Europa i jej narody - K. Pomian strony 1-103
Rzym i barbarzyńcy
Za czasów Imperium Romanum Europa była podzielona na 2 części północ-barbarzyńcy, południe - Rzym. Granicę wyznaczał limes.
Południe : cywilizacja miejska, oparta na rolnictwie, zcentralizowana władza, wydobywanie surowców, niewolnictwo, międzynarodowa wymiana handlowa, higiena, dwa języki (łacina and greka), sztuka, znajomość pisma na szeroką skalę, waluta złota i srebrna obowiązująca na całym terytorium, kalendarz, boski kult cesarza.
Północ: mieszkańcy lasów i równin, drewiane wioski, koczownicy i ółkoczownicy, rzemiosło na urzytek lokalny, handel wymienny, wielość plemion (każde z własnym wodzem), języków, obyczajów, wierzeń. Nieustanne wojny.
Limes nie był szczelny, Rzym wysyłał swoje towary, północ płaciła głównie niewolnikami. Wpływało to na sposób życia ludzi wystawionych na wpływy rzymskie. Aby zdobywać towary z Rzymu, potrzebowali niewolników, więc musieli prowadzić wojny. Do wojny trzeba wojowników i broni, co kosztuje. Prowadzono więc wojny tak, aby zarabiały na siebie. Ludy te żyły prawie wyłącznie z wojen.
Pogaństwo, chrześcijaństwo , imperium
od III w na pierwszy plan wysuwa się konflikt między pogaństwem, a chrześcijaństwem. Poważna sprawa, bo system wierzeń wpływa na życie codzienne, kalendarz świąt, zakazy żywnościowe, poglądy na stosunki międzyludzkie (seksik itp.)
W IV w. chrześcijaństwo jest już zinstytucjonalizowane. Nawrócenie Konstantyna zmienia charakter tego konfliktu, kościół staje się uprzywilejowany. Zaczyna prześladować inne kulty, niszcząc i grabiąc świątynie. Kościól instytucją państwową.
Ale cesarstwo nie było do końca jednolite. Konstantyn przenosząc stolicę do Konstantynopola pogłębia rozdwojenie cesarstwa na część wschodnią i zachodnią, umniejszając polityczną rolę Rzymu na długo. Rywalizacja między Rzymem i Konstantynopolem jest ostra Zatem oprócz podziału na północ i południe, istnieje również podział wewnątrz Imperium na łaciński zachód i grecki wschód. Dotyka to także chrześcijaństwa, widać różnice w poglądach między Grekami i Łacinnikami, przy rozlicznych sporach (Trójca itp.)
I w takich okolicznościach, w V wieku zachód pada pod ciosami barbarzyńców, podczas gdy wschód zwycięża Gotów, a Bułgarom i Słowianom pozwala osiedlać się w Tracji i Ilirii. Dopiero po najeździe muzułmańskim w VII wieku straci dużo terenów (Afryka północna, Syria i Palestyna). Mimo to, Bizancjum i jego kultura rzymska przetrwa do XV wieku.
Nowy obszar łaciński
W V w. Wandalowie podbijają Afrykę, Wizygoci Hiszpanię, Ostrogoci Włochy, Frankowie Galię, Anglowie i Sasi - Brytanię. Ma miejsce złupienie i upadek dawnych miast, cywilizacyjny regres. Na ruinach Cesarstwa zaczynają się kształtować pierwsze barbarzyńskie królestwa. Jedne ludy akceptują romanizację, chrystianizację i latynizację, inne stawiają jej opór. Jest to cywilizacja wiejska, miasta to jedynie siedziby władzy, bądź biskupstwa. Produkcja na własny użytek. Ludność żyje w małych zamkniętych wspólnotach. Kościół stanowi jedyną rzymską instytucję, która zdołała zachować ciągłość i stara się zastępować stare instancje świeckie. Kultura stanowi wyłączną domenę kleru, monopol na pismo. Rzym pozostał stolicą obszaru.
