32. ZADATEK

Zadatek w SZEROKIM znaczeniu tego wyrazu oznacza sumę pieniężną lub rzecz, którą jedna ze stron daje drugiej przy zawarciu umowy.

Zadatek w znaczeniu ŚCISŁYM, tj. objętym przez przepisy kodeksu cywilnego, oznacza, w braku odmiennego zastrzeżenia umownego albo zwyczaju, surogat odszkodowania na wypadek, gdy umowa zawarta między stronami nie zostanie wykonana (art.394 k.c.),

Zadatek może stanowić:

1. dowód zawarcia umowy

2. zaliczkę

3. zabezpieczenie wykonania zobowiązania

4. odstępne.

Strony w treści umowy powinny rozstrzygnąć jego rolę, bo jeśli tego nie zrobią będzie stanowić dowód zawarcia umowy, w innych wypadkach pełnić będzie funkcje z art. 394 § 1 Kc

Rolą zadatku jest wzmocnienie wykonania zobowiązania, może on być dany w postaci:

• pieniądza

• rzeczy oznaczonych co do gatunku będących przedmiotem świadczenia

• rzeczy nie mających bezpośrednio związku z zobowiązaniem.

Art. 394. [Zadatek]

§ 1. W braku odmiennego zastrzeżenia umownego albo zwyczaju zadatek dany przy zawarciu umowy ma to znaczenie, że w razie niewykonania umowy przez jedną ze stron druga strona może bez wyznaczenia terminu dodatkowego od umowy odstąpić i otrzymany zadatek zachować, a jeżeli sama go dała, może żądać sumy dwukrotnie wyższej.

§ 2. W razie wykonania umowy zadatek ulega zaliczeniu na poczet świadczenia strony, która go dała; jeżeli zaliczenie nie jest możliwe, zadatek ulega zwrotowi.

§ 3. W razie rozwiązania umowy zadatek powinien być zwrócony, a obowiązek zapłaty sumy dwukrotnie wyższej odpada. To samo dotyczy wypadku, gdy niewykonanie umowy nastąpiło wskutek okoliczności, za które żadna ze stron nie ponosi odpowiedzialności albo za które ponoszą odpowiedzialność obie strony.

• Rolę zadatku można objaśnić łącznie z zasadami odszkodowania z powodu niewykonania zobowiązania:

• przy umowach wzajemnych, gdzie był dany zadatek strona uzyskuje specjalne udogodnienie, może bowiem odstąpić od umowy bez wyznaczania dodatkowego terminu;

• strona może w każdym przypadku zatrzymać zadatek lub żądać podwójnej jego wysokości, chociażby żadnej szkody nie poniosła - musi się jednak zadowolić zadatkiem, gdyby nawet poniosła szkodę wyższą;

• strona nie może zwolnić się od umowy przez samo zwrócenie zadatku w podwójnej wysokości.

• Zadatek nie odgrywa szczególnej roli w razie zgodnego rozwiązania umowy przez strony oraz gdy nie może być ona wykonana wskutek okoliczności, za które żądna ze stron nie ponosi odpowiedzialności lub za które odpowiadają obie strony;

• W razie wykonania umowy zadatek dany w rzeczach, które są przedmiotem świadczenia zostaje zaliczony na poczet należności;

• Zadatek dany w rzeczach innego rodzaju musi być zwrócony w naturze stronie, która go dała.

• Danie zadatku jest umową realną - skutki nie następują zatem przez samo porozumienie się stron, lecz przez wydanie rzeczy.

33. UMOWNE PRAWO ODSTĄPIENIA A UMOWA O ODSTĘPNE

Umowne prawo odstąpienia pojawia się na tle zasady ogólnej pacta sunt servanda - mówi ona, że strony, które zawarły umowę są tą umową związane i właściwie żadna z nich nie może jej rozwiązać bez zgody drugiej strony.

Jednostronne odstąpienie od umowy jest przewidziane w prawie zobowiązań jako wyjątek od wspomnianej zasady zaledwie w kilku przypadkach:

• przy niektórych umowach, np. zlecenie (odstąpienie w każdym czasie) lub spółka (odstąpienie z ważnych powodów);

• przy umowach wzajemnych w razie niewykonania zobowiązania przez drugą stronę(art.491 k.c.).

Art. 491. § 1. Jeżeli jedna ze stron dopuszcza się zwłoki w wykonaniu zobowiązania z umowy wzajemnej, druga strona może wyznaczyć jej odpowiedni dodatkowy termin do wykonania z zagrożeniem, iż w razie bezskutecznego upływu wyznaczonego terminu będzie uprawniona do odstąpienia od umowy. Może również bądź bez wyznaczenia terminu dodatkowego, bądź też po jego bezskutecznym upływie żądać wykonania zobowiązania i naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki.

§ 2. Jeżeli świadczenia obu stron są podzielne, a jedna ze stron dopuszcza się zwłoki tylko co do części świadczenia, uprawnienie do odstąpienia od umowy przysługujące drugiej stronie ogranicza się, według jej wyboru, albo do tej części, albo do całej reszty nie spełnionego świadczenia. Strona ta może odstąpić od umowy w całości, jeżeli wykonanie częściowe nie miałoby dla niej znaczenia ze względu na właściwości zobowiązania albo ze względu na zamierzony przez nią cel umowy, wiadomy stronie będącej w zwłoce.

UMOWNE PRAWO ODSTĄPIENIA - strony mogą sobie wprowadzić dodatkowe zastrzeżenia umowne, że w ciągu oznaczonego terminu jedna z nich lub obie mogą od umowy odstąpić:

• nie kłóci się to z tą zasadą, bo strony zgadzają się na to w treści umowy;

• zastrzeżenie takie jest więc (przeciwnie niż zadatek) osłabieniem zawartej umowy.

Strona może skorzystać z umownego odstąpienia zarówno przed wykonaniem umowy, jak i po jej wykonaniu:

• Kc wymaga, aby skorzystanie było ograniczone terminem, jest to usprawiedliwione interesem strony przeciwnej,

• gdyż strona ta powinna wiedzieć, jak długo trwa stan niepewności co do skutków zawartej umowy.

Art. 395

§ 1. Można zastrzec, że jednej lub obu stronom przysługiwać będzie w ciągu oznaczonego terminu prawo odstąpienia od umowy. Prawo to wykonywa się przez oświadczenie złożone drugiej stronie.

• skorzystanie z tego zastrzeżenia wymaga złożenia drugiej stronie oświadczenia woli - raz złożone nie może być ani odwołane ani zmienione.

• jeżeli wierzycieli lub dłużników jest więcej, to odstąpienie może być wykonane tylko przez wszystkich i przeciwko wszystkim;

SKUTKI odstąpienia od umowy [art.395 Kc]:

§ 2 (zd.1) W razie wykonania prawa odstąpienia umowa uważana jest za nie zawartą.

• czyli odstąpienie od umowy ma moc wsteczną, rodzi skutki ex tunc;

§ 2 (zd.2) To, co strony już świadczyły, ulega zwrotowi w stanie niezmienionym, chyba że zmiana była konieczna w granicach zwykłego zarządu. Za świadczone usługi (bo nie da się ich zwrócić) oraz za korzystanie z rzeczy należy się drugiej stronie odpowiednie wynagrodzenie.

• jeżeli strona nie może zwrócić przedmiotu świadczenia lub zwróci rzecz zmienioną w wyniku przekroczenia zwykłego zarządu, drugiej stronie przysługuje roszczenie o naprawienie szkody wywołanej utratą lub uszkodzeniem rzeczy.

• Zatem punktem wyjścia unormowań k.c. jest ogólna zasada, że to, co strony sobie świadczyły, ulega zwrotowi w stanie nie zmienionym, chyba że zmiana była konieczna w granicach zwykłego zarządu (art. 395 § 2 k.c.);

• Jeżeli zawarta umowa miała charakter umowy wzajemnej, a obie strony dokonały świadczeń, mają je zwrócić jednocześnie; tym samym dopóki strona nie zwróci lub nie zabezpieczy zwrotu otrzymanego świadczenia, drugiej stronie przysługuje prawo zatrzymania (art. 496 k.c.).

• Jeżeli pewne świadczenia, zwłaszcza polegające na usługach lub używaniu rzeczy, nie mogą być zwrócone w naturze, drugiej stronie należy się odpowiednie wynagrodzenie pieniężne

• do zwrotu pożytków stosuje się odpowiednio zasadę art. 395 § 2 k.c., natomiast do zwrotu nakładów — przepisy o bezpodstawnym wzbogaceniu.

ODSTĘPNE - pewną odmianą umownego prawa odstąpienia jest umowa o odstąpienie; według treści takiej umowy, wolno jednej ze stron lub obu stronom odstąpić od umowy za zapłatą oznaczonej sumy pieniężnej, czyli odstępnego.

Art. 396. [Odstępne]

Jeżeli zostało zastrzeżone, że jednej lub obu stronom wolno od umowy odstąpić za zapłatą oznaczonej sumy (odstępne). Oświadczenie o odstąpieniu jest skuteczne tylko wtedy, gdy zostało złożone jednocześnie z zapłatą odstępnego.

• Jest ono odmianą umownego odstąpienia;

• Zmniejsza osłabienie umowy wynikające ze zwykłego zastrzeżenia prawa odstąpienia

• Polega na zapłacie sumy pieniężnej, która powinna nastąpić nie przy zawarciu umowy, lecz przy wykonaniu prawa odstąpienia.

• Wykonanie prawa odstąpienia od umowy jest skuteczne wówczas, gdy zapłata następuje jednocześnie z oświadczeniem o odstąpieniu.

• Z teoretycznego punktu widzenia odstępne jest równoznaczne z odszkodowaniem za nie dojście do skutku umowy.

• Role odstępnego może spełniać zadatek dany przy zawarciu umowy. Jeżeli zadatek spełnia rolę odstępnego, strona uprawniona może odstąpić od umowy rezygnując z zadatku lub płacąc podwójną jego wysokość

34. WZORCE UMOWNE

1. Powstanie wzorców umownych

• Spowodowane rozwojem masowej produkcji towarowej,

• Świadczenie w skali masowej różnego rodzaju usług,

• Wytworzenie się typów umów masowych, co zapewnia:

• Szybkie i jednolite zawieranie umów,

• Przeznaczone dla szerokiego kręgu odbiorców, tzw. typowego klienta.

1. Normatywny charakter wzorców umownych.

• Ograniczenie do ogólnych warunków określających zasady zawierania i wykonywania umów między osobami prowadzącymi działalność gospodarczą a konsumentami (art.384 k.c.).

Art. 384. (122) § 1. Ustalony przez jedną ze stron wzorzec umowy, w szczególności ogólne warunki umów, wzory umów, regulaminy wiążą drugą stronę, jeżeli zostały jej doręczone przy zawarciu umowy.

§ 2. W razie gdy posługiwanie się wzorcem jest w stosunkach danego rodzaju zwyczajowo przyjęte, wiąże on także wtedy, gdy druga strona mogła się z łatwością dowiedzieć o jego treści. Nie dotyczy to jednak umów zawieranych z udziałem konsumentów, z wyjątkiem umów powszechnie zawieranych w drobnych, bieżących sprawach życia codziennego.

§ 3. Za konsumenta uważa się osobę, która zawiera umowę z przedsiębiorcą w celu bezpośrednio nie związanym z działalnością gospodarczą.

• Przyznanie Radzie Ministrów upoważnienia do wydania ogólnych warunków umów w formie rozporządzenia dla ochrony interesów konsumenta- rozp. RM z 30.05.1995r. w sprawie szczegółowych warunków zawierania i wykonywania umów sprzedaży rzeczy ruchomych z udziałem konsumentów (Dz.U. nr 64, poz. 328).

• Inne ogólne warunki i wzory umów nie mają pod rządem obecnie obowiązujących przepisów charakteru normatywnego, należą do kategorii lex contractus, co zakłada, że ich obowiązywanie zasadniczo uzależnione jest od woli stron zawierających umowę.

1. Podział wzorców umownych - Kodeks wyróżnia dwie zasadnicze kategorie ogólnych warunków, wzorów i regulaminów:

1. pierwszą grupę wzorców stanowią tzw. wzorce kwalifikowane, to jest wydawane przez stronę (proferenta) na podstawie odpowiednich przepisów:

• np. upoważnienie do wydania ogólnych warunków umów lub regulaminów bankowych zawarte w art. 109 ustawy Prawo bankowe, czy w art. 6 ustawy o działalności ubezpieczeniowej;

• wspólnym elementem tych wzorców jest uzależnienie ich wiążącego dla drugiej strony charakteru od tzw. konsensusu normatywnego, a więc swoistej zgody drugiej strony, którą konstruuje się ze względu na samą możność zapoznania się tej strony z treścią wzorca, z tego punktu widzenia wyodrębnia się wzorce umowne, które:

• wiążą drugą stronę, jeżeli zostały jej doręczone przy zawarciu umowy . 385 §1 zd. 1 k.c.); mają one moc wiążącą, gdy druga strona mogła się z łatwością dowiedzieć o jej treści (art. 385 § l zd. 2 k.c.);

• ta możliwość dotyczy jednak wyłącznie tych ogólnych warunków, wzorów i regulaminów, którymi posługiwanie się jest w stosunkach danego rodzaju zwyczajowo przyjęte;

2. drugą grupę tworzą tzw. wzorce niekwalifikowane. Wiążą one drugą stronę tylko wówczas, gdy druga strona, znając ich treść, wyraziła zgodę na włączenie ich do treści umowy (art.385 §2 k.c.). W tym wypadku o uznaniu, że doszło do akceptacji treści wzorca przez drugą stronę, będą świadczyły okoliczności zawarcia umowy oraz ogólnie przyjęte dyrektywy wykładni oświadczeń woli (zob. art.65 k.c.)

2. Sprzeczności przy stosowaniu wzorców umownych:

• W przypadku sprzeczności pomiędzy:

• treścią umowy

• a ogólnymi warunkami,

• wzorem

• lub regulaminem

• pierwszeństwo mają postanowienia umowy (art. 385¹ k.c.). Przyjęta reguła interpretacyjna ma zastosowanie zarówno do wzorców kwalifikowanych, jak i niekwalifikowanych i wyraźnie potwierdza kontraktowy charakter wzorców.

1. Nadużycia przy stosowaniu wzorców umownych i możliwość dochodzenia roszczenia:

• Praktyka masowego obrotu dowodzi, że wzorce umowne mogą być wykorzystywane przez podmioty, które się nimi posługują,

• w sposób niezgodny z interesami ich kontrahentów.

• z reguły wiąże się to z nadużywaniem przez profesjonalną stronę umowy jej silniejszej pozycji w stosunku do nieprofesjonalisty — konsumenta.

• Ustawodawca uregulował w konsekwencji w art. 385² §1 k.c. przypadki, gdy ogólne warunki, wzory lub regulaminy umów zastrzegają dla strony je stosującej rażąco nieuzasadnione korzyści.

