardziej odpornych na zacienienie drzew występujących w Europie Środkowej.

Roślina ozdobna - stosowana na żywopłoty. Charakterystyczną cechą tego gatunku jest skłonność do wytwarzania odrośli korzeniowych, co wykorzystuje się w ogrodnictwie do zagęszczania żywopłotów. Doskonale znosi cięcie.

Buk zwyczajny (Fagus sylvatica L.)

Występuje w stanie dzikim w prawie całej Europie (oprócz części południowo-wschodniej). Przez Polskę przebiega wschodnia granica zasięgu. W Polsce zachodniej i południowej buk jest jednym z podstawowych drzew tworzących lasy. Dorasta do ok. 25-30 m wysokości (wyjątkowo 45 m). Korona gęsta, szeroka, nisko osadzona ,jeżeli drzewo rośnie samotnie, u drzew rosnących w zwartych drzewostanach, pnie są wysokie, gonne (bez bocznych gałęzi). Osiąga wiek do 350 lat.

Kora cienka, gładka, popielatoszara. Młode pędy owłosione. Lubi dość wysoką wilgotność powietrza i jest wrażliwy na wiosenne przymrozki, dlatego brak naturalnych stanowisk w centralnej i wschodniej Polsce. Gleby żyzne, wapienne, napowietrzone i wilgotne, ale nie podmokłe. Młode rośliny doskonale znoszą zacienienie. Roślina ozdobna - drzewo parkowe, używane także do zadrzewień przy drogach. Gatunek zmienny, istnieje bardzo duża liczba odmian ozdobnych.

Dąb szypułkowy (Quercus robur L.)

W Polsce bardziej pospolity od dębu bezszypułkowego. Jest gatunkiem długowiecznym, żyje ponad 700 lat.

Osiąga wysokość od 20 do 50 m. Drzewo rosnące swobodnie wykształca szeroką koronę. Korona młodych drzew jest kulista, z czasem staje się kopułowata. Drzewo rosnące swobodnie ma krótki pień dochodzący do 2-3 m średnicy, konary są grube i rozłożyste. Młode drzewo ma korę gładką, błyszczącą, brązowawą lub białoszarą, stare - grubą, szarą do ciemnoszarej, głęboko, podłużnie spękaną. Z pnia często wyrastają konary zaledwie kilka metrów nad ziemią, co nadaje drzewu wygląd dwupiętrowy. Roślina ozdobna: niektóre odmiany są bardzo dekoracyjne. Często sadzony jako drzewo pamiątkowe, żyje najdłużej z krajowych drzew liściastych. Dobrze znosi cięcie, dzięki czemu może być stosowany na żywopłoty i formowane szpalery.

Wiąz pospolity, wiąz polny (Ulmus minor)

Występuje w południowej i środkowej Europie. Dorasta do około 30 metrów, korona wielopostaciowa - u formy typowej zwykle wysoko sklepiona, ale przy tym wąska. Konary stosunkowo krótkie, mocne, odstające prawie poziomo. Gałęzie na nich raczej niejednolite; boczne niekiedy przygięte i wiszące. Kora brunatno szara, z długimi dość głębokimi bruzdami i wygrabionymi listwami. Pędy cienkie, gładkie, lekko błyszczące, brunatno czerwone lub ciemnoczerwone. Jest gatunkiem ciepłolubnym. Występuje na całym niżu.

Morwa biała (Morus alba L.)

W Polsce występuje często. Jest jedynym gatunkiem morwy występującym u nas (ze względu na różną barwę owoców, czasami morwa biała mylnie brane są za morwę czarną (Morus nigra) lub czerwoną (Morus rubra)). Morwy białe są często sadzone m.in. przy drogach, w parkach. Drzewo do 15 m wysokości. Wymaga gleb lekkich i stanowisk ciepłych, słonecznych.

Magnolia pośrednia (Magnolia × soulangeana)

W Polsce nie występuje w środowisku naturalnym. Jest uprawiana, jako roślina ozdobna.

Krzew, rzadziej drzewo o szerokiej, luźnej koronie. Osiąga wysokość do 3 - 6 m. Magnolie najlepiej rosną w miejscach zasłoniętych od wiatru, na stanowiskach słonecznych lub półcienistych. Magnolia pośrednia potrzebuje głębokiej i żyznej gleby, o odczynie lekko kwaśnym. Młode rośliny są wrażliwe na silne mrozy, starsze drzewa są odporne na mróz. Magnolii nie przycina się.

Jarząb pospolity (Sorbus aucuparia L.)

W Polsce pospolity na całym obszarze. Drzewo lub krzew. Dorasta do 15 m wysokości. Ma gładką i jasną korę. Żyje 80-100 lat. Roślina ozdobna - dekoracyjne owoce, długo utrzymujące się. Roślina często sadzona w parkach, alejach i ogrodach. Oprócz formy typowej używa się w tym celu różnych odmian ozdobnych. Jarzębina jest bardzo tolerancyjna pod względem wymagań środowiskowych.

Czeremcha zwyczajna (Padus avium L.)

W Polsce jest rośliną pospolitą. Drzewo dorasta do 15 m, krzew od 0,5 do 4 m wysokości. Ma szeroką, jajowatą koronę i zwisające gałęzie. Roślina łatwo wytwarza pędy odroślowe, tworząc formę krzewiastą. Często rozrasta się na wiele pni. Kora ciemnobrązowa do czarniawej, po roztarciu wydziela nieprzyjemny zapach, zbliżony do migdałów. Pędy grube. Na rocznych pędach nieliczne białawe przetchlinki. Lubi gleby bogatsze, dość wilgotne, preferuje stanowiska częściowo zacienione. Roślina ozdobna, bywa sadzona w parkach i przy drogach. Stosowana w zadrzewieniach krajobrazowych na podmokłych terenach.

Robinia akacjowa (Robinia pseudoacacia L.)

Do Europy sprowadzona została w roku 1601 jako drzewo ozdobne, była sadzona w parkach, później także w lasach[3]. Samorzutnie rozprzestrzenia się w środowisku naturalnym. Gatunek inwazyjny, powoduje znaczne zmiany siedliskowe i jest trudny w zwalczaniu. Roślina ozdobna - Najcenniejszy gatunek robinii pod względem dekoracyjności i zapachu kwiatów. Sadzona bywa przeważnie w parkach i alejach. Jej ozdobnymi walorami są kwiaty, liście i piękny kształt korony. Dobrze znosi cięcie, często też jej korona bywa zagęszczana i formowana przez systematyczne przycinanie. Robinia akacjowa często potocznie, ale nieprawidłowo jest nazywana akacją.

Klon zwyczajny (Acer platanoides L.)