Wyznaczone zostają granice nowego obszaru łacińskiego, odciętego na rzecz muzułmanów od Afryki i Azji Mniejszej, więc ograniczony od południa. Ograniczony przez Bizancjum od południowego wschodu. Jedyny możliwy kierunek ekspansji to północ - Germania i Morze Północne.
Wyłania się nowa kulturą, tworząca nowe całości polityczne i etniczne. Latynizacja chrześcijaństwa dobiegła końca (wypracowano liturgie itp.) i została przyjęta przez cały zachód. Łatwo przyswojone, bo zaadaptowało wiele pogańskich zwyczajów. W skryptoriach tworzono dawną historię ludów, która ma powiązać jego dzieje z chrześcijaństwem, Rzymem, tak aby wiedział skąd się wywodzi, z kim jest spokrewniony, i że w rzeczywistości nigdy nie zaliczał się do barbarzyńców. Obszaru tego nie można nazwać jeszcze Europą, choć jest jej zaczątkiem.
4. Karoliński zaczątek zjednoczenia
Obszaru panowania Karolingów też nie można nazwać Europą, bo nie obejmował dużej części Germanii, Skandynawii, krajów słowiańskich i Bałkańskich, Hiszpanii i Brytanii. Ekspansja następowała w kierunku północnym i wschodnim. W przeciwieństwie do Imperium Rzymskiego, obszar ten zachował językowe i etniczne podziały wewnętrzne, które wkrótce doprowadzą do rozpadu politycznego. Jednak wiara była jednolita. Połączenie pod jednym berłem Galii, części Germanii i północnej Italii, a także przywrócenie na zachodzie tytułu cesarskiego, miało daleko idące konsekwencję.
W VIII wieku powstaje Państwo Kościelne obejmujące Rzym i przylegające ziemie. Papiestwo uniezależnia się od basileusa, Grzegorz II mianuje się duchowym przywódcą zachodu. Bizancjum słabnie i na rzecz Longobardów traci Rawennę, gdzie stacjonował egzarcha na czele armii, gotów usunąć nieposłusznego papieża. 12 lat później Stefan II zwraca się nie na wschód, ale na zachód do Franków, aby pomogli mu uporać się z Longobardami. Ci pomagają mu i Rzym powołując się na sfałszowany Constitutum Constantini otrzymuję państwo kościelne.
Okres Karola Wielkiego to okres pokoju, przywrócenia Cesarstwa na zachodzie. Cesarz staje się zwierzchnikiem wszystkich tworów politycznych. Uznaję się władcą połowy świata. Drugą połową włada Bizancjum.
W skryptoriach przepisywano dzieła starożytne - dzięki temu przetrwały.
Okres ten narzucił obszarowi łacińskiemu organizacje dwubiegunową. Po jednej stronie papiestwo, po drugiej Cesarstwo, wyznaczając tym samym główną oś późniejszych konfliktów. Integracja zachodu pogłębiła z kolei więzi ze wschodem i Bizancjum
5. Wyłanianie się Europy
Już w VI wieku kościół próbuje powrócić na tereny z których wyparli go barbarzyńcy. Po umocnieniu się monarchii frankońskiej ruszyła ekspansja misyjno-militarna ku ludom północy i wschodu. VII wiek - Czechy, Fryzja VIII - Turyngia itd.
Jednak nawracać na chrześcijaństwo chciał nie tylko Rzym, ale również Bizancjum. Dwie stolicę nie są ze sobą zgodne. W Bizancjum tradycyjnie kościół podlega władzy, na zachodzi kościół domaga się nie tylko autonomii, ale zaczyna jawnie głosić roszczenia do zwierzchnictwa (testament Konstantyna). Rzym - łacina, Bizancjum - greka. Zależnie od tego z którego bieguna dany lud przyjmie chrześcijaństwo, takie będą jego dalsze losy i skutki. Żaden lud raz nawrócony na katolicyzm, bądź prawosławie, nie przeszedł później do przeciwnego obozu. Potrójne nawrócenie- religia, język i pismo. Morawy - chrystianizowane dwukrotnie. Proces trwał od V do XIV kiedy to schrystianizowano ostatnie państwa - Prusy i Litwę.