• Drugiej stronie przyznane zostało prawo

• wystąpienia do sądu z żądaniem uznania ich za bezskuteczne.

• z żądaniem takim strona uprawniona wystąpić może

• w ciągu jednego miesiąca, licząc od dnia wykonania umowy.

• Motyw ochrony strony słabszej ujawnia się wyraźnie w regulacji przewidującej, że uprawnianie, o którym mowa, nie przysługuje osobom, które zawarły umowę w zakresie prowadzonej działalności gospodarczej (art. 385² §2 k.c.).

35. BEZPODSTAWNE WZBOGACENIE

Bezpodstawne wzbogacenie - to uzyskanie korzyści majątkowej bez podstawy prawnej kosztem innej osoby; ten, kto korzyść uzyskał i przez to się wzbogacił, jest zobowiązany do dokonania zwrotu na rzecz zubożonego.

Zobowiązanie, które tu powstaje, znane jest pod nazwą zobowiązania z tytułu bezpodstawnego ewentualnie (niesłusznego) wzbogacenia; historia tej instytucji:

• bezpodstawne wzbogac. zaistniało na gruncie systemów prawa Europy u schyłku XIX i na początku XX w.

• 1896 r - uregulowane w kodeksie niemieckim

• 1911 r - w prawie szwajcarskim

• 1930 r - polski kodeks zobowiązań

• 1940 r - KC włoski

TREŚĆ - bezpodstawne wzbog. reprezentuje dwie cechy, które rozróżniają ją od korzystnego użycia prawa:

1. roszczenie ochrony prawnej osób poszkodowanych wskutek BW

1. znaczne złagodzenie odpowiedzialności z tego tytułu.

Przyjmuje się dwie granice tej odpowiedzialności:

1. wzbogacenie się pozwanego,

2. zubożenie powoda ( ma decydujące znaczenie)

W bezpodstawnym wzbogaceniu występują strony:

1. wierzycielska - to osoba zubożona, której kosztem nastąpiło wzbogacenie

2. dłużnika - to wzbogacony, który uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby bez prawnego usprawiedliwienia

Do BW może dojść wskutek różnych zdarzeń (czynności prawnych i faktycznych):

• zależnych od woli człowieka

• działanie samego zubożonego, który spełnia świadczenie nie będąc do tego zobowiązany, np. ktoś płaci cudzy dług; ktoś stawia budynek z własnych materiałów na cudzym gruncie - zgodnie z zasadą superficies solo cedit budynek należy do właściciela działki

• działanie wzbogaconego, np. ktoś stawia budynek na swoim gruncie z cudzych materiałów

• działanie osoby trzeciej, np. ktoś stawia budynek na cudzym gruncie z cudzych materiałów

• niezależnych od woli człowieka

• np. przypadkowe połączenie 2 rzeczy, których nie da się rozdzielić; zarybienie sąsiedniego stawu w wyniku zerwania tamy przez powódź

BW zawsze polega na odejmowaniu aktywów i dodawaniu pasywów, przypomina szkodę, bo też jest uszczerbkiem.

PRZESŁANKI bezwzględne BW - zobowiązanie z tytułu bezpodstawnego wzbogacenia powstaje przy istnieniu trzech przesłanek, które muszą być łącznie spełnione:

1. uzyskanie korzyści majątkowych (wzbogacenie), osiągnięcie tych korzyści nastąpiło z majątku innej osoby (zubożenie) - np. podłączenie się do sieci ciepłowniczej sąsiada,

2. związek przyczynowy między wzbogaceniem a zubożeniem, ale nie adekwatny, lecz związek funkcjonalny (te sytuacje wywodzą się z jednego wspólnego źródła);

3. uzyskanie korzyści bez podstawy prawnej

BW może przybierać różne formy:

• nabycie prawa

• objęcie w posiadanie rzeczy

• korzystanie z cudzych usług (niekoniecznie ze świadomością)

• użytkowanie cudzej rzeczy i pobieranie z niej pożytków

• zwolnienie kogoś z długu działając pod wpływem groźby, błędu

• umocnienie istniejącego prawa (np. ktoś da zabezpieczenie rzeczowe, a nie był do tego zobligowany)

Art. 6 [Ciężar dowodu]

Ciężar udowodnienia faktu spoczywa na osobie, która z faktu tego wywodzi skutki prawne.

• osobą, która musi udowodnić ciężar dowodów jest zubożony.

ROSZCZENIE - zubożonemu przysługuje roszczenie , by wzbogacony wydał mu:

• korzyści, jakie osiągnął w naturze

• wartość wzbogacenia (jeżeli wydanie korzyści w naturze nie będzie możliwe)

Czyli decyduje nie wartość zubożenia, lecz rozmiar korzyści wzbogaconego.

Takie roszczenie o wydanie korzyści lub jej wartości - to roszczenie kondykcyjne - jest roszczeniem majątkowym, którego należy dochodzić na drodze sądowej i które podlega przepisom o przedawnieniu (przedawnia się na zasadach ogólnych po 10 latach od dnia, w którym ktoś się wzbogacił).

ZAKRES ZWROTU wzbogacenia - decydujące znaczenie mają tu trzy czynniki:

1. obowiązek wydania także surogatów

Art. 406 [Surogaty]

Obowiązek wydania korzyści obejmuje nie tylko korzyść bezpośrednio uzyskaną, lecz także wszystko, co w razie zbycia, utraty lub uszkodzenia zostało uzyskane w zamian tej korzyści albo jako naprawienie szkody.

2. stan wzbogacenia

Art. 409. [Wygaśnięcie obowiązku zwrotu]

Obowiązek wydania korzyści lub zwrotu jej wartości wygasa, jeżeli ten, kto korzyść uzyskał, zużył ją lub utracił w taki sposób, że nie jest już wzbogacony, chyba że wyzbywając się korzyści lub zużywając ją powinien był liczyć się z obowiązkiem zwrotu. (np. gdy wytoczono przeciwko niemu powództwo)

• Wzbogacony zmuszony będzie w dalszym ciągu wydać korzyść w zakresie, w jakim posiadał ją przed wyzbyciem lub utratą.

• Art. 407. [Wydanie korzyści]

Jeżeli ten, kto bez podstawy prawnej uzyskał korzyść majątkową kosztem innej osoby, rozporządził korzyścią na rzecz osoby trzeciej bezpłatnie, obowiązek wydania korzyści przechodzi na tę osobę trzecią.

• Np. ktoś wzbogacony o samochód zawarł umowę darowizny z osobą trzecią - wówczas obowiązek zwrotu korzyści przechodzi na osobę trzecią

Wzbogacony także może domagać się świadczenia - mianowicie zwrotu poczynionych przez siebie nakładów, czyli zwrotu ich równowartości., ale konieczne będzie:

• rozróżnienie poczynionych nakładów

• ustalenie, czy wzbogacony wiedział, że korzyść mu się nie należy.

Art. 408. [Zwrot nakładów]

§ 1. Zobowiązany do wydania korzyści może żądać zwrotu nakładów koniecznych o tyle, o ile nie znalazły pokrycia w użytku, który z nich osiągnął. Zwrotu innych nakładów może żądać o tyle, o ile zwiększają wartość korzyści w chwili jej wydania; może jednak zabrać te nakłady, przywracając stan poprzedni.

§ 2. Kto czyniąc nakłady wiedział, że korzyść mu się nie należy, ten może żądać zwrotu nakładów o tyle, o ile zwiększają wartość korzyści w chwili jej wydania.

§ 3. Jeżeli żądający wydania korzyści jest zobowiązany do zwrotu nakładów, sąd może zamiast wydania korzyści w naturze nakazać zwrot jej wartości w pieniądzu z odliczeniem wartości nakładów, które żądający byłby obowiązany zwrócić.

Przepisy prawa kształtują relacje między roszczeniami BW a innymi roszczeniami:

• np. gdy komuś przysługuje roszczenie windykacyjne to właściciel nie korzysta z kondykcyjnego, lecz z windykacyjnego

• niektóre przepisy wyłączają roszczenia kondykcyjne , np. art. 182 § 3

• samodzielnie regulują zwrot korzyści, np. art. 395 § 2, 494, 560 § 2

• samodzielnie regulują zakończenie stosunku prawnego, np. art. 262, 705, 718, 742,

• odsyłają do przepisów o BW

• regulują kolizje między przepisami o roszczeniach o BW a przepisami o roszczenie z innych tytułów, np. art. 194, 414

Poza KC przepisy o wydanie korzyści są:

• w art. 56,57,107 ustawy o wynalazkach

• w art. 79 ust.1 prawa autorskiego

• w art. 19 § 2 ustawy karno-skarbowej.

NIENALEŻNE ŚWIADCZENIE - jest szczególną postacią bezpodstawnego wzbogacenia; świadczenie jest nienależne:

1. jeżeli ten, kto je spełnił:

• nie był w ogóle zobowiązany lub

• nie był zobowiązany względem osoby, której świadczył

2. jeżeli:

• podstawa świadczenia odpadła lub

• zamierzony cel świadczenia nie został osiągnięty

3. jeżeli czynność prawna zobowiązująca do świadczenia:

• była nieważna i

• nie stała się ważna po spełnieniu świadczenia.

Szczególnym przypadkiem nienależnego świadczenia są świadczenia wynikające z gry lub zakładu.

Art. 413 wprowadza dwa rozróżnienia:

2. Kto spełnia świadczenie z gry lub zakładu, nie może żądać zwrotu, chyba że gra lub zakład były zakazane albo nierzetelne.

2. Roszczeń z gry lub zakładu można dochodzić tylko wtedy, gdy gra lub zakład były prowadzone na podstawie zezwolenia właściwego organu państwowego.

• np. jeżeli ktoś zapłacił dług karciany uznając go za honorowy, nie może żądać jego zwrotu, bo to już nie jest BW

• gdy gra jest nieuczciwa, to powstaje zobowiązanie i jest BW (ponosimy odpowiedzialność)

36. POJĘCIE CZYNU NIEDOZWOLONEGO I ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SZKODY WYRZĄDZONE TAKIM CZYNEM

POJĘCIE

Czyn niedozwolony - jest pojęciem technicznoprawnym, obejmującym wszystkie sytuacje, które prowadzą do powstania stosunku odpowiedzialności, czyli do naprawienia szkody.

Treścią nowo powstałego stosunku jest uprawnienie poszkodowanego do uzyskania odszkodowania i odpowiadający temu uprawnieniu obowiązek naprawienia szkody, mówimy, że chodzi tu o zobowiązanie z czynu niedozwolonego.

Naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym to odpowiedz. deliktowa (ex delicto) i obejmuje:

• działania ludzkie zawinione

• oraz nie noszących znamion winy

• odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez zwierzęta, rzeczy

• za szkody związane z użyciem i wykorzystywaniem sił przyrody.

ZASADY ODPOWIEDZIALNOŚCI

Rola zobowiązań z tytułu czynów niedozwolonych - wynika z ogól­niejszych założeń obowiązku naprawienia szkody; przepisy prawne dotyczące odpowiedzialności ex delicto spełniają funkcję:

• kompensacyjną i

• prewencyjno-wychowawczą,

ta ostatnia wiąże się niewątpliwie z ukształtowaniem zasad odpowiedzialności ex delicto, o czym niżej.

Przesłanki i zasady odpowiedzialności - oba pojęcia muszą być odróż­nione w rozumowaniu prawniczym; rola ich bowiem w dziedzinie odpowie­dzialności odszkodowawczej nie jest jednakowa:

1. Mówimy o przesłankach odpowiedzialności w tym sensie, że bez ich istnienia odpowiedzialność nie powstaje. Warunkują one tym samym powstanie obowiązku naprawienia szkody w rozumieniu przepisów reżimu deliktowego; są trzy takie przesłanki:

1. pierwszą jest szkoda w znaczeniu uszczerbku w dobrach osoby poszkodowanej:

• gdy nie ma szkody, nie może być mowy o odpowiedzialno­ści cywilnej, która ma się wyrazić przecież w obowiązku jej naprawienia,

• tym różni się m.in. odpowiedzialność deliktowa w sferze prawa cywilnego od odpowiedzialności karnej;

1. szkoda musi być spowodowana przez jakiś fakt (działanie ludzkie lub inne zdarzenie), z którym ustawa łączy obowiązek odszkodowawczy; gdy fakt taki nie daje się ustalić, poszkodowany powinien sam ponieść ciężar doznanego uszczerbku;

2. między szkodą a faktem, musi istnieć związek przyczynowy - brak lub przerwanie takiego związku wyłącza odpowiedzialność. Problem związku przyczynowego wymaga osobnej analizy.

• o ile przesłanka pierwsza i trzecia nie wymagają (przynajmniej na razie) dalszych uwag, inaczej jest z przesłanką drugą, w istocie bowiem może ona mieć treść różną;

• w jednych przypadkach odpowiedzialności — i tak jest najczęściej — ustawa wymaga, by podmiot, który wywołał fakt powodujący odpowiedzialność, ponosił winę nastąpienia szkody, podczas gdy w innych przypadkach wina nie jest elementem koniecznym dla powstania odpowiedzialność;

• w tych pierwszych wina może być traktowana jako jedna z prze­słanek, choć w rzeczywistości — ponieważ chodzi wówczas o ludzkie działa­nie (zaniechanie) — jest ona po prostu znamieniem tego działania.

Prowadzi to do rozważenia zasad odpowiedzialności:

1. Mówimy o zasadach odpowiedzialności w tym znaczeniu, że mają one wyjaśnić sens społeczny, a i mechanizm działania przepisów, po myśli których odpowiedzialność za szkodę obciąża ten, a nie inny podmiot prawa; w sferze reżimu odpowiedzialności ex delict o można z tego punktu widzenia odróżnić dwie grupy przepisów:

1. pierwszą, i to podstawową, w któ­rej odpowiedzialność opiera się na ZASADZIE WINY i

2. drugą, w której odpowie­dzialność powstaje niezależnie od winy, niejako za sam skutek; tu wszakże nie brak również powodu czy też inaczej motywu legislacyjnego:

• powstanie odpowiedzialności bez winy usprawiedliwiają:

• bądź to motywy szczególnego ryzyka,

• bądź to motywy słuszności.

• zatem można obok zasady winy wyróżnić także:

• ZASADĘ RYZYKA i

• ZASADĘ SŁUSZNOŚCI,

Nie budzi wątpliwości, że zasada winy jest w dziedzinie odpowiedzialno­ści z tytułu czynów niedozwolonych zasadą naczelną:

• ma to swoją przyczynę nie tylko w historycznym rozwoju zasad odpowiedzialności za szkodę, ale i w elementach prewencyjno-wychowawczych całości systemu;

• pozostałe dwie zasady, tj. zasada ryzyka i słuszności, pełnią przy niej rolę pomocniczą, uzupełniającą.

I. ZASADA WINY

Wina - jest to ujemna, negatywna ocena zachowania się sprawcy szkody umożliwiająca postawienie mu zarzutu z powodu jego bezprawnego zachowania się.