W Polsce jest najpospolitszy z krajowych gatunków swego rodzaju, występuje powszechnie na całym niżu i w niższych położeniach górskich na całym terenie kraju. Drzewo dorastające do 20-30 metrów, posiadające szeroki, okrągły pień o korowinie na starszych okazach, drobno, podłużnie spękanej, rzadko łuszczącej się łuskami. Korona rozłożysta. W naturze preferuje gleby świeże i w miarę żyzne, w uprawie bardzo dobrze toleruje wszystkie gleby z wyjątkiem skrajnie suchych lub podmokłych. Młode rośliny bardzo dobrze znoszą zacienienie. Gatunek jest odporny na zanieczyszczenie powietrza, dlatego wraz z odmianami stanowi jeden z najczęściej wykorzystywanych do nasadzeń w miastach. Liczne odmiany ozdobne.

Kasztanowiec zwyczajny (Aesculus hippocastanum L.)

Uprawiany jest w niemal całej Europie, w tym także w Polsce. Dorasta do 25 m, ma gęstą, kopulastą lub niemal cylindryczną koronę. Kora starszych pni łuszczy się.

Roślina ozdobna: Często stosowany w nasadzeniach parkowych, alejach, na obrzeżach dróg. Rozmnaża się go łatwo przez wysiew nasion.Roślina mało wymagająca pod względem glebowym.

Lipa szerokolistna (Tilia platyphyllos L.)

Występuje w Europie, w Polsce głównie na południu i jest rzadsza od lipy drobnolistnej. Duże drzewo liściaste, osiągające wysokość do 40 m. Korona jest gęsta i rozłożysta. Szerokość pnia może dochodzić nawet do 5 m, a obwód do 16 m. Drzewo długowieczne - może żyć nawet 1000 lat. Gałązki roczne często są owłosione. Kora szarobrązowa, mniej popękana, niż u lipy drobnolistnej. Lasy liściaste i zarośla. Występuje głównie na niżu i w niższych położeniach górskich (naturalny zasięg do 800 m n.p.m., wyżej niż lipa drobnolistna). Wymaga gleb żyznych. często sadzona w parkach, a także przy domach, drogach i alejach. Jest odporna na mróz. Szkodzą jej duże zanieczyszczenia powietrza.

Lipa drobnolistna (Tilia cordata L.)

W Polsce występuje pospolicie na terytorium całego kraju. Występuje w stanie naturalnym, ale jest także bardzo często sadzona przy domach, w parkach i przy drogach, jako roślina ozdobna i użyteczna. Duże drzewo liściaste, osiągające wysokość do 30 m. Korona jest regularna - szerokojajowata lub kulista. Na młodych drzewach gałęzie są pod dużym kątem wzniesione do góry, a ich kora jest gładka i ma szary kolor. Na starych drzewach konary zwisają w dół, a ich kora jest gruba i nieregularna. W stanie naturalnym występuje w lasach, głównie dębowo-grabowych.

Jesion wyniosły (Fraxinus excelsior L.)

Pospolity na terenie całej Polski. Jajowato stożkowa korona. Początkowo rośnie szybko, w wieku ok. 100 lat przestaje rosnąć na wysokość, żyć może 300 lat. Pień, często rozwidlony, osiąga wysokość do 30 m. Kora u młodych drzew gładka, jasnozielonkawo szara, u starszych spękana, szorstka, ciemnobrązowa. Najliczniej występuje w wilgotnych lasach łęgowych oraz w górach, gdzie rośnie do 1000 m n.p.m. Siewki i młode rośliny wybitnie cieniolubne, duże drzewa są roślinami światłolubnymi. Wymagają głębokich, żyznych gleb. Jest jednym z najstarszych drzew na Ziemi; gatunek istnieje już od 10 mln lat.

Surmia zwyczajna (Catalpa bignonioides)

Pochodzi z południowo-wschodnich rejonów USA. W Polsce jest uprawiany. Dorasta do około 10 m wysokości. Ma krótki pień i szeroką koronę. Roślina ozdobna : Sadzona w ogrodach i parkach jako drzewo ozdobne. Ma ładny pokrój i piękne liście, które są główną ozdobą tej rośliny przez całe lato. Ale atrakcyjne są także kwiaty i owoce. Wymaga słonecznego stanowiska. Lepiej rośnie na żyznej, lekkiej i przepuszczalnej glebie. Nie jest całkowicie mrozoodporna, młode drzewka należy przed zimą zabezpieczać. Typowa forma nadaje się do większych ogrodów. Do mniejszych ogrodów polecane są jej odmiany.

Klon jawor (Acer pseudoplatanus L.)

W Polsce występuje głównie w lasach górskich, wyżynnych i mieszanych na pogórzu. Na nizinach zwykle w sztucznych nasadzeniach jako drzewo parkowe i alejowe, rozprzestrzenia się z nasadzeń. Rzadki już tylko w północno-wschodniej części kraju.

Dorasta do 30 m wysokości. Korona szeroka, wysoko osadzona. Osiąga wiek do 500 lat.

Pień prosty, kora szara, początkowo gładka, potem żłobiona i łuszcząca się. Pędy jednoroczne mają gładką i zieloną korę, starsze gałęzie czerwonawą z korkowymi brodawkami.

Jawor rośnie na wyżynach, 500-1500 m n.p.m. Lubi glebę wilgotną i głęboką (szczególnie mady).

Klon palmowy (Acer palmatum)

Pochodzi z Japonii i Korei.

Osiąga wysokość od 3 do 5 metrów. Istnieją odmiany karłowate. Kora gładka, szarobrązowa lub szara.

Gatunek chętnie sadzony jako niewielkie drzewo ozdobne, wyróżnia się ponad 200 odmian. Forma typowa jest w ogrodnictwie używana głównie jako podkładka do szczepienia barwnych odmian. Odmiany o barwnych i głęboko wcinanych liściach doskonale komponują się z innymi roślinami. Szczególnie nadają się do ogrodów skalnych i obsadzania oczek wodnych. Jest jednym z gatunków używanych do uprawy doniczkowej typu bonsai.

Wymaga żyznej i stale, umiarkowanie wilgotnej gleby i osłoniętych stanowisk. Liście najlepiej wybarwiają się na słonecznym stanowisku.

Sumak odurzający (Rhus typhina L.), zwany też sumakiem octowcem

Pochodzi z Ameryki Północnej, rozprzestrzenił się też w Polsce, jest uprawiany jako roślina ozdobna.

