Na język może mieć wpływ:
życie polityczne narodu
stosunki gospodarcze
życie umysłowe i religijne
sztuka.
Uwzględnienie wszystkich tych oddziaływań złożyłoby się na pełny obraz uwarunkowań ewolucji języka.
Technika ma wpływ na ewolucję języka. Głównie na języka ogólny, czyli literacki.
Ta odmiana jest środkiem porozumiewania się narodu jako całości, a więc jest reprezentatywna dla narodu,
Od czasów najdawniejszych do połowy XVIII w.
Wpływ techniki na język zaznaczał się od chwili, kiedy człowiek skonstruował pierwsze narzędzie i nazwał je. To był moment narodzin terminologii technicznej.
Technika zmusza język do tworzenia wciąż nowych terminów technicznych.
Terminy techniczne spotykamy w najdawniejszych zabytkach języka polskiego:
Np. rozpowszechnianie się wynalazku koła wodnego oraz wiatraka spowodowało rozwój terminologii młynarstwa. I tak zabytki XIV i XV wieku notują wyrazy: młyn, cewa młyńska, koło młyńskie, młyński.
Technika wojenna zna już działo i nazwy na pewne rodzaje działa - foglar, hufruca, gatunki broni palnej, hakownica i kusza.
Ma swoją terminologię górnictwo i hutnictwo i obróbka żelaza - dymadło, miech kowalki, gruba - kopalnia, hamerszlak, kuźnica, kuźnia, huta, kilof, miech, żupa, piece: piaseczny, piekarski.
Jednak wiadomości techniczne z tego najstarszego okresu są dość skąpe. Mamy trochę łacińskich i niemieckich rękopisów dotyczących miernictwa, ale wśród zabytków w języku polskim brak dzieł czy większych ciągłych zapisków poświęconych sprawom technicznym.
Tłumaczy to T. Nowak: Powodem było z jednej strony małe obeznanie techników ze sztuką pisania, z drugiej - pewna niechęć wielu z nich do dzielenia się swymi zdobyczami z czytelnikami, z dziedziny techniki nabytymi od mistrzów lub na drodze mozolnej długoletniej praktyki,
Zwłaszcza nowe odkrycia techniczne, jak np. wynalazek prochu strzelniczego, związana z tym jego produkcja i zastosowanie były często uważane za pewnego rodzaju tajemnice, które można było powierzyć w drodze tradycji ustnej jedynie wybranym osobom.
Wiek XVI przynosi - w Polsce - istną rewolucję językową otwierającą nowy okres w dziejach języka, spowodowaną głównie postępem techniki w dziedzinie bezpośrednio języka się tyczącej - wynalazek druku.
Druk pojawia się w Polsce w wieku XV, ale istotną rolę zaczyna odgrywać dopiero w w. XVI, kiedy rozwijają się oficyny krakowskie ale też we Wrocławiu, Legnicy, Gdańsku, Toruniu, Lwowie itd. Ok. roku 1580 działa w Polsce 17 oficyn.
Druk stawia w nowej sytuacji zarówno nadawcę jak i odbiorcę słowa pisanego, zmieniając ilościowo i jakościowo społeczną grupę nadawczą i odbiorczą, a to odbiło się na jakości procesu komunikowania się i na jakości komunikatu językowego.
Zmiany w procesie nadawania i odbierania komunikatów językowych.
Pierwszym ogniwem w procesie nadawania tekstu książki był jej autor; może tę funkcję wykonywać samodzielnie i samotnie, a może ją dzielić z różnymi współpracownikami.
Wydaje się, że samodzielność autorska bywała w średniowieczu o wiele większa niż po wynalezieniu druku. W dobie rękopisów często autor sam pisał swoje dzieło lub sam tekst dyktował i manuskrypt puszczał w obieg.
Istnieli też pisarze - kopiści, którzy przepisując tekstu autora, współdziałali z nim w nadawaniu tekstu. Czasem zmieniali tekst wzoru, skracali go lub rozszerzali. Ale bywali też tacy, którzy usiłowali kopiować jak najwierniej.