Poczytalność - winę w rozumieniu art. 415 k.c. można przypisać jedynie osobie, która ma dostateczny stopień rozeznania oraz dostateczną swobodę kierowania swym postępowaniem.

ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA WINĘ WŁASNĄ

Art. 415 [Wina sprawcy]

Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia.

Wina obejmuje zatem 2 elementy:

1. element obiektywny - bezprawność działania lub zaniechania osoby odpowiedzialnej za szkodę - czyli zachowanie się sprzeczne z przepisami oraz z zasadami współżycia społecznego; jest to szeroko rozumiana bezprawność postępowania:

• zachowanie się sprawcy z tego punktu widzenia musi naruszać jakieś reguły postępowania, nakazy, czy zakazy. musi być obiektywnie nieprawidłowe;

• jest istotne, że nie chodzi w danym przypadku jedynie o naruszenie norm powszechnie obowiązujących, np. określonych w prawie cywilnym, karnym, administracyjnym itp.

2. Element subiektywny (podmiotowy wina „sensu stricto”) - to wadliwość zachowania się sprawcy, jest to niewłaściwość zachowania się związana z momentem przewidywania i momentem woli:

• umyślność (zamiar bezpośredni lub ewentualny) - polega na ogół na zamierzonym podjęciu działania sprzecznego z regułą czy regułami postępowania albo na powstrzymaniu się od działania mimo istnienia obowiązku czynnego zachowania się,.

• nieumyślność (niedbalstwo lub lekkomyślność, czyli nie dołożenie należytej staranności)

Uwaga: oba elementy muszą zaistnieć jednocześnie.

Okoliczności wyłączające odpowiedzialność:

1. Okoliczności wyłączające BEZPRAWNOŚĆ:

1. działania w obronie koniecznej - podejmujący działanie w obronie koniecznej działa prawnie, nie można też wymagać od niego biernego zachowania się. Konieczność wystąpienia bezpośredniego zagrożenia.

Art. 423. Kto działa w obronie koniecznej, odpierając bezpośredni i bezprawny zamach na jakiekolwiek dobro własne lub innej osoby, ten nie jest odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną napastnikowi

2. stan wyższej konieczności - konieczność wystąpienia bezpośredniego zagrożenia.

Art. 424. Kto zniszczył lub uszkodził cudzą rzecz albo zabił lub zranił cudze zwierzę w celu odwrócenia od siebie lub od innych niebezpieczeństwa grożącego bezpośrednio od tej rzeczy lub zwierzęcia, ten nie jest odpowiedzialny za wynikłą stąd szkodę, jeżeli niebezpieczeństwa sam nie wywołał, a niebezpieczeństwu nie można było inaczej zapobiec i jeżeli ratowane dobro jest oczywiście ważniejsze aniżeli dobro naruszone

3. dozwolona samopomoc

Art. 432. § 1. Posiadacz gruntu może zająć cudze zwierzę, które wyrządza szkodę na gruncie, jeżeli zajęcie jest potrzebne do zabezpieczenia roszczenia o naprawienie szkody.

§ 2. Na zajętym zwierzęciu posiadacz gruntu uzyskuje ustawowe prawo zastawu dla zabezpieczenia należnego mu naprawienia szkody oraz kosztów żywienia i utrzymania zwierzęcia.

4. zgoda poszkodowanego

5. wykonywanie praw podmiotowych.

2. Okoliczności wyłączające WINĘ:

1. niepoczytalność

Art. 425. § 1. Osoba, która z jakichkolwiek powodów znajduje się w stanie wyłączającym świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli, nie jest odpowiedzialna za szkodę w tym stanie wyrządzoną.

§ 2. Jednakże kto uległ zakłóceniu czynności psychicznych wskutek użycia napojów odurzających albo innych podobnych środków, ten obowiązany jest do naprawienia szkody, chyba że stan zakłócenia został wywołany bez jego winy.

2. wiek - małoletni, który nie ukończył lat 13

ODPOWIEDZIALNOŚC ZA WINĘ CUDZĄ

1. Wina w NADZORZE (culpa in custodiendo) - chodzi tu w szczególności o niepoczytalnych, o osoby, którym powierzono wykonanie jakiejś czynności, wreszcie o podwładnych.

Art. 427. [Wina w nadzorze]

Kto z mocy ustawy lub umowy jest zobowiązany do nadzoru nad osobą, której z powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego winy poczytać nie można, ten obowiązany jest do naprawienia szkody wyrządzonej przez tę osobę, chyba że uczynił zadość obowiązkowi nadzoru albo że szkoda byłaby powstała także przy starannym wykonywaniu nadzoru. Przepis ten stosuje się również do osób wykonujących bez obowiązku ustawowego ani umownego stałą pieczę nad osobą, której z powodu wieku albo stanu psychicznego lub cielesnego winy poczytać nie można.

• czyli ustawowo, np. rodzice wobec dziecka, opiekun wobec pupila

• umownie, np. opiekujący się chorym na podstawie zobowiązania

• odpowiedzialność z tego tytułu opiera się na zasadzie winy - od art. 415 różni ją prawne domniemanie wzruszalne winy w nadzorze.

• okolicznościami zwalniającymi z odpowiedzialności są:

• brak winy w nadzorze (czyli obalenie domniemania)

• wykazanie, że szkoda powstałaby także przy starannym wykonywaniu nadzoru (czyli brak związku przyczynowego między zachowaniem się nadzorującego a szkodą)

2. Wina w WYBORZE (culpa in eligendo) - według kodeksu odpowiedzialność taka powstaje, gdy nastąpiło uchybienie co do wyboru właściwej osoby, a szkoda nastąpiła przy wykonywaniu powierzonej czynności.

Art. 429. [Wina w wyborze]

Kto powierza wykonanie czynności drugiemu, ten jest odpowiedzialny za szkodę wyrządzoną przez sprawcę przy wykonywaniu powierzonej mu czynności, chyba że nie ponosi winy w wyborze albo że wykonanie czynności powierzył osobie, przedsiębiorstwu lub zakładowi, które w zakresie swej działalności zawodowej trudnią się wykonywaniem takich czynności.

• zobowiązanym do naprawienia szkody jest powierzający czynność, jego odpowiedzialność opiera się na zasadzie winy.

• okolicznościami zwalniającymi z odpowiedzialności są:

• brak winy w wyborze (czyli obalenie domniemania), np. powierzenie usługi hydraulicznej kwalifikowanemu hydraulikowi

• wykazanie, że ..... np. zlecenie naprawy urządzeń kanalizacyjnych spółdzielni rzemieślniczej hydraulików

PODSUMOWUJĄC - najpierw badamy przesłanki winy:

1. bezprawność

2. przypisywalność:

• wiek

• poczytalność

3. i okoliczności:

• obrona konieczna

• stan wyższej konieczności.

• dozwolona samopomoc

Na zasadzie winy wsparto:

• odpowiedzialność osoby prawnej do naprawienia szkody wyrządzonej z winy jej organu

• odpowiedzialność za szkody wyrządzone przez niepoczytalnych

• za osoby, którym powierzono wykonanie czynności

• za zwierzęta.

II. ZASADA RYZYKA

Ryzyko - to możliwość wystąpienia niekorzystnych zmian, która obciąża jakąś osobę niezależnie od tego, czy jest sprawcą czy poszkodowanym:

• zastosowanie maszyn i urządzeń poruszanych za pomocą pary, elektryczności, gazu sprowadziło jednocześnie nowe zagrożenia powodujące szkody, niejednokrotnie bez winy i udziału użytkownika; nie można zastosować odpowiedzialności na zasadzie winy, więc stworzono odp. na zasadzie ryzyka.

• ryzyko szkód wynikłych z użycia sił przyrody powinno obciążyć tego, kto posługuje się nimi w celu osiągnięcia korzyści. prowadzący przedsiębiorstwo zagrażające otoczeniu ma prawo czerpania zysków, ale powinien także ponosić ryzyko naprawienia związanych z tym szkód.

• wystarcza tu powstanie szkody

• zastosowanie zasady ryzyka daje możliwość łatwiejszego egzekwowania odpowiedzialności.

• od ryzyka można się uwolnić tylko w przypadku wystąpienia jednej z trzech przesłanek egzoneracyjnych:

• siły wyższej

• wyłącznej winy poszkodowanego

• wyłącznej winy osoby trzeciej

• zasada ryzyka występuje tylko w wypadkach wyraźnie wskazanych w ustawie. odp. tę ponoszą:

• przedsiębiorstwa

• samoistni posiadacze mechanicznych środków komunikacji

• odpowiedzialni za rzeczy i stan budowy

• odp. oparta na zasadach współżycia społecznego itp.

Wiadomo zresztą, że treść zasady ryzyka bywa bardzo różna w poszcze­gólnych przypadkach, tak jak różne są i postacie ryzyka:

• ryzyko zwierzch­nika, ryzyko właściciela,

• ryzyko przedsiębiorcy, ryzyko posiadacza rzeczy itd.

Bardziej niż o jednolitej zasadzie można tu mówić o różnych przejawach myśli legislacyjnej, która wyjaśnia, dlaczego mamy w jakimś przypadku do czynienia z odpowiedzialnością za sam skutek.

III. ZASADA SŁUSZNOŚCI

• czasem obowiązek naprawienia szkody odrywa się od winy czy ryzyka, a zostaje usprawiedliwiony zasadami współżycia społecznego - niekiedy bowiem normy moralne mogą uważać za słuszne wyrównanie uszczerbku, chociaż podmiotowi nie można postawić zarzutu.

• odpowiedzialność ta występuje tylko w wypadkach wyraźnie określonych w ustawach.

• zasada słuszności uzasadnia odpowiedzialność w przypadkach raczej wy­jątkowych, gdy dwie pierwsze zawiodą, a jednak obciążenie kogoś odpowie­dzialnością odszkodowawczą na rzecz poszkodowanego będzie usprawiedli­wione z uwagi (jak dziś powiemy) na reguły współżycia społecznego.

Wszystkie odpowiedzialności, gdzie chodzi o winę to odpowiedzialność o charakterze subiektywnym, prawo cywilne zna także odpowiedzialność o charakterze obiektywnym - w tym wypadku przesłanką jest samo ryzyko.

37. ODPOWIEDZIALNOŚĆ SKARBU PAŃSTWA LUB JEDNOSTKI SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO ZA SZKODĘ WYRZĄDZONĄ PRZEZ FUNKCJONARIUSZA

Art.77 ust.1 Konstytucji: „Każdy ma prawo do wynagrodzenia szkody, jaka została mu wyrządzona przez niezgodne z prawem działanie organu władzy publicznej”.

Przesłanki tej odpowiedzialności:

1. musi być funkcjonariusz

2. jego zawinione działanie lub zaniechanie

3. związek przyczynowy

PODMIOTOWY ZAKRES ODPOWIEDZIALNOŚCI - podmioty odpowiedzialne:

I. SKARB PAŃSTWA

Art. 417. [Odpowiedzialność Skarbu Państwa]

§ 1. Skarb Państwa ponosi odpowiedzialność za szkodę wyrządzoną przez funkcjonariusza państwowego przy wykonywaniu powierzonej mu czynności.

Kodeks cywilny wprowadza w dwóch kierunkach modyfikacje zasady generalnej odpowiedzialności Skarbu Państwa za szkodę wyrządzoną przez funkcjonariusza państwowego:

1. Naprzód wprowadza je, ilekroć szkoda zostaje wyrządzona wskutek wydania orzeczenia lub zarządzenia (art. 418 § 1); roszczenie o na­prawienie szkody ze strony poszkodowanego może być zgłoszone jedynie wówczas, gdy:

1. przy wydaniu orzeczenia lub zarządzenia nastąpiło narusze­nie prawa ścigane w trybie postępowania karnego lub dyscyplinarnego,

2. wina sprawcy szkody została stwierdzona wyrokiem karnym lub orzecze­niem dyscyplinarnym albo uznana przez organ przełożony nad sprawcą szkody.

Modyfikacja zasady generalnej, jak widać, polega w danym przypadku na jej zawężeniu dla odcinka szkód wyrządzonych wskutek wydania orzecze­nia lub zarządzenia.

Na tle uregulowań zawartych w k.p.a. wyodrębnić wypada dwie zasadnicze koncepcje odpowiedzialności.

Koncepcja pierwsza: odpowiedzialność z tytułu wydania decyzji wadliwej, wydanej z naruszeniem przepisów proceduralnych powodujących wznowienie postępowania administracyjnego (art. 153 k.p.a. w zw. z art. 145 k.p.a.). Stronie przysługuje roszczenie odszkodowawcze w zakresie i na zasadach określonych w kodeksie cywilnym.

Koncepcja druga: odpowiedzialność z art. 160 k.p.a. w związku z de­cyzją wydaną z naruszeniem art. 156 k.p.a. (podstawy nieważności decyzji). W tym wypadku przepisy k.p.a. wyłączają expressis verbis stosowanie art. 418 k.c., a jednocześnie ograniczają odpowiedzialność do granic tzw. szkody rzeczywistej.

2. JEDNOSTKA SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO

Art. 420 (1). [Odpowiedzialność jednostki samorządu terytorialnego]

§ 1. Jeżeli szkoda została wyrządzona przez funkcjonariusza jednostki samorządu terytorialnego przy wykonywaniu powierzonej mu czynności, odpowiedzialność za szkodę ponosi ta jednostka samorządu terytorialnego, w której imieniu czynność była wykonywana.

Jednostkami samorządu terytorialnego są, np.:

• Gmina

• Związek komunalny

bo norma prawna przyznała im osobowość prawną, wykonują zadania publiczne w imieniu własnym i na własną odpowiedzialność oraz gmina, powiat, województwo ma wyodrębniony majątek.

Odpowiedzialność jednostek samorządu terytorialnego (komunalnych osób prawnych) opiera się na tych samych zasadach konstrukcyjnych, które znalazły wyraz w art. 417 w odniesieniu do odpowiedzialności Skarbu Państwa.

Odpowiedzialność jednostki samorządu terytorialnego opiera się na zasa­dzie ryzyka, a jej przesłanką jest szkoda wyrządzona zawinionym postępowa­niem jej funkcjonariusza przy wykonywaniu powierzonej mu czynności, któ­ra była wykonywana w imieniu tej jednostki.

Kierunek wykładni przyjęty na gruncie art. 417, zwłaszcza w odniesieniu do takich kwestii jak wina funkcjonariusza, a także samoistność podstawy odpowiedzialności w stosunku do innych wchodzących w grę podstaw odpowiedzialności ex delicto powinien być utrzymany na tle art. 420¹.

3. SOLIDARNA ODPOWIEDZIALNOŚĆ SKARBU PAŃSTWA ORAZ JEDNOSTKI SAM. TERYTOR.:

• za szkodę wyrządzoną przez funkcjonariusza samorządu teryt. przy wykonywaniu zadań z zakresu adm. rządowej zleconych na mocy przepisów lub powierzonych.