Wyłanianie się Europy przebiega z Italii, przez Galię, Brytanię ku Germanii, gdzie w VIII wieku oś północ-południe rozszczepia się. Jedna gałąź ku Skandynawii, druga ku Polsce, Czechom i Węgrom.
Nawrócenie na chrześcijaństwo zmieniało o 180 stopni organizację społeczeństwa i życia. Zniszczenie dawnych kultów, wprowadzenie zwyczajów, wyznaczenie nowej ramy czasowej. Degradowano dawnych bogów, utwierdzano władzę królewską poprzez koronację (tylko duchowieństwo mogło koronować), budowano klasztory, kościoły itd.
6. Od implozji do ekspansji
upadek monarchii karolińskiej doprowadził do decentralizacji władzy, i powołał do życia nietrwałe, małe, rozsiane królestwa. Tak niestabilna sytuacja, doprowadziła do rozwoju system feudalnego opartego na sieci relacji senior - wasal. Seniorzy potrzebowali mieczy, wasale protekcji i ziemi. Zacierała się różnica między tym co państwowe i prywatne. Urzędy stają się dziedziczne. Do Polski Czech, Węgier feudalizm dotarł dopiero w XII wieku, jako efekt chriystianizacji (nadawani ziemi biskupom, wraz z ludnością) . Do tego czasu wyglądało to tak, że władca miał drużynkę którą żywił, jeździł i zbierał daniny. Na zachodzie najazdy kończą się już w X wieku co sprzyja wzrostowi demograficznemu (wschód jeszcze musiał dać radę w XIII wieku Mongołom, a od XIV Turkom), między XI a XIII w. poszerzono areał ziem uprawnych. Powstawała gęsta sieć wiosek. Osiedla przy zamkach i biskupstwach zaczęły przekształcać się w miasta. Europa poszerza swe granice w Hiszpanii, Prusach, Litwie i Żmudzi. Na północ kolonizacja Islandii. Trwają od XI w. krucjaty. W XIII wieku krzyżowcy złupią Konstantynopol, zajmą Palestynę (tymczasowo)
7. Od feudalizmu do społeczeństwa stanowego
Oprócz ukształtowania się granic, które przetrwają do XVIII wieku, Europa poza instytucjami politycznymi - państwem jako organizmem administracyjno - militarnym, odziedziczy również nowe struktury społeczne czyli stany. Koniec feudalizmu rozpoczyna się od X wieku w Kościele wraz z reformą Cluny. Papiestwo uniezależnia się od arystokracji (tylko kardynałowie mogą wybierać papieża), następuje zerwanie z kościołem wschodnim, reformy gregoriańskie (jak celibat) Określony zostaje tryb życia duchownych, prawa i obowiązki. Duchowieństwo zmienia się w stan
Na XI wiek przypadają początki przeobrażania się wojowników w rycerstwo, z właściwymi mu inicjacjami, zwyczajami i wykluczeniem z niego wszystkich tych, których ojciec nie był rycerzem (kryterium urodzenia). Państwo nadaje im status formalny określając przywileje i obowiązki, oraz kryteria przynależności. Rycerstwo przekształca się w stan szlachecki. Między szlachtą a królem relacja senior-wasal. Przywileje w zamian za pomoc zbrojną. Jest też z kogo rekrutować wszelką administrację. Monarcha nie może obyć się bez szlachty. Ale też nie potrafi zaspokoić wszystkich jej żądań. Najpotężniejsi magnaci współzawodniczą z monarchą oraz ze sobą, drobna szlachta wymaga od króla ochrony przed tą bogatą, oraz wsparcia w rywalizacji z oligarchami miejskimi. Stosunki monarcha - szlachta nie są więc pozbawione napięć, często dochodzi do jawnych konfliktów. Zasada : Im większy napór z zewnątrz, tym szlachta żąda większych przywilejów (i król musi ich udzielić). Tą regułą tłumaczy się np. to dlaczego w Polsce, szlachta zyskała tak dużo przywilejów.