Wynalazek druku wprowadza radykalną zmianę - autor nie może już być wyłącznym nadawcą swego tekstu, musi się dzielić odpowiedzialnością i zyskiem z oficyną wydawniczą. Od tego momentu nadawca publicznego słowa pisanego przestaje być odręczną jednostkową indywidualnością, zaczyna być ciałem zbiorowym, zespołem złożonym z autora i wydawców.
Druk spowodował pomnożenie edycji, ogromnie więc rozszerzył się krąg odbiorców słowa pisanego. Książek jest więcej, są tańsze i łatwiej dostępne.
Proces społecznej komunikacji językowej pisanej stał się dzięki drukowi masowy w zakresie nadawania, jak i odbioru. Sowo drukowane staje się najważniejszym środkiem komunikacji społecznej.
Zmiany językowe
Zmiany w nadawaniu i odbieraniu języka muszą wywołać zmiany w danym języaku.
Wiek XVI to wiek wielkich przemian językowych. Następuje wtedy skok w górę linii ewolucyjnej polskiego języka ogólnego.
został on uznany za równorzędny łacinie. Dzieła Reja i Kochanowskiego potrafiły o tym przekonać współczesnych.
Udział techniki w tym zwycięstwie polszczyzny jest nie wyłączny, ale decydujący. Drukarze XVI wieku popierają wprowadzenie polszczyzny do wydawanej w ich oficynach literatury. W tych oficynach dokonało się zasadnicze dzieło ukształtowania naszego języka ogólnego. Dzieło to wyraża się w procesie normalizacji i wzajemnego uzgadniania fery myślenia i sfery wypowiedzi.
Unormowanie języka jest główną cechą języka tzw. ogólnego tj. przeznaczonego do funkcjonowania ponad warstwami społecznymi i zawodowymi, we wszystkich zakresach życia społecznego.
Od tego języka:
wymaga się dużego stopnia ustabilizowania i określenia,
nie toleruje się dowolności
Dziś mamy przepisy ortograficzne, porady radiowe, telewizyjne i tp. Na tym polegoa normalizacja języka. Podnosi ona ścisłość języka, przyczyniając się do uzgodnienia sfery myślenia ze sferą wypowiedzi. Potrzebna jest giętkość językowa dostosowująca kształt wypowiedzi do zarysowującej się treści myślowej. Trzeba usuwać wyrażenia i zwroty wieloznaczne, niedokładne, zaciemniające zrozumiałość wypowiedzi albo nie dość trafnie oddające jej barwę emocjonalną.
Trud kształtowania języka zaczął się już w DOBIE RĘKOPIŚMIENNEJ, o czym świadczą np. ślady unikania przez pisarzy pewnych form czysto regionalnych, uważanych widocznie za gorsze.
Ale dopiero wydawcy - drukarze musieli zacząć szybko i radykalnie uporządkować język, przynajmniej w zakresie najbardziej uderzających cech. Szczególnie, że nabywcy chcieli książek o języku starannym, czyli ujednoliconym i dobrze skoordynowanym ze sferą myśli.
Dlatego w XVI wieku uporządkowano ortografię, w znacznej mierze też odmianę , zaczęło się opanowywać nieścisłości i chwiejności w doborze wyrazów.
Bajerowa twierdzi, że wtedy ustaliła się nasza ortografia w ok. 90 %, a odmiana w 60 %.
ORTOGRAFIA
Ortografia druku z 1566 roku jest bardzo zbliżona do dzisiejszej. Ale starsza ortografia miała pewne niedoskonałości.:
wielofunkcyjność liter. Jedna i ta sama litera miała różne funkcje, tzn. oznaczać może różne głoski
zamęt powiększa się przez szereg niekonsekwencji polegających na tym, że jeden i ten sam dźwięk jest różnie oznaczany.
Ortografia 1566 roku zdradza już bardzo mało uchybień czy naddatków:
jeszcze y bywa w funkcji i, ale dotyczy to tylko spójnika i
jeszcze nie ma litery j, zastępuje ją i
jeszcze dla s mamy dwie litery: s i
A głownie widać ład i staranne stosowanie niezwykle cennej nowości - ZNAKÓW DIAKRYTYCZNYCH, którymi wyróznia się spółgłoski miękkie - ć, dź, ś, ź, ń i niektóre samogłowki, np. pochylone e, o.