• Skarb państwa są to w istocie jego zadania; jednostka sam. terytorialnego bo szkoda była następstwem działania jej funkcjonariusza.

Osoby, za które ponosi się odpowiedzialność

1. Funkcjonariusze państwowi - 3 grupy:

1. pracownicy organów władzy, administracji lub gospodarki państwowej

2. osoby powołane do organów w drodze wyboru (np. posłowie)

3. osoby działające na zlecenie tych organów

2. Funkcjonariusze samorządu terytorialnego

1. pracownicy samorządowi, radni, członkowie zarządów gmin, powiatów i województw

2. osoby, do których stosuje się przepisy o pracownikach samorządowych

3. osoby działające na zlecenie organów jednostek samorządu terytorialnego oraz ich związków

PRZEDMIOTOWY ZAKRES ODPOWIEDZIALNOŚCI

• S.P. i jednostki sam. terytorialnego odpowiadają za szkody wyrządzone przez funkcjonariusza „przy wykonywaniu powierzonej mu czynności”.

• są to czynności podejmowane w sferze publicznoprawnej, w szczególności zadania władcze, zwierzchnie.

• m.in. załatwianie indywidualnych spraw w drodze decyzji adm., podejmowanie uchwał przez organy gminy, także czynności egzekucyjne

• ustawodawca zdefiniował podstawy tej odpowiedzialności zależnie od rodzaju czynności - odpowiedzialność ta obejmuje szkody wyrządzone czynnościami, które nie przybierają formy indywidualnego aktu z zakresu adm. (np. decyzji adm.) ani też nie są aktami generalnymi (np. uchwała organu gminy) - dla tych dwóch grup czynności ustawa przewiduje odrębne podstawy odpowiedzialności odszkodowawczej.

• S.P. i jednostka sam. terytorialnego będą zobowiązane do naprawienia szkody wyrządzonej przez swoich funkcjonariuszy przy wykonywaniu czynności jak i w razie ich zaniechania.

• niezbędną przesłanką jest wina takiego funkcjonariusza.

• gdy nie ma winy funkcjonariusza - koncepcja winy anonimowej (art. 419) - odpowiedzialność na zasadzie słuszności

38. ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA SZKODY SPOWODOWANE RUCHEM POJAZDU MECHANICZNEGO

Można przyjąć jako najmniej kontrowersyjne stwierdzenie, że pojęcie ruchu nie może być sprowadzone do elementów czysto fizycznych, zwłaszcza poruszania się w przestrzeni. Odpowiedzialność z art. 436 §1 k.c. obejmuje więc i otwarcie drzwi lub klapy zatrzymującego się samochodu ciężarowego, szkodę wyrządzoną przez wybuch silnika w czasie gdy pojazd nie porusza się w przestrzeni .

Odpowiedzialność posiadacza pojazdu rozciąga się na szkodę wyrządzoną komukolwiek, podobnie jak według art. 435 k.c. (odpowiedzialność za szkody w związku z ruchem przedsiębiorstw i użyciem elementarnych sił przyrody). Dotyczy to zatem zarówno osób postronnych, jak i znajdujących się w pojeździe lub mającym z nim styczność, także kierowcy. Nie wyłącza jej istnienie uprzedniego stosunku zobowiązaniowego między poszkodowanym i posiadaczem pojazdu, np. wynikającego z umowy przewozu.

Art. 436. [Posiadacz pojazdu]

§ 1. Odpowiedzialność przewidzianą w artykule poprzedzającym ponosi również samoistny posiadacz mechanicznego środka komunikacji poruszanego za pomocą sił przyrody. Jednakże gdy posiadacz samoistny oddał środek komunikacji w posiadanie zależne, odpowiedzialność ponosi posiadacz zależny.

§ 2. W razie zderzenia się mechanicznych środków komunikacji poruszanych za pomocą sił przyrody wymienione osoby mogą wzajemnie żądać naprawienia poniesionych szkód tylko na zasadach ogólnych. Również tylko na zasadach ogólnych osoby te są odpowiedzialne za szkody wyrządzone tym, których przewożą z grzeczności.

• Zobowiązanym do naprawienia szkody jest samoistny posiadacz mechanicznego środka komunikacji poruszanego za pomocą sił przyrody (np. samochodu, motocykla, łodzi motorowej, ciągnika)

• Jego odpowiedzialność została ukształtowana na zasadzie ryzyka

• Jeżeli posiadacz samoistny oddał środek komunikacji w posiadanie zależne (np. wynajął lub użyczył), odpowiedzialność za szkodę ponosi posiadacz zależny (dotyczy to też złodzieja pojazdu).

• Do okoliczności zwalniających posiadacza pojazdu od obowiązku odszkodowawczego należą:

• siła wyższa

• wystąpienie szkody z wyłącznej winy poszkodowanego

• wyłącznie z winy osoby trzeciej, za której czyny posiadacz nie odpowiada.

• Wyjątki od zasady ryzyka - dwa przypadki:

• zderzenie się mechanicznych środków komunikacji

• przewozy z grzeczności

W obu tych przypadkach następuje powrót do zasad ogólnych - czyli do odpowiedzialności opartej na zasadzie winy.

Stosunkowo często będzie miało miejsce odpowiedzialność posiadacza pojazdu (mechanicznego środka komunikacji) i kierowcy, który wyrządza szkodę ze swojej winy. Każdy odpowiada z innego tytułu (art.436 §1 i art. 415 k.c.), lecz obaj solidarnie wobec poszkodowanego (art.441 k.c.)

W odniesieniu do przypadków objętych art. 436 k.c. nie wolno tej odpowiedzialności wyłączyć z góry lub ograniczyć przez akty woli osób zainteresowanych (art.437 k.c. Nie można wyłączyć ani ograniczyć z góry odpowiedzialności określonej w dwóch artykułach poprzedzających)

39. EGZONERACJA, PRZESŁANKI EGZONERACYJNE

EGZONERACJA - to wyłączenie odpowiedzialności (bo nie ma winy)

Istnieją trzy przesłanki egzonerencyjne:

1. Siła wyższa:

• Odróżnia ją od zwykłego przypadku to, że jest to zdarzenie:

• nadzwyczajne,

• nieuchronne (niemożliwe do zapobieżenia)

• zewnętrzne (gdy wybuch kotła w przedsiębiorstwie spowodowany jest np. uderzeniem pioruna)

• To zwłaszcza:

• katastrofalne działania przyrody (jak uderzenie pioruna, trzęsienie ziemi, powódź, huragan)

• zdarzenia nadzwyczajne w postaci zaburzeń życia zbiorowego (jak wojna, zamieszki)

• niekiedy akty władzy publicznej, którym nie może się przeciwstawić jednostka

• Nadzwyczajność siły wyższej łączy się niejednokrotnie z niemożnością przewidzenia jej wystąpienia.

2. Wyłączna wina poszkodowanego

• Poszkodowany nie dołożył należytej staranności, jakie osoba rozważna powinna wykazać w danej sytuacji

• Chodzi o takie zachowanie się poszkodowanego noszące znamiona winy, które (i tylko ono w istocie) doprowadza do wypadku - ocenia się to zachowanie wg adekwatnej przyczynowości, czyli normalnym następstwem zachowania się poszkodowanego staje się szkoda

• np. poszkodowany wskakuje lub wyskakuje z jadącego pociągu,

• jedzie w miejscu do tego nie przeznaczonym, np. na stopniach wagonu.

3. Wyłączna wina osoby trzeciej

• np. gdy osoba trzecia popchnęła poszkodowanego pod nadjeżdżający pociąg

40. ODPOWIEDZIALNOŚĆ WYRZĄDZONA PRZEZ PRODUKT NIEBEZPIECZNY

1. Pojęcie produktu niebezpiecznego - nie chodzi tutaj o jakiekolwiek wady rzeczy związane z jej właściwościami użytkowymi, ale o tego rodzaju defekty, które czynią rzecz niebezpieczną zarówno:

• dla samego nabywcy,

• jak i dla otoczenia.

1. Uregulowania prawne - z tych też racji konieczne staje się poszukiwanie takich podstaw odpowiedzialności, które uzasadniałyby podnoszenie roszczeń odszkodowaw­czych bez względu na rodzaj relacji prawnych łączących poszkodowanych z wytwórcą, a więc również niezależnie od roszczeń przysługujących nabywcy z tytułu rękojmi za wady rzeczy sprzedanej

W wielu krajach europejskich, zwłaszcza w państwach członkowskich EWG, odpowiedzial­ność producenta (product liability) poddana jest szczegółowym regulacjom tworzącym odrębny typ odpowiedzialności ex delicto, zaostrzonej w stosunku do zasad ogólnych i opartej na zasadzie ryzyka.

Na gruncie prawa polskiego brak jest w tej materii odrębnych uregulo­wań. Odpowiedzialność za produkt poszukiwana być więc może jedynie w sferze ogólnych podstaw odpowiedzialności ex delicto.

W grę może tu wchodzić zarówno odpowiedzialność wytwórcy za:

• czyn własny (art. 415, 416 k.c.),

• jak i za czyn cudzy (w szczególności art. 417; w zw. z art. 420 k.c. i art. 430).

Zasadniczą barierą przed szerszym wykorzystaniem roszczeń z tego tytułu pozostaje konieczność udowodnienia winy własnej producenta (art. 415, 416), bądź winy osób, za które ponosi on odpowiedzialność (art. 417, 430).

Należy jednak podkreślić, że w orzecznictwie istnieje wyraźna tendencja w kierunku zaostrzania w takich wypadkach wobec wytwórcy

• wymaganych miar staranności zawodowej, a także do posługiwania się w szerokim zakresie

• domniemaniami faktycznymi w zakresie dowodu co do winy.

Realizacji roszczeń z tego tytułu sprzyja też przyjęta powszechnie konstrukcja tzw. winy anonimowej.

Przyjmuje się ponadto, że na takich samych zasadach jak odpowiedzialność producenta opierać się będzie odpowiedzialność deliktowa

• importera rzeczy sprowadzanych z zagra­nicy,

• a także innych podmiotów, które wprowadziły w ramach swej działal­ności zawodowej rzecz niebezpieczną do obrotu.

41. WYKONANIE ZOBOWIĄZAŃ

I. GENERALNA ZASADA:

Najogólniejsza zasada prawna określająca, co rozumie się przez wykonanie zobowiązania, również wskazująca na cechy, jakim to wykonanie ma odpowiadać,

• jest wyrażona w art. 354 [Sposób wykonania]:

§ 1. Dłużnik powinien wykonać zobowiązanie zgodnie z jego treścią i w sposób odpowiadający jego celowi społeczno-gospodarczemu oraz zasadom współżycia społecznego, a jeżeli istnieją w tym zakresie ustalone zwyczaje - także w sposób odpowiadający tym zwyczajom.

Formuła art.354 k.c. jest traktowana przez doktrynę jako jedna z tzw. klauzul generalnych kodeksu; zawiera ona tym samym wyraźne nakazy objęte jej treścią, stanowi też jednocześnie wytyczną co do kierunku interpretacji innych norm k.c. odnoszących się do wykonania zobowiązań.

Według tego przepisu, dłużnik powinien wykonać zobowiązanie

• zgodnie z jego treścią

• i w sposób odpowiadający jego celowi społeczno gospodarczemu oraz zasadom współżycia społecznego,

• a jeśli istnieją w tym zakresie ustalone zwyczaje - także w sposób odpowiadający zwyczajem.

II. OSOBY UCZESTNICZĄCE W WYKONANIU ZOBOWIĄZAŃ:

• Dłużnik może świadczyć osobiście do rąk wierzyciela.

• Mogą na jego rachunek działać inne osoby:

Art. 356 § 1 przyjmuje, że wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia spełnianego przez inną niż dłużnik osobę, jeżeli działa za jego zgodą.

I korzystne następstwa (wygaśnięcie zob.) i ujemne konsekwencje są zapisywane na rachunek dłużnika.

• Wierzyciel ma prawo żądać osobistego spełnienia świadczenia przez dłużnika, ale tylko wtedy (art.356 § 1), gdy to wynika z treści czynności prawnej, z ustawy lub z właściwości świadczenia.

• Stąd wyłania się zasada, że wierzyciel może domagać się od dłużnika świadczenia osobistego tylko w przypadkach, w których to wynika z treści czynności prawnej, z ustawy albo z właściwości świadczenia. To ostatnie sformułowanie odnosi się zwłaszcza do przypadków, gdy cala wartość (cały sens) świadczenia dla wierzyciela opiera się na osobistym świadczeniu dłużnika.

• Przy świadczeniu pieniężnym: dla wierzyciela nie ma znaczenia, kto zapłaci należą kwotę, dlatego:

(art.356 § 2) Jeżeli wierzytelność pieniężna jest wymagalna, wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia od osoby trzeciej, chociażby działała bez wiedzy dłużnika.

• Może się zdarzyć, że nie będzie dokładnie określona kwestia osoby uprawnionej do odbioru świadczenia - nie ma takiej osoby tam, gdzie obowiązkiem dłużnika będzie zaniechanie - zasadniczo dłużnik uwolni się od długu tylko wtedy, gdy świadczył do rąk osoby uprawnionej, tj. wierzyciela zdolnego w tym momencie do przyjęcia świadczenia lub osoby mającej pokwitowanie od wierzyciela.

• Osobą uprawnioną do odbioru świadczenia jest wierzyciel lub ktoś, kto działa w jego imieniu art.452 k.c.) Może się zdarzyć, że dłużnik zachowa się wprawdzie zgodnie z treścią zobowiązania, ale uczyni to wobec osoby nieuprawnionej - wówczas ocenia to druga strona.

(art. 452) Wierzyciel może potwierdzić przyjęcie świadczenia (wtedy zobowiązanie wygasa), natomiast w innym wypadku dłużnik będzie zwolniony tylko w takim zakresie, w jakim wierzyciel faktycznie ze świadczenia skorzystał.

• Może się zdarzyć, że dłużnik, świadcząc do osoby nie będącej wierzycielem zwolni się z zobowiązania - jest tak w wypadku przelewu wierzytelności, o czym nie został poinformowany.

III. PRZEDMIOT WYKONANIA

1. Częściowe wykonanie.

Prawidłowe wykonanie zobowiązania przez dłużnika wymaga spełnienia świadczenia w całości; spełnienie świadczenia częściami może wszelako znajdować oparcie w:

• przepisach ustawy,

• w orzeczeniu sądowym,

• a niekiedy i w treści zobowiązania.

Np. zapłata ceny kupna przy sprzedaży na raty (art.583<); świadczenia w ramach umowy dostawy (art.605<).

Mimo że domaganie się spełnienia świadczenia w całości — poza przypad­kami, o których była mowa — znajdowałoby dla wierzyciela uzasadnienie na zasadzie art. 354 k.c., kodeks nie upoważnia do odmowy przyjęcia świad­czenia częściowego, choćby cała wierzytelność była już wymagalna.