Druga połowa XI wieku to również rozwój miast. Niektóre, jak te w północnej Italii zaczęły przekształcać się w suwerenne państwa. Rozwój rad miejskich, które zaczynają ubiegać się o przywileje, często o autonomię
Nowe społeczeństwo (nie tak hierarchiczne jak feudalne) w którym wyodrębniło się duchowieństwo, szlachta, i mieszczaństwo składa się z hierarchii stanów. Poszczególne stany również się dzielą na różne warstwy składające się z równych sobie jednostek. Stosunki feudalne wcale nie znikły, ale pojawienie się stanów złożonych z równych sobie jednostek jest nowością. Wcześniej równość tylko na dnie drabiny
Od XII w. w Europejskich krajach zwołuje się okresowe zgromadzenia feudałów, świeckich, kościelnych. Komentują np. poczynania korony. Takie są początki dwu czy trójizbowych instytucji przedstawicielskich.
8. Pierwsze zjednoczenie europejskie
od XII w. Europa jest jednością o zasięgu współrozciągłym z chrześcijaństwem łacińskim. Jedność religii, pisma, kalendarza, liturgii, języka, architektury, sztuki, taka sama sieć bibliotek i parafii. Ale jedność ta nie dotyczy polityki. Trwają nieustające wojny dynastyczne, rywalizacje między miastami i wojny lokalne.
Turcy w XIV w. najeżdżają Bałkany, podbijają Serbię, Bośnie, Albanię. W połowie XV wieku pada Konstantynopol. Na początku XVI wieku zajmują Węgry (prócz zachodniej części i Siedmiogrodu). Zagrażają północnym Włochom, Austrii i Polsce. Jednak żadna siła (nawet papież) nie zdołała zjednoczyć Europy przeciw Tureckiej potędze. Z tymi podziałami kontrastuje jeszcze wspólnota wyznania.
Uniwersytety kształtują elitę intelektualną, program na uniwersytetach zbliżony. Podstawówki też używają tych samych podręczników. Rozpowszechniają się dzieła starożytnych autorów, wzrok staje się wrażliwszy na pozostałości antyku. Zwrot wpływa także na sztukę. Był w tym cel polityczny. Uznanie dla antyku stanowiło element rozgrywki między Cesarstwem a papiestwem. Wzrosło więc napięcie między sacrum a profanum. Rywalizuje również kler miejski z klasztornym. W wyniku tych przemian od XI elita nie jest już związana tylko z klasztorami. Kultura scholastyczna (teologia, filozofia, prawo i medycyna) wiedzie teraz prym. Choć wciąż są to najczęściej duchowni, coraz więcej jest osób świeckich. Zasięg europejski ma również kultura rycerska ze swoim feudalnym etosem. Kultura rycerska różni się od scholastycznej treścią, przejawami i sposobami przekazu (np. rodzime języki) rozdarta między europejskością a narodowością. Rozwija się też kultura mieszczańska, ale jest bardziej lokalna niż ogólna. Propaguje rodzimy język. Kultura chłopska - lokalna, etniczna, zamknięta, stanowi większość
Najwcześniej do pomieszania kultur duchownej, scholastycznej i mieszczańskiej dochodzi w północnych Włoszech, gdzie pojawiają się prace w rodzimych językach.
9. Kulturalna odnowa elit : powrót do Rzymu
odrodzenie padło na podatny grunt przygotowywany od XIII wieku. Nowa orientacja podważa kulturę scholastyczną. Założenia : powrót do antyku w retoryce, filozofii i sztuce oraz powrót do kościoła z pierwszych wieków. Jednak aby utrwalić antyczne wzory potrzebne było wykształcenie. Pierwsi humaniści przebyli tą drogę sami, po czym założyli szkoły, napisali podręczniki i wprowadzili na uniwerki. Program ten współistniał z nauczaniem scholastycznym. Kultura humanistyczna ma oparcie przede wszystkim wśród świeckich, ale nie przeszkadza jej to mieć zwolenników również wśród duchownych. Przyczynia się do rozwoju języków narodowych. Z jednej strony umacnia jedność elit europejskich, wspierając ją uznaniem uniwersalnej i globalnej wartości dziedzictwa starożytnych, z drugiej pogłębia zróżnicowanie tych elit, nobilitując przeszłość, język i literaturę każdego narodu z osobna.