Krzew lub niskopienne drzewo (do 5 metrów). Korona parasolowata, na niedużej wysokości. Pędy grube, gęsto pokryte brunatnymi włoskami, z dużym rdzeniem. Sadzony w parkach, ogrodach przydomowych, w alejach. Jego walorami dekoracyjnymi są ładny pokrój i piękne liście. Jesienią przebarwiają się na intensywne kolory i po przebarwieniu długo utrzymują się na drzewie stanowiąc o dużych walorach dekoracyjnych tej rośliny jesienią. Szczególnie ozdobne są okazy żeńskie, które wytwarzają intensywnie czerwone duże owocostany, które przez całą zimę zdobią drzewo. Wadą jest to, że wiosną bardzo późno rozwija swoje liście. Kłopotliwa jest też jego zdolność do krzewienia się, powodująca konieczność stałego usuwania odrostów korzeniowych. Nie ma specjalnych wymagań co do gleby, jest odporny na szkodniki i choroby, wymaga stanowiska słonecznego.

Oliwnik wąskolistny (syn. oliwnik zwyczajny) (Elaeagnus angustifolia)

Występuje na obszarze od Europy po środkową Azję i Himalaje, ponadto w Chinach. W Polsce jest dość często uprawiany, czasami dziczejący.

Małe drzewo lub rozłożysty krzew o wysokości do 6 m. Młode gałązki słabo cierniste; starsze - cierniste, srebrzystobiałe. Boczne gałązki nie drewnieją i nie opadają. Ze względu na swoje srebrzyste liście i ładny pokrój uprawiany w parkach, alejach i na skwerach.

Jest odporny na dymy przemysłowe i suszę, dlatego też nadaje się do zadrzewiania piaszczystych nieużytków i rekultywacji terenów poprzemysłowych oraz do sadzenia w miastach.

Jest łatwy w uprawie, nie ma specjalnych wymagań co do gleby. Można go silnie przycinać, wówczas zagęszcza się i ma ładniejszy pokrój.

Głóg dwuszyjkowy (Crataegus laevigata)

W Polsce jest pospolity na całym obszarze. Ciernisty krzew liściasty, osiągający wysokość 4 m. Gałęzie silnie splątane, elastyczne. Kora gładka, szara. Na gałązkach liczne, ostre ciernie o długości 1-2 cm.

Siedlisko: widne lasy, zarośla, miedze, zbocza, polany. Występuje na całym niżu, oraz w niższych położeniach górskich. Jest odporny na suszę i ciężkie warunki klimatyczne, może też rosnąć na jałowych glebach.

Roślina ozdobna: często sadzony, szczególnie odmiany o kwiatach pełnych i kwiatach intensywnie wybarwionych na czerwony kolor. Używany też na żywopłoty - są nie tylko gęste, ale w zasadzie nie do pokonania przez ludzi i zwierzęta.

Wierzba iwa (Salix caprea L.)

W Polsce gatunek pospolity na całym niżu i w górach aż po regiel górny.

Krzew do 9 m wysokości, albo drzewo dorastające do 13-15 m. Młode pędy są grube, barwy oliwkowej do brunatnoczerwonawej, z początku krótko owłosione, później łysiejące.

Na pniu i na grubszych gałęziach obserwuje się ciemne romboidalne pęknięcia w rzędach; stanowią one dobrą cechę rozpoznawczą tej wierzby.

Siedlisko: widne lasy, zarośla. Porasta wszystkie rodzaje gleb, warunkiem jest dobre nawodnienie.

Wierzba płacząca, odmiana wierzby białej (Salix alba)

Rodzimym obszarem jej występowania jest Europa, Azja i Afryka Północna (Algeria, Maroko). Nie występowała w Skandynawii, Irlandii i Szkocji, ale została tam sprowadzona i jest sadzona jako roślina ozdobna. W Polsce pospolita na całym terytorium.

Drzewo osiągające wysokość do 30 m. Korona szerokorozłożysta. Często w pniu starszych drzew występują spróchniałe dziuple. Gałęzie giętkie. Kora szarobrunatna, popękana.

Drzewo szybko rosnące i dość krótkowieczne. Rośnie przede wszystkim w lasach łęgowych wzdłuż rzek, często tworząc tam wraz z topolami duże skupienia. Preferuje okresowo zalewane, piaszczyste gleby. Występuje również wzdłuż dróg, nad stawami.

Leszczyna pospolita (Corylus avellana L.)

Występuje w stanie dzikim w całej Europie i Azji Mniejszej po Kaukaz. W Polsce pospolita zarówno na niżu jak i w górach do ok. 1300 m n.p.m.

Duży, wielopienny krzew do 5 m wysokości. Gałęzie wzniesione, tworzące szeroką, gęstą koronę. Pień o gładkiej, popielatej korze z poziomymi, korkowatymi kreskami. Młode pędy w kolorze czerwonobrunatnym, szczeciniasto owłosione.

W rzadkich lasach liściastych stanowi najwyższą część podszytu, występuje również w zaroślach śródpolnych, zaroślach nadwodnych oraz na suchych stokach.

Gatunek nie ma specjalnych wymagań, poza nietolerancją gleb zbyt podmokłych. Niektóre szlachetne odmiany uprawne są bardziej wymagające, lubią gleby wapienne, głębokie i w miarę ciepłe. Dobrze rośnie na glebach żyznych, rędzinowych, zasobnych w węglan wapnia, a także w borach mieszanych i w zaroślach kserotermicznych. Unika gleb jałowych, suchych oraz podmokłych. Gatunek tolerancyjny w stosunku do światła - lubi miejsca słoneczne lub półcieniste. W uprawie spotyka się szereg odmian i mieszańców uprawnych, zarówno ozdobnych jak i sadowniczych, np. leszczyna purpurowa.

Platan klonolistny (Platanus hispanica)

Roślina jest powszechnie uważana za mieszańca międzygatunkowego pomiędzy platanem wschodnim (P. orientalis) i platanem zachodnim (P. occidentalis). Pierwszy z nich pochodzi z Europy południowo-wschodniej, a drugi z Ameryki Północnej.

Uprawiany w całej Europie z wyjątkiem Skandynawii.

Dawniej uważano, że ta roślina nie nadaje się do uprawy w Polsce ze względu na przemarzanie. Obecnie wprowadzana do uprawy jako drzewo parkowe, szczególnie w zachodniej części kraju. Drzewo dorastające do 35 m wysokości, o szerokiej rozłożystej koronie.

Korowina szaropopielata łuszcząca się długimi, wąskimi płatami po których zostają bardzo charakterystyczne seledynowożółtawe ślady o dość gładkiej fakturze.

Jedyny gatunek z rodzaju, który wytrzymuje nasze zimy, ale tylko w starszym wieku. Wymaga żyznych, głębokich gleb, najlepiej piaszczysto-gliniastych. Dobrze znosi małą wilgotność powietrza.