Art. 450 [Świadczenie częściowe]

Wierzyciel nie może odmówić przyjęcia świadczenia częściowego, chociażby cała wierzytelność była już wymagalna, chyba że przyjęcie takiego świadczenia narusza jego uzasadniony interes.

Według art. 450 k.c., wierzycielowi wolno odmówić przyjęcia świadczenia częściowe­go jedynie wówczas,

• gdy przyjęcie części zamiast całości naruszałoby uzasad­niony interes wierzyciela.

Stanowisko kodeksu daje się wyjaśnić tendencją do umacniania realnego wykonywania zobowiązań. Bardziej pożyteczne wydaje się bowiem

• choćby częściowe spełnienie świadczenia,

• niż zupełny brak wykonania spowodowany odmową przyjęcia świadczenia częściowego.

W istocie w wielu przypadkach świadczenie częściowe nie jest dla wierzyciela wykonaniem naruszającym jego uzasadniony interes. Tak m.in., gdy chodzi o zapłatę należności pieniężnej.

Gdyby natomiast częściowe spełnienie świadczenia nie miało dla wierzy­ciela wartości, gdyby narażało go na trudności lub dodatkowy uszczerbek majątkowy, wierzyciel uzasadni tym odmowę przyjęcia świadczenia.

[art.486 Kc] Dowód wyżej wymienionych okoliczności obciąża wierzyciela. Ilekroć dowód taki nie zostanie przeprowadzony, wierzyciel, który odmówi przyjęcia świadczenia częściowego, popada w zwłokę wierzyciela.

Jeżeli dowód się powie­dzie, dłużnik, który nie świadczy całości, popada z reguły w zwłokę dłużnika (art. 476 i n.).

To czy świadczenie ma być wykonane w całości czy częściowo zależy od treści zobowiązania, strony mogą same o tym zdecydować, a w pewnych wypadkach decydyje o tym sąd np.:

Art. 357¹ [Nadzwyczajna zmiana stosunków]

Jeżeli z powodu zmiany stosunków spełnienie świadczenia byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą, czego strony nie przewidywały przy zawarciu umowy, sąd może po rozważeniu interesów, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, oznaczyć sposób wykonania zobowiązania, wysokość świadczenia lub nawet orzec o rozwiązaniu umowy. Rozwiązując umowę sąd może w miarę potrzeby orzec o rozliczeniach stron, kierując się zasadami w zdaniu poprzedzającym

2. Jakość świadczenia.

Zobowiązanie można uznać za należycie wykonane, jeżeli dłużnik spełnił świadczenie odpowiedniej jakości.

Art. 357 [Jakość rzeczy]

Jeżeli dłużnik jest zobowiązany do świadczenia rzeczy oznaczonej tylko co do gatunku, a jakość rzeczy nie jest oznaczona przez właściwe przepisy lub przez czynność prawną ani nie wynika z okoliczności, dłużnik powinien świadczyć rzeczy średniej jakości.

Z natury rzeczy prawidłowe wykonanie zobowiązania wymaga, by jakość świadczenia dłużnika była należyta. Jakość świadczenia jest z reguły określona w treści zobowiązania. Niekiedy określa ją wiążąco przepis ustawy lub zarządzenie właściwej władzy, np. gdy chodzi o określenie wiążących „norm" technicznych czy „standardów".

3. Zmiana przedmiotu świadczenia.

Prawidłowe wykonanie zobowiązania przez dłużnika może nastąpić jedynie przez świadczenie prze­widziane w treści zobowiązania. Wierzyciel może jednak już po powstaniu zobowiązania wyrazić zgodę na zmianę przedmiotu świadczenia na inny niż to pierwotnie przewidywano. Wyrazi tym samym zgodę na takie wykona­nie, które zostanie uznane za wypełniające zobowiązanie.

Przypadek, o którym tu mowa, znany jest doktrynie prawa cywilnego jako datio in solutum. Kodeks poświęca mu przepis art. 453. Art. 453. Jeżeli dłużnik w celu zwolnienia się z zobowiązania spełnia za zgodą wierzyciela inne świadczenie, zobowiązanie wygasa. Jednakże gdy przedmiot świadczenia ma wady, dłużnik obowiązany jest do rękojmi według przepisów o rękojmi przy sprzedaży.

4. Zarachowanie świadczenia na poczet kilku długów.

Jeżeli dłużnik ma względem tego samego wierzyciela

• kilka długów tego samego rodzaju,

• w tym zwłaszcza długów pieniężnych,

• i dokonuje świadczenia w roz­miarze nie wystarczającym na pokrycie wszystkich należności,

• wyłania się kwestia, na poczet której z nich ma być zarachowane to, co świadczył. Z uwagi na możliwe różnice

• w uciążliwości

• czy pilności poszczególnych długów

kwestia ta nie jest obojętna dla stron.

Kodeks cywilny wprowadza tu pewne uporządkowanie za pomocą prze­pisów iuris dispositivi.

W materii zarachowania świadczenia decyduje więc przede wszystkim

• wola dłużnika wyrażona przy spełnieniu świadczenia (art. 451 § l zd. 1

§ 1. Dłużnik mający względem tego samego wierzyciela kilka długów tego samego rodzaju może przy spełnieniu świadczenia wskazać, który dług chce zaspokoić).

Dłużnik jest tu jednak ograniczony o tyle, o ile ustawy zezwalają wierzycielowi na zarachowanie, nawet wbrew woli dłużnika, na poczet danego długu naprzód

• należności ubocznych (koszty, odsetki lub raty),

• a potem dopiero należności głównej (art. 451 § l zd. 2 ).Art. 451. § 1. Dłużnik mający względem tego samego wierzyciela kilka długów tego samego rodzaju może przy spełnieniu świadczenia wskazać, który dług chce zaspokoić.

Jednakże to, co przypada na poczet danego długu, wierzyciel może przede wszystkim zaliczyć na związane z tym długiem zaległe należności uboczne oraz na zalegające świadczenia główne.

Świadczenia zaległe mogą być zaliczone przed bieżącymi (tamże).

Jeżeli dłużnik nie wskazał, który dług uiszcza, wierzyciel może zarachować świadczenie według swego uznania. Dopiero jednak przyjęcie przez dłużnika pokwitowania wierzyciela ze wskazaniem kolejności zarachowania wyłącza uprawnienie dłużnika do decydowania o tej kolejności (art. 451 § 2 k.c. Art. 451.§ 2. 

Jeżeli dłużnik nie wskazał, który z kilku długów chce zaspokoić, a przyjął pokwitowanie, w którym wierzyciel zaliczył otrzymane świadczenie na poczet jednego z tych długów, dłużnik nie może już żądać zaliczenia na poczet innego długu.).

W braku oświadczeń zarówno dłużnika, jak i wierzyciela spełnione świad­czenie zalicza się według k.c. przede wszystkim na poczet długu wymagal­nego, a jeżeli jest ich kilka — na poczet najdawniej wymagalnego (art. 451)

§ 3. W braku oświadczenia dłużnika lub wierzyciela spełnione świadczenie zalicza się przede wszystkim na poczet długu wymagalnego, a jeżeli jest kilka długów wymagalnych - na poczet najdawniej wymagalnego.).

W okolicznościach jednakowych znajduje zastosowanie zaliczenie sto­sunkowe na poczet wszystkich długów. Odmienne stanowisko może znaj­dować oparcie w szczególnych postanowieniach ustawowych.

IV. MIEJSCE WYKONANIA ZOBOWIĄZAŃ

W doktrynie wyrażone jest zapatrywanie, że dłużnik, który nie ma miejsca zamieszkania lub siedziby, powinien spełnić świadczenie w miejscu pobytu.

Art. 454. [Miejsce spełnienia świadczenia]

§ 1. Jeżeli miejsce spełnienia świadczenia nie jest oznaczone ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione w miejscu, gdzie w chwili powstania zobowiązania dłużnik miał zamieszkanie lub siedzibę. Jednakże świadczenie pieniężne powinno być spełnione w miejscu zamieszkania lub w siedzibie wierzyciela w chwili spełnienia świadczenia; jeżeli wierzyciel zmienił miejsce zamieszkania lub siedzibę po powstaniu zobowiązania, ponosi spowodowaną przez tę zmianę nadwyżkę kosztów przesłania.

§ 2. Jeżeli zobowiązanie ma związek z przedsiębiorstwem dłużnika lub wierzyciela, o miejscu spełnienia świadczenia rozstrzyga siedziba przedsiębiorstwa.

V. CZAS WYKONANIA ZOBOWIĄZANIA

Prawidłowe wykonanie zobowiązania przez dłużnika wymaga, by świadczenie nastąpiło we właściwym czasie. Uchybienie w tej materii prowadzi do stwierdzenia, ze świadczenie nie zostało spełnione lub zostało spełnione nienależycie.

Art. 455. [Termin spełnienia świadczenia] - Jeżeli termin spełnienia świadczenia nie jest oznaczony ani nie wynika z właściwości zobowiązania, świadczenie powinno być spełnione niezwłocznie po wezwaniu dłużnika do wykonania.

Art. 457. [Wątpliwości co do terminu] - Termin spełnienia świadczenia oznaczony przez czynność prawną poczytuje się w razie wątpliwości za zastrzeżony na korzyść dłużnika.

Art. 458. [Wymagalność natychmiastowa] - Jeżeli dłużnik stał się niewypłacalny albo jeżeli wskutek okoliczności, za które ponosi odpowiedzialność, zabezpieczenie wierzytelności uległo znacznemu zmniejszeniu, wierzyciel może żądać spełnienia świadczenia bez względu na zastrzeżony termin.

VI. WYKONANIE ZOBOWIĄZAŃ Z UMÓW WZAJEMNYCH

KC wprowadza tu odmienne reguły, które wynikają z faktu, że każda ze stron oczekuje od drugiej świadczenia o jednakowej wartości dla każdej z nich.

Art. 488. [Jednoczesne spełnienie]

§ 1. Świadczenia będące przedmiotem zobowiązań z umów wzajemnych (świadczenia wzajemne) powinny być spełnione jednocześnie, chyba że z umowy, z ustawy albo z orzeczenia sądu lub decyzji innego właściwego organu wynika, iż Jedna ze stron obowiązana jest do wcześniejszego świadczenia.

§ 2. Jeżeli świadczenia wzajemne powinny być spełnione jednocześnie, każda ze stron może powstrzymać się ze spełnieniem świadczenia, dopóki druga strona nie zaofiaruje świadczenia wzajemnego.

42. ODPOWIEDZIALNOŚĆ ZA NIEWYKONANIE LUB NIEZALEŻYTE WYKONANIE ZOBOWIĄZANIA

I. GENERALNA ZASADA ODPOWIEDZIALNOŚCI KONTRAKTOWEJ

Art. 471 [Zobowiązaniowy zakres odpowiedzialności]

Dłużnik obowiązany jest do naprawienia szkody wynikłej z niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania, chyba że niewykonanie lub nienależyte wykonanie jest następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

• Czyli dłużnik będzie zobowiązany do naprawienia szkody, gdy ponosi odpowiedzialność za okoliczności niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania.

• Odpowiedzialność powstaje w przypadkach niewykonania zobowiązania lub nienależytego wykonania, niewłaściwego miejsca lub terminu, złej jakości świadczenia lub spełnienia częściami itp.

• Każde, nawet z pozoru błahe odstępstwo od należytego wykonania zobowiązania, może prowadzić do powstania roszczenia o naprawienie szkody.

• Aby powstało roszczenie, muszą zostać spełnione trzy przesłanki:

• szkoda

• określone działanie lub zaniechanie

• związek przyczynowy między szkodą a działaniem lub zaniechaniem.

II. OKOLICZNOŚCI, ZA KTÓRE DŁUŻNIK PONOSI ODPOWIEDZIALNOŚĆ

• Wierzyciel jest zmuszony wykazać w postępowaniu przed sądem 3 przesłanki odpowiedzialności dłużnika, natomiast zwolniony jest z obowiązku wykazania okoliczności, za które dłużnik odpowiada.

• W art. 471 wprowadzono bowiem domniemanie prawne ich istnienia, przy czym jest ono wzruszalne, czyli dłużnik może go obalić.

• Zakres okoliczności, za które dłużnik odpowiada obejmuje pięć grup zdarzeń:

1. działanie lub zaniechanie własne dłużnika noszące znamiona winy (nie zachował należytej staranności)

Art. 472 - Jeżeli ze szczególnego przepisu ustawy albo z czynności prawnej nie wynika nic innego, dłużnik odpowiedzialny jest za niezachowanie należytej staranności.

nienależyta staranność - porównujemy zachowanie dłużnika z obiektywnym, oczekiwanym w danych okolicznościach modelem zachowania

2. działanie lub zaniechanie osób, z których pomocą zobowiązanie wykonuje lub którym wykonanie powierza

3. działanie lub zaniechanie przedstawiciela ustawowego dłużnika

Art. 474. [Odpowiedzialność za inne osoby]

Dłużnik odpowiedzialny jest jak za własne działanie lub zaniechanie za działania i zaniechania osób, z których pomocą zobowiązanie wykonywa, jak również osób, którym wykonanie zobowiązania powierza. Przepis powyższy stosuje się także w wypadku, gdy zobowiązanie wykonywa przedstawiciel ustawowy dłużnika.

4. szerszy niż wcześniej katalog zdarzeń - czyli każde, nie tylko zawinione działanie dłużnika - odpowiedzialność surowsza, np. odp. za przewóz kolejowy, lotniczy

5. węższy katalog zdarzeń - odpowiedzialność dłużnika łagodniejsza, np. odp. ograniczona przy pewnych typach umów jedynie do przypadków winy umyślnej lub rażącego niedbalstwa (art.777, 783, 849)

Art. 473. [Umowne rozszerzenie odpowiedzialności]

§ 1. Dłużnik może przez umowę przyjąć odpowiedzialność za niewykonanie lub za nienależyte wykonanie zobowiązania z powodu oznaczonych okoliczności, za które na mocy ustawy odpowiedzialności nie ponosi.

§ 2. Nieważne jest zastrzeżenie, iż dłużnik nie będzie odpowiedzialny za szkodę, którą może wyrządzić wierzycielowi umyślnie.

Czyli naczelną zasadą jest tu zasada winy.

III. NIEMOZLIWOŚĆ ŚWIADCZENIA - pyt. 9

IV. OPÓŹNIENIE I ZWŁOKA DŁUŻNIKA

1. OPÓŹNIENIE (opóźnienie zwykłe) - gdy dłużnik nie wykonuje zobowiązania w terminie, a jeśli termin nie jest oznaczony, to niezwłocznie po wezwaniu przez wierzyciela, przy czym jest to spowodowane okolicznościami, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi.

• Wierzycielowi nie przysługuje roszczenie o naprawienie szkody, ale nie oznacza to rozgrzeszenia dłużnika. Wierzyciel może bowiem wystąpić z powództwem o zasądzenie, wskutek czego świadczenie będzie wykonane przymusowo wbrew woli dłużnika.