Wprowadzenie kreskowania pozwoliło uporządkować tę część ortografii, która sprawiała kłopoty, tzn. odróżnianie:
S - sz - ś
Z - ż - ź
C - cz - ć
Dz - dż - dź
Następnym okresom historii ortografi pozostaje niewiele do znormalizowania.
ODMIANA
w zakresie odmiany rzeczownika czy czasownika obserwujemy postępujące ujendolicenia
od XVI wieku giną stare MSC. L. Mn. Z końcówką -ech
końcówka - ach ogarnia prawie wszystkie rzeczowniki wszystkich 3 rodzajów (do dziś pozostają nieliczne z - ech - na Węgrzech, w Niemczech)
Koniugacja
W ciągu XVI w. I na początku XVII zanika stary tryb przypuszczający (typu robiłbych), a rozwija się nowy, jakiego dziś używamy (robiłbym)
Normalizacja w zakresie przyrostów wyrazowych
W ciągu XVI wieku ustępują różne wahania i swoboda w użyciu przyrostków jaka cehcowała starszy język, np. można było użyć naśmiewca i naśmiewacz, uwodziciel i uwodnik, haniebnik i hańbieciel. Od XVI wieku usuwa się dublety.
Ustalenie się doniosłej roli słowa pisanego, normalizacja języka literackiego były niezaprzeczalnymi efektami rozwoju techniki w tym jej dziale, który służył rozpowszechnianiu się języka, tzn. w drukarstwie.
Ale rozwija ją się też różne inne gałęzie techniki. Pojawia się mikroskop, luneta, mechaniczne czółenko tkackie, a na terenach Polski rozwija się górnictwo i hutnictwo, co ma związek z postępami techniki wojennej. Efektownym świadectwem rozwoju techniki polskiej tych czasów, arcydziełem sztuki inżynierskiej XVI w. Był warszawski most z drzewa dębowego i żelaza wybudowany na Wiśle w latacha 1569-71. Jan Kochanowski poświęca mu fraszkę „Na Most Warszewski”
Zasadniczym refleksem świata techniki w świat języka jest znów terminologia techniczna, która w tym okresie ma o wiele korzyastniejsze warunki rozwoju, bo już pokazują się dzieł a w języku polskim poświęcone pewnym działom techniki:
Stanisław Grzepski, Geometryja to jest miernicka nauka (1566)
Zielnik Folimirza (1564)
Olbrycht Strumieński, O sprawie, sypaniu, wymierzaniu i rybieniu stawów, także o przekopach, o ważeniu i prowadzeniu mody, książki wszystkim gospodarzom potrzebne (1573)
Walenty Roździeński, Officina ferraria
Ważnymi dla rozwoju polskiej terminologii technicznej dziełami są prace St. Solskiego , jednego z najwib9tniejszych polskich pisarzy technicznych - „Geometra polski (1683) i Architekt polski (1690).
Typowe dla stanu polskiej techniki tego okresu są dzieła związane z wojskwością, jak Sprawa rycerska Marcina Bielskiego (1569)
Rozwój tego pisarstwa tłumaczy się szybkim wtedy wzrostem znaczenia techniki w wojskowości, jak i nasileniem w Polsce różnorakich działań wojskwych w ciągu XVII w.
Autorzy tych dzieł w pełni zdają sobie sprawę z konieczności formowania polskiej terminologii
Np. Solski uważa obcość terminologii za przeszkodę odstręczającą od zajmowania się geometrią i dlatego pisze swe dzieła po polku, terminy dobiera staranni i nawet załącza słowniczek terminów zawierających objaśnienie 213 terminów. Był to I w naszej historii słowniczek terminologii technicznej.
W ww. dziełach znajdziemy wiele techniczno-naukowych wyrazów do dziś używantch: bryła, cylinder, luneta, kompas, mina, piła, waga, walec, winda.
Wydany w 1621 roku wielki słownik pol-łac-greckio ułożony przez jezuitę G. Knapskiego zawiera z górą 300 wyrazów, które można zaliczyć do terminologii technicznej. Np. nazwy pomieszczeń, gdzie wykonuje się pewne prace techniczne: cegielnia, drukarnia, farbiarnia, są nazwy narzędzi i urządzeń: kierat.