Jarząb szwedzki (Sorbus intermedia)

Występuje w Europie północnej. Zasięg naturalny ograniczony tego gatunku jest tylko do krajów nadbałtyckich, w Polsce osiąga południową granicę; w stanie dzikim występuje tylko na Pomorzu - w lasach nad Bałtykiem, między Kołobrzegiem a Gdynią. Coraz częściej spotykany w lasach i zaroślach niemal całej Polski za sprawą rozsiewania się drzew uprawianych na terenach zieleni.

Wysoki krzew lub drzewo do 15 - 20 m o szerokiej, regularnej koronie.

Młode pędy szaro, filcowato owłosione, w drugiej połowie lata i jesienią nagie. Pąki zielonkawe lub brązowe, lepkie, owłosione na brzegach łusek.

Jarząb ten jest często uprawiany na terenie całego kraju. Mało wymagający w stosunku do gleby, jednak na siedliskach uboższych zwykle rośnie krzaczasto. Wymaga pełnego oświetlenia. Ozdobny jest ze względu na liście, regularną koronę, barwne owoce.

Trzmielina pospolita, t. zwyczajna (Euonymus europaeus L.)

Występuje w Europie i Azji, w Polsce jest dość pospolity na całym obszarze. Rozłożysty krzew lub małe drzewo osiągające wysokość do 3 m.

Młode gałązki gładkie, oliwkowozielonawe, starsze czterokanciaste. Pączki z jasnymi dwubarwnymi łuskami, przylegające do pędów.

Siedlisko: Lasy i zarośla na całym niżu i w niższych położeniach górskich na glebie przewiewnej.

Roślina silnie trująca: wszystkie części rośliny, ale przede wszystkim owoce.

Uprawiana jako roślina ozdobna ze względu na przebarwiające się owoce.

Istnieje wiele odmian typowo ozdobnych w formie krzewów jak i małych drzew.

Miłorząb dwuklapowy (Ginkgo biloba L.)

Jest jedynym dziś żyjącym liściastym drzewem nagozalążkowym. Pochodzi z Chin.

Do Polski pierwszy okaz sprowadzono w 1723-28 do ogrodu przypałacowego w Łańcucie i tam też znajduje się najstarszy miłorząb w Polsce.

Dorasta w swojej ojczyźnie do wysokości 30-40 metrów. Korona młodych okazów stożkowata, gałęzie odrastają prostopadle do pnia lub kierują się ukośnie, z czasem konary wyginają się ku dołowi, wierzchołek zaokrągla się i cała korona staje się cylindryczna.

Kora bruzdowana, szara, u starszych egzemplarzy głęboko spękana.

Jest rośliną światłolubną, nie znosi stanowisk ocienionych, na których zamiera. Odporny na mróz. Drzewa o wysokości ponad 20 metrów i 1 metrze średnicy nie należą do rzadkości. Bardzo dobrze wytrzymuje bardzo małe napowietrzenie gleby. Świetnie znosi zasolenie. Jest bardzo odporny na suszę glebową. Źle rośnie na glebach piaszczystych i na takich, na których jest wysokie lustro wody.

Bez czarny (Sambucus nigra L.)

Inne zwyczajowe nazwy: bez lekarski, bez apteczny, bez biały, bez pospolity, holunder, bzowina, hyćka, hyczka.

Występuje w stanie dzikim w Europie, północnej Afryce, na Kaukazie i w Azji Mniejszej. W Polsce spotykany na całym obszarze kraju do wysokości 1100 m n.p.m.

Zazwyczaj wysoki krzew, rzadko o pokroju drzewiastym do wysokości 3 - 10 m. Młoda kora jest zielonawoszarawa. Z wiekiem staje się szara i spękana. Cechą charakterystyczną jest to, że gałązki w środku są wypełnione białym, lekkim rdzeniem. Porasta nieużytki i zręby leśne co za tym idzie nie wymagający dobrych warunków glebowych. Preferuje miejsce nasłonecznione i wilgotne, np. na ruinach zabudowań.

Lilak pospolity (Syringa vulgaris)

Pochodzi z rejonów Półwyspu Bałkańskiego, a stał się szerzej znany w Europie w XVI wieku, kiedy został sprowadzony z Turcji. W Polsce jest pospolicie uprawiany, dość często dziczeje.

Szeroko rozgałęziony krzew o wysokości do 7 m. Pospolicie uprawiany krzew w parkach, przydomowych ogródkach, na skwerach. Bez szkody dla rośliny kwiatostany mogą być obcinane na kwiaty cięte, które w wodzie dość długo zachowują świeżość i przyjemny zapach. Nie ma specjalnych wymagań co do gleby. Dużą zaletą jest fakt, że może rosnąć w cieniu. Pewną uciążliwością jest konieczność systematycznego usuwania stale pojawiających się odrostów korzeniowych. Preferuje miejsca nasłonecznione, ale może rosnąć także w cieniu, bez specyficznych wymagań glebowych.

Polska tradycyjna, ale mylna nazwa rośliny sugeruje jej pokrewieństwo z rodzajem bez (Sambucus). Tymczasem lilak i bez należą do zupełnie innych rodzin.

Istnieje wiele odmian ozdobnych (kwiatostany).

Tamaryszek francuski (Tamarix gallica L.)

Pochodzi z zach. wybrzeży Morza Śródziemnego (Włochy, Francja, Hiszpania), rozprzestrzenił się także w Wielkiej Brytanii. Jest uprawiany w wielu krajach świata również w Polsce.

Liściasty krzew wyrastający do 3m wysokości. Jest uprawiany w parkach, ogrodach botanicznych i ogródkach przydomowych. Najładniej wygląda podczas kwitnienia, ale dzięki delikatnym i kolorowym pędom jest atrakcyjny również po opadnięciu liści. Wymaga dużo miejsca, gdyż silnie się rozrasta. Dobrze rośnie na lekkiej i przepuszczalnej glebie, wymaga słonecznego stanowiska. Ma bardzo głębokie korzenie i dlatego jest dość wytrzymały na suszę. Dobrze również znosi zasolenie gleby, nie jest natomiast całkowicie mrozoodporny i w czasie surowych zim może przemarznąć, szczególnie wrażliwe na mróz są młode okazy. Przemarznięte krzewy jednak się odradzają.

Kalina koralowa (Viburnum opulus L.)

Występuje w Europie, Azji. W Polsce dość pospolita i rozpowszechniona na terenie całego kraju. Nie występuje w Tatrach.

Szeroki krzew lub małe drzewo o wysokości do 4 m, z niesymetryczną, luźną koroną.

Kora szara, młode gałązki kanciaste, kruche, krótkoowłosione, połyskujące, czerwonobrunatne. Czerwonobrunatne pąki, spodem zielonawe, przylegające, owłosione, jajowate, zaostrzone, nieco lepkie.