• Przy świadczeniach pieniężnych wierzyciel może żądać odsetek za opóźnienie.

1. ZWŁOKA (opóźnienie kwalifikowane) - gdy dłużnik nie wykonuje zobowiązania w terminie, a jeśli termin nie jest oznaczony, to niezwłocznie po wezwaniu przez wierzyciela, przy czym jest to spowodowane okolicznościami, za które dłużnik ponosi odpowiedzialność.

SKUTKI zwłoki:

1. Wierzyciel może domagać się nadal wykonania zobowiązania, a ponadto niezależnie od tego naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki (art.477 § 1)

Np. w razie odnajęcia pomieszczenia na magazyn, gdy z nadejściem terminu dłużnik nie oddaje pomieszczenia do użytku, wierzyciel, który ponosi koszty przechowania towaru u osoby trzeciej, może żądać od dłużnika nie tylko wydania odnajętego pomieszczenia, ale i zwrotu kosztów przechowania towaru.

2. Wierzyciel może w ogóle nie przyjąć świadczenia i żądać od dłużnika naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki. Jest to dopuszczalne jedynie wówczas, gdy w spóźnionym terminie świadczenie utraciło dla wierzyciela całkowicie lub w przeważającym stopniu znaczenie (art.477 § 2). Dowód tych okoliczności obciąża wierzyciela.

3. Gdy w czasie trwania zwłoki rzecz oznaczona co do tożsamości zostanie uszkodzona lub utracona, dłużnik staje się odpowiedzialny wg ostrzejszych reguł - zwolni go jedynie wykazanie, że utrata lub uszkodzenie nastąpiłyby także w przypadku spełnienia świadczenia w terminie (art. 478)

4. Gdy chodzi o świadczenie:

• którego przedmiotem są rzeczy oznaczone co do gatunku

• polegające na czynieniu (facere)

• polegające na zaniechaniu (non facere)

W razie zwłoki staje się dopuszczalne tzw. wykonanie zastępcze; regulują to art.479-480:

Art. 479. [Kupno na koszt dłużnika]

Jeżeli przedmiotem świadczenia jest określona ilość rzeczy oznaczonych tylko co do gatunku, wierzyciel może w razie zwłoki dłużnika nabyć na jego koszt taką samą ilość rzeczy tego samego gatunku albo żądać od dłużnika zapłaty ich wartości, zachowując w obu wypadkach roszczenie o naprawienie szkody wynikłej ze zwłoki.

Art. 480. [Wykonanie zastępcze]

§ 1. W razie zwłoki dłużnika w wykonaniu zobowiązania czynienia, wierzyciel może, zachowując roszczenie o naprawienie szkody, żądać upoważnienia przez sąd do wykonania czynności na koszt dłużnika.

§ 2. Jeżeli świadczenie polega na zaniechaniu, wierzyciel może, zachowując roszczenie o naprawienie szkody, żądać upoważnienia przez sąd do usunięcia na koszt dłużnika wszystkiego, co dłużnik wbrew zobowiązaniu uczynił.

§ 3. W wypadkach nagłych wierzyciel może, zachowując roszczenie o naprawienie szkody, wykonać bez upoważnienia sądu czynność na koszt dłużnika lub usunąć na Jego koszt to, co dłużnik wbrew zobowiązaniu uczynił.

ZWŁOKA PRZY ZOBOWIĄZANIACH WZAJEMNYCH:

Art. 491. [Zwłoka]

§ 1. Jeżeli jedna ze stron dopuszcza się zwłoki w wykonaniu zobowiązania z umowy wzajemnej, druga strona może wyznaczyć jej odpowiedni dodatkowy termin do wykonania z zagrożeniem, iż w razie bezskutecznego upływu wyznaczonego terminu będzie uprawniona do odstąpienia od umowy. Może również bądź bez wyznaczenia terminu dodatkowego, bądź też po jego bezskutecznym upływie żądać wykonania zobowiązania i naprawienia szkody wynikłej ze zwłoki.

§ 2. Jeżeli świadczenia obu stron są podzielne. a jedna ze stron dopuszcza się zwłoki tylko co do części świadczenia, uprawnienie do odstąpienia od umowy przysługujące drugiej stronie ogranicza się, według jej wyboru, albo do tej części, albo do całej reszty nie spełnionego świadczenia. Strona ta może także odstąpić od umowy w całości, jeżeli wykonanie częściowe nie miałoby dla niej znaczenia ze względu na właściwości zobowiązania albo ze względu na zamierzony przez nią cel umowy, wiadomy stronie będącej w zwłoce.

Art. 492. [Zastrzeżone prawo odstąpienia]

Jeżeli uprawnienie do odstąpienia od umowy wzajemnej zostało zastrzeżone na wypadek niewykonania zobowiązania w terminie ściśle określonym, strona uprawniona może w razie zwłoki drugiej strony odstąpić od umowy bez wyznaczenia terminu dodatkowego. To samo dotyczy wypadku, gdy wykonanie zobowiązania przez jedną ze stron po terminie nie miałoby dla drugiej strony znaczenia ze względu na właściwości zobowiązania albo ze względu na zamierzony przez nią cel umowy, wiadomy stronie będącej w zwłoce.

Art. 493. [Niemożliwość jednego ze świadczeń]

§ 1. Jeżeli jedno ze świadczeń wzajemnych stało się niemożliwe wskutek okoliczności, za które ponosi odpowiedzialność strona zobowiązana, druga strona może, według swego wyboru, albo żądać naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania, albo od umowy odstąpić.

§ 2. W razie częściowej niemożliwości świadczenia jednej ze stron druga strona może od umowy odstąpić, Jeżeli wykonanie częściowe nie miałoby dla niej znaczenia ze względu na właściwości zobowiązania albo ze względu na zamierzony przez tę stronę cel umowy, wiadomy stronie, której świadczenie stało się częściowo niemożliwe.

Art. 494. [Obowiązki odstępującego]

Strona, która odstępuje od umowy wzajemnej, obowiązana jest zwrócić drugiej stronie wszystko, co otrzymała od niej na mocy umowy; może żądać nie tylko zwrotu tego, co świadczyła, lecz również naprawienia szkody wynikłej z niewykonania zobowiązania.

Art. 495. [Niemożliwość niezawiniona]

§ 1. Jeżeli jedno ze świadczeń wzajemnych stało się niemożliwe wskutek okoliczności, za które żadna ze stron odpowiedzialności nie ponosi, strona, która miała to świadczenie spełnić, nie może żądać świadczenia wzajemnego, a w wypadku, gdy je już otrzymała, obowiązana jest do zwrotu według przepisów o bezpodstawnym wzbogaceniu.

§ 2. Jeżeli świadczenie jednej ze stron stało się niemożliwe tylko częściowo, strona ta traci prawo do odpowiedniej części świadczenia wzajemnego. Jednakże druga strona może od umowy odstąpić, jeżeli wykonanie częściowe nie miałoby dla niej znaczenia za względu na właściwości zobowiązania albo ze względu na zamierzony przez tę stronę cel umowy, wiadomy stronie, której świadczenie stało się częściowo niemożliwe.

Art. 496. [Prawo zatrzymania]

Jeżeli wskutek odstąpienia od umowy strony mają dokonać zwrotu świadczeń wzajemnych, każdej z nich przysługuje prawo zatrzymania, dopóki druga strona nie zaofiaruje zwrotu otrzymanego świadczenia albo nie zabezpieczy roszczenia o zwrot.

ZWŁOKA WIERZYCIELA

Art. 354 [Sposób wykonania]

§ 1. Dłużnik powinien wykonać zobowiązanie zgodnie z jego treścią i w sposób odpowiadający jego celowi społeczno-gospodarczemu oraz zasadom współżycia społecznego, a jeżeli istnieją w tym zakresie ustalone zwyczaje - także w sposób odpowiadający tym zwyczajom.

§ 2. W taki sam sposób powinien współdziałać przy wykonaniu zobowiązania wierzyciel.

Art. 486. [Zwłoka wierzyciela]

§ 1. W razie zwłoki wierzyciela dłużnik może żądać:

• naprawienia wynikłej stąd szkody

• złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego.

§ 2. Wierzyciel dopuszcza się zwłoki, gdy:

• bez uzasadnionego powodu bądź uchyla się od przyjęcia zaofiarowanego świadczenia,

• odmawia dokonania czynności, bez której świadczenie nie może być spełnione,

• oświadcza dłużnikowi, że świadczenia nie przyjmie.

43. SPOSOBY WYGAŚNIĘCIA ZOBOWIĄZAŃ

Są dwa zasadnicze przyczyny wygaśnięcia zobowiązań:

1. spełnienie świadczenia przez dłużnika zgodnie z treścią zobowiązania i w sposób odpowiadający zasadom z art.354 § 1

2. spełnienie świadczenia odszkodowawczego w razie niewykonania zobowiązania

Inne przyczyny - klasyfikacja:

1. zobowiązanie wygasa wraz z zaspokojeniem wierzyciela gdy ma miejsce:

• świadczenie w miejsce wypełnienia

• potrącenie

• odnowienie

• złożenie do depozytu sądowego

2. bez zaspokojenia wierzyciela gdy ma miejsce;

• zwolnienie z długu przez wierzyciela

• rozwiązanie stosunku prawnego

• wygaśnięcie zobowiązania z powodu nadzwyczajnych wypadków.

ŚWIADCZENIE W MIEJSCE WYPEŁNIENIA - datio in solutum

• zachodzi wówczas, gdy dłużnik ofiarowuje wierzycielowi inne świadczenie, a wierzyciel je przyjmuje (art.453 zd.1)

• przesłanki to nowa umowa stron i rzeczywiste dokonanie świadczenia przez dłużnika; bez dokonania świadczenia może bowiem dojść najwyżej do odnowienia zobowiązania;

• gdyby dłużnik przy świadczeniu w miejsce wypełnienia świadczył rzecz mającą wady, uważa się dług dotychczasowy mimo to za wygasły, a co do wad stosuje się przepisy o rękojmi, jak przy umowie sprzedaży lub zamiany (art.453 zd.2)

POTRĄCENIE - compensatio

• Następuje wówczas, gdy dwie osoby są jednocześnie względem siebie dłużnikami i wierzycielami, a jedna z nich zamiast spełnić swoje świadczenie, umarza je przez zaliczenie świadczenia drugiej strony na poczet swojej należności (art.498)

Np. Osoba A jest wierzycielem osoby B na sumę 200zł, a jednocześnie B wierzycielem A na sumę 500zł. Potrącenie może nastąpić co do sumy 500zł, a pozostałą resztę 300zł B musi zapłacić A w pieniądzach.

• Wyróżniamy 2 rodzaje potrącenia:

1. umowne - KC się nim nie zajmuje

2. ustawowe

1. Art.499 [Sposób] Potrącenia dokonywa się przez oświadczenie złożone drugiej stronie. Oświadczenie ma moc wsteczną od chwili, kiedy potrącenie stało się możliwe.

Czyli wywołuje skutek wsteczny - ex tunc

2. przesłanki (art.498):

• muszą istnieć dwie wierzytelności

• muszą one istnieć między tymi samymi osobami

• muszą być jednorodzajowe co do ich przedmiotu - KC dopuszcza potrącenia należności pieniężnych i rzeczy tej samej jakości oznaczonych co do gatunku

• muszą być wymagalne - czyli termin spełnienia obu świadczenia już upłynął

• wyjątek: nie wyłącza potrącenia odroczenie wykonania zobowiązania udzielone przez sąd albo bezpłatnie przez wierzyciela (art.501)

• muszą być zaskarżalne, czyli możliwe do dochodzenia przed sądem lub innym organem

1. przedawnienie: Art.502 - Wierzytelność przedawniona może być potrącona, jeżeli w chwili, gdy potrącenie stało się możliwe, przedawnienie jeszcze nie nastąpiło.

4. nie mogą być potrącone w ogóle:

• wierzytelności nie ulegające zajęciu

• o dostarczenie środków utrzymania

• z czynów niedozwolonych

• takie, co do których potrącenie jest wyłączone przez przepisy szczególne.

ODNOWIENIE - novatio

• W celu umorzenia dotychczasowego zobowiązania dłużnik zobowiązuje się za zgodą wierzyciela spełnić

• inne świadczenie (np. dłużnik zamiast tony gwoździ dostarcza 2 tony śrub)

• to samo świadczenie, ale z innej podstawy prawnej (np. zapłata określonej kwoty pieniężnej nie jako cena sprzedaży, lecz pożyczka).

• Zawarcie umowy o odnowienie prowadzi bezpośrednio do wygaśnięcia dotychczasowego zobowiązania, a w jego miejsce pojawia się nowe.

• Nie stanowią odnowienia, w razie wątpliwości, zmiany treści dotychczasowego zobowiązania (miejsca, czasu, sposobu spełnienia). W szczególności odnosi się to do sytuacji, gdy wierzyciel otrzymuje od dłużnika czek lub weksel. (art.506)

ZŁOŻENIE DO DEPOZYTU SĄDOWEGO

Art. 467. [Złożenie do depozytu sądowego]

Poza wypadkami przewidzianymi w innych przepisach dłużnik może złożyć przedmiot świadczenia do depozytu sądowego:

1) jeżeli wskutek okoliczności, za które nie ponosi odpowiedzialności, nie wie, kto jest wierzycielem, albo nie zna miejsca zamieszkania lub siedziby wierzyciela;

2) jeżeli wierzycie! nie ma pełnej zdolności do czynności prawnych ani przedstawiciela uprawnionego do przyjęcia świadczenia;

3) jeżeli powstał spór, kto jest wierzycielem;

4) jeżeli z powodu innych okoliczności dotyczących osoby wierzyciela świadczenie nie może być spełnione.

Art. 468. [Zawiadomienie wierzyciela]

§1. O złożeniu świadczenia do depozytu sądowego dłużnik powinien niezwłocznie zawiadomić wierzyciela, chyba że zawiadomienie napotyka trudne do przezwyciężenia przeszkody. Zawiadomienie powinno nastąpić na piśmie.

§ 2. W razie niewykonania powyższego obowiązku dłużnik jest odpowiedzialny za wynikłą stąd szkodę.

Art. 469. [Odbiór przedmiotu z depozytu]

§ 1. Dopóki wierzyciel nie zażądał wydania przedmiotu świadczenia z depozytu sądowego, dłużnik może przedmiot złożony odebrać.

§ 2. Jeżeli dłużnik odbierze przedmiot świadczenia z depozytu sądowego, złożenie do depozytu uważa się za niebyłe.

Art. 470. [Skutki złożenia do depozytu]

Ważne złożenie do depozytu sądowego ma takie same skutki jak spełnienie świadczenia i zobowiązuje wierzyciela do zwrotu dłużnikowi kosztów złożenia.