Wyrazy techniczne słownika Knapskiego reprezentują wiele działów ówczesnej techniki, np. tkactwo, młynarstwo, papiernictwo , drukarstwo i górnictwo, a najbogatszy jest zasób terminów hutnictwa i odlewnictwa.
W tej terminologii uderza duża przewaga wyrazów obcych. Np. w słowniczku Solskiego są wprawdzie hasła anguł, kąt i węgieł, ale autor używa wyrazu anguł ( z łac. anguł- ostry, rozwarty; nie ma jeszcze rodzimych - koło) pionowy, średnica - są tylko obce: cyrkuł, dyjameter.
W sumie: w omówionym okresie terminologia polska wzbogaciła swe zasoby, ale rozwój jej nie był jeszcze tak intensywny, alby mieć podstawy do wyznaczania jej większej rok w ówczesnych dziejach języka polskiego.
Rozwój piśmiennictwa technicznego uległ w I poł. XVIII w. ogromnemu zahamowaniu, tak że ww. prace Solskiego z końca XVII w. Właściwie zamykają początkowy okres polskiego piśmiennictwa technicznego. Dopiero w epoce stanisławowskiej pod wpływem nowych prądów z Zachodu wzmogło się i nasze piśmiennictwo techniczne, nadążając za postępem techniki światowej i polskiej.
od połowy XVIII w. Do współczesności
Postęp techniczny w ostatnich 200 latach.
Oświecenie od nauki i techniki oczekiwało przekształcenia życia w kierunku wyraźnego postępu, prowadzącego do powszechnego szczęścia.
Wzrasta zainteresowanie naukami przyrodniczymi, które wysuwają się na czoło w hierarchii dyscyplin i umiejętności
Techniczne przedmioty wprowadza się do Szkoły Rycerskiej (1765), a nowe programy do Szkół Głównych, proponowane przez Komisję Edukacji Narodowej (1792), przewidują dalsze poszerzanie zakresu nauczania o szereg kursów o charakterze technicznym.
Ranga nauk przyrodniczych i techniki wzrosła nie tylko z racji sprzyjających prądów filozoficzno-światopoglądowych oświecenia.
Ich oddziaływanie zbiegło się z dążeniami reformatorskimi, zmierzającymi do wydźwignięcia kraju z upadku gospodarczego.
Trzecim czynnikiem sprzyjającym rozwojowi myśli technicznej jest ciśnienie pewnych ogólniejszych przemian społecznych.
W 2. poł. XVIII w. Pojawiają się w Polsce zalążki kapitalizmu. W trakcie tego procesu magnateria i część szlachty zmienia kierunek swej działalności, przerzucając się z rolnictwa do przemysłu. Ci obywatele osobiście więc są zainteresowani konkretnymi przejawami postępu technicznego.
Na przełomie XVIII i XIX w. Ślady postępu są mało widoczne. Ale zainteresowanie techniką rośnie. Mnożą się publikacje techniczne.
Tworzą się zalążki tzw. Inteligencji technicznej i w ramach Warszawskiego Towarzystwa Przyjaciół Nauk formuje się pierwszy zespół techników polskich.
Opis najrozmaitszych wynalazków stanowi dla ówczesnych dziennikarzy wdzięczny temat, a w niektórych magazynach wydziela się stałą rubrykę przeznaczoną na informacje o nowych wynalazkach. Najwięcej uwagi przyciąga ówczesna sensacja - loty balonowe. Społeczeństwo pasjonuje się niektórymi nowymi odkryciami, tak że tematy techniczne nierzadko wkraczają do literatury pięknej. Np. Naruszewicz pisze odę poświęconą wzlotowi balonu.
Polska XIX w. Wkracza w rewolucję przemysłową, która dokonuje się w l. 1830-1890. Wstępną fazą tej rewolucji jest przewrót techniczny.
A w dziejach języka przechodzi postęp w sztuce drukarskiej, zaznaczający się w masowej produkcji papieru i mechanizacji drukarstwa.
Pojawiają się nowe gałęzi przemysłu, np. przemysł naftowy.
Zaczyna też rozwijać się tak ważna dla języka dziedzina jak technika dźwiękowa - mikrofon proszkowy, telefon i termomikrofon.