Rośnie w wilgotnych lasach, zaroślach, występuje na niżu, w górach dochodzi do regla górnego. Gleby umiarkowanie żyzne, dobrze nawodnione.

Uprawiana jako roślina ozdobna - głównie odmiany o kulistym kwiatostanie i płonnych kwiatach

(tzw. buldeneż, fr. boule de neige), które nie wytwarzają owoców.

Rokitnik zwyczajny (Hippophaë rhamnoides L.)

Występuje w Europie i Azji, aż po Chiny, głównie wzdłuż wybrzeży morskich. W Polsce naturalne jego stanowiska znajdują się tylko nad wybrzeżem Bałtyku po ujście Wisły na wschodzie. Zdziczałe formy rosną również w Pieninach i w rejonach upraw, zwykle w obrębie obszarów zurbanizowanych. Często sadzony, jako roślina ozdobna oraz w celu umocnienia skarp.

Silnie rozgałęziony krzew (rzadko jest niskim drzewem), osiągający wysokość do 6 m. Wyglądem przypomina krzaczaste gatunki wierzb. Rośnie powoli, po 4 latach osiąga wysokość ok. 0,5 m.

Młode pędy są zakończone ostrymi cierniami. Pączki jajowate, złocisto-miedzianego koloru. Młode gałązki koloru pączków, starsze srebrzystoszare. Pędy z cierniami tworzą boczne odgałęzienia w postaci cierni drugiego rzędu. Ma niewielkie wymagania glebowe, może rosnąć na piaszczystych glebach. Jest odporny na mróz i suszę, niezbyt silne zasolenie gleby, dobrze znosi zanieczyszczenie powietrza. Jest rośliną światłolubną i kwasolubną.

Walorem rokitnika są barwne owoce, srebrzyste liście i małe wymagania oraz odporność. Nadaje się na żywopłoty - dobrze znosi cięcie i silnie krzewi się.

Wykład 9.

Drzewa iglaste

Jałowiec pospolity (Juniperus communis L.)

Gatunek zawsze zielonego krzewu lub drzewa należący do rodziny cyprysowatych. Występuje na półkuli północnej od południowych krańców Arktyki po ok. 30°N w Europie, Azji i Ameryce Północnej.

Powoli rosnący, prosty, od nasady rozgałęziony krzew o kolumnowej, niekiedy także płasko rozpostartej formie wzrostu; występuje również jako małe drzewo o wielu pniach z wąsko piramidalną (tylko rzadko spłaszczoną) koroną, osiąga wysokość 0,5-6 m (w uprawie- do 12 metrów). Młode pędy 3m- kanciaste z wąskimi podłużnymi listewkami. Kora początkowo gładka czerwonawo brunatna, później szarobrunatna wzdłuż popękana, odpadająca w postaci łusek i włókien.

Najlepszy rozwój jałowców uzyskuje się na otwartych, słonecznych, dobrze drenowanych miejscach z przepuszczalnymi glebami próchniczo - piaszczystymi z niewielkim dodatkiem glin. Są one tolerancyjne pod względem pH gleby oraz okresowych suszy, niekorzystne jest zbyt wilgotne stanowisko.

Świerk pospolity (Picea abies)

Jest to jedyny gatunek świerka występujący naturalnie w Polsce. Rośnie głównie w północno-wschodniej części kraju, na południu Polski, w górach i na pogórzu. Nie występuje w sposób naturalny w centralnej i zachodniej Polsce (tzw. pas bezświerkowy).

Korona smukła, stożkowata. Dolne konary z wiekiem zwieszają się, górne pozostają w większości poziomo. Osiąga wysokość 40-50 m, średnica pnia do 1,5 m. Kora czerwonobrązowa lub szarobrązowa, początkowo gładka, z wiekiem łuskowata.

Rośnie na glebach gliniasto-piaszczystych i piaszczysto-gliniastych. Preferuje luźne, świeże, wilgotne gleby gliniaste. Wymaga większej wilgotności gleby i powietrza. Wrażliwy na przymrozki. Mało odporny na działanie wiatru, ze względu na płytko rozwijający się system korzeniowy oraz gęstej koronie, najczęściej o dużej średnicy, która zwiększa możliwość wywrotów. Świerk dobrze znosi ocienienie - jest gatunkiem cienioznośnym.

Świerki mają tendencję do zakwaszania gleb, na których rosną.

Sosna zwyczajna, pospolita (Pinus sylvestris L.)

Występuje powszechnie na terenach Europy Północnej i Środkowej (również górskich) oraz Syberii Wschodniej.

Drzewo iglaste, zimozielone, korona luźna, z konarami rosnącymi w pozornych okółkach (będących w rzeczywistości ciasnymi spiralami), początkowo stożkowata, z wiekiem staje się rozłożysta lub parasolowata, w zależności od warunków bytowania. Rosnące samotnie sosny mają rozłożyste, dosyć gęste korony. Rosnąc w zwarciu w skupiskach leśnych drzewa tracą dolne gałęzie i wykształcają prosty pień o wysokiej koronie. Sosny występujące na terenach nizinnych mają grubsze konary i korony lekko zaokrąglone, natomiast występujące na obszarach wyżynnych mają konary cieńsze i pokrój bardziej stożkowaty. Przeciętnie osiąga wysokość 30 m, wyjątkowo rośnie do 40 m. Średnica pnia 0,5-1,2 m. Kora u podstawy pnia starych drzew jest szarobrązowa i gruba (ok. 10 cm), głęboko bruzdowana, w górnej części ma zabarwienie czerwonocynamonowe i łuszczy się cienkimi płatami. Toleruje różne gleby: piaszczyste, gliniaste, także podłoże zawierające łupki i granit, występuje także na torfowiskach. Może rosnąć na glebach o pH od 4 do 7. Jest odporna na mrozy i dobrze znosi susze, ale jako gatunek światłożądny źle znosi zacienienie.

Modrzew europejski (Larix decidua)

Pierwotnym miejscem jego występowania były góry środkowej Europy (Alpy, Karpaty), ale został rozpowszechniony na innych terenach w wyniku nasadzeń. W Polsce na naturalnych siedliskach rośnie tylko w Tatrach. Poza tym jest sadzony powszechnie na terenie całego kraju.

Duże drzewo iglaste o koronie luźnej, regularnie stożkowatej. Górne gałęzie są poziome, niższe coraz bardziej zwisające. Rośnie szybko, żyje do 600 lat z zaznaczeniem iż po okresie 100 lat zaczyna próchnieć. Na drzewach rosnących w zwarciu usychają dolne gałęzie do znacznej nieraz wysokości.