ZWOLNIENIE Z DŁUGU

• Art.508 - Zobowiązanie wygasa, gdy wierzyciel zwalnia dłużnika z długu, a dłużnik zwolnienie przyjmuje.

• Samo zrzeczenie się wierzyciela aktem jednostronnym nie wystarcza jednak do wygaśnięcia zobowiązania - konieczna jest umowa między stronami.

• Umowa o zwolnienie zasadniczo wywołuje skutek na przyszłość - ex nunc, poczynając od jej zawarcia.

• Ma ona charakter kauzalny, chociaż causa nie musi być wyraźnie wskazana.

ROZWIĄZANIE STOSUNKU PRAWNEGO

• Wymagana jest obopólna zgoda zainteresowanych, czyli zawarcie umowy rozwiązującej tę, uprzednio zawartą.

• KC nie normuje tego wprost, ale możliwość tę wywodzi się z zasady swobody umów.

• Zasadniczo umowa rozwiązująca umowę wywoła skutek ex tunc - umowa powinna doprowadzić do stanu istniejącego przed jej zawarciem, ale to nie zawsze jest możliwe. Strony mogą postanowić, że umowa rozwiązująca będzie działać jedynie na przyszłość - ex nunc.

• Od umownego rozwiązania zobowiązania należy odróżnić rozwiązanie jednostronne, dokonane przez wypowiedzenie lud odstąpienie od umowy.

INNE SPOSOBY WYGAŚNIĘCIA ZOBOWIĄZAŃ:

• upływ czasu (np. najem na czas określony)

• ziszczenie się warunku rozwiązującego

• śmierć dłużnika lub wierzyciela, gdy zobowiązanie ma osobisty charakter

• osiągnięcie celu zobowiązania (np. umowa o naukę)

• konfuzja, czyli zjednoczenie wierzyciela i dłużnika w jednej osobie (np. spadkobranie)

• niekiedy sąd może orzec o rozwiązaniu umowy.

44. GRUPY UMÓW NAZWANYCH

Umowy szczegółowo unormowane przez przepisy prawa cywilnego tzw. umowy nazwane:

1. Przenoszące prawa:

• sprzedaż; zamiana

• darowizna; dostawa

• kontraktacja

2. Dotyczące korzystania z rzeczy lub praw:

• najem; dzierżawa

• użyczenie; pożyczka

3. Dotyczące świadczenia usług:

• zlecenie; przechowanie;

• skład; agencja; komis;

• umowa przewozu; umowa spedycji

• umowa rachunku bankowego

• umowa o usługi hotelarskie

4. Dotyczące wykonania robót:

• umowa o dzieło

• umowa o roboty budowlane

5. Umowy losowe:

• ubezpieczenie; renta

• dożywocie; przyrzeczenie publiczne

• gra i zakład

6. Umowy o ułatwianie wykonania zobowiązania:

• poręczenie

• ugoda

7. Umowy o osiągnięcie wspólnego celu gospodarczego

• umowa spółki cywilnej

Oprócz nich występują również tzw. umowy nienazwane:

• leasing; factoring;

• licencje; franchising

45. SPRZEDAŻ KONSUMENCKA w świetle ustawy z dnia 22.07.2002r. o szczególnych warunkach sprzedaży konsumenckiej oraz o zmianie kodeksu cywilnego (Dz.U. Nr 141 poz. 1176)

I. Zakres stosowania ustawy.

Określa to art.1 niniejszej ustawy, który stanowi:

1. Ustawę stosuje się do dokonywanej w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprzedaży rzeczy ruchomej osobie fizycznej, która nabywa tę rzecz w celu niezwiązanym z działalnością zawodową lub gospodarczą (towar konsumpcyjny).,

oraz określa również wyłączenie stosowania przepisów tej ustawy w kolejnych ustępach ww. artykułu:

2. Ustawy nie stosuje się do sprzedaży energii elektrycznej, jak również do gazu i wody, chyba że są sprzedawane w ograniczonej ilości lub w określonej objętości.

3. Ustawy nie stosuje się do sprzedaży egzekucyjnej oraz sprzedaży dokonywanej w postępowaniu upadłościowym albo innym postępowaniu sądowym.

4. Do sprzedaży konsumenckiej nie stosuje się przepisów art. 556-581 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny .

II. Obowiązki sprzedawcy.

Art. 2. 1. Sprzedawca jest obowiązany podać do wiadomości kupującego cenę oferowanego towaru konsumpcyjnego oraz jego cenę jednostkową (cenę za jednostkę miary), chyba że wyrażają się one tą samą kwotą. Przy sprzedaży towaru konsumpcyjnego oferowanego luzem jest wymagane podanie jedynie ceny jednostkowej. Taki sam sposób podawania cen powinien być stosowany w reklamie.

2. Przy sprzedaży na raty, na przedpłaty, na zamówienie, według wzoru lub na próbę oraz sprzedaży za cenę powyżej dwóch tysięcy złotych sprzedawca jest obowiązany potwierdzić na piśmie wszystkie istotne postanowienia zawartej umowy.

3. W pozostałych przypadkach, na żądanie kupującego, sprzedawca wydaje pisemne potwierdzenie zawarcia umowy, zawierające oznaczenie sprzedawcy z jego adresem, datę sprzedaży oraz określenie towaru konsumpcyjnego, jego ilość i cenę.

Art. 3. 1. Sprzedawca dokonujący sprzedaży w Rzeczypospolitej Polskiej jest obowiązany udzielić kupującemu jasnych, zrozumiałych i niewprowadzających w błąd informacji w języku polskim, wystarczających do prawidłowego i pełnego korzystania ze sprzedanego towaru konsumpcyjnego. W szczególności należy podać: nazwę towaru, określenie producenta lub importera i kraj pochodzenia towaru, znak bezpieczeństwa i znak zgodności wymagane przez odrębne przepisy, informacje o dopuszczeniu do obrotu w Rzeczypospolitej Polskiej oraz, stosownie do rodzaju towaru, określenie jego energochłonności, a także inne dane wskazane w odrębnych przepisach.

3. Informacje, o których mowa w ust. 1, powinny znajdować się na towarze konsumpcyjnym lub być z nim trwale połączone, w przypadku gdy towar jest sprzedawany w opakowaniu jednostkowym lub w zestawie. W pozostałycꗬÁIЕለ¿ကЀ丫

wiązany zapewnić w miejscu sprzedaży odpowiednie warunki techniczno-organizacyjne umożliwiające dokonanie wyboru towaru konsumpcyjnego i sprawdzenie jego jakości, kompletności oraz funkcjonowania głównych mechanizmów i podstawowych podzespołów.

4. Na żądanie kupującego sprzedawca jest obowiązany wyjaśnić znaczenie poszczególnych postanowień umowy.

5. Sprzedawca jest obowiązany wydać kupującemu wraz z towarem konsumpcyjnym wszystkie elementy jego wyposażenia oraz sporządzone w języku polskim instrukcje obsługi, konserwacji i inne dokumenty wymagane przez odrębne przepisy.

III. Odpowiedzialność sprzedawcy.

Art. 4. 1. Sprzedawca odpowiada wobec kupującego, jeżeli towar konsumpcyjny w chwili jego wydania jest niezgodny z umową; w przypadku stwierdzenia niezgodności przed upływem sześciu miesięcy od wydania towaru domniemywa się, że istniała ona w chwili wydania.

2. W przypadku indywidualnego uzgadniania właściwości towaru konsumpcyjnego domniemywa się, że jest on zgodny z umową, jeżeli odpowiada podanemu przez sprzedawcę opisowi lub ma cechy okazanej kupującemu próbki albo wzoru, a także gdy nadaje się do celu określonego przez kupującego przy zawarciu umowy, chyba że sprzedawca zgłosił zastrzeżenia co do takiego przeznaczenia towaru.

3. W przypadkach nieobjętych ust. 2 domniemywa się, że towar konsumpcyjny jest zgodny z umową, jeżeli nadaje się do celu, do jakiego tego rodzaju towar jest zwykle używany, oraz gdy jego właściwości odpowiadają właściwościom cechującym towar tego rodzaju. Takie samo domniemanie przyjmuje się, gdy towar odpowiada oczekiwaniom dotyczącym towaru tego rodzaju, opartym na składanych publicznie zapewnieniach sprzedawcy, producenta lub jego przedstawiciela; w szczególności uwzględnia się zapewnienia, wyrażone w oznakowaniu towaru lub reklamie, odnoszące się do właściwości towaru, w tym także terminu, w jakim towar ma je zachować.

4. Na równi z zapewnieniem producenta traktuje się zapewnienie osoby, która wprowadza towar konsumpcyjny do obrotu krajowego w zakresie działalności swojego przedsiębiorstwa, oraz osoby, która podaje się za producenta przez umieszczenie na towarze swojej nazwy, znaku towarowego lub innego oznaczenia odróżniającego.

IV. Wyłączenie odpowiedzialności sprzedawcy.

Art. 5. Sprzedawca nie jest związany zapewnieniem, o którym mowa w art. 4, jeżeli wykazał, że zapewnienia tego nie znał ani, oceniając rozsądnie, znać nie mógł albo że nie mogło ono mieć wpływu na decyzję kupującego o zawarciu umowy, albo też że jego treść sprostowano przed zawarciem umowy.

tezy z piśmiennictwa

Art. 6. Za niezgodność towaru konsumpcyjnego z umową uważa się również nieprawidłowość w jego zamontowaniu i uruchomieniu, jeżeli czynności te zostały wykonane w ramach umowy sprzedaży przez sprzedawcę lub przez osobę, za którą ponosi on odpowiedzialność, albo przez kupującego według instrukcji otrzymanej przy sprzedaży.

Art. 7. Sprzedawca nie odpowiada za niezgodność towaru konsumpcyjnego z umową, gdy kupujący o tej niezgodności wiedział lub, oceniając rozsądnie, powinien był wiedzieć. To samo odnosi się do niezgodności, która wynikła z przyczyny tkwiącej w materiale dostarczonym przez kupującego.

V. Niezgodność towaru z umową - żądania kupującego.

Art. 8. 1. Jeżeli towar konsumpcyjny jest niezgodny z umową, kupujący może żądać doprowadzenia go do stanu zgodnego z umową przez nieodpłatną naprawę albo wymianę na nowy, chyba że naprawa albo wymiana są niemożliwe lub wymagają nadmiernych kosztów. Przy ocenie nadmierności kosztów uwzględnia się wartość towaru zgodnego z umową oraz rodzaj i stopień stwierdzonej niezgodności, a także bierze się pod uwagę niedogodności, na jakie naraziłby kupującego inny sposób zaspokojenia.

2. Nieodpłatność naprawy i wymiany w rozumieniu ust. 1 oznacza, że sprzedawca ma również obowiązek zwrotu kosztów poniesionych przez kupującego, w szczególności kosztów demontażu, dostarczenia, robocizny, materiałów oraz ponownego zamontowania i uruchomienia.

3. Jeżeli sprzedawca, który otrzymał od kupującego żądanie określone w ust. 1, nie ustosunkował się do tego żądania w terminie 14 dni, uważa się, że uznał je za uzasadnione.

4. Jeżeli kupujący, z przyczyn określonych w ust. 1, nie może żądać naprawy ani wymiany albo jeżeli sprzedawca nie zdoła uczynić zadość takiemu żądaniu w odpowiednim czasie lub gdy naprawa albo wymiana narażałaby kupującego na znaczne niedogodności, ma on prawo domagać się stosownego obniżenia ceny albo odstąpić od umowy; od umowy nie może odstąpić, gdy niezgodność towaru konsumpcyjnego z umową jest nieistotna. Przy określaniu odpowiedniego czasu naprawy lub wymiany uwzględnia się rodzaj towaru i cel jego nabycia.

VI. Utrata uprawnień przez kupującego.

Art. 9. 1. Kupujący traci uprawnienia przewidziane w art. 8, jeżeli przed upływem dwóch miesięcy od stwierdzenia niezgodności towaru konsumpcyjnego z umową nie zawiadomi o tym sprzedawcy. Do zachowania terminu wystarczy wysłanie zawiadomienia przed jego upływem.

2. Minister właściwy do spraw gospodarki w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw rolnictwa po zasięgnięciu opinii Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów określi, w drodze rozporządzenia, dla towarów żywnościowych krótsze terminy zawiadomienia, mając na względzie trwałość tych towarów.

VII. Czasokres odpowiedzialności za wady towaru oraz wyłączenie upływu terminów.

Art. 10. 1. Sprzedawca odpowiada za niezgodność towaru konsumpcyjnego z umową jedynie w przypadku jej stwierdzenia przed upływem dwóch lat od wydania tego towaru kupującemu; termin ten biegnie na nowo w razie wymiany towaru. Jeżeli przedmiotem sprzedaży jest rzecz używana, strony mogą ten termin skrócić, jednakże nie poniżej jednego roku.

2. Roszczenia kupującego określone w art. 8 przedawniają się z upływem roku od stwierdzenia przez kupującego niezgodności towaru konsumpcyjnego z umową; przedawnienie nie może się skończyć przed upływem terminu określonego w ust. 1. W takim samym terminie wygasa uprawnienie do odstąpienia od umowy.

3. Zawiadomienie sprzedawcy o niezgodności towaru konsumpcyjnego z umową przerywa bieg przedawnienia. Przedawnienie nie biegnie w czasie wykonywania naprawy lub wymiany oraz prowadzenia przez strony, nie dłużej jednak niż przez trzy miesiące, rokowań w celu ugodowego załatwienia sprawy.

4. Upływ powyższych terminów nie wyłącza wykonania uprawnień wynikających z niezgodności towaru konsumpcyjnego z umową, jeżeli sprzedawca w chwili zawarcia umowy wiedział o niezgodności i nie zwrócił na to uwagi kupującego.

VIII. Ograniczenia w zawieranych umowach sprzedaży.

Art. 11. Uprawnień unormowanych w niniejszej ustawie nie można wyłączyć ani ograniczyć w drodze umowy zawartej przed zawiadomieniem sprzedawcy o niezgodności towaru konsumpcyjnego z umową. W szczególności nie można tego dokonać przez oświadczenie kupującego, że wie o wszelkich niezgodnościach towaru z umową, lub przez wybór prawa obcego.

IX. Uprawnienia sprzedawcy.

Art. 12. 1. W przypadku zaspokojenia roszczeń wynikających z niezgodności towaru konsumpcyjnego z umową sprzedawca może dochodzić odszkodowania od któregokolwiek z poprzednich sprzedawców, jeżeli wskutek jego działania lub zaniechania towar był niezgodny z umową sprzedaży konsumenckiej. Do odpowiedzialności odszkodowawczej stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego o skutkach niewykonania zobowiązań.

2. Roszczenie zwrotne przewidziane w ust. 1 przedawnia się z upływem sześciu miesięcy; staje się wymagalne z chwilą zaspokojenia kupującego, nie później jednak niż w dniu, w którym sprzedawca obowiązany był to uczynić.