Humaniści nie wywarli by tak szybko tak wielkiego wpływu na Europę, gdyby nie wynalazek druku. Zrodzony w Moguncji w połowie XVw rozprzestrzenia się szybko i wkrótce powstaje sieć drukarń w całej Europie. Zmienia to warunki obiegu tekstów, które teraz są łatwo dostępne. Jednak dzieła coraz częściej są pisane w językach narodowych. Druk stwarza nowe zawody (np. korektorów )
Najbardziej znane i popularne i rozpowszechnione na całą łacińską Europę są dzieła Erazma z Rotterdamu
10. Powrót do źródeł wiary. Koniec europejskiej jedności religijnej
mnożą się ruchy reformatorskie, najbardziej znany przed reformacją - ruch husycki, spór zakończony kompromisem. W XV w. Rzym wchodzi w okres wspaniałości i pogrąża się w kulturze świeckiej.
Wystąpienie Lutra zapoczątkowało reformację, ruch mógł się utrzymać, bo Luter znalazł protektora w elektorze saskim.
Luter wytykał nadużycia kościoła rzymskiego, nawoływał do ograniczenia teologii i powrotu do pisma. Opowiadał się z liturgią w rodzimych językach. Dzięki drukowi, nowy nurt szybko się rozprzestrzenia. Ledwie 10 lat po ogłoszeniu tez 2 kraje oficjalnie przeszły na luteranizm - Szwecja z podległą jej Finlandią oraz Prusy. Luteranizm przenika również do Francji, Niderlandów i Anglii, upowszechnia się wśród niemieckiego mieszczaństwa w Słowacji, Siedmiogrodzie, Czechach, Polsce.
W latach trzydziestych XVI w Henryk VIII ogłasza się głową kościoła anglikańskiego, a Dania z Norwegią i Islandią przyjmują luteranizm.
We Francji karierę rozpoczyna Jan Kalwin. Nurt ten zyska wielu zwolenników wśród szlachty
Problemem sporu jest zbawienie. Dotyczy on stosunków między Bogiem a człowiekiem, wiarą a uczynkami, predestynacją a wolnością, łaską a wolną wolą. Ale przede wszystkim dotyczy tego czy kościół jest koniecznym pośrednikiem, niezbędnym do zbawienia.
Uniezależnienie kościoła od władz świeckich, zakony zostają zamknięte, dobra kościelne skonfiskowane na rzecz państwa, zakaz kultu świętych i relikwii,, zakaz wieszania malowideł ( co zwróciło artystów w stronę świeckiej sztuki)
Gdzie zwycięża reformacja, powoduje ona wszechstronne przeobrażenie, najgłębsze od czasów przyjęcia chrześcijaństwa.
Reformacja powoduje, że do religii, do tej pory łacińskiej, wdzierają się nurty lokalne, ustne, narodowe.
Kościół zmuszony był w latach czterdziestych XVI w do rozpoczęcia kontrreformacji - dzieła soboru trydenckiego. Sobór określa kanon Pisma, nadaje uprzywilejowany status przekładowi Hieronima, zarządza, że wszystkie lokalne przekłady muszą być zatwierdzone przez duchownych. Uściśla brzmienie wielu dogmatów, wzmacnia zależność kościołów od kurii rzymskiej, wzmacnia dyscyplinę kościelną i nadzór duchowieństwa nad wiernymi. Powołuje Inkwizycję i indeks ksiąg zakazanych. Zwraca się przeciw mieszaniu sacrum i profanum, podporządkowaniu instancji duchownych władzy świeckiej, przeciw dotychczas tolerowanym obrzędom i tradycją lokalnym. Umacnia jedność, ujednolicając język i liturgię. Przeciwstawia różnorodności doktrynalne skłóconych ze sobą wyznań protestanckich, jednolitemu, ponadnarodowemu blokowi katolickiemu, co ma świadczyć o boskości katolickiego trwałego kościoła.