Pojedynczy, prosty lub lekko zakrzywiony pień, osiąga wysokość do 45 m i średnicę do 120 cm. U młodych drzew kora gładka, zielonobrązowa, na starszych ciemnobrązowa, głęboko spękana, łuskowata i złuszczająca się. Osiąga grubość do 10 cm i zawiera sporo żywicy. Gałęzie dolne nieco zwisające, górne prostopadłe do pnia. Naturalne siedliska w Tatrach ma w reglu dolnym. Jest rośliną światłolubną, wrażliwą na suszę. Dorosłe drzewa są odporne na silne mrozy, młode sadzonki mogą wiosną przemarzać, niewymagający dobrych warunków glebowych.

Modrzew jest jedynym naszym drzewem iglastym zrzucającym liście na zimę.

Jodła pospolita, jodła biała (Abies alba)

Jodła pospolita występuje w stanie dzikim w górach środkowej i południowej Europy. Nie rośnie w Skandynawii, Anglii i na Półwyspie Iberyjskim (z wyjątkiem Pirenejów). W Polsce przebiega naturalna granica jej północnego zasięgu, wzdłuż linii wyznaczonej przez Nową Sól, Ostrów Wlkp., Łódź, Lublin i Zamość.

Zimozielone, żywiczne drzewa z koronami stożkowatymi, wyraźnym strzelistym pniem i konarami ułożonymi w okółkach.Drzewo w naszych warunkach osiągające do 50 m, pierśnica do 1,5 m, korona wąska, dość luźno ugałęziona, na szczycie tworzy się tzw. "bocianie gniazdo". Pień prosty strzelisty, łatwo oczyszczający się z bocznych gałęzi. Młoda kora cienka, gładka, jasnopopielata z pęcherzykami żywicy, stara wąsko spękana na tarczkowate płytki. Drzewo cieniolubne, szczególnie młode egzemplarze (cienka kora), o dużych wymaganiach wilgotnościowych, zarówno co do powietrza, jak i gleby. Lubi gleby świeże, głębokie. Bardzo wrażliwa na zanieczyszczenie powietrza. Wrażliwa na niskie temperatury (u nas częstokroć przemarza na stanowiskach naturalnych).

Cis pospolity (Taxus baccata L.)

Pierwotnie cis pospolity rósł w Europie, w górach Atlas w Maroku i w zachodniej Azji (Kaukaz).

Niewysokie drzewo lub krzew o ciemnozielonej koronie i żywobrązowej korze pnia. Gatunek objęty jest ścisłą ochroną gatunkową. Jest gatunkiem najwcześniej objętym ochroną w Polsce, bowiem chroniony jest od 1423 r.

Cis jest często sadzony w ogrodach i parkach. Spotyka się przy tym wiele odmian uprawnych o zróżnicowanym pokroju, wzroście i ubarwieniu (od ciemnej zieleni igieł po złoty). Najkorzystniejsze są dla niego wilgotne i głębokie gleby wapienne, z dużą zawartością K, P i Ca.

Sosna limba (Pinus cembra L.)

Występuje na obszarze Alp, Tatr i Karpat Wschodnich.

Korona drzewa regularna i gęsta, początkowo stożkowata, z wiekiem staje się cylindryczna. Konary sięgają czasem do ziemi.Pień osiąga średnio 20 m wysokości, dorastając do 25 m, oraz 1,5 m średnicy. Często powykrzywiany u starszych egzemplarzy.

U młodych drzew kora jest gładka, szarozielona, z wiekiem ciemnieje i pęka. Młode gałązki rdzawo owłosione, z czasem łysieją.

W Polsce w stanie dzikim występuje tylko w Tatrach, gdzie rośnie pojedynczo wśród kosodrzewiny w reglu górnym oraz na górnej granicy lasu. Typowe siedliska znajdują się na wysokościach od 1200 do 2600 m n.p.m.

Limba rośnie na skalistych zboczach, przeważnie na podłożu krystalicznym, chociaż dobrze czuje się także na nizinach o żyznych, glinianych glebach, dobrze nawodnionych. Lubi miejsca nasłonecznione.

Jest drzewem wolno rosnącym.

Drzewo ozdobne, sadzone w parkach i w przydomowych ogródkach.

Kosodrzewina (sosna górska, kosówka właściwa) (Pinus mugo Turra)

Występuje na terenach pasm górskich Europy Środkowej i Południowej w piętrze kosówki powyżej regla górnego a poniżej piętra hal. W Polsce: Tatry, Sudety, Babia Góra i Pilsko.

Przeważnie krzew o masywnych gałęziach, które płożą się po ziemi, wznoszą ku górze lub wyrastają na boki. Pokrój zmienny, silnie zależny od podgatunku i siedliska. U starszych drzew korona luźna.

Pień niski, płożący, o wysokości do 3,5 m. Kora ciemnoszara, lekko spękana, nie łuszczy się. Pędy nagie, młode zielone, następnie drewnieją przybierając barwę brązową.

Siedliskiem są zbocza, skalne grzędy, złomowiska skalne i urwiska. Występuje w górach do wysokości 2500 m n.p.m. Powyżej górnej linii lasu tworzy zwartą formację zwaną piętrem kosodrzewiny lub kosówką. W niższych partiach występuje na stanowiskach naturalnych jedynie wzdłuż jałowych urwisk. Ma bardzo małe wymagania glebowe, zajmuje skrajne siedliska - gleby kwaśne i zasadowe, suche i mokre, płytkie jak i głębokie. Preferuje stanowiska nasłonecznione. Odporna na mrozy. Chętnie sadzona jest w ogródkach w celach dekoracyjnych, np. do formowania żywopłotów. Łatwo rozmnaża się z nasion.

Wykład 10.

DRZEWA OWOCOWE

Brzoskwinia (Persica Vulgaris)

Brzoskwinia należy do rodziny różowatych. Owoce natomiast są zaliczane do pestkowych. Jest niewielkim drzewem, osiągającym maksymalnie wysokość 8 m (w zależności od pokroju).

Najlepiej rośnie w ciepłym klimacie, ale w Polsce też dobrze się przyjmuje, zwłaszcza w południowych i zachodnich rejonach. Jednak trzeba pamiętać, że jest wrażliwa na mrozy, dlatego niestety w tej części Europy często wymarza.

PIELĘGNACJA
Zabiegi pielęgnacyjne ograniczają się do regularnego cięcia, głównie wiosną, w fazie różowego pąka. Nie zaleca się innych terminów cięcia, gdyż drewno narażone jest wówczas na przemarznięcie lub zakażenie czynnikami chorobotwórczymi. Zabieg ten jest bardzo ważny, ponieważ owocuje na pędach młodych (zeszłorocznych). Trzeba także pamiętać o przerzedzaniu zawiązek. Drzewo to znacznie lepiej rośnie, gdy nawozimy je kompostem w ciągu całego roku, a w okresie zawiązywania owoców regularnie nawadniamy.