X. Zasady udzielania gwarancji.

Art. 13. 1. Udzielenie kupującemu gwarancji następuje bez odrębnej opłaty przez oświadczenie gwaranta, zamieszczone w dokumencie gwarancyjnym lub reklamie, odnoszących się do towaru konsumpcyjnego; określa ono obowiązki gwaranta i uprawnienia kupującego w przypadku, gdy właściwość sprzedanego towaru nie odpowiada właściwości wskazanej w tym oświadczeniu. Nie uważa się za gwarancję oświadczenia, które nie kształtuje obowiązków gwaranta.

2. Sprzedawca udzielający gwarancji wydaje kupującemu wraz z towarem dokument gwarancyjny; powinien także sprawdzić zgodność znajdujących się na towarze oznaczeń z danymi zawartymi w dokumencie gwarancyjnym oraz stan plomb i innych umieszczonych na towarze zabezpieczeń.

3. Oświadczenie gwarancyjne powinno być sformułowane zgodnie z wymaganiami określonymi w art. 3 ust. 1 zdanie pierwsze. Jednakże uchybienie tym wymaganiom pozostaje bez wpływu na ważność gwarancji i nie pozbawia kupującego wynikających z niej uprawnień.

5. W dokumencie gwarancyjnym należy zamieścić podstawowe dane potrzebne do dochodzenia roszczeń z gwarancji, w tym w szczególności nazwę i adres gwaranta lub jego przedstawiciela w Rzeczypospolitej Polskiej, czas trwania i terytorialny zasięg ochrony gwarancyjnej. Ponadto powinno być w nim zawarte stwierdzenie, że gwarancja na sprzedany towar konsumpcyjny nie wyłącza, nie ogranicza ani nie zawiesza uprawnień kupującego wꗬÁIЕለ¿ကЀ丫

ustawę stosuje się do dokonywanej w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprzedaży rzeczy ruchomej osobie fizycznej, która nabywa tę rzecz w celu niezwiązanym z działalnością zawodową lub gospodarczą (towar konsumpcyjny).

2. Ustawy nie stosuje się do sprzedaży energii elektrycznej, jak również do gazu i wody, chyba że są sprzedawane w ograniczonej ilości lub w określonej objętości.

3. Ustawy nie stosuje się do sprzedaży egzekucyjnej oraz sprzedaży dokonywanej w postępowaniu upadłościowym albo innym postępowaniu sądowym.

4. Do sprzedaży konsumenckiej nie stosuje się przepisów art. 556-581 ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny.

Art. 2. 1. Sprzedawca jest obowiązany podać do wiadomości kupującego cenę oferowanego towaru konsumpcyjnego oraz jego cenę jednostkową (cenę za jednostkę miary), chyba że wyrażają się one tą samą kwotą. Przy sprzedaży towaru konsumpcyjnego oferowanego luzem jest wymagane podanie jedynie ceny jednostkowej. Taki sam sposób podawania cen powinien być stosowany w reklamie.

2. Przy sprzedaży na raty, na przedpłaty, na zamówienie, według wzoru lub na próbę oraz sprzedaży za cenę powyżej dwóch tysięcy złotych sprzedawca jest obowiązany potwierdzić na piśmie wszystkie istotne postanowienia zawartej umowy.

3. W pozostałych przypadkach, na żądanie kupującego, sprzedawca wydaje pisemne potwierdzenie zawarcia umowy, zawierające oznaczenie sprzedawcy z jego adresem, datę sprzedaży oraz określenie towaru konsumpcyjnego, jego ilość i cenę.

Art. 3. 1. Sprzedawca dokonujący sprzedaży w Rzeczypospolitej Polskiej jest obowiązany udzielić kupującemu jasnych, zrozumiałych i niewprowadzających w błąd informacji w języku polskim, wystarczających do prawidłowego i pełnego korzystania ze sprzedanego towaru konsumpcyjnego. W szczególności należy podać: nazwę towaru, określenie producenta lub importera i kraj pochodzenia towaru, znak bezpieczeństwa i znak zgodności wymagane przez odrębne przepisy, informacje o dopuszczeniu do obrotu w Rzeczypospolitej Polskiej oraz, stosownie do rodzaju towaru, określenie jego energochłonności, a także inne dane wskazane w odrębnych przepisach.

2. Informacje, o których mowa w ust. 1, powinny znajdować się na towarze konsumpcyjnym lub być z nim trwale połączone, w przypadku gdy towar jest sprzedawany w opakowaniu jednostkowym lub w zestawie. W pozostałych przypadkach sprzedawca jest obowiązany umieścić w miejscu sprzedaży towaru informację, która może zostać ograniczona do nazwy towaru i jego głównej cechy użytkowej oraz wskazania producenta lub importera i kraju pochodzenia towaru.

3. Sprzedawca jest obowiązany zapewnić w miejscu sprzedaży odpowiednie warunki techniczno-organizacyjne umożliwiające dokonanie wyboru towaru konsumpcyjnego i sprawdzenie jego jakości, kompletności oraz funkcjonowania głównych mechanizmów i podstawowych podzespołów.

4. Na żądanie kupującego sprzedawca jest obowiązany wyjaśnić znaczenie poszczególnych postanowień umowy.

5. Sprzedawca jest obowiązany wydać kupującemu wraz z towarem konsumpcyjnym wszystkie elementy jego wyposażenia oraz sporządzone w języku polskim instrukcje obsługi, konserwacji i inne dokumenty wymagane przez odrębne przepisy.

Art. 4. 1. Sprzedawca odpowiada wobec kupującego, jeżeli towar konsumpcyjny w chwili jego wydania jest niezgodny z umową; w przypadku stwierdzenia niezgodności przed upływem sześciu miesięcy od wydania towaru domniemywa się, że istniała ona w chwili wydania.

2. W przypadku indywidualnego uzgadniania właściwości towaru konsumpcyjnego domniemywa się, że jest on zgodny z umową, jeżeli odpowiada podanemu przez sprzedawcę opisowi lub ma cechy okazanej kupującemu próbki albo wzoru, a także gdy nadaje się do celu określonego przez kupującego przy zawarciu umowy, chyba że sprzedawca zgłosił zastrzeżenia co do takiego przeznaczenia towaru.

3. W przypadkach nieobjętych ust. 2 domniemywa się, że towar konsumpcyjny jest zgodny z umową, jeżeli nadaje się do celu, do jakiego tego rodzaju towar jest zwykle używany, oraz gdy jego właściwości odpowiadają właściwościom cechującym towar tego rodzaju. Takie samo domniemanie przyjmuje się, gdy towar odpowiada oczekiwaniom dotyczącym towaru tego rodzaju, opartym na składanych publicznie zapewnieniach sprzedawcy, producenta lub jego przedstawiciela; w szczególności uwzględnia się zapewnienia, wyrażone w oznakowaniu towaru lub reklamie, odnoszące się do właściwości towaru, w tym także terminu, w jakim towar ma je zachować.

4. Na równi z zapewnieniem producenta traktuje się zapewnienie osoby, która wprowadza towar konsumpcyjny do obrotu krajowego w zakresie działalności swojego przedsiębiorstwa, oraz osoby, która podaje się za producenta przez umieszczenie na towarze swojej nazwy, znaku towarowego lub innego oznaczenia odróżniającego.

Art. 5. Sprzedawca nie jest związany zapewnieniem, o którym mowa w art. 4, jeżeli wykazał, że zapewnienia tego nie znał ani, oceniając rozsądnie, znać nie mógł albo że nie mogło ono mieć wpływu na decyzję kupującego o zawarciu umowy, albo też że jego treść sprostowano przed zawarciem umowy.

tezy z piśmiennictwa

Art. 6. Za niezgodność towaru konsumpcyjnego z umową uważa się również nieprawidłowość w jego zamontowaniu i uruchomieniu, jeżeli czynności te zostały wykonane w ramach umowy sprzedaży przez sprzedawcę lub przez osobę, za którą ponosi on odpowiedzialność, albo przez kupującego według instrukcji otrzymanej przy sprzedaży.

Art. 7. Sprzedawca nie odpowiada za niezgodność towaru konsumpcyjnego z umową, gdy kupujący o tej niezgodności wiedział lub, oceniając rozsądnie, powinien był wiedzieć. To samo odnosi się do niezgodności, która wynikła z przyczyny tkwiącej w materiale dostarczonym przez kupującego.

Art. 8. 1. Jeżeli towar konsumpcyjny jest niezgodny z umową, kupujący może żądać doprowadzenia go do stanu zgodnego z umową przez nieodpłatną naprawę albo wymianę na nowy, chyba że naprawa albo wymiana są niemożliwe lub wymagają nadmiernych kosztów. Przy ocenie nadmierności kosztów uwzględnia się wartość towaru zgodnego z umową oraz rodzaj i stopień stwierdzonej niezgodności, a także bierze się pod uwagę niedogodności, na jakie naraziłby kupującego inny sposób zaspokojenia.

2. Nieodpłatność naprawy i wymiany w rozumieniu ust. 1 oznacza, że sprzedawca ma również obowiązek zwrotu kosztów poniesionych przez kupującego, w szczególności kosztów demontażu, dostarczenia, robocizny, materiałów oraz ponownego zamontowania i uruchomienia.

3. Jeżeli sprzedawca, który otrzymał od kupującego żądanie określone w ust. 1, nie ustosunkował się do tego żądania w terminie 14 dni, uważa się, że uznał je za uzasadnione.

4. Jeżeli kupujący, z przyczyn określonych w ust. 1, nie może żądać naprawy ani wymiany albo jeżeli sprzedawca nie zdoła uczynić zadość takiemu żądaniu w odpowiednim czasie lub gdy naprawa albo wymiana narażałaby kupującego na znaczne niedogodności, ma on prawo domagać się stosownego obniżenia ceny albo odstąpić od umowy; od umowy nie może odstąpić, gdy niezgodność towaru konsumpcyjnego z umową jest nieistotna. Przy określaniu odpowiedniego czasu naprawy lub wymiany uwzględnia się rodzaj towaru i cel jego nabycia.

Art. 9. 1. Kupujący traci uprawnienia przewidziane w art. 8, jeżeli przed upływem dwóch miesięcy od stwierdzenia niezgodności towaru konsumpcyjnego z umową nie zawiadomi o tym sprzedawcy. Do zachowania terminu wystarczy wysłanie zawiadomienia przed jego upływem.

2. Minister właściwy do spraw gospodarki w porozumieniu z ministrem właściwym do spraw rolnictwa po zasięgnięciu opinii Prezesa Urzędu Ochrony Konkurencji i Konsumentów określi, w drodze rozporządzenia, dla towarów żywnościowych krótsze terminy zawiadomienia, mając na względzie trwałość tych towarów.

Art. 10. 1. Sprzedawca odpowiada za niezgodność towaru konsumpcyjnego z umową jedynie w przypadku jej stwierdzenia przed upływem dwóch lat od wydania tego towaru kupującemu; termin ten biegnie na nowo w razie wymiany towaru. Jeżeli przedmiotem sprzedaży jest rzecz używana, strony mogą ten termin skrócić, jednakże nie poniżej jednego roku.

2. Roszczenia kupującego określone w art. 8 przedawniają się z upływem roku od stwierdzenia przez kupującego niezgodności towaru konsumpcyjnego z umową; przedawnienie nie może się skończyć przed upływem terminu określonego w ust. 1. W takim samym terminie wygasa uprawnienie do odstąpienia od umowy.

3. Zawiadomienie sprzedawcy o niezgodności towaru konsumpcyjnego z umową przerywa bieg przedawnienia. Przedawnienie nie biegnie w czasie wykonywania naprawy lub wymiany oraz prowadzenia przez strony, nie dłużej jednak niż przez trzy miesiące, rokowań w celu ugodowego załatwienia sprawy.

4. Upływ powyższych terminów nie wyłącza wykonania uprawnień wynikających z niezgodności towaru konsumpcyjnego z umową, jeżeli sprzedawca w chwili zawarcia umowy wiedział o niezgodności i nie zwrócił na to uwagi kupującego.

Art. 11. Uprawnień unormowanych w niniejszej ustawie nie można wyłączyć ani ograniczyć w drodze umowy zawartej przed zawiadomieniem sprzedawcy o niezgodności towaru konsumpcyjnego z umową. W szczególności nie można tego dokonać przez oświadczenie kupującego, że wie o wszelkich niezgodnościach towaru z umową, lub przez wybór prawa obcego.

Art. 12. 1. W przypadku zaspokojenia roszczeń wynikających z niezgodności towaru konsumpcyjnego z umową sprzedawca może dochodzić odszkodowania od któregokolwiek z poprzednich sprzedawców, jeżeli wskutek jego działania lub zaniechania towar był niezgodny z umową sprzedaży konsumenckiej. Do odpowiedzialności odszkodowawczej stosuje się przepisy Kodeksu cywilnego o skutkach niewykonania zobowiązań.

2. Roszczenie zwrotne przewidziane w ust. 1 przedawnia się z upływem sześciu miesięcy; staje się wymagalne z chwilą zaspokojenia kupującego, nie później jednak niż w dniu, w którym sprzedawca obowiązany był to uczynić.

Art. 13. 1. Udzielenie kupującemu gwarancji następuje bez odrębnej opłaty przez oświadczenie gwaranta, zamieszczone w dokumencie gwarancyjnym lub reklamie, odnoszących się do towaru konsumpcyjnego; określa ono obowiązki gwaranta i uprawnienia kupującego w przypadku, gdy właściwość sprzedanego towaru nie odpowiada właściwości wskazanej w tym oświadczeniu. Nie uważa się za gwarancję oświadczenia, które nie kształtuje obowiązków gwaranta.

2. Sprzedawca udzielający gwarancji wydaje kupującemu wraz z towarem dokument gwarancyjny; powinien także sprawdzić zgodność znajdujących się na towarze oznaczeń z danymi zawartymi w dokumencie gwarancyjnym oraz stan plomb i innych umieszczonych na towarze zabezpieczeń.

3. Oświadczenie gwarancyjne powinno być sformułowane zgodnie z wymaganiami określonymi w art. 3 ust. 1 zdanie pierwsze. Jednakże uchybienie tym wymaganiom pozostaje bez wpływu na ważność gwarancji i nie pozbawia kupującego wynikających z niej uprawnień.

4. W dokumencie gwarancyjnym należy zamieścić podstawowe dane potrzebne do dochodzenia roszczeń z gwarancji, w tym w szczególności nazwę i adres gwaranta lub jego przedstawiciela w Rzeczypospolitej Polskiej, czas trwania i terytorialny zasięg ochrony gwarancyjnej. Ponadto powinno być w nim zawarte stwierdzenie, że gwarancja na sprzedany towar konsumpcyjny nie wyłącza, nie ogranicza ani nie zawiesza uprawnień kupującego wynikających z niezgodności towaru z umową.

Art. 15. Ustawa wchodzi w życie z dniem 1 stycznia 2003 r.

Prawo Cywilne - PRAWO ZOBOWIĄZAŃ / III i IV semestr /Z.R..®

1

---