Na początku XVII wieku po 80 latach wojen domowych i religijnych Europa została podzielona na 4 wyznania. Katolicyzm - Włochy i Hiszpania, Anglikanizm - Anglia, Kalwinizm i luteranizm - Szkocja, Niderlandy, Dania Islandia, Norwegia, Szwecja, Finlandia, Inflanty, Prusy, sporo krajów mieszanych jak Niemcy, Francja, Austria, Czechy, Węgry. Polska też mieszana - dużo prawosławnych po uni z Litwą
Jedność religijna zbudowana na tej samej wierze, liturgii, kalendarzu, przestrzeni, bez granic wewnętrznych i z Rzymem jako stolicą przestaje istnieć.
11. Europa polityczna i wojskowa : przemieszczenie biegunów.
OD XV wieku zaczyna się odkrywanie nowych lądów. Podbój nowego świata w XVIw. Napływające kruszce (złoto&srebro) powodują wzrost cen
Hiszpania w XVI dominuje w Europie, ale w wyniku rozlicznych wyczerpujących wojen o Niderlandy, klęska w bitwie morskiej z Anglią, utracone kolonie w Ameryce, wojny z Francją, straci na znaczeniu.
Potęgą stanie się Anglia i Zjednoczone Prowincje Niderlandów, dzięki zamorskim stosunkom handlowym. Francja dominuje na kontynencie.
Cesarstwo Habsburgów miało oparcie tylko w Austrii, bo w Czechach i na Węgrzech byli tylko władcami elekcyjnymi. Prowadzili ostrą politykę kontrreformacyjną (z przelewem krwi włącznie) w Czechach i Niemczech. Wywołuje to reakcje protestantów i do wojny przystępuje Dania i Szwecja, sprzymierzone z Francją. Hiszpania po stronie Cesarstwa. Więc niezła wojenka się rozpętała, a konkretnie - wojna trzydziestoletnia Generalnie katolicy vs. Protestanci. Koniec działań wojennych w połowie XVII wieku oznaczał klęskę państw kontrreformacyjnych. Habsburgowie muszą pogodzić się z religijnym podziałem Cesarstwa.
Trwa napór Turków którzy stanowią główne zagrożenie. Dopiero na początku lat osiemdziesiątych XVII wieku odsiecz Wiednia odwróci stosunek sił, a na paśmie Tureckich odwrotów skorzysta Austria, która urośnie do rangi mocarstwa.
Polska musi walczyć na wielu frontach (Rosja, Szwecja, Turcja, Kozacy) co doprowadzi do jej upadku, oraz do powstania nowego królestwa - Prus, które połączyło się z Brandenburgią i wyzwoliło się ze zobowiązań wobec Polski i stało się w progu XVIII mocarstwem.
Również Rosja po zwycięskich wojnach ze Szwecją kontynuuje poboje i rośnie ro rangi mocarstwa
Zmiana układu sił. Na początku XVII w. główna oś prowadzi nadal z południa na północ i przecina Niemcy poziomo. Reformacja sprawia, że nastąpiła pewna równowaga, do tej pory północ czerpała z południa, teraz reformacja stwarza biegun przyciągania na północy. Hiszpania, Austria i Polska - trójca głównych eksporterów kontrreformacji usiłuje przywrócić dawne stosunki czyli panowanie południa nad północą. To spycha te państwa na margines ( za wyjątkiem Austrii, która wykorzystuje słabość Turków).
Obserwujemy 3 tendencje : zanik rzeczpospolitych szlacheckich, powstawanie nowych państw oraz modernizacja starych.