Z rozwojem techniki powstają specjalne techniczne uczelnie, np. Szkoła Akademiczno - Górnicza w Kielcach.
Podobną działalność podjęły ośrodki myśli technicznej w Krakowie i Warszawie zaczęto ogłaszać zestawy terminów technicznych, a w r. 1886 rozpoczęła się wydawanie słowników specjalistycznych.
Piśmiennictwo techniczne w XIX w. Stara się nadążyć za rozwojem polskiej techniki i przemysłu - ukazują się się liczne książki i artykuły na tematy techniczne, są już specjalne periodyki, wydawnictwa ciągłe poświęcone tym zagadnieniom.
Równolegle z rozwojem techniki rozbudowuje się szkolnictwo techniczne.
Intensywnie postępują prace nad słownikarstwem technicznym. Do r. 1939 opublikowano ok. 200 słowników technicznych.
Po II wojnie prace te skupiły się w Wydawnictwach Naukowo - technicznych, gdzie ogłoszono już kilkadziesiąt słowników technicznych. Rozpoczęto też naukowe badania słowotwórstwa terminologii technicznej.
POSTĘP W TECHNICE PRZEKAZU SŁOWA PISANEGO
Główne wynalazki naszej epoki inicjujące postęp w tej dziedzinie to:
-stereofonia
-typografy
-maszyna rotacyjne
-prasa pośpieszna
Dzięki tym urządzeniom uzyskuje się ogromne zwielokrotnienie pisanego komunikatu językowego
W Polsce stopniowo pojawiają się te i podobne udoskonalenia:
prasa pośpieszna
maszyna papiernicza
linotyp
maszyna offsetowa
W okresie międzywojennym poziom techniki drukarskiej był niski w porównaniu z jego stanem za granicą. Żadna z wielkich drukarni nie była zdolna i przygotowana do podjęcia masowej produkcji poligraficznej.
Stopniowo urządzeń mechanizacyjnych przybywa i wymienia się je na coraz nowocześniejsze.
Ww. urządzenia służą ogromnemu zwiększeniu mocy nadawczej ośrodkó nadających komunikaty języka pisanego.
Specyficznym, a ogromnie ważnym dla historii języka zjawiskiem jest rozwój czasopiśmiennictwa. Jego dzieje w Polsce zaczynają się w r. 1661 kiedy w Krakowie i Warszawie ukazuje się Merkuriusz Polski Ordynaryjny, ale dopiero w XIX i XX w. Prasa staje się doniosłym elementem życia społecznego.
Szerzą się takie urządzenia jak maszyna do pisania i kserograf. Ostatnie czasy przyniosły też duże rozpowszechnienie rzutnika, który służy przekazywaniu tekstów pisanych.
POSTĘP W TECHNICE PRZEKAZU SŁOWA MÓWIONEGO
Radio jest wynalazkiem najważniejszym dzięki niemu bowiem dokonało się zwielokrotnienie mówionego komunikatu językowego - pod tym względem radio spełniło funkcję analogiczną do prasy drukarskiej.
Radiofonia rozwijała się w Polsce od lat I wojny. Pojawienie się nowego wynalazku wzbudziło ogromne zainteresowanie społeczeństwa. Rozpowszechniają się tranzystory. Pojawia się telewizja.
Rola tv w przekazie komunikatu językowego jest zupełnie inna niż radia. Telewizja służy zwielokrotnieniu tego przekazu , słowo tu jednak z reguły jest elementem towarzyszącym obrazowi, a więc z konieczności schodzi na plan dalszy.
Telefon służy wyłącznie przekazowi słowa.
Rozpowszechnienie się filmu dźwiękowego, magnetofonu, urządzeń wzmacniających dźwięk, które zapewniają dotarcie komunikatu słownego do obecnych w bardzo rozległych pomieszczeniach.
POSTĘP W TECHNIKACH TOWRZYSZĄCYCH
Tak można określić te gałęzie techniki, które nie mają na celu przekazu słowa, ale towarzysząc temu przekazowi, w istotny sposób go ułatwiają i usprawniają.
Technika oświetlenia - umożliwia i ułatwia czytanie
Komunikacja - podstawowy warunek nawiązywania kontaktów także językowych.