Czereśnia (Prunus Avium)

Czereśnia należy do rodziny różowatych. Może osiągać wysokość nawet do 20 m (w zależności od pokroju). Ale zazwyczaj hoduje się je tak, aby były niższe, ponieważ wówczas łatwiej zbiera się owoce.

Jest to roślina mało wymagająca, w naszym klimacie nie sprawia żadnych problemów hodowlanych. Choć oczywiście im lepsze są warunki, tym obfitsze są plony. W ogrodnictwie występuje jako forma nisko- lub wysokopienna oraz szpalerowa.

ZBIORY
Trwają od maja do lipca.

GLEBA
Preferuje gleby żyzne, lekkie, piaszczysto-gliniaste, przepuszczalne, dobrze przewietrzone. Ale daje się także hodować na glebach gorszych, choć oczywiście zbiory są także gorsze.

PIELĘGNACJA
Krótko po zbiorze, po uformowaniu korony konieczne regularne prześwietlanie. Aby zapobiec pękaniu kory zimą, należy je bielić. Wczesną wiosną, kwiaty bywają nieodporne na przymrozki.

Grusza (Pyrus)

Grusza należy do rodziny różowatych, a jej owoce zalicza się do ziarnkowatych. Rośnie głównie w strefie umiarkowanej. Przeciętnie osiąga ok. 3 m wysokości (w zależności od pokroju), ale zdarzają się także starsze grusze mierzące 8 m. Właściwym owocem gruszy jest gniazdo nasienne, które zostało utworzone przez komory nasienne. Otaczający te komory miąższ powstaje z przekształconych części kwiatu. Hodowana w naszych ogrodach grusza rozmnażana jest głównie przez szczepienie. W zależności od odmiany gruszki występują w różnych odcieniach zieleni, żółci i czerwieni. Miąższ jest biały, czasem nieco szklisty, ziarnisty, bardzo słodki i soczysty. Występuje jako forma nisko- lub wysokopienna oraz szpalerowa, nadająca ogrodowi szczególnego uroku i wrażenia porządku.

ZBIORY
Rozpoczynają się we wrześniu i trwają aż do wyczerpania plonów.

GLEBA
Drzewo to preferuje glebę głęboką, zasobną w składniki mineralne.

PIELĘGNACJA
Gdy korona całkowicie się uformuje, zaleca się regularne prześwietlanie. Nie znosi nadmiaru wody, ale w czasie suszy trzeba jej zapewnić regularne, choć niezbyt obfite nawadnianie. W przeciwnym razie owoce będą małe i mało soczyste.

Jabłoń (Malus)

Należy do rodziny różowatych. Bardzo popularna w strefie klimatycznej umiarkowanej. Rozwijające się na jabłoni owoce są owocami szupinkowymi.

Mięsisty owoc powstaje z przekształconego dna kwiatowego. Roślinę tę rozmnaża się poprzez szczepienie. Rodzaj podkładki zależy od tego, jakie drzewo ostatecznie chcemy uzyskać: nisko-, pół- czy wysokopienne. Przeciętnie jabłoń występuje jako silnie rosnące drzewo. Wysokość, w zależności od pokroju, waha się od 5 do 8 m.

UPRAWA
Jabłoń jest najczęściej uprawianym gatunkiem drzew owocowych. Osiąga od 4 do 20 m wysokości. Współcześnie uprawiane szlachetne odmiany jabłoni - rezultat krzyżowania różnych gatunków wyjściowych.
Naturalnie jabłoń jest drzewem o koronie szerokiej i gęstej. Liście mają owalny kształt, są zakończone ostrym czubkiem, mają piłkowany brzeg, są pokryte meszkiem od strony spodniej, a gładkie od strony wierzchniej. Mają 5-12 cm długości oraz 3-6 cm szerokości, osadzone są na ogonku 2-5 cm długości.

PIELĘGNACJA
Po gęstym uformowaniu się korony drzewa, należy dokonać zabiegu prześwietlania. Jest on niezbędny w celu poprawienia jakości plonów. Od czasu do czasu można pod koroną wykopać rów o głębokości ok. 30 cm i wypełnić go ziemią próchniczą, wzbogaconą kompostem lub obornikiem. Potem rów trzeba zasypać i obficie podlać wodą. Czasami warto także oczyścić pień z zasuszonej kory i wycieków żywicy drucianą szczotką. Można także dokonać zabiegu spryskiwania ochronnego lub założyć opaskę przeciw owadom pełzającym. Należy chronić je przed wiatrami oraz późnymi wiosennymi przymrozkami.

Morela (Prunus Armeniaca)

Morela należy do rodziny różowatych. Osiąga maksymalnie wysokość 5 m (w zależności od pokroju). Kwietnie w marcu i kwietniu. W prawdzie można ją hodować w klimacie umiarkowanym, ale najlepiej rośnie w najcieplejszych rejonach naszego kraju. Pączki kwiatów moreli są bardzo wrażliwe na późne przymrozki, dlatego uprawa bywa niekiedy z tego względu utrudniona. Zazwyczaj występuje jako forma nisko- lub wysokopienna oraz szpalerowa. 

ZBIORY
Trwają od lipca do sierpnia.

GLEBA
Preferuje gleby żyzne, luźne i gliniaste. Źle hoduje się na ziemiach zbyt suchych i twardych, dlatego najlepiej jeśli będą dość wilgotne.
  

UPRAWA
Do uprawy moreli należy przygotować stanowisko o powierzchni ok. 15 m2, dobrze nasłonecznione. Należy pamiętać, że jest to roślina samopylna, dlatego nie potrzebne jest sadzenie dodatkowo innej odmiany zapylającej. Morela jest bardzo wrażliwa na późne przymrozki, dlatego szpalery przyścienne wymagają wiosną osłony przed słońcem, żeby pąki nie zaczęły się zbyt wcześnie rozwijać. Najlepiej rośnie na lekko nachylonych stokach północnych.

PIELĘGNACJA
Konieczne jest formowanie po posadzeniu, a poza tym nie trzeba zbyt wiele ciąć. Nie znosi suszy, należy zapewnić jej umiarkowaną ilość wilgoci (co 3-4 dni), unikając jednocześnie przesuszenia. Bywa, że zimą dochodzi do uszkodzeń pnia w wyniku silnych mrozów, dlatego dobrze jest w tym celu bielić wapnem pień.