Na początku XVII w mocarstwami stanowiącymi o losach Europy było papiestwo, Wenecja, Hiszpania, Francja, Cesarstwo i Polska. W końcu XVIII ich miejsce zajmuje Wlk.Brytania, Francja, Austria i Rosja. Teraz oś konfliktów nie biegnie z południa na północ, ale z zachodu na wschód. Linia podziału znów przebiega przez Niemcy, ale tym razem pionowo na wysokości Łaby
12. Drugie zjednoczenie europejskie
Po zakończeniu wojen religijnych we Francji przez edykt nantejski (1598), katolicy i protestanci żyją w pokoju. Paryż znów staje się intelektualną stolicą Europy. Upowszechnia się francuszczyzna, która powoli staję się językiem elit w całej Europie. Bo Wolność religijna kończy się we Francji w XVII wieku kiedy Ludwik XIV wygna hugenotów. Rozpraszają się oni po całej Europie niosąc ze sobą język i kulturę francuską, wchodząc do elit (byli przeważnie wykształceni)
Kwitnie literatura np. utopijna, dyskutuje się o władzy, państwie, prawie. Machiavelli proponuje opcję, że uzasadnieniem prawa każdego państwa są interesy, nie trzeba oglądać się na religię. Prowadziło to prosto do władzy absolutnej i do pozycji władcy ponad prawem.. Państwo nie jest po to by służyć religii, lecz by utrzymać porządek w obrębie własnych granic
Rozwija się nauka, badania przyrodnicze, sekcje zwłok odsłaniają szczegóły anatomii, doświadczenia optyczne, astronomiczne, Kepler i prawa ruchu planet, prawa spadania ciał, klasyfikacja zwierząt roślin, minerałów, Kartezjusz, Leibniz, Newton
Nigdy jeszcze przesięwzięcie intelektualnie nie miało tak międzynarodowego zasięgu, jak kształtowanie się nowych nauk między początkiem XVII a końcem XVIIIw.
Ukształtował się nowy obraz wszechświata złożonego z cząsteczek, podległego prawom i siłom. Wymagało to nowej filozofii - Kartezjusz. Nowa nauka i filozofia zapoczątkowują najbardziej radykalne zerwanie z tradycją jakie miało miejsce od wprowadzenia chrześcijaństwa.
Również państwa popierają badania po których oczekują uzasadnienia swych rewindykacji lub obrony swych praw i polityki.
Powstaje dyplomatyka (koniec XVII) - pierwsza dyscyplina humanistyczna ufundowana na pośrednim poznaniu przeszłości w której idea obiektywności historyka umożliwia zgodę co do kryteriów i reguł
Rodzi się opera
Uniwerki tkwią w scholastyce, więc rozwijają się nieformalne stowarzyszenia i organizacje w całej Europie, często wspierane przez państwa. Prowadzą badania itp. Mnożą się humanistyczne czasopisma.
Państwo finansuje badania, ekspedycje, powstaje zawód naukowca.
12. Drugie zjednoczenie europejskie : dwór, salon, loże
w przeciwieństwie do kult. Uczonych kultura dworska jest kulturą obrazu. Na szczycie też taniec, muzyka, poezja. Zwyczaje skodyfikowane fchuj, etykieta w najdrobniejszych szczegółach. Piękne zamki (Wersal), ogrody.
Moda : włoska od drugiej połowy XV do końca XVI. Francuska od połowy XVII. W między czasie w pierwszej połowie XVII - Hiszpania
Ale był konflikt między kulturą dworską, a akademicką. Szlachta gardziła wykształconymi, wchodziła tu także niezgodność założeń humanistycznych, z absolutyzmem Ludwika XIV. Ale w ostatniuch latach XVII w kontrast obu kultur zaczyna się zmniejszać w wyniki równoległych działań akademii i dworów, spotkań między oboma stronami, obie kultury wchodzą w symbiozę. Nowa kultura zrodzona ze spotkania tych dwóch rozkwita w XVII a przetrwa do końca XIX wieku
Powstają loże masońskie, których rozkwitu nie zatrzymają ani zakazy władz świeckich, ani bulle papieży
Wolter mega znany i lubiany
Nie naruszając struktur władzy ani podstaw hierarchii stanowej, kultura oświecenia inspiruje próby przebudowy różnych instytucji w cuchu filozofii. Walka o wolność słowa, tolerancję religijną, humanizację prawa i wymiaru sprawiedliwości, tworzenie muzeów, reformy nauczania, urbanizacja, przebudowa miast, modernizacja rolnictwa.
Kultura oświeceniowa : zeświecczona, elitarna, kosmopolityczna zderza się z obrońcami kościoła katolickiego i wyznań reformowanych. Ujawnia się tutaj ten sam konflikt, który rozdzierał elity europejskie gdy kult. Scholastyczna wpływała na klasztorną, a potem humanistyczna wypierała scholastyczna. Wówczas chodziło jednak o inne podejście do chrześcijaństwa, teraz kwestionowano objawienie w ogóle.
Postępy nauk jawią się jako upadek obyczajów. Idea wychowania zmienia sens. Filozofia Woltera stopniowo odrzucona w imię dwóch zasad z których pierwsza głosi suwerenność ludu, druga zaś uznaje lud za nosiciela jemu tylko właściwej kultury, czyli za naród. Prentensje francuszczyzny do bycia kulturą oficjalną,zostają odrzucone przez inne kultury narodowe z którcyh każda przywołuje indywidualny charakter swego ludu, zwyczaje i wartości.
14. Wojna, absolutyzm, modernizacja, rewolucja
Przez cały XVII i XVIII wiek nie ustają wysiłki, aby nowy system stosunków międzynarodowych dopasować do religijnego podziału Europy i nowego układu sił.
Rozwija się prawo i od tej pory wszelkie decyzje są nim usprawiedliwiane
Państwa nowożytne żyją z wojny i dla wojny. Jednak wojna kosztuję, coraz więcej, za sprawą nowych wynalazków wojennych, armię trzeba zmodernizować zanim zrobią to inni. 3 sposoby na kasę : napływ kruszców z zewnątrz, podatki i pożyczki. Co do kruszców Hiszpania przez długi czas miała monopol, o pożyczki było ciężko. W pierwszej połowie XVII w większość państw czerpała dochody z podatków. Ale tylko Francja (z władzą absolutną) mogła robić to dowolnie. Gdzie indziej musiano się liczyć ze zdaniem arystokracji, szlachty, miastami, duchowieństwem. Wojna jest również konfliktem wewnętrznym między aktorami sceny społecznej w państwie.
Kryzys gospodarczy spowodowany przez : napływ srebra amerykańskiego, który pociąga za sobą krach ekonomiczny, oraz rewolucja militarna, która zmusza państwo do zwiększenia wydatków na wojsko (szkolenia, broń, armaty itp.) Ale zwiększenie wydatków na wojsko dzieje się kosztem chłopów, którzy doprowadzeni do ruiny zmniejszają podstawę opodatkowania. I tak w kółko.
Jedynie Szwecja, Austria, Prusy i Rosja wychodzą zwycięsko z tego kryzysu, bo była u nich silna władza królewska, nie skrępowana arystokracją i szlachtą dbającą tylko o własne dochody (jak w Polsce, na Węgrzech, w Czechach - gdzie szlachta zyskała ogromne przywileje)
Monarchia francuska jako pierwsza uczyniła z absolutyzmu narzędzie modernizacji w służbie potęgi wojennej. Edykt nantejski stworzył podstawy autonomii polityki wobec religii. (W przeciwieństwie do Hiszpanii). W polityce zagranicznej - zasada racji stanu. W polityce wewnętrznej łączyło się to z ograniczeniem przywilejów szlacheckich. Poczynając od lat 20 XVII w. Francja przestała zwoływać Stany Generalne, podnosiła podatki.
Podczas gdy absolutyzm podporządkowując sprawy wewnętrzne dążeniu do potęgi, skupia decyzje w rękach najwyższych władz i reformuje państwo, republiki szlacheckie poświęcają potęgę na rzecz polityki wewnętrznej, nastawionej na zachowanie przywilejów i swobód grupy panującej co prowadzi do rozkładu państwa. Francja w doskonały sposób wciela pierwszy ze wzorów - Polska drugi.