Nektarynka (Prunus persica var. Nucipersica)

Nektaryna należy do rodziny różowatych. Owce zaliczane są do pestkowców. Drzewko nektaryny maksymalnie osiąga wysokość 8 m (w zależności od pokroju). Kwietnie w kwietniu i marcu. Wymaga łagodnego i ciepłego klimatu, dlatego w Polsce często przemarza. Najczęściej występuje jako forma nisko- lub wysokopienna oraz szpalerowa.

ZBIORY
Trwają od lipca do sierpnia.

GLEBA
Do prawidłowego rozwoju potrzebuje gleby zasobnej, próchniczej i przepuszczalnej. Przy tym nie może być zbyt podmokła, ani też za sucha.

UPRAWA
Nektarynę trzeba sadzić wiosną na stanowisku o powierzchni 10 m2. Powinno być to miejsce zaciszne i bardzo dobrze nasłonecznione. Drzewo to zazwyczaj jest samopylne i nie potrzebuje innego gatunku do zapylania, ale plon będzie znacznie obfitszy, jeśli obok posadzimy drugą odmianę nektaryny.

PIELĘGNACJA
Pielęgnacja polega na regularnym cięciu wiosną, w fazie różowego pąka. Natomiast w innych terminach drewno narażone na przemarznięcie bądź zakażenie czynnikami chorobotwórczymi. Należy także przerzedzać zawiązki i nawozić kompostem, ponieważ przyczyni się to zwiększenia jakości i ilości plonu. Ważne jest także regularne nawadnianie w okresie zawiązywania się owoców. W przeciwnym razie drzewo urodzi owoce małe i niezbyt soczyste.

Orzech włoski (Juglas Regia)

Należy do rodziny orzechowatych. Maksymalnie osiąga wysokość ok. 35 m. Ale zazwyczaj pień jest krótki. Orzech prawie nigdy nie rośnie samodzielnie, najczęściej w pobliżu innych drzew. Dość późno, bo dopiero w 6 roku, zaczyna owocować. Owocem jest kulisty pestkowiec, otoczony zieloną pokrywą, która odpada jesienią. Orzech włoski może owocować nawet 150-200 lat. Jest drzewem długowiecznym.

ZBIORY
Trwają od września do października.

GLEBA
Orzech włoski wymaga gleby żyznej, głębokiej, przewiewnej, o niskim poziomie wód gruntowych, gdyż nie lubi nadmiaru wody. Rok przed zasadzeniem orzecha, należy zastosować nawozy wapniowe, lub inne nawozy mineralne zawierające fosfor i próchnicę.

PIELEGNACJA
Konieczne jest cięcie na początku marca lub w sierpniu, gdyż inaczej nastąpi silny wyciek soków. Drzewko uzyskane z siewu nie wymaga cięcia, ponieważ samo tworzy wysoki i silny pień. Tego typu zabiegi są potrzebne jedynie w przypadku szczepionego drzewka. Na zimę, późną jesienią trzeba zabezpieczyć świeżo posadzone pędy orzecha, przykrywając je słomą lub tekturą. Natomiast nasadę pnia należy przysypać kopczykiem ziemi. Wiosną dobrze jest zasilić ziemię dookoła wieloskładnikowym nawozem lub kompostem.

Śliwa (Prunus)

Śliwa należy do rodziny różowatych. Maksymalnie wyrasta do 8 m wysokości (w zależności od pokroju). Preferuje klimat umiarkowany i ciepły. Kwitnie w marcu i maju. Z kwiatów wyrastają zaokrąglone i nieco jajowate owoce, mające w środku spłaszczoną i szorstką pestkę. Ponieważ śliwa niezwykle łatwo się krzyżuje, obecnie istnieje ogromna ilość gatunków i podgatunków śliw. Spotykana jest zarówno jako forma nisko-, jak i wysokopienna.

ZBIORY
Trwają od września do października.
GLEBA
Dobrze rośnie na glebie piaszczysto-gliniastej, przepuszczalnej i przewiewnej. Ale znosi również gleby wilgotniejsze i nieco cięższe.

UPRAWA
Stanowisko pod uprawę śliwy powinno mieć powierzchnię ok. 20 m2, dobrze nasłonecznione, lub ewentualnie półcieniste. Węgierka zwykła jest odmianą samopylną, zatem wystarczy jeden gatunek śliwy.

PIELĘGNACJA
Jest to drzewo szybko i silnie rosnące. Ponadto wymaga umiejętnego uformowania korony, aby konary rozwidlały się pod szerokimi kątami. Takie zabiegi znacznie wpływają na jakość plonów. Należy także pamiętać o regularnym prześwietlaniu. Nie lubi zbyt dużej wilgotności, dlatego nie trzeba jej dodatkowo podlewać (wyjątek stanowi okres suszy).

WSKAZÓWKI
1. Roślina najlepiej rośnie w pełnym słońcu, dlatego nie powinna być osłonięta innymi drzewami lub budynkiem.
2. Zebrane plony nadają się do zamrażania.

Wiśnia (Cerasus vulgaris )

Wiśnia należy do rodziny różowatych. Maksymalnie rośnie do 10 m wysokości (w zależności od pokroju). Obecnie, w strefie umiarkowanej półkuli północnej popularnych jest ok. 60 gatunków. Kwitnie od kwietnia do maja. Jest to roślina, która jest łatwa w hodowli, ponieważ nie ma wygórowanych wymagań.

U nas występuje jako forma nisko- lub wysokopienna oraz szpalerowa.

ZBIORY
Trwają od lipca do sierpnia.
GLEBA
Wiśnia preferuje gleby przepuszczalne, niezbyt ciężkie, mogą być nawet piaszczyste, lecz nie za wilgotne.

UPRAWA
Stanowisko pod uprawę wiśni powinno mieć powierzchnię ok. 10-15 m2 i być mocno nasłonecznione, lub ewentualnie lekko cieniste. Zasadniczo większość odmian jest samopylna, dlatego nie jest wymagana obecność innych gatunków zapylających, ale niektóre jednak wymagają obcego pyłku do zawiązania owoców.

W takiej sytuacji dobrą odmianą zapylającą jest Łutówka. Wiśnia jest bardzo odporna na mróz, ale za to nie lubi zbyt obfitego w wodę środowiska. Dlatego nie ma potrzeby dodatkowego podlewania rośliny, chyba że jest susza.

PIELĘGNACJA
W pielęgnacji drzewa wiśniowego ważne jest regularne i prawidłowe cięcie. Po uformowaniu się korony konieczne jest prześwietlanie oraz cięcie odmładzające, zwłaszcza zwisających gałęzi po zebraniu owoców. Ten zabieg pozwoli na zwiększenie jakości i ilości plonów.


Wyszukiwarka